AUTOREFERAT. Kraków, dn r. 1. Imię i nazwisko Jacek Górski Muzeum Archeologiczne w Krakowie

Transkrypt

1 Kraków, dn r. AUTOREFERAT 1. Imię i nazwisko Jacek Górski Muzeum Archeologiczne w Krakowie jgorski@ma.krakow.pl 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe 1987 stopień magistra archeologii uzyskany w Instytucie Archeologii na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego na podstawie pracy Osada kultury trzcinieckiej w Jakuszowicach. Promotorem był prof. dr hab. Marek Gedl tytuł doktora nauk humanistycznych w zakresie archeologii uzyskany w Instytucie Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk na podstawie dysertacji Datowanie i zróżnicowanie wewnętrzne kultury trzcinieckiej na lessach Niecki Nidziańskiej. Promotorem był prof. dr hab. Sławomir Kadrow. 3. Informacja o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych Od 1 listopada 1988 r. pracuję w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Przeszedłem kolejne stopnie awansu od stażysty po kustosza. Byłem również kierownikiem Oddziału Nowa Huta ( ). Obecnie jestem dyrektorem Muzeum Archeologicznego w Krakowie (od 2011 r.). Muzeum Archeologiczne w Krakowie jest jednostką naukową zgodnie z art. 2 pkt.9f ustawy z dn. 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki. Od 2004 do dziś prowadzę wykłady z archeologii w Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie i jestem zatrudniony na umowę o dzieło. 1

2 4. Wskazane osiągnięcia wynikające z art. 16 ust. 2 Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. nr 65 poz. 595 ze zm.): Społeczności II tysiąclecia BC w dorzeczu Wisły. Czas i przestrzeń, kontakty i mechanizmy zmian 1. Kadrow S., Górski J., Diachronic micro-regional Studies of Settlement on the Loess Uplands of south-eastern Poland in the Bronze Age, [In:] H. Thrane (Hrsg.) Diachronic Settlement Studies in the Metal Ages, Jutland Archaeological Society 45: 2003, Górski J., Uwagi o datowaniu i kontekście znalezisk ceramiki o cechach południowych w strefie zasięgu kultury trzcinieckiej, [w:] Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Karpatach polskich, Krosno 2003, Górski J., Lysenko S., Makarowicz P., Radiocarbon Chronology of the Trzciniec Cultural Circle between the Vistula and Dnieper Basins, Baltic-Pontic Studies 12: 2003, Górski J., Makarowicz P., Taras H., Podstawy gospodarcze ludności kręgu trzcinieckiego w dorzeczach Wisły i Odry [w:] A. Kośko, M. Szmyt (red.) Nomadyzm a pastoralizm w międzyrzeczu Wisły i Dniepru (neolit, eneolit, epoka brązu), Archaeologia Bimaris 3, Poznań 2004, Górski J., Kultura trzciniecka w Kotlinie Sandomierskiej na tle porównawczym. Zarys problematyki źródłoznawczej, chronologicznej i osadniczej, [w:] Archeologia Kotliny Sandomierskiej, Stalowa Wola 2005, Górski J., Uwagi o możliwościach wydzielania trzciniecko-łużyckich faz przejściowych, [w:] Zmierzch kompleksu trzciniecko-komarowskiego. Kształtowanie się nowej rzeczywistości kulturowej w środkowej i młodszej epoce brązu, Lublin 2006, Górski J., Zmiana organizacji sieci osadniczej na obszarze Nowej Huty w środkowym okresie epoki brązu, [w:] Zmierzch kompleksu trzciniecko-komarowskiego. Kształtowanie się nowej rzeczywistości kulturowej w środkowej i młodszej epoce brązu, Lublin 2006, Górski J., Makarowicz P., Interakcje kulturowe między zachodnim i południowowschodnim (pontyjskim) odłamem trzcinieckiego kręgu kulturowego, [w:] Wspólnota dziedzictwa archeologicznego ziem Ukrainy i Polski, Warszawa 2007,

3 9. Górski J., Makarowicz P., Reception of Transcarpathian influence in Trzciniec cultural circle as a sign of long-distance exchange contacts [In:] J. Baron, I. Lasak (Edd.) Long Distance Trade in the Bronze Age and Early Iron Age, Studia Archeologiczne 40, Wrocław 2007, Górski J., Powiązania kultury trzcinieckiej z obszaru lessów podkrakowskich z innymi terenami w świetle analizy ceramiki, [w:] J. Chochorowski (red.) Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza w Europie. Księga poświęcona profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków 2007, Górski J., Uwarunkowania rozwoju kultury trzcinieckiej w Małopolsce (wybór zagadnień) [w:] M. Mogielnicka-Urban (red.) Opera ex aere. Studia z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza dedykowane profesorowi Janowi Dąbrowskiemu przez przyjaciół, uczniów i kolegów z okazji siedemdziesięciolecia urodzin, Warszawa 2008, Górski J., Wpływ transkarpackich kontaktów w początkach epoki brązu na sytuację kulturową w dorzeczu górnej Wisły, [w:] Transkarpackie kontakty kulturowe w epoce kamienia, brązu i wczesnej epoce żelaza, Krosno 2010, Górski J., Przejawy oddziaływań zakarpackich na terenie grupy podlasko-mazowieckiej kultury trzcinieckiej, [w:] U. Stankiewicz, A. Wawrusiewicz (red.) Na rubieży kultur. Badania nad okresem neolitu i wczesną epoką brązu, Białystok 2011, Górski J., Makarowicz P., Wawrusiewicz A., Osady i cmentarzyska społeczności trzcinieckiego kręgu kulturowego w Polesiu, stanowisko 1, woj. łódzkie, Spatium Archaeologicum 2, Łódź Górski J., Kompleks osad kultury mierzanowickiej w Modlnicy, stan. 5, pow. krakowski, [w:] J. Kruk, A. Zastawny (red.) Modlnica, st. 5. Od neolitu środkowego do wczesnej epoki brązu. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków 2011, Górski J., Transkarpathian elements in the Trzciniec culture. Wanderings off people or ideas? [in:] R. Kujovský Vladimir Mitáš (ed.) Václav Furmánek a doba bronzova. Zborník k sedemdesiatym narodeninám, Nitra 2012, P. Makarowicz, J. Górski, S.D. Łysenko, Pontic and Transcarpathian Cultural Patterns in the Trzciniec circle between the Prosna and Dnieper, [in:] The Ingul-Donets Early Bronze Civilization as Springboard for Transmission of Pontic Cultural Patterns to the Baltic Drainage Basin BC, Baltic-Pontic Studies 18: 2013,

