PLAN ROZWOJU UZDROWISKA RABKA-ZDRÓJ

Transkrypt

1 Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XLI/282/09 Rady Miasta Rabka-Zdrój z dnia 29 czerwca 2009 roku PLAN ROZWOJU UZDROWISKA RABKA-ZDRÓJ NA LATA RABKA-ZDRÓJ, MAJ

2 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP Podstawowe definicje Podstawy prawne funkcjonowania uzdrowisk... 9 Źródła finansowania gmin uzdrowiskowych Warunki, które musi spełnić gmina, aby uzyskać status uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej Proponowane zmiany w Ustawie Akty prawne regulujące funkcjonowanie Uzdrowisk Geneza powstania dokumentu STRESZCZENIE Tytuł Lokalizacja Obszar Czas trwania Planu Mapa sytuacyjna obszaru objętego Planem Operator Planu Partnerzy Cele Planu Środki realizacji celów (główne planowane przedsięwzięcia) CHARAKTERYSTYKA OBECNEJ SYTUACJI NA OBSZARZE UZDROWISKA Informacje ogólne Historia Uzdrowiska Rabka-Zdrój Struktura gruntów w Uzdrowisku Rabka-Zdrój Turystyka i rekreacja Wypoczynek aktywny Instytucje kultury Obiekty zabytkowe Lecznictwo uzdrowiskowe Infrastruktura uzdrowiskowa Strefy ochrony uzdrowiskowej Bilans terenów zielonych stref ochrony uzdrowiskowej Pozostałe elementy gospodarki Ludność Gospodarka Komunikacja Infrastruktura komunalna, gospodarka odpadami Analiza SWOT dla obszarów poddanych analizie Określenie kluczowych problemów i wyzwań stojących przed Uzdrowiskiem, w szczególności tych, które stanowią barierę dla rozwoju turystyki i rekreacji NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU PRZESTRZENNO SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO GMINY I REGIONU Poziom regionalny Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego Kierunki Rozwoju Turystyki Dla Województwa Małopolskiego na lata Poziom lokalny Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Rabka Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich Rabki-Zdrój na lata Studium Uwarunkowań i Kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Rabka-Zdrój. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego Dokumenty dotyczące polityk w różnych sektorach społeczno-gospodarczych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, w szczególności w odniesieniu do rozwoju turystyki i rekreacji - zgodność z dokumentami na szczeblu krajowym Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia - Narodowa Strategia Spójności

3 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka na lata Strategia Rozwoju Turystyki w latach Program Rozwoju Uzdrowisk Polskich na lata oraz PLANOWANE ZADANIA PLANU ROZWOJU UZDROWISKA - ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU WSKAŹNIKI REALIZACJI PLANU ROZWOJU UZDROWISKA PLAN FINANSOWY PLANU ROZWOJU UZDROWISKA INSTRUMENTY WDRAŻANIA PROGRAMU I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ Określenie formy prawnej zarządzającego Planem (operatora) System obiegu informacji oraz środków finansowych w instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie Planem Planowane działania na rzecz rozpowszechnienia informacji oraz konsultacje społeczne Partnerstwo Opis już pozyskanych partnerów Monitorowanie i ocena Planu

4 1. WSTĘP Uzdrowisko zgodnie z definicją to obszar, na terenie którego prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujących się na jego obszarze naturalnych surowców mineralnych, któremu został nadany status uzdrowiska (Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych). Ujmując to zagadnienie szerzej, można powiedzieć, że jest to obszar mający złoża naturalnych surowców leczniczych, dostęp do wody morskiej i klimat o właściwościach leczniczych (albo jeden z tych czynników) oraz zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, jak również sprzyjające warunki środowiskowe i sanitarne, w którym prowadzone jest metodyczne leczenie określonych chorób oraz może być prowadzona działalność uzdrowiskowo-turystyczna. Uwzględniając wyżej wymienione czynniki lecznicze wyróżnia się uzdrowiska: wodolecznicze, balneologiczne (zdrojowiska); klimatyczne; borowinowe; nadmorskie (tallasoterapeutyczne); subterraneoterapeutyczne (lecznictwa podziemnego). Samo lecznictwo uzdrowiskowe jest zorganizowaną działalnością polegającą na jak najszerszym zapobieganiu chorobom i ich leczeniu przy wykorzystaniu właściwości leczniczych klimatu i krajobrazu (klimatoterapia), naturalnych zasobów leczniczych, tj. wody lecznicze, gazy lecznicze i peloidy (balneoterapia) oraz właściwości leczniczych morza (talassoterapia). W Polsce status uzdrowiska posiadają 43 miejscowości z całego kraju, z czego aż 8 leży w Małopolsce. Ponadto istnieją miejscowości pretendujące do bycia uzdrowiskiem, a do takich należą np. Wieliczka czy Złockie. Wyróżnia się także miejscowości potencjalnie uzdrowiskowe, do których kwalifikuje się około 20 miast i wsi, w tym m.in. Zawoja, Szczawa, Ciężkowice, Łomnica, Tylicz oraz Wierchomla. Zarówno w Polsce, jak i na świecie silna jest podbudowa naukowa i lobbystyczna uzdrowisk, a składa się na nią szereg organizacji uzdrowiskowych różnego charakteru i szczebla. Na świecie największe znaczenie mają związki uzdrowisk: The International Spa Association (ISPA) i Europejski Związek Uzdrowisk (ESPA) oraz instytucje badawcze: World Thermalism Organisation, World Hydrothermal Organisation, International Society of Spa Technics i medyczne: Międzynarodowa Federacja Leczenia Termalnego i Klimatycznego (FEMTEC). W Polsce ich odpowiednikami są: Polskie Towarzystwo Balneologii i Medycyny Fizykalnej oraz Unia Uzdrowisk Polskich, Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie i Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP (SGU RP). Sytuacja polskich, w tym małopolskich uzdrowisk, jest niezwykle skomplikowana. Do silnych stron małopolskich uzdrowisk należy zaliczyć ich położenie geograficzne i wynikające z niego naturalne zasoby środowiska, klimat i orografia, jak również różnorodność oferowanych profili leczniczych, wysokokwalifikowaną kadrę medyczną i nowoczesny sprzęt medyczny, a także konkurencyjność cenowa oferty rodzimych uzdrowisk na rynku europejskim. Z kolei słabymi stronami jest słabość finansowa, nie zawsze najwyższy poziom zarządzania i marketingu działalności leczniczej, a także niewysoki standard infrastruktury uzdrowiskowej i jej dekapitalizacja, a w kilku przypadkach również nieuregulowane prawa 4

5 własności gruntów i nieruchomości uzdrowiska oraz brak lub słaba znajomość języków obcych wśród pracowników. Największe szanse na rozwój działalności uzdrowiskowej są następstwem specyficznych procesów demograficznych i kulturowych zachodzących w społeczeństwach europejskich, do których należy: starzenie się społeczeństw, choroby cywilizacyjne, stres i notoryczne zmęczenie, moda na zdrowy styl życia, jak również szybko na świecie postępujący rozwój medycyny i technologii. W aspekcie Polski niezwykle ważnym wydarzeniem jest wejście do Unii Europejskiej i procesy rynkowe zachodzące od końca lat 80. tj. prywatyzacja, uregulowanie sytuacji prawno-politycznej państwa, napływ inwestycji zewnętrznych, procesy akredytacji i certyfikacji produktów i usług oraz tendencje do włączania obiektów uzdrowiskowych do międzynarodowych systemów rezerwacyjnych. Niemniej istnieje szereg zagrożeń, które mogą negatywnie wpłynąć na rozwój uzdrowisk. Największe niebezpieczeństwo wiąże się ze sferą prawno-polityczną w kraju, zobowiązaniami fiskalnymi przedsiębiorstw uzdrowiskowych, ogólnokrajową dekoniunkturą gospodarczą i wynikającym z niej bezrobociem strukturalnym, monopolizacją rynku świadczeń zdrowotnych przez NFZ, wzrastającą konkurencją uzdrowisk krajów sąsiednich i krajowych ośrodków odnowy biologicznej. Z geograficznego punktu widzenia dużym problemem jest niska dostępność komunikacyjna uzdrowisk górskich i ich oddalenie od aglomeracji i rynków zbytu. Historycznie rzecz ujmując, najbardziej dynamiczne zmiany dotyczą przemian form własności uzdrowisk. Przed rokiem 1939 istniały w Polsce uzdrowiska prywatne (należące do osób fizycznych, towarzystw lekarskich lub instytucji ubezpieczeniowych), państwowe (w liczbie sześciu: Burkut, Busko, Ciechocinek, Druskienniki, Krynica i Szkło), komunalne (m. in. Otwock i Piwniczna) i uzdrowiska mające charakter dobra publicznego (Zakopane i Zaleszczyki). Po II wojnie światowej, w roku 1948, przymusowo znacjonalizowano majątek wszystkich polskich kurortów i utworzono z niego 26 oddziałów Państwowych Przedsiębiorstw Uzdrowiskowych (PPU). W okresie transformacji ustrojowej pojawił się problem odzyskania zawłaszczonego majątku i koniecznych przekształceń. W stosunku do dziewięciu uzdrowisk zgłoszono, po roku 1990, roszczenia reprywatyzacyjne. Ważne, że aż 66% tych przedsiębiorstw leży w Karpatach (Krynica-Żegiestów, Rabka, Rymanów, Iwonicz, Szczawnica i Wysowa). Spadkobiercy mogli wystąpić z roszczeniem odzyskania majątku do sądu albo przyjąć propozycję samorządów lokalnych dzierżawienia wcześniej własnych nieruchomości od gminy lub osób trzecich. Do chwili obecnej zreprywatyzowano uzdrowisko Szczawnica, które wróciło do rąk spadkobierców - rodziny Stadnickich. Nieco później, bo w latach , w procesy przemian własnościowych włączyły się samorządy terytorialne, m. in. miasta Szczawnica i Krynica. Proces komunalizacji został sfinalizowany jedynie w przypadku uzdrowiska Wapienne, pozostającego obecnie w gestii gminy Sękowa. Na przełomie lat 1998/1999 Ministerstwo Skarbu dokonało komercjalizacji państwowych przedsiębiorstw uzdrowiskowych i powołało do istnienia 17 spółek akcyjnych i 9 spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Rozpoczęły one działalność jako jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Przeprowadzona komercjalizacja była pierwszym etapem prywatyzacji pośredniej (kapitałowej). Dwa lata później Ministerstwo Skarbu wyraziło zgodę na podjęcie działań prywatyzacyjnych wobec 10 spółek. Ostatecznie działania te uruchomiono dla siedmiu uzdrowisk uznanych za najlepiej przygotowane do zmiany formy własności. Udało się sprywatyzować tylko jedną spółkę (Uzdrowisko Nałęczów S.A.). W obecnej chwili procesy te ponownie zostały uruchomione w odniesieniu do kilku uzdrowisk. 5