4 18. Górski J., The oldest graves of the Trzciniec culture, [in:] Funerary Archaeology, Analecta Archaeologica Ressoviensia 8: 2013, Górski J., Chronologiczno-kulturowa i przestrzenna interpretacja materiałów z kompleksu osadniczego kultury łużyckiej w Targowisku, pow. wielicki, [w:] J. Górski (red.) Kompleks osadniczy kultury łużyckiej w Targowisku, stan , pow. Wielicki. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków 2014, Górski J., Jarosz P., Z badań nad problematyką chronologii i taksonomii kultury mierzanowickiej w międzyrzeczu Wisły i Raby, [w:] J. Górski, P. Jarosz (red.) Wielofazowe osady kultury mierzanowickiej w Targowisku i Zakrzowcu. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków 2015, Moje zainteresowania naukowe związane są głównie z kulturą trzciniecką. Zajmuję się również problematyką kultury mierzanowickiej (zwłaszcza jej późną fazą) i wczesnej fazy kultury łużyckiej. Zainteresowania te zostały ujęte w ogólnym temacie Społeczności II tysiąclecia BC w dorzeczu Wisły. Czas i przestrzeń, kontakty i mechanizmy zmian. W tym czasie miały miejsce trzy zjawiska niezwykle doniosłe dla epoki brązu w Europie środkowowschodniej. Pierwsze było związane z uformowaniem się w początkach tego okresu, w części Niżu Polskiego, kultury trzcinieckiej - zachodniego odłamu trzcinieckiego kręgu kulturowego. Drugim zjawiskiem był zanik struktur wczesnobrązowych w południowej Polsce, głównie kultury mierzanowickiej. Ściśle był z tym związany proces rozprzestrzeniania się, a następnie rozwoju ugrupowań reprezentujących kulturę trzciniecką. Odmienne cechy kulturowe, obserwowane we wszystkich aspektach kultury materialnej, duchowej i społecznej pozwalają sądzić, że doszło wówczas do zmiany, za którą, przynajmniej częściowo, stała ekspansja ludności z nizinnych obszarów Polski. Trzeci ważny proces zachodził w XIII i XII wieku BC. Pod wpływem nowych prądów kulturowych związanych z szerzeniem się idei pól popielnicowych, a częściowo też z przemieszczeniem ludności, w środowisku kultury trzcinieckiej nastąpiły zmiany, które doprowadziły do powstania lokalnych wariantów kultury łużyckiej. Zaproponowany temat uwzględnia najważniejszą część mojego dorobku naukowego. Czynniki czasu i przestrzeni to ważne elementy opisu różnych aspektów życia populacji pradziejowych. Dlatego analizy chronologiczne i analizy przestrzennej dystrybucji cech 4

5 zajmują istotne miejsce w moim warsztacie badawczym. Obydwa analizowałem w skali mikro- (osada, mikroregion), mezo- (grupa terytorialna) i makroregionalnej (zasięg jednostki kulturowej lub szerszej). Wydaje mi się, że jest to adekwatny wstęp do opisu i wyjaśniania dynamicznych procesów i możliwych do obserwacji parametrów odzwierciedlających konkretne zjawiska, którymi się zajmuję, niezależnie od ich skali. Umieszczenie analizowanych zjawisk na osi czasu uważam za sprawę fundamentalną w swoim sposobie uprawiania nauki. Aspekt przestrzenny to nie tylko analiza dystrybucji różnych cech możliwych do obserwacji, ale i istotna część wnioskowania dotycząca zasięgu zjawisk, kontaktów, wpływów, zachowań w przestrzeni itp. Interesują mnie też generatory i mechanizmy zmian, głównie w kulturze trzcinieckiej. Jednak wiele prac poświęciłem również zmianom kulturowym, opisywanym w ramach przyjętej konwencji: kultura mierzanowicka kultura trzciniecka i kultura trzciniecka - kultura łużycka. Szczególnie interesujące wydają mi się analizy dynamicznych zjawisk, w tym przestrzennych, zachodzących podczas zmiany kulturowej. Wpływ na wybór moich zainteresowań badawczych miały niewątpliwie badania wykopaliskowe w Jakuszowicach, pow. kazimierski. W ramach pracy magisterskiej opracowywałem materiały kultury trzcinieckiej z wielokulturowego stanowiska 2 w tej miejscowości [21, 22, 54]. Sposób przeprowadzenia analizy, z wykorzystaniem planigrafii, doprowadził do wyróżnienia trzech faz rozwojowych ceramiki. Praca ta, opublikowana w formie książkowej [21], zawierała pierwszy w historii badań nad tą kulturą system periodyzacji, obejmujący cały okres jej rozwoju. Na podstawie zróżnicowania chronologicznego ceramiki wykazano też określony kierunek rozwoju przestrzennego analizowanej części stanowiska. W następnych latach kontynuowałem studia nad chronologią kultury trzcinieckiej w zachodniej Małopolsce [26, 35, 36, 38] połączone z opracowaniami dużych serii zabytków z tego obszaru [24, 25, 27, 28, 29, 30, 33, 46, 47]. Brałem też udział, jako jeden ze współautorów, w opracowaniu datowań C14 z wczesnego i starszego okresu epoki brązu w Małopolsce i wybranych stanowisk z terenu Ukrainy [48]. W związku problematyką zróżnicowania ceramiki prowadziłem też, pionierskie wtedy, analizy przestrzenne, które zaowocowały opublikowaniem modelu funkcjonowania wielofazowego osiedla kultury trzcinieckiej w Nowej Hucie-Mogile, stan. 55 [27]. W opracowaniach materiałowych, począwszy od początków pisania pracy magisterskiej, do standardu analitycznego włączyłem sformalizowany opis makroskopowych cech technologicznych tysięcy ułamków ceramiki, tworząc podstawy do całościowych analiz tej kategorii zabytków. W studiach nad datowaniem początku i końca kultury trzcinieckiej w zachodniej Małopolsce 5

6 regularnie uwzględniałem też relacje z kulturą mierzanowicką i kulturą łużycką [23, 26, 32, 35, 36, 37, 39, 52]. Problematyce chronologicznej poświęcona była moja rozprawa doktorska Datowanie i zróżnicowanie wewnętrzne kultury trzcinieckiej na lessach Niecki Nidziańskiej, obroniona w 2003 r. w Instytucie Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. W zmienionej wersji ukazała się ona drukiem w formie książkowej [66, por. też 70]. Do czasu obrony pracy doktorskiej swoje doświadczenia naukowe budowałem przede wszystkim w oparciu o problematykę kultury trzcinieckiej (w mniejszym zakresie kultury mierzanowickiej i kultury łużyckiej) na terenie lessów podkrakowskich i przyległych partii Małopolski. Później tłem do analizy stał się zasięg kultury trzcinieckiej, terytorium całego trzcinieckiego kręgu kulturowego lub szerszy. Ramy terytorialne moich prac często wykraczały poza użyte w tytule dorzecze Wisły. Kolejne prace analityczne, niekiedy o charakterze monograficznym, często poruszały zagadnienia dotychczas nie opracowywane lub omówione w niewielkim stopniu. W większym stopniu podjąłem też studia nad kulturą mierzanowicką i wczesną fazą kultury łużyckiej. Z punktu widzenia studiów ściśle chronologicznych prowadzonych dla kultury trzcinieckiej istotne było monograficzne opracowanie, we współautorstwie, chronometrii radiowęglowej całego trzcinieckiego kręgu kulturowego [3]. Efektem tej publikacji była prezentacja wyników 175 oznaczeń, wraz z bogatym materiałem ilustracyjnym datowanych kompleksów źródeł. Ich krytyczne omówienie stworzyło podstawy datowania bezwzględnego trzcinieckiego kręgu kulturowego na obszarach od Kujaw, po dorzecze środkowego Dniepru. W opracowaniu zawarto też wnioski na temat rozwoju przestrzennego i było podstawą do zweryfikowania hipotezy o wędrówce cech kultury trzcinieckiej z matecznika na Niżu Polskim w dorzecze środkowego Dniepru. Tezę o potrzebie poszukiwania genezy interesującego mnie zjawiska na obszarach położonych na północ od wyżyn południowej Polski, akcentowałem już w swoich wczesnych pracach, co obecnie jest tezą powszechnie akceptowaną. Postęp w pracach nad chronologią bezwględną i periodyzacją materiałów pozwolił w ostatnim czasie na wydzielenie grupy ponad 20 najstarszych stylistycznie grobów kultury trzcinieckiej na ziemiach Polski [18]. Wyposażenie obejmuje bardzo zbliżony zestaw naczyń w postaci dość jednorodnego stylistycznie pakietu : waza, garnek, kubek. Mimo dość jednolitego wyposażenia, już na wczesnym etapie rowoju omawianych społeczności, obrządek pogrzebowy był bardzo zróżnicowany. Groby były płaskie i kurhanowe, szkieletowe i ciałopalne oraz pojedyncze i zbiorowe. Jest to zapewne związane z dziedzictwem konstytuujących ją, starszych komponentów. W zamyśle praca ta stanowi wstęp do szerszej pracy zmierzającej do charakterystyki interesującej mnie kultury na 6