6 System dystrybucyjny oferty uzdrowisk składa się z trzech członów, do których należy sprzedaż za pośrednictwem: Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ), organizacji socjalnych (ZUS, PFRON, KRUS) i wreszcie sprzedaży wolnorynkowej. W Narodowym Funduszu Zdrowia leczenie uzdrowiskowe przysługuje każdemu ubezpieczonemu w wymiarze 21 dni raz na 2 lata. Skierowanie na takie leczenie wystawia lekarz ubezpieczenia zdrowotnego, natomiast kwalifikowaniem pacjentów zajmują się Wojewódzkie Komisje Lecznictwa Uzdrowiskowego. Ubezpieczony ponosi koszty dojazdu na leczenie uzdrowiskowe oraz częściową odpłatność za wyżywienie i zakwaterowanie w sanatoriach uzdrowiskowych, bezpłatny jest natomiast pobyt dzieci i młodzieży (do lat 18) oraz dorosłych w szpitalach uzdrowiskowych. Leczenie kuracjuszy skierowanych przez ZUS odbywa się w ramach tzw. prewencji rentowej ZUS. Rehabilitacja obejmuje osoby zagrożone całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy albo pobierające rentę okresową, a rokujące odzyskanie zdolności do pracy zarobkowej. Podobnie Centra Rehabilitacji Rolników KRUS (Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego) prowadzą rehabilitację leczniczą rolników. Pobyt i leczenie uzdrowiskowe jest wówczas bezpłatne i określone wewnętrznymi zasadami KRUS. W wolnorynkowej sprzedaży oferty uzdrowiskowej charakterystyczne są pakiety wypoczynkowe z fakultatywnymi zabiegami leczniczymi, obejmujące minimum 14-dniowe pobyty, zróżnicowane ze względu na rodzaj zakwaterowania i leczenia. Do najczęściej proponowanych form zalicza się: pobyty lecznicze, wczasy wypoczynkowe (także z programem odnowy biologicznej), turnusy kondycyjno-odchudzające, rehabilitacyjnorekreacyjne, weekendowe oraz świąteczno-sylwestrowe, kolonie, zimowiska, zielone szkoły, szkolenia i konferencje i świadczenie typowych usług hotelowych. Głównymi kanałami sprzedaży rynkowej ofert uzdrowiskowych jest sprzedaż we własnym zakresie (m.in. poprzez prasę, internetowe systemy rezerwacyjne, targi) oraz przez biura podróży. Największym problemem polskiej gospodarki w okresie transformacji jest bezrobocie. W uzdrowiskach przybiera ono najczęściej postać bezrobocia strukturalnego, wynikającego z wcześniejszej monokulturowości zatrudnienia. Wspomniana monokulturowość była wymuszona przez prawo (ograniczenia lokalizacji określonych rodzajów działalności gospodarczej w uzdrowiskach i ich najbliższym otoczeniu). W ciągu pierwszych trzech lat od wprowadzenia gospodarki rynkowej zatrudnienie w uzdrowiskach spadło o 25%. Należy wspomnieć, że w uzdrowiskach drzemie ogromny potencjał pracy, a doświadczenia krajów europejskich pokazują, że jedno miejsce pracy utworzone w lecznictwie uzdrowiskowym generuje aż 7 miejsc pracy w usługach pokrewnych. Odrębną kwestią rzutującą na rozwój miejscowości uzdrowiskowych jest niekorzystna sytuacja finansowo-ekonomiczna przedsiębiorstw uzdrowiskowych, w dużej mierze od nich niezależna, a wynikająca z systematycznego obniżania nakładów na lecznictwo uzdrowiskowe, indywidualnej polityki uzdrowiskowej w poszczególnych oddziałach NFZ, różnorodności standardów kontraktowania i rozliczania usług przez NFZ, konieczności prowadzenia osobnych negocjacji z każdym oddziałem NFZ i jednorocznych kontraktów (braku możliwości planowania długoterminowego). Dodatkowo wzrasta poziom należności oraz spada płynność finansowa powodowana nieterminową regulacją zobowiązań przez NFZ. Przedsiębiorstwa uzdrowiskowe są nierzadko także zobowiązane do wykonywania zadań na rzecz lokalnej społeczności, np. utrzymywania infrastruktury niezwiązanej bezpośrednio z usługami leczniczymi oraz finansowania inwestycji rozpoczętych przed rokiem 1999 (przez Skarb Państwa). Zmiany polityki pieniężnej i fiskalnej państwa zaowocowały wzrostem stawek podatku od nieruchomości (o 300%), opłat z tytułu eksploatacji zasobów leczniczych i za korzystanie ze środowiska. Zmniejszenie nakładów finansowych budżetu państwa na działalność uzdrowisk stworzyło szereg problemów. W latach finanse przeznaczane na ochronę zdrowia 6

7 systematycznie malały - lecznictwo uzdrowiskowe straciło wówczas około 20% funduszy budżetowych. Jeszcze w roku 1998 na lecznictwo uzdrowiskowe przeznaczano kwotę 383 mln PLN, co w przeliczeniu stanowi 4,0-4,5% obecnego budżetu Narodowego Funduszu Zdrowia. Od roku 1999 nakłady te zaczęły drastycznie spadać - stanowią od 0,81% do 2,34% (średnio 1,45%) środków finansowych będących w dyspozycji NFZ. Dodatkowo, jak już wspomniano, zmieniły się formy opodatkowania działalności uzdrowiskowej, często w sposób niespójny. Przykładowo, w zakresie wszystkich podatków - oprócz VAT przedsiębiorstwa uzdrowiskowe są traktowane jako przedsiębiorstwa produkcyjne. W przypadku podatku VAT lecznictwo uzdrowiskowe zaliczono do działalności zwolniony z podatku". W wyniku tego zabiegu firmy nie mogą odliczyć różnicy między należnym, a naliczonym podatkiem VAT. Nie inaczej jest z podatkiem od nieruchomości. Do roku 1999 wszystkie zakłady opieki zdrowotnej, tak jak inne przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, obowiązywała niższa stawka podatku od nieruchomości, wynosząca 30% stawki bazowej. Po komercjalizacji uzdrowiska objęto stawkami dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, co oznacza wzrost podatku o 300% w przeciągu 2 lat. Inny charakter ma kwestia taksy uzdrowiskowej, która jest opłatą za oferowane i wykorzystywane przez przyjezdnych urządzenia gminy. Płatnikami taksy są turyści, kuracjusze i inne osoby przebywające w gminie, niebędące stałymi mieszkańcami (np. posiadacze drugich domów). W Polsce taksa obowiązywała od momentu wprowadzenia pierwszej ustawy o uzdrowiskach (tj. od roku 1922) do roku 1992, kiedy zabroniono jej pobierania. Po interwencjach samorządów lokalnych taksę przywrócono, aczkolwiek na bardzo niskim poziomie, który nie gwarantuje pokrycia kosztów obsługi infrastruktury uzdrowiskowej. Jest to jeden z najistotniejszych problemów współistnienia przedsiębiorstw i gmin uzdrowiskowych. Najczęściej zagadnienie koegzystencji wymienionych instytucji są powodowane nieścisłościami w przepisach prawnych nakładających na gminy szereg obowiązków, bez sprecyzowania źródeł finansowania tych dodatkowych zadań. Gminy uzdrowiskowe wykonują nadprogramowe zadania ze środków przewidzianych na zaspokojenie potrzeb własnych mieszkańców, co jest sprzeczne z ustawą o samorządzie gminnym i konstytucją. Polskie uzdrowiska, by sprostać rosnącym wymaganiom rynku, muszą wprowadzić rynkowe zasady działania. Dziedziną wymagającą najszybszych zmian jest sfera promocji i dystrybucji usług uzdrowiskowych oraz powiązane z nimi procesy akredytacji i certyfikacji. W świetle poruszanych zagadnień ważne jest ukazanie miejsca turystyki uzdrowiskowej w życiu kurortów. W tym kontekście turystykę zdrowotną należy definiować jako świadome i dobrowolne udanie się na pewien okres poza miejsce zamieszkania, w czasie wolnym od pracy, w celu regeneracji ustroju dzięki aktywnemu wypoczynkowi fizycznemu i psychicznemu. Do innych form turystyki uprawianej w uzdrowiskach należy: turystyka wypoczynkowa (wczasy, kolonie, zimowiska, pobyty weekendowe, zielone szkoły, inne stacjonarne formy wypoczynku), specjalistyczna (piesza, rowerowa, narciarska, wodna, itp.), kulturowa (w miejscach historycznych) i ostatnio coraz częściej turystyka kongresowa. Ścisłe przenikanie się funkcji leczniczych i turystyczno-wypoczynkowych w uzdrowiskach niejednokrotnie nabiera cech nieporozumień. Środowiska medyczne zdecydowanie przeciwstawiają się planom rozwoju turystyki na większą skalę. Diametralnie odmienne stanowisko prezentują przedstawiciele samorządów terytorialnych, turystyki, organizacji skupiających uzdrowiska, lokalni przedsiębiorcy, usługodawcy i mieszkańcy zainteresowani rozwojem uzdrowisk. Dowodzą, że rozwój turystyki generuje przedsiębiorczość, miejsca pracy, dodatkowe dochody, wpływa na poprawę infrastruktury i popularności. Jednocześnie niesie zapotrzebowanie na inne usługi (transport, handel, usługi specjalistyczne, rozrywka). Stanowi mechanizm samo napędzający się. 7

8 Wyjściem naprzeciw zapotrzebowaniom rynku byłoby rozpropagowanie polskich uzdrowisk, jako ośrodków kompleksowych usług medycznokosmetycznych i zamienienie części sanatoriów w tzw. najbardziej poszukiwane na rynku kliniki typu spa and wellness. Taka idea przyświecała także Międzyresortowemu Zespołowi do Spraw Aktywizacji Społeczno - Gospodarczej Uzdrowisk, który uznając wagę problemów polskich uzdrowisk opracował w 2005 roku dokument po nazwą Zintegrowany Program Rozwoju Uzdrowisk ze szczególnym uwzględnieniem usług turystycznych, gdzie w konkluzji możemy m.in. przeczytać, iż w rozwoju polskich uzdrowisk ( ) znaczącą rolę powinno odegrać wykorzystanie bogatych zasobów naturalnych surowców leczniczych do rozwijania nowoczesnych produktów turystyki zdrowotnej i rekreacyjnej, tworzących polską markę uzdrowiskową. Polskie uzdrowiska powinny przekształcać się w wielofunkcyjne centra zdrowia, turystyki, rekreacji, sportu i kultury, oferując różnorodny program usług dla kuracjuszy i odwiedzających gości. Ważnym zagadnieniem jest promowanie nowych form zatrudnienia oraz stworzenie programów, kreujących nowe miejsca pracy Podstawowe definicje Plan Rozwoju Uzdrowiska jest dokumentem opracowywanym i przyjmowanym przez właściwą gminę uzdrowiskową, niezbędnym do ubiegania się o wsparcie ze środków Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata , w ramach osi priorytetowej 3 Turystyka i przemysł kulturowy, działanie 3.1 Rozwój infrastruktury turystycznej, schemat B Inwestycje w obiekty i infrastrukturę uzdrowiskową. W schemacie tym wspierane będą inwestycje związane z budową, rozbudową i renowacją ogólnodostępnej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej zlokalizowane na terenie uzdrowisk. Gmina uzdrowiskowa gmina, której obszarowi lub jego części został nadany status uzdrowiska (definicja zgodna z Ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U.2005 nr 167 poz z późn. zm.). Uzdrowisko obszar, na terenie którego prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujących się na jego obszarze naturalnych surowców leczniczych, spełniający warunki określone w Ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U nr 167 poz z późn. zm.), któremu nadano status uzdrowiska. Ogólnodostępna infrastruktura uzdrowiskowa infrastruktura turystyczna i rekreacyjna położona na terenie uzdrowiska, do której dostęp jest oferowany na jednakowych warunkach dla wszystkich zainteresowanych, z wyłączeniem infrastruktury lecznictwa uzdrowiskowego, służącej do świadczenia usług kontraktowanych w publicznym systemie ochrony zdrowia. Sytuacja kryzysowa - oznacza szereg szkodliwych i niszczycielskich procesów dotykających przestrzeni, urządzeń technicznych, społeczeństwa oraz gospodarki, które doprowadziły do degradacji danego obszaru. Rewitalizacja - oznacza proces zmian przestrzennych, technicznych, społecznych i gospodarczych podjętych w interesie publicznym, których celem jest wyprowadzenie obszaru z sytuacji kryzysowej, przywrócenie mu dawnych funkcji oraz stworzenie warunków do jego dalszego rozwoju z wykorzystaniem jego cech endogenicznych. 8

9 Obszar objęty Planem Rozwoju Uzdrowiska - oznacza obszar Gminy Uzdrowiskowej objęty strefą A, B i C uzdrowiska, dla którego opracowano i wdraża się Plan Rozwoju Uzdrowiska. Projekt uzdrowiskowy - oznacza przedsięwzięcie będące częścią Planu Rozwoju Uzdrowiska podporządkowane rozwojowi funkcji uzdrowiskowej, a także realizowane na jego obszarze, w konkretnym czasie, z określonymi kosztami i wynikami. Interes publiczny - oznacza ogólny cel przedsięwzięć i działań, którego celem jest zaspokojenie obiektywnych potrzeb ludności, społeczności lokalnych oraz odbiorców usług uzdrowiskowych (kuracjuszy i turystów) poprzez rozwijanie i wzmacnianie funkcji uzdrowiskowych i stwarzanie warunków ich dalszego rozwoju. Inwestycja celu publicznego - oznacza działania o znaczeniu lokalnym (w przypadku gmin) lub ponadlokalnym (w przypadku powiatu, województwa, kraju), które stanowią realizację celów, o których mowa w Artykule 6 Ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Forum Uzdrowiskowe - oznacza radę utworzoną w celu zapewnienia społecznej kontroli nad opracowaniem i realizacją procesu tworzenia i wdrażania Planu Rozwoju Uzdrowiska oraz nad koordynatorem wdrażania dokumentu Podstawy prawne funkcjonowania uzdrowisk 1 Pierwszym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie polskich uzdrowisk była Ustawa z 1922 roku, której nowatorskie zapisy i rozwiązania systemowe również dziś znajdują praktyczne zastosowanie. Ustawa uzdrowiskowa z 1922 roku przetrwała z niewielkimi zmianami do roku Pojęcie gminy uzdrowiskowej po raz pierwszy zostało sformułowane w Ustawie z dnia 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (Dz.U. nr 35 z 1933 r.). W 1990 roku w art. 38 Ustawy o samorządzie terytorialnym pojawił się zapis mówiący o odrębności ustrojowej gmin uzdrowiskowych, który jednak przez wiele lat pozostawał zapisem pustym, niewypełnionym żadną treścią ustawową. Włączając uzdrowiska w jednolity system władzy i administracji państwowej, Ustawa z 17 czerwca 1966 roku o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym nie zawierała już pojęcia gminy uzdrowiskowej. Na mocy przepisów zawartych w tej Ustawie gminy uzdrowiskowe musiały uzgadniać każdą inwestycję, każdy remont, prace budowlane itd. z ministrem zdrowia. Procedura uzgodnień trwała nieraz miesiącami, powodując zniechęcenie inwestorów i często rezygnację z zamierzeń inwestycyjnych. Ustawa prawo geologiczne i górnicze obligowała gminy uzdrowiskowe do pokrycia 50% kosztów sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego przedsiębiorcy, który wydobywał kopaliny, a koncesji udzielał minister środowiska. Istotnym niedostatkiem ustawy o uzdrowiskach i lecznictwie była nieaktualność większości jej przepisów oraz brak spójnego zespołu norm prawnych i instrumentów ekonomicznych, które skłoniłyby wspólnoty samorządowe w miejscowościach uzdrowiskowych do troski zarówno o potrzeby miejscowości, jak również o różnorodne potrzeby kuracjuszy. Obowiązujące rozwiązania prawne stwarzały przeświadczenie, iż organizowanie i gospodarowanie uzdrowiskami stanowi problem dla całokształtu gospodarki gminy, bowiem istniejące ograniczenia w zakresie utrzymania i rozbudowy infrastruktury uzdrowiskowej, jak również koszty obsługi kuracjuszy nie są w odpowiedni sposób rekompensowane. 1 Administracyjno-prawne uwarunkowania funkcjonowania gmin uzdrowiskowych w Polsce i reaktywowania koncepcji uzdrowisk, Tomasz Wołowiec, Krzysztof Kaganek, Folia Turistica nr

10 Obowiązująca Ustawa z 17 czerwca 1966 roku nie tylko nie stwarzała właściwych ram prawnych dla efektywnego administrowania miejscowością uzdrowiskową i zarządzania gospodarką uzdrowiskową, ale całkowicie pominęła problem funkcjonowania uzdrowiska, koncentrując się wyłącznie na lecznictwie uzdrowiskowym. Ustawa ta, uchwalona w warunkach monopolu państwowych jednostek organizacyjnych na eksploatację przemysłową złóż leczniczych zasobów uzdrowiskowych, ich przetwarzanie i obrót handlowy, nie zawierała rozwiązań prawnych dotyczących prowadzenia takiej działalności gospodarczej w warunkach wolnego rynku. Ustawa ta nie zawierała również regulacji zapewniających spójność systemu zakładów lecznictwa uzdrowiskowego z lecznictwem ogólnym. Dopiero w lipcu 2005 roku Sejm RP uchwalił nową Ustawę o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Oznacza to, iż od 1 stycznia 2006 roku po 15 latach prac nad tą ustawą udało się wprowadzić rozwiązania, dzięki którym: lecznictwo uzdrowiskowe stało się integralną częścią ochrony zdrowia, co oznacza, że kwestie uzdrowisk mają swoje umocowanie konstytucyjne; wyselekcjonowane zostały zadania gmin uzdrowiskowych, co skutkować będzie w pozyskiwaniu środków na ich realizację; stworzono miejscowościom nie mającym statusu uzdrowiskowego możliwość uzyskania tego statusu; gminy uzdrowiskowe uzyskały prawo pobierania opłaty uzdrowiskowej, a nie jak do tej pory opłaty miejscowej; na realizację zadań związanych z funkcjonowaniem uzdrowiska, poczynając od roku 2006 budżet państwa jest zobowiązany wypłacać gminom dotację w wysokości pobranej opłaty miejscowej. Pozornie wydaje się, iż funkcjonowanie gminy uzdrowiskowej nie odbiega zasadniczo od sytuacji większości samorządów w Polsce, które nie mają na swoim terenie uzdrowisk, a jej działalność można podporządkować rynkowemu prawu popytu i podaży. Można by zatem sądzić, iż to właśnie gminy uzdrowiskowe są podmiotami szczególnie uprzywilejowanymi, obdarzonymi przez naturę unikatowymi surowcami leczniczymi, niepowtarzalnym krajobrazem, czystym powietrzem i wysoką lesistością terenów, przy jednoczesnym specjalnym traktowaniu przez Państwo. W praktyce szczególnie ten ostatni element wywołuje szeroką dyskusję wśród przedstawicieli gmin uzdrowiskowych. Gmina uzdrowiskowa, to bowiem gmina, której obszarowi lub jego części został nadany status uzdrowiska, w trybie określonym w Ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym ( ) z 28 lipca 2005 roku. Uzdrowisko to obszar, gdzie prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujących się na jego terenie naturalnych surowców leczniczych, któremu został nadany status uzdrowiska. Z powyższych definicji wynika, że uzdrowisko jest ograniczonym obszarem terytorium gminy, prowadzącym specyficzną działalność, jaką jest lecznictwo uzdrowiskowe. W celu ochrony dóbr narodowych, jakimi są surowce lecznicze, w gminie uzdrowiskowej wydzielone zostają trzy strefy ochronne. Strefy ochronne to część obszaru uzdrowiska albo obszaru ochrony uzdrowiskowej, określone w statucie uzdrowiska, wydzielone w celu ochrony czynników leczniczych i naturalnych surowców leczniczych, walorów środowiska, i urządzeń uzdrowiskowych. Tworzą je z reguły obszary biologicznie czynne w postaci lasów ochronnych, parków uzdrowiskowych, parków krajobrazowych, zieleni naturalnej. Zgodnie z obowiązującą ustawą o uzdrowiskach strefa A obejmuje obszar, na którym są zlokalizowane lub planowane zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego 10

11 oraz inne obiekty służące lecznictwu uzdrowiskowemu albo obsłudze pacjenta lub turysty, w szczególności pensjonaty, restauracje lub kawiarnie, a procentowy udział terenów zielonych wynosi niemniej niż 75% powierzchni strefy. Strefa ta ma za zadanie chronić cenne surowce lecznicze i zapewnić optymalne warunki środowiskowe do prowadzenia leczenia. Dlatego obowiązują tu szczególne rygory gospodarowania m.in.: zakaz lokalizacji zakładów przemysłowych, które mogłyby destrukcyjnie wpłynąć na naturalne surowce lecznicze i walory krajobrazowe; zakaz lokalizacji budownictwa wielorodzinnego i jednorodzinnego (z wyjątkiem modernizacji obiektów istniejących, ale bez możliwości zwiększenia ich kubatury); zakaz uruchamiania pół biwakowych i campingowych, lokalizacji domków turystycznych i campingowych; zakaz prowadzenia targowisk, z wyjątkiem punktów sprzedaży pamiątek, wyrobów ludowych, produktów regionalnych lub towarów o podobnym charakterze, w formach i miejscach wyznaczonych przez gminę; zakaz trzymania zwierząt gospodarskich; zakaz prowadzenia działalności rolniczej; zakaz organizacji rajdów samochodowych; zakaz lokalizacji stacji paliw, punktów dystrybucji produktów naftowych, nawozów sztucznych, składowisk odpadów stałych i płynnych; zakaz lokalizacji parkingów w liczbie miejsc postojowych większej niż 10% miejsc sanatoryjnych w obiekcie; zakaz organizowania imprez masowych, zakłócających proces leczenia uzdrowiskowego itp. Strefy B i C ochrony uzdrowiskowej nie są przeznaczone do prowadzenia leczenia uzdrowiskowego, lecz stanowią otulinę gwarantującą możliwość prowadzenia leczenia uzdrowiskowego w strefie A ochrony uzdrowiskowej. Tak więc mogą się pojawić w strefie B imprezy masowe, targowiska, a także mogą być lokalizowane parkingi powyżej 10 miejsc (do 50) obiekty handlowe do 400 m 2 itp. Zgodnie z ustawą strefy te wyznaczone są dla obiektów mieszkaniowych, usługowych, turystycznych, rekreacyjnych, sportowych i komunalnych oraz innych nieszkodliwych dla środowiska naturalnego. Podział na strefy ochrony uzdrowiskowej jest niezbędny i zasadny, bowiem umożliwia prawidłowe funkcjonowanie uzdrowiska oraz zapewnia solidną ochronę walorów naturalnych. Należy stwierdzić, że uzdrowisko, jako część terytorialna gminy, stanowi o statusie gminy i przesądza o uznaniu funkcji uzdrowiskowej za najważniejszą, której większość - istotnych z punktu widzenia rozwojowego gminy - spraw jest podporządkowana. Dotyczy to np. planów zagospodarowania przestrzennego, planów rozwoju, ochrony środowiska, budownictwa, rozwoju działalności gospodarczej całej gminy, a nie tylko części, na której mieści się uzdrowisko. Przemysłem polskich uzdrowisk są sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, domy wczasowe i pensjonaty, wykorzystujące do celów terapeutycznych lecznicze wody, gazy, peleoidy, leczniczy klimat i niepowtarzalny krajobraz. Ingerencja człowieka w te zasoby musi być więc ingerencją szczególną, poddaną wielu ograniczeniom. Gminy uzdrowiskowe podlegają daleko idącym ograniczeniom swojego rozwoju, a ponadto nie dotyczy ich ustawowa swoboda prowadzenia działalności gospodarczej, gwarantowana wszystkim podmiotom gospodarczym. Należy podkreślić, że na obszarze uzdrowiska ustawowo wprowadza się określone ograniczenia lub nakłada obowiązki dla gmin i podmiotów gospodarczych, polegające m.in. na: 11