7 wczesnym etapie rozwoju. Impulsem do podjęcia tych rozważań było wieloaspektowe opracowanie materiałów z kompleksu osadniczego kultury trzcinieckiej w Polesiu, pow. łowicki, którego jestem współautorem [14]. Ze względu na zakres przestrzenny wykopalisk, liczbę ceramiki (ponad 60 tys. ułamków naczyń) oraz zróżnicowanie funkcjonalne i przestrzenne stanowiska, nie ma ono analogii w interesującym mnie okresie. Analizy porównawcze ceramiki, analizy stylistyczne i planigraficzne połączone z interpretacją ponad 40 datowań radiowęglowych, zaowocowały powstaniem systemu periodyzacji ceramiki osadzonego w absolutnej skali czasu. System ten jest podstawą do datowania kultury trzcinieckiej w Polsce środkowej. Czas trwania trzcinieckiej fazy zasiedlenia wynosił maksymalnie około 700 lat ( BC). Jej początek przypada najpóźniej na przełom XVIII i XVII w. BC i jest związany z już ukształtowaną stylistycznie fazą klasyczną. Możemy jednak wyróżnić archaiczne cechy zdradzające genetyczne powiązania najstarszej ceramiki z kulturą iwieńską i substratem leśnym. Całą faze klasyczną można datować na XVII-XV w. BC. Schyłek jest związany z ewolucją ceramiki w kierunku środkowopolskiej odmiany kultury łużyckiej. Część materiałów możemy odnieść do fazy późnej i trzcinieckołużyckiej fazy przejściowej z terenu Polski środkowej. Wyróżniają je naczynia zdobione pionowymi żłobkami, które można datować na XIII i XII w. BC. Zapewne najstarsze naczynia zdobione pionowymi żłobkami pojawiły sie jeszcze w XIV stuleciu BC a najmłodsze znane były jeszcze w XI w. BC. Wyróżniona stylistyka typu Polesie zajmuje pozycję pośrednią między materiałami fazy klasycznej i późnej (XV-XIV w. BC). Ważną częścią mojego dorobku są artykuły poświęcone kontaktom środowiska trzcinieckiego ze strefą zakarpacką. Zagadnienie to analizowałem w aspekcie czasowym, przestrzennym oraz społecznym. W świetle cytowanych niżej prac, oddziaływania te należy traktować jako ważny generator zmian w środowisku kultury trzcinieckiej. W formie monograficznej opracowałem ceramikę o cechach zakarpackich, przeanalizowałem kontekst jej występowania w środowisku kultury trzcinieckiej i podjąłem próbę określenia chronologii i kierunków napływu południowych wzorców kulturowych na obszar dorzecza Wisły [2]. Następnie, we współpracy z Przemysławem Makarowiczem, dokonaliśmy interpretacji owych kontaktów w fazie klasycznej w aspekcie teorii systemu światowego, wskazując na kilka obszarów odgrywających szczególną rolę w dystrybucji brązu i bursztynu w dorzeczu Wisły i Warty. Są to: zachodnia Małopolska, międzyrzecze Warty i Prosny oraz Kujawy. Można je traktować jako lokalne centra, w stosunku do pozostałych obszarów peryferycznych [9]. W kolejnej pracy dotyczącej omawianej problematyki zaprezentowałem koncepcję wyodrębnienia się w fazie klasycznej grup ( elit trzcinieckich ), które odegrały wiodącą rolę 7

8 w tej wymianie. Świadczą o tym bogato wyposażone groby zbiorowe lub pojedyncze [16]. Dokonałem też identyfikacji wzorców kulturowych, czytelnych w zróżnicowanej chronologicznie ceramice, dla zachodniomałopolskiego odłamu kultury trzcinieckiej, co wzmocniło tezę o jej północnej genezie. Wykazałem też modyfikujący wpływ na rozwój tej dziedziny wytwórczości społeczności zamieszkujących w różnym czasie obszary na południe od łuku Karpat (i ich południowopolskie enklawy): od kultury Otomani-Füzesabony i kultury madziarowskiej, po późne fazy kultury pilińskiej i różnych odmian kultur mogiłowych [10]. Zagadnienie kontaktów transkarpackich i ich wpływ na kształtowanie się sytuacji kulturowej w dorzeczu górnej Wisły (i pośrednio na inne obszary) omówiłem też w szerszym kontekście chronologicznym od schyłku neolitu, po początki kultury łużyckiej [12]. Zaproponowałem alternatywny model zmiany kulturowej, jaka dokonała się na północnych stokach Karpat u schyłku istnienia kultury mierzanowickiej, czego najbardziej reprezentatywnym przykładem jest osada obronna w Trzcinicy. Według tej koncepcji, podbudowanej źródłowo, osada w Trzcinicy jest przykładem ewolucji miejscowej społeczności mierzanowickiej w kulturę Otomani-Füzesabony. Nie wyklucza to kolonizacji przez społeczności zakarpackie innych rejonów Polski południowej. Zagadnienie recepcji wpływów zakarpackich omówiłem również w odniesieniu do terenów północno-wschodniej Polski, dla których dotychczas nie prowadzono takich analiz [13]. Była to strefa położona na głębokim zapleczu oddziaływań, o których mowa. Mimo to, wyróżniają się nieliczne naczynia, których zdobnictwo mogło być inspirowane oddziaływaniami zza Karpat, zapewne zaczerpniętymi z drugiej ręki. Jestem też współautorem prac analizujących przepływ informacji ( wpływów ) wewnątrz całego trzcinieckiego kręgu kulturowego i między jego częściami ( komarowskim, sośnickim wschodniotrzcinieckim i stricte trzcinieckim ) [8, 17]. W pierwszej pracy zwrócono uwagę na duże podobieństwo między poszczególnymi członami trzcinieckiego kręgu kulturowego, m.in. w dziedzinie obrządku pogrzebowego. Szczególnie rozpowszechnione są zbiorowe groby szkieletowe. Zaobserwowano też zbieżności w wytwórczości ceramicznej. Są one efektem kontaktów w układzie równoleżnikowym, tzn. grupa podlasko-mazowiecka kultury trzcinieckiej wykazuje podobieństwa do strefy sośnickiej, a do odłamu z wyżyn południowej Polski nawiązuje obszar komarowski. W konkluzji stwierdzono, że trzciniecki krąg kulturowy spełnia warunki politetycznego modelu kultury. Różne kategorie wyrobów były dystrybuowane niezależnie od siebie i w różnych kierunkach. Partnerami w wymianie przedmiotów i idei były sąsiadujące społeczności, skupione w regionalnych skupiskach osadniczych o mniej lub bardziej czytelnych granicach. W drugim artykule zreferowano problematykę recepcji wzorców pontyjskich i zakarpackich w środowisku trzcinieckiego 8