12 ograniczeniu lub całkowitym zakazie prowadzenia określonej działalności gospodarczej; potrzebie uzgadniania lokalizacji obiektów budowlanych w uzdrowisku (uzgadnianie decyzji o warunkach zabudowy z Ministrem Zdrowia w przypadku braku aktualnego planu zagospodarowania przestrzennego gminy oraz z Urzędem Górniczym); zakazie realizacji określonych inwestycji; wykonywaniu kosztownych opracowań związanych z wymogami prawa geologicznego i górniczego, strefami ochrony zieleni, ochroną środowiska naturalnego; ponoszeniu o 100% wyższych opłat z tytułu usuwania drzew i krzewów w uzdrowisku, co zazwyczaj czyni nieopłacalnym inwestycje w zakresie budowy tras i wyciągów narciarskich. Konsekwencją tych zakazów i obowiązków jest znaczne ograniczenie swobody mieszkańców gminy. Zachowanie funkcji leczniczych wymaga realizacji przez gminy uzdrowiskowe nieznanych gminie samorządowej zadań. Kluczowym aktem prawnym, jest opisywana wyżej, Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym ( ), która nakłada na gminy trzy specyficzne zadania: ochronę warunków naturalnych uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej oraz spełnienie wymagań w zakresie dopuszczalnych norm zanieczyszczeń powietrza, natężenia hałasu; tworzenie warunków do funkcjonowania zakładów i urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego oraz rozwoju infrastruktury komunalnej w celu zaspakajania potrzeb osób przebywających w gminie w celu leczenia uzdrowiskowego; tworzenie i ulepszanie infrastruktury komunalnej i technicznej przeznaczonej dla uzdrowisk lub obszarów ochrony uzdrowiskowej, związanej z zaopatrzeniem w wodę oraz unieszkodliwianiem i odprowadzaniem ścieków, usuwaniem odpadów stałych, także związanej z zaopatrzeniem w energię elektryczną, gazową i w zakresie transportu zbiorowego itp. Funkcjonowanie gminy uzdrowiskowej reguluje wiele dodatkowych aktów prawnych m.in. Prawo o ochronie przyrody, Prawo o ochronie środowiska, gruntów rolnych i leśnych, Prawo geologiczne i górnicze, Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, także takie przepisy prawa miejscowego, jak: akty samorządów lokalnych, wojewody, i statut uzdrowiska. Przykładowo miejscowość uzdrowiskowa musi zadbać o zapewnienie warunków lecznictwa uzdrowiskowego szczególnie w zakresie ochrony środowiska (zabezpieczenie stref ochronnych, uzdrowiskowych A, B, C, obszarów górniczych). Zadanie to wynika zarówno z przepisów Ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym z roku 2005, jak też ze statutu uzdrowiska, który zostaje sporządzony przez władze gminy na podstawie tej ustawy. Utworzenie stref ochronnych stanowi także wytyczne do tworzenia prawa miejscowego w postaci planów zagospodarowania przestrzennego. Kierując się zapisami ustawy o uzdrowiskach właściwy miejscowo samorząd w planach zagospodarowania przestrzennego nie może przeznaczyć w strefie B i C terenów pod budownictwo zakładów lecznictwa uzdrowiskowego, aby nie osłabić terenów ścisłej kontroli ochrony uzdrowiskowej i nie doprowadzić do zakłócenia lub dyskomfortu leczenia. Wyjątkowe surowce naturalne, nierzadko lecznicze właściwości klimatu, wspaniałe warunki krajobrazowe są szczególnie narażone na zniszczenie i degradację przez niewłaściwe gospodarowanie, postęp techniczny i cywilizacyjny. Gospodarowanie terenami zielonymi (lasami, parkami) w gminie nie mającej charakteru uzdrowiskowego zasadniczo różni się od 12

13 tego, jakie jest właściwe dla gminy uzdrowiskowej. Kładzie się tam większy nacisk na funkcję ochronną lasów (ochrona różnorodności biologicznej, retencja, ochrona zwierząt) i ich uzdrowiskowe i turystyczne zagospodarowanie, a mniejszy na realizację funkcji gospodarczych. W gminie nie mającej charakteru uzdrowiskowego lasy zazwyczaj w niewielkim stopniu pełnią funkcję ochronną, natomiast w większym podporządkowane są funkcji gospodarczej. Reasumując, posiadanie statusu uzdrowiska, wiąże się nie tylko z występowaniem unikatowych surowców naturalnych, niepowtarzalnych walorów krajobrazowych, czystego powietrza oraz innych atrakcji turystycznych, takich jak wspaniała architektura zdrojowa, pijalnie, tężnie, ale równocześnie z realizacją długiej listy obowiązków i zadań, które gmina uzdrowiskowa musi spełnić, aby zagwarantować zewnętrzne warunki pobytu przyjezdnym gościom i kuracjuszom. Zapewnienie optymalnych warunków leczniczych kuracjuszom i turystom to powód, dla którego gminy uzdrowiskowe muszą w swoich budżetach przeznaczyć dodatkowe środki finansowe na działalność uzdrowiskową, nieznaną innym gminom. Działalność ta dotyczy: utrzymywania parków zdrojowych, ścieżek spacerowych, skwerów, zieleńców, deptaków, terenów rekreacyjnych, ukwieceń; utrzymywanie urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego (pijalnie, tężnie); utrzymywania orkiestr zdrojowych, zespołów muzycznych, domów kultury, sztuki, czytelni dla kuracjuszy itp; realizacji inwestycji proekologicznych (oczyszczanie ścieków, wysypiska, kolektory, ogrzewanie gazem) spełniających podwyższone wymogi w zakresie zanieczyszczania środowiska (normy uzdrowiskowe), które są najkosztowniejsze i najbardziej obciążają budżet; utrzymywania infrastruktury komunalnej (chodniki, drogi, oświetlenie uliczne, komunikacja itp.). Dodatkowo do kasy gminnej wpływa znacznie mniej środków niż to się dzieje w gminach nie mających statusu uzdrowiska, ze względu na np.: niższe stawki opłaty eksploatacyjnej i opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska; niższe stawki podatku od nieruchomości od obiektów prowadzących działalność uzdrowiskową (sanatoria, szpitale uzdrowiskowe, zakłady lecznictwa uzdrowiskowego). Ich duża koncentracja na terenach gmin uzdrowiskowych powoduje, że dochody z tego tytułu są jednym z podstawowych dochodów podatkowych gminy. Źródła finansowania gmin uzdrowiskowych Do roku 2005 gmina uzdrowiskowa realizowała wszystkie zadania kosztem zadań wspólnoty samorządowej, finansując ze swojego budżetu utrzymanie infrastruktury zdrojowej i innych działań związanych z funkcjonowaniem uzdrowiska. Wejście w życie Ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym ( ) zmieniło nieco sytuację gmin uzdrowiskowych, które mogą teraz liczyć na wsparcie finansowe ze strony państwa w postaci: uzyskania rekompensaty utraconych przychodów z tytułu obniżenia stawek podatku od nieruchomości od obiektów prowadzących działalność leczniczą; możliwości pobierania opłaty uzdrowiskowej z przeznaczeniem na realizację zadań uzdrowiskowych; uzyskania dotacji z budżetu państwa na realizację specyficznych zadań uzdrowiskowych nie występujących w innych gminach w wysokości równej 13

14 wpływom z tytułu opłaty uzdrowiskowej pobranej w uzdrowisku w roku poprzedzającym rok bazowy. Należy podkreślić, że jest to znaczące wsparcie ze strony państwa, które jednak na pewno nie rekompensuje wszystkich nakładów, jakie gmina musi ponieść na spełnienie bardzo uciążliwych wymogów związanych z funkcjonowaniem uzdrowiska. Warunki, które musi spełnić gmina, aby uzyskać status uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej Zgodnie z obowiązująca Ustawą z 28 lipca 2005 roku o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (art. 34) status uzdrowiska może być nadany obszarowi, który spełnia łącznie następujące warunki: posiada złoża naturalnych surowców leczniczych o potwierdzonych właściwościach leczniczych; posiada klimat o właściwościach leczniczych; na jego obszarze znajdują się zakłady lecznictwa uzdrowiskowego i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, przygotowane do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego; spełnia określone w przepisach o ochronie środowiska wymagania w stosunku do środowiska; posiada infrastrukturę techniczną w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej, w zakresie transportu zbiorowego, a także prowadzi gospodarkę odpadami. Gmina, która zabiega o status uzdrowiska lub obszaru ochrony uzdrowiskowej musi przejść przez kilka etapów uzgodnień administracyjnych. Kluczowym zadaniem gminy w początkowej fazie tych uzgodnień jest uzyskanie potwierdzenia właściwości naturalnych surowców leczniczych i właściwości leczniczych klimatu. Weryfikacja właściwości zasobów naturalnych prowadzona jest przez specjalne jednostki badawcze, wytypowane wcześniej przez Ministra Zdrowia. Zakres i rodzaj badań opiera się na wyznacznikach podjętych w drodze uzgodnień Ministra Zdrowia i Ministra Środowiska. Potwierdzenie właściwości leczniczych naturalnych surowców leczniczych i klimatu odbywa się na podstawie udokumentowanych badań potwierdzających te właściwości oraz wykluczających negatywne oddziaływanie na organizm ludzki. Po przeprowadzeniu badań jednostka uprawniona wydaje nieodpłatnie gminie świadectwo dokumentujące potwierdzenie właściwości zasobów naturalnych. Kolejną procedurą jest sporządzenie operatu uzdrowiskowego. Operat uzdrowiskowy jest obszernym dokumentem szczegółowo diagnozującym i nakreślającym przyszłe funkcje uzdrowiska. Pierwsza opisowa część operatu zawiera nie tylko podstawowe informacje typu: nazwa gminy, określenie obszaru uzdrowiskowego, zakładów leczniczych itp., ale przede wszystkim: szczegółowo określa zagospodarowanie przestrzenne obszaru z uwzględnieniem stref ochronnych A, B, C; zawiera pełną dokumentację związaną z potwierdzeniem właściwości naturalnych surowców leczniczych i klimatu, informację na temat zakładów leczniczych i urządzeń niezbędnych do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, kierunków leczniczych, terenów górniczych i kopalin; 14

15 diagnozuje infrastrukturę techniczną, transportową, komunalna i stan czystości gminy (czystość powietrza, wód, natężenia hałasu itp.). Druga część graficzna operatu obejmuje mapy obszaru, któremu ma zostać nadany status uzdrowiska albo status obszaru ochrony uzdrowiskowej, z zaznaczeniem planowanych stref ochronnych oraz graficznym przedstawieniem informacji z zakresu: zagospodarowania przestrzennego; stref ochronnych; zakładów lecznictwa uzdrowiskowego i urządzeń leczniczych; obszarów i terenów górniczych; ujęć wodnych, sieci wodno-kanalizacyjnej. Część graficzna zostaje sporządzona w skali nie mniejszej niż 1: dla projektowanej strefy ochronnej A oraz 1: dla strefy ochronnej B i C. Po zatwierdzeniu operatu uzdrowiskowego przez Ministra Zdrowia gmina przystępuje do opracowania statutu uzdrowiska. Statut jest dokumentem szczegółowo definiującym rozmieszczenie stref ochronnych uzdrowiska, które warunkują jego prawidłowe funkcjonowanie. Zatwierdzenie statutu uzdrowiska przez Ministra Zdrowia jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że gmina zabiegająca o uzyskanie statusu uzdrowiska spełnia wszystkie wymogi i warunki techniczne niezbędne do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego. Następnie minister zdrowia występuje do Rady Ministrów z wnioskiem o nadanie danemu obszarowi statusu uzdrowiska. Rada Ministrów w drodze rozporządzenia nadaje danemu obszarowi status uzdrowiska albo obszaru ochrony uzdrowiskowej, określając nazwę uzdrowiska, granice obszaru uzdrowiska, a także kierunki lecznicze danego uzdrowiska. Po uzyskaniu statusu uzdrowiska lub statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej, gmina jest obowiązana do sporządzenia i uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w terminie 2 lat od dnia uzyskania statusu. Proponowane zmiany w Ustawie Ministerstwo Zdrowia opublikowało projekt ustawy o zmianie ustawy o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Zaproponowane zmiany wynikają z ponad 2 letniej obserwacji funkcjonowania dotychczasowej ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku oraz uwag przesyłanych od podmiotów prowadzących lecznictwo uzdrowiskowe, wojewodów i władz gmin uzdrowiskowych. Zachowując podstawowe kryteria zapewniające możliwość prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego oraz zawarte w obowiązującej Ustawie, koniecznym stało się wprowadzenie zmian doprecyzowujących poszczególne przepisy zawarte w obowiązującej Ustawie. Projekt dokonuje istotnych zmian w zapisach ustawy, dotyczących powołania i zatrudniania naczelnych lekarzy uzdrowisk. Restrykcyjne przepisy obowiązującej ustawy spowodowały, że dotychczas powołano jedynie trzech naczelnych lekarzy uzdrowisk w województwach takich jak: świętokrzyskie, podlaskie i śląskie. Brak jest naczelnych lekarzy uzdrowisk w pozostałych dziewięciu województwach tym m.in. w Małopolsce. Spowodowane to było wymaganiami 10-letniego stażu pracy w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego, zakazu zatrudnienia w zakładach, o których mowa powyżej. Lekarze o specjalizacji z balneologii i medycyny fizykalnej, co jest konieczne do wykonywania tej funkcji, w większości pracują w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego. Naczelny lekarz uzdrowiska 15

16 przeprowadzający kontrolę nie może być jednocześnie: właścicielem zakładu lecznictwa uzdrowiskowego, świadczeniodawcą, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, osobą współpracującą z zakładem lecznictwa uzdrowiskowego lub świadczeniodawcą, członkiem organów zakładu ubezpieczeń prowadzącego działalność ubezpieczeniową na podstawie ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej. W przypadku, gdy naczelny lekarz uzdrowiska jest pracownikiem: zakładu lecznictwa uzdrowiskowego, Narodowego Funduszu Zdrowia, świadczeniodawcy lub gminy uzdrowiskowej, podlega wyłączeniu od udziału w kontroli z mocy ustawy. Funkcję kontrolną zakładu, w którym pracuje naczelny lekarz uzdrowiska, powierza Ustawa bezpośrednio Ministrowi Zdrowia. Nowelizacja ustawy uzdrowiskowej skraca również wymagany staż pracy w uzdrowisku do lat 5. Wprowadza się także możliwość powoływania na naczelnego lekarza uzdrowiska, lekarza, który posiada specjalizację w profilu prowadzonym przez uzdrowisko, certyfikat z zakresu balneologii i medycyny fizykalnej oraz co najmniej 10 letni staż pracy w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego. Celem ujednolicenia prowadzonej przez naczelnych lekarzy uzdrowisk dokumentacji, wprowadzono zapis dający możliwość opracowania w formie rozporządzenia Ministra Zdrowia wzorów druków ewidencyjnych zakładów i urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego. W nowelizacji ustawy wprowadzono nowy produkt leczniczy, jakim jest rehabilitacja uzdrowiskowa. Rehabilitacja uzdrowiskowa będzie prowadzona w stacjonarnych zakładach lecznictwa uzdrowiskowego - szpitalach uzdrowiskowych i sanatoriach. Zaproponowane zmiany w Ustawie umożliwią prowadzenie i rozwój lecznictwa uzdrowiskowego, podniosą jakość wydawanych świadczeń oraz staną się czytelne dla pacjentów i władz administracyjnych, a przede wszystkim umożliwią realizację ustawy w zakresie kontroli udzielanych świadczeń w uzdrowiskach poprzez powołanie przez wojewodów naczelnych lekarzy uzdrowisk. Dokonano zmiany nazewnictwa z prewentorium uzdrowiskowego dla dzieci na sanatorium dla dzieci. Nazwa prewentorium nie znajduje uzasadnienia w obecnej strukturze zakładów lecznictwa uzdrowiskowego. Sanatorium dla dzieci udziela świadczenia opieki zdrowotnej w dziedzinie lecznictwa uzdrowiskowego w pełnym wymiarze, prewentorium zaś zgodnie z nazewnictwem zapewniało wyłącznie świadczenia o charakterze profilaktycznym. W przepisach karnych wprowadzono odpowiedzialność karną w stosunku do prowadzących w strefach ochrony uzdrowiskowej działalność gospodarczą i inwestycyjną niezgodną z zapisami ustawy i statutu. Wyłączono również upoważnienie do ustalania w drodze rozporządzenia spółek skarbu państwa prowadzących leczenie uzdrowiskowe, zagadnienia dotyczące spółek skarbu państwa są uregulowane w odrębnych przepisach i nie nalezą do zagadnień związanych z przedmiotem nowelizowanej ustawy. Wprowadzono nowy przepis, którego celem jest jednoznaczne określenie terminu wykonania obowiązku sporządzenia i uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego uzdrowiska. Wprowadzone propozycje zmian w Ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych pozwolą na prawidłowe prowadzenie lecznictwa uzdrowiskowego w 42 gminach uzdrowiskowych, przyczynią się do poprawy jakości świadczonych usług leczniczych i rozwoju gmin uzdrowiskowych. Zlikwidują również różną interpretację niektórych przepisów ustawy. Akty prawne regulujące funkcjonowanie Uzdrowisk 1. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz. U. z dnia 1 września 2005 r. Nr 167 poz.1399 z późn. zm,); 2. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228 poz.1947 z późn. zm.); 16

17 3. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. prawo wodne (Dz. U. z dnia 11 października 2001 r. Nr 111 poz.1229 z późn. zm.); 4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (Dz. U. z dnia 20 czerwca 2001 r. Nr 62 poz. 627 z późn. zm.); 5. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. prawo budowlane (Dz. U. Nr 106 poz z późn. zm.); 6. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z dnia 10 maja 2003 r. Nr 80 poz. 717 z późn. zm.); 7. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. Nr 273 poz z późn. zm.); 8. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45 poz.435 z późn. zm.); 9. Ustawa z dnia 7 lipca 2006 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 121 poz. 844 z późn. zm.); 10. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 20 czerwca 2001 r. Nr 62 poz. 628 z późn. zm.); 11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. z dnia 3 grudnia 2004r. Nr 257 poz z późn. zm.); 12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z dnia 13 sierpnia 2004 Nr 178 poz.1841); 13. Ustawa z dnia 13 września 1966 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132 poz. 622) jednolity tekst (Dz. U. Nr 236 poz z 2005 r.); 14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 marca 2006 r. w sprawie wzorcowego statutu uzdrowiska i wzorcowego statutu obszaru ochrony uzdrowiskowej (Dz. U. z 2006 r. Nr 56.poz. 396); 15. Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z dnia 5 lutego 1997 r.); 16. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 121 poz. 1266); 17. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z późn. zmianami); 18. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210. poz. 2135); 19. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91 poz. 408, z późn. zmianami); 20. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz. 717); 21. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym, (Dz. U. z dnia 23 czerwca 1966 r. Nr 23 poz. 150); 22. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 123 poz. 858); 23. Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz. U. z 2001 r. Nr 97 poz z późn. zmianami); 24. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162 poz. 1568); 25. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16 poz. 93 z późn. zmianami) Geneza powstania dokumentu Potrzeba opracowania Programu Rozwoju Uzdrowiska sygnalizowana była już od kilku lat jako reakcja na pogłębiający się kryzys rabczańskiego uzdrowiska wynikający zarówno z trudności funkcjonowania gminy uzdrowiskowej w polskim systemie prawnym, jak i zachodzącymi przekształceniami w systemie kontraktowania usług sanatoryjnych w Polsce. 17

18 Gmina Uzdrowiskowa spełniać musi bowiem szereg określonych warunków, do których należą m.in. obowiązek posiadania pełnej kanalizacji sanitarnej, wysypiska, oczyszczalni ścieków, ale też posiadania i utrzymania dużych terenów zieleni, promenad spacerowych, deptaków itp. Są to wymogi, które rodzą określone problemy i które wymagają zdecydowanie wyższych nakładów niż ma to miejsce w innych gminach. Ustawodawca wprowadza także szereg ograniczeń dotyczących zarówno planowania przestrzennego, jak i swobody prowadzenia działalności gospodarczej. Ograniczenia te w oczywisty sposób utrudniają rozwój miejscowości, a w niektórych obszarach prowadzą nawet do swoistej zapaści. Jednocześnie jeżeli weźmiemy pod uwagę, iż 60 do 70% dorosłych mieszkańców Rabki-Zdroju w sposób bezpośredni lub pośredni związanych jest z jej funkcją uzdrowiskową, zdamy sobie sprawę, iż zjawiska kryzysowe dotykające Gminę Uzdrowiskową w prosty sposób przenoszą się na jej mieszkańców oraz jakość ich życia. Odrębną kwestią jest potrzeba stworzenia warunków do zdynamizowania rozwoju markowego produktu turystycznego jakim zarówno w skali Małopolski, jak i całego kraju jest uzdrowisko i jego oferta wypoczynkowo-lecznicza. Stąd potrzeba stworzenia kompleksowego dokumentu diagnozującego sytuację w mieście oraz wypracowanie spójnej koncepcji działań stanowiących odpowiedź na zidentyfikowane problemy i potrzeby rozwojowe. Nie mniejsze znaczenie miało wzbudzenie i wywołanie społecznej dyskusji o pożądanych kierunkach zmian Rabki-Zdroju oraz zaangażowanie w ten proces maksymalnie szerokiego kręgu osób, tak aby wprowadzane zmiany cieszyły się powszechną akceptacją i aby w proces realizacji działań zapisanych w Programie Rozwoju Uzdrowiska włączyło się jak największe środowisko mieszkańców miasta oraz organizacji społecznych i podmiotów gospodarczych prowadzących tutaj swoją działalność. Jest to tym ważniejsze, iż miasto musi dziś od nowa zdefiniować swoją funkcję i zdecydować o kierunkach dalszego rozwoju na najbliższe lata. Plan Rozwoju Uzdrowiska Rabka-Zdrój ma być pierwszą próbą kompleksowego podejścia do kwestii rozwoju miasta definiowanej przez pryzmat Uzdrowiska, rozumianej jako szereg równoległych procesów, których celem jest zarówno: rozwijanie i podnoszenie standardu oferty oraz bazy sanatoryjnej i leczniczej; unowocześnianie oferty, a poprzez to kierowanie jej także do nowych, szerszych i lepiej zdefiniowanych grup odbiorców; szeroko rozumiane porządkowanie przestrzeni publicznej (zarówno poprawę estetyki i funkcjonalności obiektów, jak i poprawę estetyki i funkcjonalności przestrzeni publicznej tj.: modernizację, przebudowę, renowację obiektów turystycznych i rekreacyjnych, podkreślanie ważności obiektów poprzez iluminację świetlną, likwidację barier architektonicznych, modernizację i przebudowę przestrzeni publicznej, wyposażenie jej w małą architekturę, a także odpowiednią gospodarkę zielenią). Nie bez znaczenia w procesie zmian będzie też czynnik społecznej edukacji, który winien doprowadzić z jednej strony do większej profesjonalizacji świadczenia usług uzdrowiskowych i turystycznych, z drugiej zaś wspierać podejmowane przez inne podmioty działania związane z rozwojem Uzdrowiska. Ważną kwestią w procesie opracowania i realizacji Programu jest także potrzeba pełniejszego wpisania planów i zamierzeń zarówno władz samorządowych Rabki-Zdroju, jak też wszystkich aktorów życia społeczno-gospodarczego miasta, w nową perspektywę finansową Unii Europejskiej na lata , tak aby możliwe było częściowe finansowanie założonych tutaj planów i projektów z zewnętrznych źródeł finansowania. 18