9 kręgu kulturowego. Uwzględniono szereg jednostek ze strefy stepowej i leśno-stepowj (Babino, kultura zrębowa, kultura Noua-Sabatinowka, kultura Costişa) i obszaru karpackiego (kultura Otomani-Füzesabony, kultura madziarowska, kultury mogiłowe i kultura pilińska). Na podstawie rozległej bazy źródłowej można ogólnie wnioskować o bardzo różnorodnym charakterze oddziaływań od cyrkulacji dóbr luksusowych i przedmiotów codziennego użytku, przez transfer wiedzy i przepływ osób, po handel i lokalne powielanie obcej stylistyki. Najważniejszą rolę w tych procesach odgrywały dalekosiężne i krótkodystansowe szlaki wymiany. Zagadnieniem, któremu poświęciłem wiele uwagi był mechanizm trzcinieckołużyckich zmian kulturowych. Interesujące było prześledzenie metodycznego aspektu postrzegania relacji między tymi kulturami w literaturze przedmiotu [6]. W tej pracy zdiagnozowano słabe strony wyjaśniania zjawisk przyjściowych od niedostatków chronologicznych, po ograniczenia samej archeologii. Kompleksowo została zaprezentowana, w najbardziej zaawansowanej formie [7], koncepcja zmiany kulturowej na obszarze podkrakowskim, co uważam za swoje duże osiągnięcie. Moje analizy, oparte na autorskim systemie datowania, dotyczyły asynchronicznych zmian elementów kultury materialnej (głównie ceramiki), ewolucji systemu zagospodarowania przestrzennego pojedynczego osiedla, dynamiki zmian osadniczych o charakterze mikroregionalnym oraz przestrzennych relacji trzciniecko-łużyckich obserwowanych w skali regionalnej lessów podkrakowskich. Jestem kontynuatorem allochtonicznej, śląskiej koncepcji pochodzenia kultury w typie pól popielnicowych w okolicach Krakowa. Została ona sformułowana w latach dwudziestych XX w. przez Leona Kozłowskiego i rozwijana była później przez Marka Gedla oraz grupę badaczy z nowohuckiego oddziału Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Analizowałem też procesy przemian kultury trzcinieckiej w jedną z odmian kultury łużyckiej w dorzeczu Nidy i Sanu oraz na Wyżynie Sandomierskiej [5, 11]. Swoistym novum w moich pracach była analiza, w której punktem wyjścia była sytuacja w późnej fazie kultury trzcinieckiej. Jest to możliwe dopiero od czasu opracowania wiarygodnego systemu jej periodyzacji. Wskazywałem też, że jedną z przyczyn lokalnego zróżnicowania w łonie wczesnej fazy kultury łużyckiej były regionalne odrębności w późnej fazie kultury trzcinieckiej. W aspekcie omawianej zmiany kulturowej odszedłem w swoich pracach od analizy na poziomie kulturowym na rzecz oceny zjawiska w wymiarze: grupa lokalna późnej fazy kultury trzcinieckiej grupa lokalna wczesnej fazy kultury łużyckiej. Dlatego zwracałem uwagę na konieczność odejścia od terminu faza łódzka, na określenie zróżnicowanych zmian na linii kultura trzciniecka - kultura łużycka. Zacząłem używać pojęcia trzciniecko-łużyckie fazy 9

10 przejściowe, jako lepiej oddającego niesynchroniczne i jakościowo odmienne procesy zachodzące na dużych obszarach. Weryfikacji chronologicznej poddałem też cechy uznawane za ceramiczne identyfikatory fazy przejściowej naczynia zdobione pionowymi żłobkami i tzw. garnki z barkiem [5]. Na podstawie zespołów zwartych, w tym datowanych radiowęglowo lub przez zabytki metalowe i ceramiczne wykazałem, że zwłaszcza garnki o podkreślonej tektonice znane są również z wcześniejszych faz rozwoju kultury trzcinieckiej. Znalazło to potwierdzenie również na innych terenach [14]. Jestem również współautorem całościowego opracowania dotyczącego systemu gospodarczego kultury trzcinieckiej (we współautorstwie z P. Makarowiczem i H. Taras) [4]. Wnioski płynące z tego obszernego tekstu, w którym połączono zagadnienia lokalizacji osiedli, ich wielkości i organizacji z cechami środowiska naturalnego i bezpośrednimi wskaźnikami gospodarki (narzędzia, szczątki roślinne i zwierzęce), wskazują na duże zdolności adaptacyjne populacji trzcinieckich. Jej osadnictwo nie było w zasadzie limitowane strefami o najlepszych warunkach do prowadzenia wydajnej gospodarki rolniczej. Daleko idący pragmatyzm gospodarczy umożliwiał eksploatację zróżnicowanych ekologicznie stref, co najpełniej tłumaczy szybki rozwój terytorialny trzcinieckiego kręgu kulturowego. Wypracowano dynamiczny model zmian gospodarczych w strefie nizinnej i wyżynnej. Dla strefy nizinnej akcentowano przejście z modelu mobilnego do względnej stabilizacji, co jest ważną cezurą zmiany organizacji społecznej. W przypadku strefy wyżynnej, zwłaszcza w zachodniej Małopolsce, obserwuje się szybkie przejście do wyraźnie ustabilizowanego trybu życia, związanego z gospodarką opartą na uprawie roli. Wskazano jednak obszary, na których, mimo sprzyjających warunków do prowadzenia gospodarki rolniczej, społeczności kultury trzcinieckiej dopiero w końcowej fazie rozwoju osiągnęły wyraźną stabilizację. Dużym zainteresowaniem cieszyły się też obszary paraniżowe w środowisku lessowym sprzyjające mobilnemu trybowi życia. Szczególnie interesowała mnie wielkość osiedli w różnych strefach geograficznych i kwestia limitacji przestrzennej osadnictwa kultury trzcinieckiej i relacji między zajmowanym terytorium a produktywnością środowiska, szczególnie w odniesieniu do zasięgu strefy lessowej. Na wielu obszarach południowej Polski nie obserwuje się zbieżności między osadnictwem kultury trzcinieckiej, a obszarami o potencjalnie wysokiej produktywności. Dotyczy to zwłaszcza obszaru pogórzy karpackich. Przestrzenna dystrybucja cech trzcinieckich jest również istotna z punktu widzenia zasięgu omawianego zjawiska i tworzeniu się stref kontaktowych lub rubieży kulturowych z jednostkami pochodzenia zakarpackiego. Generalne wnioski dotyczące charakteru osadnictwa kultury trzcninieckiej na wczesnym etapie jej rozwoju i relatywnie 10

11 dużego zainteresowania obszarami paraniżowymi dobrze wpisuje się w model zmiany kulturowej na linii kultura mierzanowicka kultura trzcniecka. W 1996 r., we współpracy ze Sławomirem Kadrowem, opublikowałem model zmiany kulturowej dla zachodniej Małopolski uwzględniający czas i przestrzeń. Okazało się, że postulowany proces uwzględniający początkowe infiltracje niewielkich grup trzcinieckich w strefy niewykorzystywane przez społeczności mierzanowickie, może tłumaczyć pozornie bardzo szybką ekspansję kultury trzcinieckiej w środowisko wyżyn lessowych. Wydaje się, że model ten może być również stosowany dla innych terenów lessowych wyżyn południowowschodniej Polski [5]. Zagadnienia wewnętrznej organizacji przestrzennej wielofazowych osiedli z epoki brązu, w tym metodyczna strona tej problematyki [1, 14, 15, 19], są ważną częścią mojego dorobku naukowego, częściowo przedstawionego do recenzji. W tym nurcie badań mieszczą się rekonstrukcje rozwoju przestrzennego, wspominanego wcześniej, kompleksu stanowisk kultury trzcinieckiej w Polesiu [14]. Został rozpoznany na powierzchni 17 hektarów. Jest zróżnicowany funkcjonalnie, chronologicznie i przestrzennie. Składał się z kilku równocześnie istniejących osiedli (zapewne kilkuzagrodowych), które stworzyły jeden większy organizm dopiero w ostatniej fazie. Początkowo na obrzeżach systemu osadniczego funkcjonowało wspólne cmentarzysko ciałopalne. Później powstała nowa strefa sepulkralna z kurhanem w centrum kompleksu, pod nasypem którego odkryto zbiorowy grób szkieletowy. Dalszy rozwój przestrzenny osiedli był warunkowany jego lokalizacją. Podstawą wydzielania struktur osadniczych było opracowanie chronologicznego schematu lokalnego rozwoju wypracowany na bazie analizowanych materiałów, zwłaszcza planigrafii. Odtwarzanie przestrzennego zróżnicowania wielofazowych osiedli i wydzielanie jednostek i faz zabudowy, poprzedzone analizami chronologicznymi jest najważniejszą cechą mojego warsztatu dotyczącego omawianego zagadnienia. Na uwagę zasługuje fakt zaangażowania w opracowanie przedstawicieli achaeological science i wykonanie szeregu analiz specjalistycznych. Jest to jedyny w swoim rodzaju kompleks źródeł archeologicznych z bogatym spectrum opracowań towarzyszących, a opracowanie ma charakter reperowy dla obszarów Polski środkowej. Dodatkowym elementem była publikacja materiałów kultury mierzanowickiej z tego stanowiska. Doświadczenia w analizach przestrzennych dotyczących kultury trzcinieckiej przeniosłem na opracowania materiałów kultury mierzanowickiej z szerokopłaszczyznowych badań ratowniczych. Zajmowałem się w tych pracach również kwestiami chronologii oraz problematyką zróżnicowania terytorialnego późnej fazy kultury mierzanowickiej. W 11

12 przypadku kompleksu osiedli w Modlnicy, stan. 5 [15] opisano nieznane dotąd formy osadnictwa z wczesnego okresu epoki brązu. Było ono mocno rozproszone, miało charakter przysiółkowy i było zróżnicowane chronologicznie. Inne duże opracowanie ukazało się w kolejnym tomie serii wydawniczej Via Archaeologica pod redakcją moją i Pawła Jarosza. Opracowanie źródeł, mojego autorstwa, z osady w Targowisku, pow. wielicki ma charakter interdyscyplinarny. Jest to najpełniej rozpoznane terenowo i opracowane osiedle kultury mierzanowickiej [101 nie przedstawione do recencji]. Poza standardową analizą chorologiczno-chronologiczną materiałów, zidentyfikowałem nieznaną dotąd formę organizacji osady, która ma analogię w strefie na południe od łuku Karpat. W syntetycznym rozdziale wraz z Pawłem Jaroszem zaproponowaliśmy nowatorskie ujęcie zmian kulturowych, które w późnej fazie kultury mierzanowickiej zaszły na obszarze międzyrzecza Wisły i Raby pod wpływem ugrupowań wczesnobrązowych z Wyżyny Miechowskiej oraz z obszarów karpackich, w tym kultury Otomani-Füzesabony [20]. Niewielki obszar lessowy na prawym brzegu Wisły, w późnej fazie kultury mierzanowickiej stał się strefą bardzo gęstego osadnictwa. Zidentyfikowano tu ceramikę głównie grupy pleszowskiej i giebułtowskiej. Stwierdzono też ewolucję stylistyki pleszowskiej, zapewne pod wpływem oddziaływań kultury Otomani-Füzesabony. Jej stanowiska w XVII w. BC są zlokalizowane na północnych stokach Karpat. Wzrost gęstości zasiedlenia w międzyrzeczy Wisły i Raby jest zbieżnae czasowo z rozprzestrzenianiem się osadnictwa kultury trzcinieckiej na lessach miechowskich, na lewym brzegu Wisły. Jest to bardzo istotny moment ukształtowania się krajobrazu kulturowego w Polsce południowo-wschodniej na przełomie wczesnego i starszego okresu epoki brązu, który tworzyły w tym czasie społeczności o trzech odmiennych tradycjach. Pod moją redakcją i z moim znaczącym udziałem powstało też inne interdyscyplinarne opracowanie, poświęcone kompleksowi osadniczemu złożonemu z dwóch osiedli i cmentarzyska ciałopalnego z wczesnej fazy kultury łużyckiej w Targowisku, stan , pow. wielicki. Jest to jeden z najpełniej opracowanych zestawów źródeł osadowych i sepulkralnych ze środkowego i młodszego okresu epoki brązu z terenów objętych osadnictwem kultury łużyckiej. Wszystkie elementy kompleksu osadniczego funkcjonowały równolegle. Za najważniejsze osiągnięcie tego opracowania, poza interdyscyplinarną warstwą faktograficzną i źródłoznawczą, było skonstruowanie sformalizowanego systemu periodyzacji o lokalnym znaczeniu (dla zachodniomałopolskiego wariantu kultury łużyckiej), odtworzenie wielkości osiedli w jednej fazie budowlanej oraz oszacowanie liczby ich mieszkańców [19]. Na uwagę zasługuje stwierdzenie różnej organizacji przestrzennej równoczasowych, sąsiadujących ze sobą osiedli. Wnioski zawarte w tej pracy oraz szeroki zakres analiz 12