19 Istotne jest także stworzenie czytelnych ram dla szeregu podmiotów życia społeczno-gospodarczego, a także przyszłych inwestorów, pokazujących preferowane i pożądane kierunki rozwoju miasta, tak aby ułatwić im wpisywanie swoich zamierzeń oraz planów w przyjętą i społecznie uzgodnioną politykę rozwoju. Prace nad dokumentem przebiegały dwutorowo. Ostateczny kształt Planu Rozwoju Uzdrowiska Rabka-Zdrój jest wypadkową eksperckiej analizy obecnego stanu miasta, jego atutów i deficytów, a także obecnych i pożądanych funkcji Rabki-Zdroju oraz postulowanych kierunków rozwoju wynikających z zaproponowanych dla miasta rozwiązań. Z drugiej strony przygotowanie dokumentu poprzedziły bardzo szerokie konsultacje społeczne, przebiegające w kilku płaszczyznach - poczynając od spotkań warsztatowych z mieszkańcami, badań ankietowych mieszkańców, a na spotkaniach z określonymi grupami zawodowymi zainteresowanymi rozwojem Rabki-Zdroju kończąc. Proces ten trwał od wiosny 2008 roku do lata 2009 roku i w pewnych częściach pokrywał się z konsultacjami opracowywanego pod koniec 2008 roku Programu Rewitalizacji Obszarów Miejskich Rabki-Zdroju z uwagi przenikanie się i ścisłe powiązanie wielu kwestii i rozstrzygnięć w obu opracowywanych dokumentach. Na potrzeby konsultacji społecznych przygotowano także specjalną witrynę internetową gdzie mieszkańcy mogli zgłaszać swoje opinie i konkretne zadania do przygotowywanego dokumentu. Cały przebieg prac nad dokumentem był także szeroko komentowany w licznych artykułach zarówno w prasie lokalnej, jak niezależnych portalach internetowych (np. Synteza tych prac i konsultacji znalazła swój wymiar w ostatecznym kształcie Planu Rozwoju Uzdrowiska Rabka-Zdrój. 19

20 2. STRESZCZENIE 2.1. Tytuł Plan Rozwoju Uzdrowiska Rabka-Zdrój 2.2. Lokalizacja Plan Rozwoju Uzdrowiska Rabka-Zdrój prowadzony będzie we wszystkich strefach uzdrowiskowych, ze szczególnym uwzględnieniem interwencji w strefie A i B Uzdrowiska. Gmina Rabka-Zdrój położona jest w północnej części powiatu nowotarskiego, w województwie małopolskim Obszar Obszar objęty Planem Rozwoju Uzdrowiska pokrywa się z obszarem miasta i wynosi 3 669,8 ha. Całość obszaru składa się z 3 stref: A o powierzchni 168,1 ha, B o powierzchni 722,4 ha oraz C o powierzchni 2.779,3 ha. Plan będzie realizowany na terenie Gminy Uzdrowiskowej. Status taki Rabce-Zdrój nadany został na mocy Decyzja nr 19 z dnia (pismo Ministerstwa Zdrowia: MZ- OZU /WS/09), w którym potwierdzono możliwość prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego na obszarze uznanym za uzdrowisko Rabka-Zdrój, a także potwierdzono właściwości lecznicze naturalnych surowców i właściwości leczniczych klimatu i wskazano następujące kierunki lecznicze dla uzdrowiska: choroby dolnych dróg oddechowych, choroby kardiologiczne i nadciśnienie, choroby skóry, cukrzyca Czas trwania Planu Przyjęto, iż perspektywa czasowa Planu Rozwoju Uzdrowiska Rabka-Zdrój powinna być zgodna z okresem programowania w Unii Europejskiej (uwzględniając zasadę n+2), a zatem przyjęto, iż będzie on wdrażany począwszy od czerwca 2009 roku do grudnia 2015 roku. Przy czym założono także, iż w roku 2013 rozpoczną się prace nad nową wersją Planu, uwzględniającą dokonania osiągnięte dzięki realizacji niniejszego Planu, a także zmienioną sytuację społeczno-gospodarczą Małopolski i całego kraju. Przyjęty horyzont czasowy jest także zgodny z Narodową Strategią Spójności na lata oraz Strategią Rozwoju Kraju , a także Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata Jednocześnie należy stwierdzić iż szereg działań spójnych z założeniami niniejszego Planu Rozwoju Uzdrowiska realizowanych było już w latach wcześniejszych, tj. przed przyjęciem niniejszego dokumentu. 20

21 2.5. Mapa sytuacyjna obszaru objętego Planem Rysunek 1 Mapa obszaru objętego Planem Rozwoju Uzdrowiska Źródło: Operat Uzdrowiskowy dla Gminy Rabka-Zdrój, EKO - LOG Sp z o.o 21

22 2.6. Operator Planu Funkcję Operatora Planu powierzono Wydziałowi Strategii i Rozwoju Społeczno- Gospodarczego oraz Zamówień Publicznych UM Rabka-Zdrój, który będzie koordynował prace powołanego Zespołu Zadaniowego ds. Planu Rozwoju Uzdrowiska (działania związane z PRU będą koordynowane łącznie z Programem Rewitalizacji Obszarów Miejskich Rabki- Zdroju), na czele którego stanie Pełnomocnik Burmistrza ds. Rozwoju Uzdrowiska (powołany w drodze zarządzenia Burmistrza Miasta Rabka-Zdrój) po przyjęciu Planu przez Radę Miasta. W skład zespołu wejdą m.in. osoby zatrudnione na stanowiskach: pracownika ds. pozyskiwania środków zewnętrznych, pracownika ds. przygotowania i prowadzenia inwestycji, pracownika ds. zamówień publicznych, pracownika Referatu Finansowego. Funkcja Pełnomocnika Burmistrza ds. Rozwoju Uzdrowiska związana będzie z funkcją Naczelnika Wydziału Strategii i Rozwoju Społeczno-Gospodarczego oraz Zamówień Publicznych. Struktura zarządzania Planem Rozwoju Uzdrowiska Rabka-Zdrój na lata : Rada Miasta Rabka-Zdrój odpowiada za uchwalanie Planu i jego głównych kierunków oraz opiniowanie zmian i aktualizację Planu; Burmistrz Miasta Rabka-Zdrój odpowiada za bieżący nadzór nad realizacją Planu, w tym dbałość o zagwarantowanie (w budżecie i WPI) środków na jego skuteczną realizację oraz pozyskanie zewnętrznych źródeł finansowania, a także podejmowanie decyzji o potrzebie dokonania korekt w Planie; Operator Planu Wydział Strategii i Rozwoju Społeczno-Gospodarczego oraz Zamówień Publicznych UM Rabka-Zdrój, koordynujący pracę Zespołu Zadaniowego ds. Rozwoju Uzdrowiska, na czele którego stoi Pełnomocnik Burmistrza ds. Rozwoju Uzdrowiska odpowiada za bieżącą koordynację działań podejmowanych w ramach Planu, aktualizację i kontynuację procesu planowania, pozyskiwanie nowych partnerów Planu, upowszechnianie zarówno samego Planu, jak i możliwości korzystania z niego, bieżący monitoring działań oraz sprawozdawczość; Forum Uzdrowiskowe - w skład którego wejdą m.in. przedstawiciele operatora, jednostek gminnych, przedsiębiorcy związani z funkcją uzdrowiskową, przedstawiciele instytucji finansowych, partnerzy społeczni. Zadaniem Forum będzie opiniowanie zgłaszanych projektów oraz wskazywanie nowych obszarów tematycznych i zadań istotnych z punktu widzenia rozwoju miasta. Rola Forum Uzdrowiskowego będzie też niezwykle istotna z punktu widzenia promocji Planu, z uwagi zarówno na jego szeroki krąg, jak i społeczny zasięg oddziaływania Partnerzy W trakcie prac nad Planem Rozwoju Uzdrowiska wyłonionych zostało szereg partnerów społecznych i instytucjonalnych, którzy swoimi działaniami przyczyniać się będą do realizacji założeń Planu. Warto zaznaczyć, iż także sam proces tworzenia dokumentu miał charakter partnerski opierał się o warsztaty uzdrowiskowe, indywidualne spotkania oraz szeroką ankietyzację podmiotów potencjalnie zainteresowanych uczestnictwem w Planie. W procesie przygotowania dokumentu uczestniczyli m.in.: Radni Rady Miasta Rabka-Zdrój, w tym w szczególności Komisji Uzdrowiskowej; 22