13 towarzyszących (zwłaszcza przyrodniczych, geomorfologicznych i antropologicznych) mają znaczenie ponadregionalne. W swoim dorobku mam również prace dotyczące ogólnej problematyki kultury trzcinieckiej w kilku regionach [5, 11]. Koncentrowałem się na omówienie najważniejszych zagadnień problemowych na szerszym tle i zarysowaniu aktualnego stanu refleksji. W pierwszej z tych prac analizowałem głównie pozycję skupiska rzeszowskiego ( nadsańskiego ) na tle otoczenia. Tworzy ono dość wyraźnie wyodrębniającą się grupę. Stanowiska są lokowane zarówno na żyznych glebach wytworzonych na lessach, ale nie wszystkie tereny lessowe zostały zasiedlone. Liczne są natomiast zasiedlone ubogie środowiska piaszczyste. Mimo granicznego położenia z centrami zakarpackimi, na terenie tego skupiska notuje się niewspółmiernie mało elementów z tamtej strefy. Druga praca była poświęcon uwarunkowaniom rozwoju kultury trzcinieckiej w Małopolsce. Zwróciłem uwagę na konieczność odejścia od tradycyjnie istniejących podziałów taksonomicznych, na rzecz analizy naturalnie rysujących się skupisk osadniczych lubelskiego, rzeszowskiego, sandomierskiego i krakowskiego. Podobieństwa w ceramice wskazują na większe związki między skupiskiem lubelskim i sandomierskim oraz krakowskim i rzeszowskim. Z kolei społeczności zamieszkujące obszary na lewym brzegi Wisły były bardziej związane z z prądami płynącymi zza Karpat, niż obszary na prawym brzegu tej rzeki. Najważniejszym tekstem oddanym do druku jest monograficzne i autorskie ujęcie Kultura trzciniecka. Na rubieżach cywilizacji epoki brązu, napisane w ramach projektu THE PAST SOCIETES. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle realizowanego w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN. Jestem też uczestnikiem opracowania unikatowych materiałów z bogatego grobu podkurhanowego kultury trzcinieckiej z Niecieczy Włościańskiej, pow. sokołowski. Częściowo zmienią one obraz społeczny strefy północno-wschodniej Polski w czasach formowania się kultury trzcinieckiej. Moje publikacje z zakresu zagadnienia Społeczności II tysiąclecia BC w dorzeczu Wisły. Czas i przestrzeń, kontakty i mechanizmy zmian często miały pionierski charakter. Niekiedy wykraczały poza zakreślony zakres geograficzny. Najważniejsze z nich dotyczyły konstruowania systemu periodyzacji kultury trzcinieckiej, w mniejszym stopniu kultury łużyckiej, rozważań na temat sposobu zorganizowania i funkcjonowania osiedli, nowej interpretacji kontaktów interkulturowych, głównie z obszarami zakarpackimi oraz relacji z kulturą mierzanowicką i kulturą łużycką. W moich pracach systematyzowałem różne kategorie źródeł, zwłaszcza ceramicznych i zajmowałem się ich dystrybucją przestrzenną. Najczęściej artykuły były one pisane z uwzględnieniem szerszego kontekstu terytorialnego. 13

14 Dążę do syntetyzowania wiedzy, ale zawsze na pierwszym miejscu stawiam źródło archeologiczne, które jest dla mnie najważniejszym punktem wyjściowym. Moje plany na przyszłość związane są z kontynuacją głównych zagadnień badawczych, podejmowanych do tej pory. Przede wszystkim zamierzam dokończyć zaawansowaną pracę dotyczącą trzciniecko-łużyckich faz przejściowych w całym zasięgu kultury trzcinieckiej. W założeniu ma to być całościowa wizja zmian zachodzących głównie w środkowym okresie epoki brązu. Duże nadzieję wiążę też z udziałem w interdyscyplinarnym projekcie grantowym (nr 2015/17/B/HS3/00114) Migracje i pokrewieństwo w Europie Środkowo-Wschodniej w pierwszej połowie II tys. przed Chr. Jego celem jest m.in. weryfikacja hipotezy o migracji ludności kręgu trzcinieckiego w pierwszej połowie II tys. BC ze strefy nizinnej na południe z wykorzystaniem antropologii fizycznej, genetyki i geochemii izotopowej. 5. Pozostałe publikacje I. Publikacje przed uzyskaniem stopnia doktora a. Studia i artykuły problemowe (21-53) 21. Górski J., Osada kultury trzcinieckiej w Jakuszowicach, cz. I. Badania w Jakuszowicach 1, Kraków Górski J., Tendencje rozwojowe ceramiki kultury trzcinieckiej na przykładzie osady w Jakuszowicach, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 14: 1991, Górski J., Uwagi o schyłkowych fazach kultury trzcinieckiej i początkach kultury łużyckiej na terenie Nowej Huty, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 15: 1992, Górski J., Osada kultury trzcinieckiej i łużyckiej w Nowej Hucie-Mogile, stanowisko 55 (Analiza materiałów, część I), Materiały Archeologiczne Nowej Huty 16: 1993, Górski J., Materiały kultury trzcinieckiej z kopca wschodniego w Rosiejowie, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 17: 1994, Górski J., Z badań nad chronologią i periodyzacją kultury trzcinieckiej na obszarze lessów podkrakowskich, [w:] Problemy kultury trzcinieckiej, Rzeszów 1994, Górski J., Osada kultury trzcinieckiej i łużyckiej w Nowej Hucie-Mogile, stan. Analiza materiałów. Część II, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 17: 1994,

15 28. Górski J., Grób z początków starszego okresu epoki brązu ze stanowiska 17 w Nowej Hucie-Pleszowie, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 18: 1995, Górski J., Osada z II i III okresu epoki brązu w Nowej Hucie-Pleszowie, stanowisko 49, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 18: 1995, Górski J., Osadnictwo kultury trzcinieckiej na skraju terasy Wisły w Nowej Hucie, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 19: 1996, Górski J., Uwagi o znaczeniu kurhanów dla społeczności kultury trzcinieckiej z obszarów lessowych Zachodniej Małopolski, [w:] J. Chochorowski (red.) Problemy epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie środkowej. Księga jubileuszowa poświęcona Markowi Gedlowi, Kraków 1996, Górski J., Kadrow S., Kultura mierzanowicka i kultura trzciniecka w zachodniej Małopolsce. Problem zmiany kulturowej, Sprawozdania Archeologiczne 48: 1996, Górski J., Pociecha A., Wilk E., Ratownicze badania wykopaliskowe na stanowisku z epoki brązu w Jazdowiczkach w gminie Proszowice, Materiały Archeologiczne 29: 1996, Górski J., Kultura trzciniecka, [w:] K. Tunia (red.) Z archeologii Małopolski. Historia i stan badań zachodniomałopolskiej wyżyny lessowej, Kraków 1997, Górski J., Główne etapy rozwoju kultury trzcinieckiej na obszarze Nowej Huty na tle przemian tej kultury zachodniej Małopolsce, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 20: 1997, Górski J., Podstawy taksonomii kultury trzcinieckiej w dorzeczu górnej Wisły, [w:] A. Kośko, Czebreszuk (red.) Trzciniec - system kulturowy czy interkulturowy proces?, Poznań 1998, Górski J., Kultura trzciniecka i kultura łużycka. Problem zmiany kulturowej w zachodniej Małopolsce, [w:] A. Kośko, J. Czebreszuk (red.) Trzciniec - system kulturowy czy interkulturowy proces?, Poznań 1998, Górski J., The Foundations of Trzciniec Culture taxonomy in Western Malopolska, Baltic- Pontic Studies 6: 1998, Górski J., The Question of the decline of Trzciniec culture in Western Malopolska. Trzciniec Culture vs, Lusatian Culture, Baltic-Pontic Studies 6: 1998,