23 Władze samorządowe Rabki-Zdroju oraz pracownicy Urzędu odpowiedzialni za kwestie kreowania polityki rozwojowej; ścisłe kierownictwo Przedsiębiorstwa Uzdrowisko Rabka S.A. (jednoosobowej spółki Skarbu Państwa); dyrektorzy Przedsiębiorstw Uzdrowiskowych prowadzących ośrodki sanatoryjne działających w Rabce-Zdroju (Górnośląski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Sanatorium Cegielski, Sanatorium Cassia-Medica, Szpital Uzdrowiskowy Sulima ); przedstawiciele Fundacji Rozwoju Regionu Rabka; przedstawiciele policji i straży miejskiej; przedstawiciele GOPR; gestorzy bazy hotelowej oraz infrastruktury turystycznej (wyciąg narciarski); przedstawiciele Stowarzyszenia Kupców; przedstawiciele lokalnych mediów; zainteresowani mieszkańcy miasta. Właśnie w wyniku warsztatów wypracowany został model utworzenia Forum Uzdrowiskowego, które winno skupić szerokie spektrum osób i instytucji zainteresowanych rozwojem funkcji uzdrowiskowej miasta. W trakcie dalszych prac nad Planem przewiduje się także nawiązanie ścisłego partnerstwa z instytucjami finansowymi obsługującymi gminę w celu łatwiejszego pozyskania środków na podejmowane działania związane z rozwojem uzdrowiska (nie tylko przez gminę, ale także pozostałe podmioty uczestniczące w Planie) oraz sformalizowaną współpracę z instytucjami doradczymi dla sektora MSP (szczególnie Fundacją Rozwoju Regionu Rabka), instytucjami rynku pracy i instytucjami zajmującymi się pomocą społeczną oraz kształceniem ustawicznym, w tym kształceniem zawodowym. Praktyczny wymiar partnerstwo w realizacji Planu Rozwoju Uzdrowiska znalazło w postaci kilkunastu firm i instytucji, które wspólnie z Miastem realizować będą projekty objęte Planem. Z oczywistych względów najistotniejsza jest tutaj rola przedsiębiorstwa Uzdrowisko Rabka S.A., które będzie na swoim terenie realizować projekt zagospodarowania na cele turystyczno-rekreacyjne publicznie dostępnej przestrzeni wokół swoich obiektów. Z kolei przedsiębiorstwa uzdrowiskowe zarządzające sanatoriami prowadzić będą w ramach Planu prace związane z modernizacją i rozbudową posiadanej bazy noclegowo-zabiegowej. W tej grupie projektów na szczególne podkreślenie zasługują projekty związane z modernizacją dotychczasowych systemów grzewczych opartych głównie na węglu i szersze zastosowanie technologii mniej szkodzących środowisku, w tym także odnawialnych źródeł energii zrealizowanie tych projektów (ze względu na wielkość obiektów sanatoryjnych) w zdecydowany sposób poprawi jakość powierza w ścisłym centrum Uzdrowiska. Jeszcze inną funkcję będzie odgrywać zaangażowanie Fundacji Rozwoju Regionu Rabka, jako organizacji pozarządowej, która zarówno z racji swoich celów statutowych, jak i w praktyce realizowanych działań od wielu lat wspiera procesy rozwojowe miasta. Ważne jest też zaangażowanie innych instytucji i osób zainteresowanych rozwojem Rabki-Zdrój oraz szeroko rozumianej oferty turystyczno-rekreacyjnej przy zachowaniu należytego porządku i elementarnego poczucia bezpieczeństwa mieszkańców, 23

24 kuracjuszy i turystów. Ważne jest tutaj zaangażowanie we wdrażanie programu takich instytucji jak GOPR, policja czy straż miejska. Ważna rola we wdrażaniu Planu przypadnie także instytucji odpowiedzialnej za realizacje dużej gamy projektów związanych z ochroną środowiska, tj. Zakładowi Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. oraz Zakładom Komunalnym Sp. z o.o Cele Planu Podstawowym celem Planu jest integracja mieszkańców i zasobów materialnych miasta w celu wzmocnienia funkcji uzdrowiskowo-turystycznej Rabki-Zdroju. Skuteczna realizacja tak sformułowanego celu, w dłuższej perspektywie czasu winna przyczynić się do: rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego w Rabce-Zdroju, w tym także poprzez otwieranie się na nowe grupy kuracjuszy; rozwoju funkcji turystyczno-wypoczynkowej, jako najbardziej zbieżnej z rozwojem uzdrowiska, w tym wydłużenie pobytu turystów odwiedzających Rabkę-Zdrój; dywersyfikacji i zwiększenia dochodów budżetu gminy dzięki wspieraniu rozwoju także innych niż lecznictwo uzdrowiskowe funkcji miasta (które nie utrudnią funkcjonowania uzdrowiska); zahamowania odpływu kapitału ludzkiego, poprzez podniesienie jakości życia na terenie Rabki-Zdroju. Jednak aby tak zdefiniowaną wizję rozwoju miasta osiągnąć i ograniczyć negatywne oddziaływanie zarysowanych powyżej czynników, konieczne jest podjęcie szeregu działań we wcześniej zdefiniowanych sferach życia społeczno-gospodarczego. W trakcie spotkań i konsultacji zdefiniowano następujące cele Planu Rozwoju Uzdrowiska: CELE W OBSZARZE TURYSTYKA I REKREACJA 1. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury służącej funkcji uzdrowiskowo-turystycznej Rabki-Zdroju w celu stworzenia kompleksowej i innowacyjnej oferty produktowej obejmującej usługi: leczniczo-rehabilitacyjne, medyczne, turystyczne, poznawczohistoryczne oraz rekreacyjno-sportowe. 2. Wzmocnienie infrastruktury kulturalnej uzdrowiska w celu uatrakcyjnienia oferty pobytowej. 3. Tworzenie systemów kształcenia ustawicznego, podnoszenie kwalifikacji pracowników sfery uzdrowiskowej oraz turystyczno-rekreacyjnej. 4. Szeroka promocja oferty turystycznej, uzdrowiskowej i gospodarczej miasta. CELE W OBSZARZE LECZNICTWO UZDROWISKOWE 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury uzdrowiskowej. 24

25 CELE W OBSZARZE GOSPODARCZYM W TYM ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE, INFRASTRUKTURA KOMUNALNA, ROZWÓJ GOSPODARCZY 1. Nadanie czytelnych funkcji i kierunków rozwoju poszczególnym obszarom miasta. 2. Porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na obszarze uzdrowiska. 3. Poprawa jakości powietrza w obszarze uzdrowiska. 4. Poprawa dostępności do obiektów hotelowo-sanatoryjnych wraz z uporządkowaniem ruchu kołowego Środki realizacji celów (główne planowane przedsięwzięcia) Zadania podejmowane w ramach Planu Rozwoju Uzdrowiska mają charakter kompleksowy i służą rozwojowi całego miasta. Kluczem do jego nowoczesnego i dynamicznego rozwoju oraz budowania przewagi konkurencyjnej w stosunku do innych tego typu ośrodków, jest integracja mieszkańców i zasobów materialnych miasta w celu wzmocnienia funkcji uzdrowiskowo-turystycznej Rabki-Zdroju. Temu też powinny zostać podporządkowane działania podejmowane przez wszystkich aktorów życia społeczno-gospodarczego miasta. Aby osiągniecie tak zarysowanego celu było możliwe konieczne jest podjęcie szeregu działań naprawczych oraz rozwojowych, dokonywanych w sposób zharmonizowany i konsekwentny, przez wszystkie zaangażowane strony, w trzech - wzajemnie przenikających się sferach: W sferze związanej z turystyką i rekreacją rozumianej jako tworzenie atrakcyjnej infrastruktury około-uzdrowiskowej, która służyć będzie zarówno kuracjuszom, jak i wczasowiczom oraz turystom. Działania w tej sferze skupiać się będą na: porządkowaniu przestrzeni publicznych z podporządkowaniem jej uzdrowiskoturystycznemu charakterowi miasta i w szczególności polegać będą na rewitalizacji i zwiększeniu atrakcyjności terenów zielonych i terenów rekreacyjnych miasta (zarówno publicznych, jak i pozostających pod zarządem gestorów bazy uzdrowiskowej), tak by służyły zarówno kuracjuszom, jak i turystom i mieszkańcom, jako miejsca odpoczynku, regeneracji sił, spotkań towarzyskich, a także budowania typowej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej będącej elementem budowania przewagi konkurencyjnej miasta nad innymi tego typu ośrodkami; zwiększeniu oferty kulturalnej Rabki-Zdroju, która winna stać się jedną z istotnych atrakcji przyciągających tu turystów oraz być ważnym uzupełnieniem oferty sanatoryjnej, pozwalającej w ciekawy i atrakcyjny sposób zagospodarować czas po porannych zabiegach. Wielość i różnorodność tej oferty, a także dostosowanie jej do różnych grup odbiorców (dzieci, osób dorosłych, osób starszych) winna stać się wyróżnikiem Rabki-Zdroju na tle innych miejscowości uzdrowiskowych i wczasowych; podniesieniu jakości kadr w najbardziej pożądanych z punktu widzenia rozwoju Rabki-Zdroju obszarach (tj. turystyce i lecznictwie uzdrowiskowym); zintegrowanej promocji walorów turystyczno-rekreacyjnych i uzdrowiskowych miasta, podejmowanych wspólnie przez sektor publiczny oraz prywatny, którego celem 25

26 będzie ukazanie atrakcyjnej oferty pobytowej Rabki-Zdroju oraz jej promocja w skali ponadregionalnej. W sferze związanej z lecznictwem uzdrowiskowym rozumianej jako podnoszenie konkurencyjności obiektów, urządzeń i oferty sanatoryjnej Rabki-Zdroju. Działania w tej sferze skupiać się będą na: tworzeniu warunków do rozwijania na terenie miasta inwestycji poprawiających jakość bazy sanatoryjnej (zarówno hotelowej, jak i infrastruktury towarzyszącej), a także w nawiązaniu współpracy z inwestorami zainteresowanymi wzbogaceniem oferty leczniczo-rehabilitacyjnej zgodnej z podstawowym profilem działalności Uzdrowiska; bezpośrednich inwestycjach w bazę sanatoryjną i uzdrowiskową (zarówno hotelową, jak i infrastrukturę towarzyszącą). W sferze związanej z zagospodarowaniem przestrzennym, jakością środowiska rozumianymi, jako tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju miasta ze szczególnym podporządkowaniem podejmowanych działań funkcji uzdrowiskowej Rabki- Zdroju. Podejmowane działania będą się skupiać na: aktywizacji gospodarczej nieproduktywnych terenów (poprzez czytelne określenie ich funkcji w dokumentach planistycznych) oraz budowę infrastruktury służącej podejmowaniu działalności gospodarczej wychodzącej naprzeciw oczekiwaniu turystów i kuracjuszy; większej dbałości o jakość środowiska na terenie Uzdrowiska poprzez działania z zakresu ochrony wód i powietrza, a także wykorzystania odnawialnych źródeł energii; porządkowaniu ruchu samochodowego, tak aby ograniczyć jego negatywne oddziaływanie na rozwój funkcji uzdrowiskowych i rekreacyjnych, przy jednoczesnym zachowaniu korzystnych warunków dotarcia do miejsc docelowych, tak dla osób odwiedzających Rabkę-Zdrój, jak i jej mieszkańców. Niezwykle istotną kwestią w ramach podejmowanych działań i szeroko rozumianego powodzenia całego Planu Rozwoju Uzdrowiska jest stworzenie rzeczywistych mechanizmów konsultacji społecznych i wspólnego z udziałem wielu środowisk zainteresowanych procesami rozwojowymi wypracowywania dalszych rozwiązań, które służyć będą tak realizacji samego Planu Rozwoju Uzdrowiska, jak i szeroko rozumianego budowania przewagi konkurencyjnej Rabki-Zdroju nad innymi ośrodkami o podobnych problemach rozwojowych i podobnych aspiracjach. 26