16 40. Górski J., Transkarpackie kontakty ludności zachodniej Małopolski w początkach epoki brązu w świetle najnowszych odkryć w Karpatach (próba interpretacji niektórych znalezisk), Dzieje Podkarpacia 2: 1998, Górski J., Die Beziuhungen zwischen dem westlichen Kleinpolen und dem Gebiet der Slowakei in der klassischen Phase der Trzciniec-Kultur (ausgewählte Aspekte). [In:] J. Bátora & J. Peska (Hrsg.) Aktuelle Probleme der Erforschung der frühbronzezeit in Böhmen und Mä hren in der Slowakei, Nitra 1999, Górski J., Osadnictwo prahistoryczne i wczesnośredniowieczne w rejonie stanowiska 2 w Jakuszowicach, [w:] K. Wasylikowa (red.) Rośliny w dawnej gospodarce człowieka. Warsztaty Archeobotaniczne 97. Polish Botanical Studies 23: 1999, Górski J., Wybrane aspekty osadnictwa kultury trzcinieckiej w Jakuszowicach, [w:] K. Wasylikowa (red.) Rośliny w dawnej gospodarce człowieka. Warsztaty Archeobotaniczne 97. Polish Botanical Studies 23: 1999, Górski J., Übersicht über das neueste Fungut des Endneolithikums und der Frühbronzezeit aus dem Lößgebiet westlichen Kleinpolens, [In:] S. Kadrow (Edd.) A Turning of Ages. Jubilee Book Dedicated to Professor Jan Machnik on His 70 th Anniversary, Kraków 2000, Górski J., Włodarczak P., Groby kultury ceramiki sznurowej z Krakowa-Nowej Huty- Pleszowa na tle znalezisk grobowych tej kultury nad dolną Dłubnią, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 22: 2000, Górski J., Wróbel J., Zbiorowy grób szkieletowy kultury trzcinieckiej z Nowej Huty-Cła, stan. 65, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 22: 2000, Górski J., Wyniki ratowniczych badań wykopaliskowych na stanowisku 2 w Opatkowicach, Materiały Archeologiczne 31: 2001, Górski J., Kadrow S., Die frühe und ältere Bronzezeit in Kleipolen im Lichte der Radiokarbondatierungen (mit einigen Bemerkungen zu ausgewählten Fundstellen in der Ukraine), [In:] J. Czbreszuk, J. Muller (Hrsg.) Die absolute Chronologie in Mitteleuropa v.chr., Poznañ-Bamberg, Rahden/Westf. 2001, Górski J., Zając M., Paraneolityczne obozowisko wydmowe w Modliszewicach, gm. Końskie, Materiały Archeologiczne 32: 2001, Drobniewicz B., Górski J., Tyniec-Kępińska A., Katalog archeologicznych stanowisk pradziejowych i wczesnohistorycznych, [w:] Kadrow (red.) Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków 2001,

17 51. Górski J., Zmiana organizacji sieci osadniczej na obszarze Nowej Huty w środkowym okresie epoki brązu, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 23: 2002, Górski J., Uwagi o możliwościach wydzielania trzciniecko-łużyckich faz przejściowych, Materiały Archeologiczne 33: 2002, Górski J., Trela E., Kontekst kulturowy powierzchniowych znalezisk krzemienia świeciechowskiego na obszarze zachodniomałopolskiej wyżuny lessowej, [w:] H. Matraszek, S. Sałaciński (red.) Krzemień świeciechowski w Pradziejach, Warszawa 2002, b. Sprawozdania i komunikaty naukowe (54-59) 54. Górski J., Wstępne wyniki badań na osadzie kultury trzcinieckiej w Jakuszowicach, stan. 2, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych. Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie 34/1-2: 1992, Górski J., I Warsztaty Archeobotaniczne w Igołomi, Sprawozdania Archeologiczne 43: 1992, Górski J., Wyniki badań grodziska w Trzcinicy. Stanowisko 1 - wczesna epoka brązu, Sprawozdania Archeologiczne 47: 1995, Górski J., Problem zmiany kulturowej na początku II tys. p.n.e. w zachodniej Małopolsce, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych. Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie 40/2: 1997, Górski J., Wykaz publikacji dotyczących materiałów archeologicznych z Nowej Huty za lata , Materiały Archeologiczne Nowej Huty 22: 2000, Kaczanowska M., Bober J., Górski J. Kubica-Kabacińska E., Poleska P. Rodak J., Wystawa Garncarstwo prahistoryczne i towarzyszący jej festyn archeologiczny w Branicach, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 23: 2002, c. Popularyzacja nauki (60-65) 60. Górski J., Archeologia dorzecza Nidzicy. Co to jest archeologia, Nowa Nidzica 1 (21) marzec 1992, Kazimierza Wielka. 61. Górski J., Archeologia Dorzecza Nidzicy. Zabytki zaczynają mówić, czyli co dzieje się w pracowniach uczonych, Nowa Nidzica 2 (22) kwiecień-maj 1992, Kazimierza Wielka. 62. Górski J., Archeologiczne wieści spod Wawelu, Tygodnik Polski nr 43/1999, Sydney. 63. Górski J., Kurhany w Małopolsce Zachodniej, Tygodnik Polski nr 48/1999, Sydney. 64. Górski J., Nie święci garnki lepią, Tygodnik Polski nr 3/2002, Sydney. 65. Górski J., Czy na pewno nie święci garnki lepią, Tygodnik Polski nr 4/2002, Sydney. 17

18 II. Publikacje po uzyskaniu stopnia doktora a. Monografie, w tym rozszerzona i poprawiona wersja pracy doktorskiej (66-67) 66. Górski J., Chronologia kultury trzcinieckiej na lessach Niecki Nidziańskiej, (=Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie 3), Kraków Górski J., Makarowicz P., Wawrusiewicz A., Osady i cmentarzyska społeczności trzcinieckiego kręgu kulturowego w Polesiu, stanowisko 1, woj. łódzkie, (= Spatium Archaeologicum 2), Łódź b. Studia i artykuły problemowe (68-103) 68=5. Górski J., Uwagi o możliwościach wydzielania trzciniecko-łużyckich faz przejściowych, Kultura i Historia 4/2003/styczeń. 69=6. Górski J., Zmiana organizacji sieci osadniczej na obszarze Nowej Huty w środkowym okresie epoki brązu, Kultura i Historia 4/2003/styczeń. 70. Górski J., Die Grundlagen einer relativen Datierung und Periodisierung der Trzciniec- Kultur im Lößgebiet westlichen Kleinpolens, Sprawozdania Archeologiczne 56: 2004, Górski J., Rozwój poglądów na chronologię i periodyzację kultury trzcinieckiej do 1990 roku (ze szczególnym uwzględnieniem lessowej części Niecki Nidziańskiej), Materiały Archeologiczne 35: 2005, Górski J. Jarosz P., Cemetary of the Corded Ware and the Trzcibniec Cultures In Gabułtów, Sprawozdania Archeologiczne 58: 2006, Górski J., Jarosz P., Tradycje kurhanowe w kulturze ceramiki sznurowej i kulturze trzcinieckiej w Małopolsce, Funeralia Legnickie 9: 2007, Środowisko pośmiertne człowieka, Górski J., Wybrane aspekty metodyki badań i opracowań dużych osad z epoki brązu na obszarze podkrakowskim, [w:] Materiały z konferencji konserwatorstwa archeologicznego zorganizowanych przez Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego: Jurata (18-20 V 2005 r.), Wigry (28-30 IX 2005 r.), Krynica (30 XI 3. XII 2005 r.), Warszawa 2007,

19 75. Górski J., Pochówki zwierząt i depozyty zwierzęce w kulturze trzcinieckiej (wstęp do problematyki), [w:] J. Bednarczyk, J. Czebreszuk, P. Makarowicz., M. Szmyt (red.) Na pograniczu światów. Studia z pradziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko w 60. rocznicę urodzin, Poznań 2008, Górski J., Tarnobrzeski wariant trzciniecko-łużyckiej zmiany kulturowej. Zagadnienia problemowe, [w:] S. Czopek (red.) Tarnobrzeska kultura łużycka źródła i interpretacje, Rzeszów 2009, Gόrski J., Makarowicz P. Recepcja zakarpackich wzorcόw kulturowych w kręgu trzcinieckim, (b:) Матэрыялы па археалогіі Беларусі. Выпуск 18. Даследаванні каменнага і бронзавага вякоў. Да юбілеяў У.Ф. Ісаенкі і М.М. Чарняўскага, Мінск 2010, Беларуская навука, c Górski, J., Niektóre elementy symboliczne w kurhanach kultury trzcinieckiej, [w:] S. Czopek, S. Kadrow (red.) Mente et rutro. Studia archaeologica Johanni Machnik viro doctissimo octogesimo vitae anno ab amicis, collegis et discipulis oblata, Rzeszów 2010, Górski J., Reyman B., Nowożytny skarb monet z Krakowa-Nowej Huty-Pleszowa, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 25: 2010, Górski J., Sfera święta i świąteczna w życiu społeczeństw prahistorycznych (przyczynek do problematyki), [w:] J. C. Kałużny (red.) Starożytność chrześcijańska. Materiały zebrane 2, Kraków 2010, Górski J., Włodarczak P., Szkielet konia w obiekcie kultury trzcinieckiej na stanowisku 17 w Smrokowie, gm. Słomniki, Materiały Archeologiczne 38: 2010, Górski J., Migration and Cultural Change. Western Lesser Poland in BC, [ed.] K. Dzięgielewski, M. S. Przybyła, A. Gawlik, Migration in Bronze and Early Iron Age Europe, Prace Archeologiczne 63, Kraków 2010, Górski J., Makarowicz P., Environmental Determination and the Development of Trzciniec Cultural Circle Settlement in the Oder and Vistula River Catchments, Analecta Archaeologica Ressoviensia 6: 2011, Space, Power, Religion, Górski J., Zając M., O najnowszych poszukiwaniach mogił starożytnych na lessach krakowskich I przypadki osiągnięte z ich badań, [w:] H. Kowalewska, P. Marszałek (red.) Kurhany i obrządek pogrzebowy w IV-II tysiącleciu p.n.e., Kraków-Warszawa 2011, Górski J. Osadnictwo prahistoryczne i wczesnośredniowieczne na terenie Nowej Huty 6000 lat tradycji, [w:] M. Wardas-Lasoń (red.) Forum Naukowe Nawarstwienia Historyczne Miast, Kraków 2012,

20 86. Górski J., Makarowicz P., Nowe datowania radiowęglowe kurhanów i grobów beznasypowych trzcinieckiego kręgu kulturowego z Małopolski i Wielkopolski, [w:] W. Blajer (red.) Peregrinationes archaeologicae in Asia et Europa Joanni Chochorowski dedicatae, Kraków 2012, Górski J., Makarowicz P., Wawrusiewicz A., Podstawy datowania trzcinieckiego kręgu kulturowego w Polsce środkowej na przykładzie materiałów ze stanowiska w Polesiu w dorzeczu Bzury, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 28: 2012, Górski J., Archeologia na żywo w działalności edukacyjnej archeologów z Nowej Huty, [w:] Skanseny archeologiczne i archeologia eksperymentalna, Krosno 2012, Górski J., Makarowicz P., Stable Settlement of the Trzciniec Cultural Circle in the Polish uplands and lowlands, [in:)] S. Kadrow, P. Włodarczak (ed.) Environment and Substistence forty years after Janusz Kruk Settlement studies, Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa, Rzeszów 2013, Górski J., Makarowicz P., Wawrusiewicz A., Spatial development of the settlement complex affiliated to the Trzciniec cultural circle at site 1 in Polesie in Central Poland, Sprawozdania Archeologiczne 65: 2013, Górski J., Makarowicz P., Wawrusiewicz A., Materiały kultury mierzanowickiej ze stanowiska 1 w Polesiu, woj. łódzkie, Studia i materiały do badań nad neolitem i wczesną epoką brązu na Mazowszu i Podlasiu 2: 2012, Górski J., Jarosz P., Tunia K., Wilk S., Władarczak P., New evidence on the absolute chronology of the early Mierzanowice culture in south-eastern Poland, [In:] M. Bartelheim, J. Peška, J. Turek (Hrsg.) From Copper to Bronze. Cultural and Social Transformations at the Turn of the 3rd-2nd Millennia BC in Central Europe gewidmet PhDr. Václav Moucha, CSc. Anlässich seines 80. Geburtstages (= Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 74: 2013, Garbacz-Klempka A., Rzadkosz S., Górski J., Artefacts from Kraków-Nowa Huta as an Illustration of Selected Issues of Research into Prehistoric and Mediaval Casting, Metallurgy and foundry engineering 39: 2013/2, Górski J., Konieczny B., Badania wykopaliskowe w Targowisku. Zagadnienia wstępne, [w:] J. Górski (red.) Kompleks osadniczy kultury łużyckiej w Targowisku, stan , pow. wielicki. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków 2014, Górski J., Materiały osadowe kultury łużyckiej ze stanowiska 10 i 11 w Targowisku, pow. wielicki, [w:] J. Górski (red.) Kompleks osadniczy kultury łużyckiej w Targowisku, stan