27 3. CHARAKTERYSTYKA OBECNEJ SYTUACJI NA OBSZARZE UZDROWISKA 3.1. Informacje ogólne Rabka-Zdrój, posiadająca formalny status Uzdrowiska, to jedno z najpopularniejszych w Polsce i Europie miast uzdrowiskowych. Atuty Rabki-Zdroju to zarówno jej położenie i odpowiedni klimat, jak i liczne złoża wód mineralnych oraz solanek, których zalety poznano już w XVIII wieku. Rabka-Zdrój specjalizuje się w leczeniu różnych schorzeń układu oddechowego i krążenia, alergii, chorób reumatycznych, schorzeń układu nerwowego i cukrzycy zarówno u dzieci jak i u dorosłych. Znajduje się tu wiele specjalistycznych placówek medycznych - sanatorium (m.in. Filia Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc), dziecięce sanatoria, szkoły sanatoryjne i otwarte zakłady służby zdrowia gdzie przeprowadzane są zabiegi lecznicze i rehabilitacyjne. W 1861 roku otwarto uzdrowisko, a tym samym największy ośrodek leczniczy w Polsce dla dzieci, stąd też często Rabka-Zdrój jest nazywana miastem dzieci, w 1996 roku oficjalnie, na wniosek Kapituły Orderu Uśmiechu otrzymała tytuł Miasto Dzieci Świata. Klimat oraz występowanie wód solankowych w Rabce-Zdroju stwarzają warunki do rozwijania potencjału uzdrowiskowego miejscowości, a także mają bezpośredni wpływ na kształtowanie i rozwój zaplecza uzdrowiskowego całej Gminy. W dalszych podrozdziałach opisano położenie i warunki klimatyczne miejscowości, historię, a także aktualne tendencje demograficzne oraz zasoby turystyczno rekreacyjne, uzdrowiskowe i gospodarcze Miasta Rabka-Zdrój. Rabka-Zdrój (do końca 1999 Rabka) położona jest w woj. małopolskim, w powiecie nowotarskim. Funkcję uzdrowiskową Rabka-Zdrój pełni od połowy XIX wieku, zaś zgodnie z Zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 25 lipca 1967 roku Rabka Zdrój (jeszcze wtedy Rabka) zostaje wpisana na listę miejscowości uznanych z dniem 1 stycznia 1967 roku za Uzdrowisko. Miasto usytuowane jest w kotlinie pochodzenie erozyjnego, którą tworzą wpadające do rzeki Raby potoki Poniczanka i Słonka, na wysokości m npm. Położona jest u podnóża Gorców i otoczona wyniosłościami: od zachodu Zbójecka Góra (644 m n.p.m.), Mały Luboń (870 m n.p.m.), od północy masyw Luboń Wielki (1023 m n.p.m.), od południa i południowego wschodu Bania (607 m n.p.m.), Grzebień (679 m n.p.m.), Tatarowa (710 m n.p.m.), Maciejowa (820 m n.p.m.), Obidowa (800 m n.p.m.) należące do Gorców. Przez obszar Rabki-Zdroju ciągną się dwie zasadnicze formy geologiczne o przebiegu równoleżnikowym. Synklina obejmuje centralną część Rabki-Zdroju, a antyklina obejmuje wzgórze Bani i rejonu Rabki Zarytego. Występujące tu luźne dyslokacje podłużne i poprzeczne wywierają duży wpływ na kształtowanie się zbiornika wgłębnych wód mineralnych, a tym samym na warunki hydrogeologiczne tego obszaru. Znajdujące się tu wody mineralne pochodzą z utworów fliszowych, ukształtowanych w okresie trzeciorzędu karpackiego. Należą one do karpackiej prowincji solanek przynaftowych. Na związek ten wskazują występujące ślady ropy naftowej i wydobywające się z większości ujęć znaczne ilości metanu. Atutem miasta, istotnym z punktu widzenia jego dotychczasowego i dalszego rozwoju jest klimat, zasoby wód mineralnych i walory krajobrazowo-turystyczne. Tutejszy klimat jest odmienny od klimatu górskiego. Kształtują go ścierające się wpływy mas powietrza polarno-kontynentalnego i polarno-morskiego. Otaczające uzdrowisko wzniesienia stanowią naturalną ochronę przed naporem silniejszych wiatrów, zabezpieczając ją z trzech stron. Największą częstotliwość mają wiatry wiejące z południowego zachodu, co wynika z faktu otwarcia w tym kierunku kotliny i brak naturalnej ochrony. Średnia roczna temperatura 27

28 powietrza wynosi C. Wiosna jest zawsze chłodniejsza od jesieni, (średnia temperatura wiosny: +2 0 C, jesieni: +7,5 0 C) co należy tłumaczyć wpływem pokrywy śnieżnej. Pierwsze dni z przymrozkami występują w październiku, pierwsze mrozy w pierwszej dekadzie listopada. Ostatnie dni z przymrozkami występują nawet w pierwszej dekadzie kwietnia. Liczba dni z przymrozkami wynosi , a liczba dni z mrozem Amplituda roczna temperatury dochodzi do 22 0 C. Opady są częste, lecz stosunkowo mniej obfite, niż w innych rejonach górskich, co wynika z położenia w tzw. cieniu opadowym. Średnia roczna suma opadów waha się w granicach od około 630 mm do 1100 mm. Najintensywniejsze opady przypadają na początek lata średnio 357 mm (maksimum w lipcu), najmniejsze w zimie średnio 143 mm. Rabka-Zdrój ma średnio 180 dni z opadami, z tego 54 to opady śniegu. Pierwszy śnieg pojawia się na początku listopada, a ostatni zanika w kwietniu. W ostatnich latach na skutek zauważalnych zmian klimatycznych czasokres zalegania pokrywy śnieżnej zmniejszył się. Średnio pokrywa śnieżna zalega dni. Wilgotność względna wpływa na odczucia termiczne człowieka. Średnie wartości wilgotności wynoszą wiosną 75%, latem 80%, zimą 83%. Średnio dla klimatu Rabki-Zdroju wartość wilgotności względnej oscyluje między 71% a 85%. Zjawisko parności (prężność pary wodnej w powietrzu powyżej 18,8 hpa) występuje rzadko, wyłącznie od czerwca do sierpnia w godzinach między 13 a 19 - maksimum przez godziną 19-tą. Nasłonecznienie obliczane na podstawie wieloletnich pomiarów wynosi dla Rabki-Zdroju około 1800 godzin rocznie. Maksimum nasłonecznienia przypada na przełom wiosny i lata oraz na przełom września i października. Największe nasłonecznienie występuje w lipcu 228 godzin, najmniejsze w styczniu 60 godzin. Średnie zachmurzenie wynosi około 66%, największe odnotowuje się w lutym- 73% najmniejsze we wrześniu 56%. Ciśnienie atmosferyczne w Rabce-Zdroju wynosi około 715 mm słupa rtęci na wysokości 520 m n.p.m. Przez ponad 175 dni panują w uzdrowisku układy wyżowe, a przez ponad 140 dni układy niżowe. Zimą występujący tu wyż syberyjski daje pogodę mroźną i słoneczną. Jesienią występujący na terenie Rabki-Zdroju wyż azorski, kształtuje typ pogody zwany złotą polską jesienią. W marcu i od października do stycznia mieszkańcy oraz kuracjusze narażeni są na duże zmiany ciśnienia, i co za tym idzie, na spadek zawartości tlenu w powietrzu, utrudnienie w oddychaniu. Najlepsze warunki do klimatoterapii panują od maja do września. W okresie występowania warunków przegrzania lato, najwłaściwszą formą terapii jest leżakowanie w cieniu. W miesiącach jesiennych celowe jest stosowanie klimatoterapii ruchowej. W miesiącach zimowych korzystanie z klimatoterapii wymaga uprzedniej aklimatyzacji pacjenta w uzdrowisku. Wody mineralne występujące w Rabce-Zdroju należą do solanek chlorkowo-sodkowo-jodkowobromowych. Ich średnia mineralizacja wynosi około 25% czyli 20 gh na litr składników stałych. Solanki stosowane są do kuracji kąpielowej, pitnej i wziewnej. Przy ich użyciu można leczyć nieżyty dróg oddechowych, niedokrwistość, choroby alergiczne, astmę oskrzelową, skazę wysiękową, krzywicę, choroby przemiany materii, układy krążenia, miażdżycę. Lasy otaczające uzdrowisko spełniają głównie funkcje ochronne dla wód mineralnych, źródeł i wód bieżących, ponadto oddziaływają łagodząco na lokalny klimat. Stanowią także otulinę uzdrowiskową i z mocy ustawy włączone są do obszarów chronionych. 28

29 Rysunek 2 Usytuowanie Rabki-Zdrój na mapie Województwa małopolskiego Źródło: Miasto zajmuje obszar 36 km², co stanowi 0,24% powierzchni województwa małopolskiego. Teren ten zamieszkuje osób, co stanowi 0,40% mieszkańców województwa. Obszar uzdrowiska obejmuje obszar całego miasta czyli 3669,8 ha. Historia Uzdrowiska Rabka-Zdrój Historia Rabki bezpośrednio związana jest z występującymi tu źródłami solnymi tak więc i wielowiekową tradycją uzdrowiskową. W latach trzydziestych XIII wieku klasztor Cystersów otrzymał upoważnienie od wojewody krakowskiego, Teodora Gryfity do prowadzenia akcji osadniczej i wykorzystywania soli wydobywanej na terenie Rabki na potrzeby klasztoru. Nazwę Rabki po raz pierwszy wymienił Jan Długosz, wspominając o dokumencie Bolesława Wstydliwego, który potwierdzając nadanie tych ziem Cystersom, użył stwierdzenia Sal in Rabschyca. W 1382 roku Rabka została odebrana klasztorowi Cystersów przez Ludwika Węgierskiego, zaś od czasów Władysława Jagiełły ziemie te dzierżawione były przez możne rody rycerskie. Do znaczących wydarzeń w rozwoju miejscowości miało nadanie przywileju lokacyjnego na prawie magdeburskim (15 sierpnia 1446 r.) dla Andrzeja i Piotra Jakuszów z Olszówki, zaś z czasami, kiedy Rabką władał ród Jordanów z Zakliczyna łączy się wybudowanie pierwszego kościoła (w 1557 r.) prawdopodobnie również wybudowanie na skarpie w widłach Raby i Poniczanki dworu o charakterze obronnym. Zwiększenie zainteresowania solankami w Rabce datowane jest na drugą połowę XVI w, wtedy też uważano, że solanki mają właściwości uzdrawiające. W 1568 r. Jerzy Grossman uzyskał od Zygmunta Augusta zgodę na poszukiwanie i kopanie soli, jednak próby pozyskiwania soli drogą górniczą nie przyniosły rezultatu i prace zostały przerwane. W wieku XVIII Rabka stała się centrum klucza, w skład którego wchodziły również: Chabówka, Skomielna, Zaryte, Ponice, Rdzawka i Słone. W 1818 roku zaborca austriacki w trosce o monopol państwowy na wydobywanie soli zabronił czerpania wód solankowych i nakazał ich zasypanie. W połowie XIX wieku klucz dóbr nabył Józef Zubrzycki, którego syn, Julian Zubrzycki, stał się twórcą uzdrowiska w Rabce. W roku 1857 Komisja Balneologiczna 29

30 Krakowskiego Towarzystwa Naukowego zainteresowała się walorami uzdrowiskowymi Rabki. Z jej inicjatywy dr Fryderyk Skobel przeprowadził w 1858 roku pierwszą analizę chemiczną solanki i efektów jej oddziaływania na ludności miejscowej. W wyniku badań stwierdzono, że solanki zawierają m.in. jod i brom, o stężeniu, które stawia je na czołowym miejscu w Europie. Na tej podstawie postulowano otwarcie zakładu kąpielowego tzw. łazienek, co spotkało się z poparciem prof. Józefa Dietla. W 1861 oczyszczono zasypane źródła, a w roku 1864 oficjalnie otwarto uzdrowisko. W okresie tym wytyczone zostały zasadnicze osie założenia zdrojowego w tym utworzono park. Centrum uzdrowiska zlokalizowano w sąsiedztwie eksploatowanych wówczas źródeł. Największą budowlą był Dom Zdrojowy, a głównym punktem zdroju kryty deptak usytuowany równolegle do łazienek. Kolejny etap objął budowę apteki i restauracji z salą widowiskowo-redutową. W 1867r. zabudowa pensjonatowa obejmowała trzy domy parterowe oraz dwa domy murowane uznane za zabudowę uzdrowiska, powstał w tym miejscu także sklep oraz stajnie dla koni gościnnych. W roku 1882 istniało już 15 budynków-pensjonatów z 240 pokojami, kaplica zdrojowa oraz altana dla orkiestry zdrojowej. Rozwój uzdrowiska zdynamizowało połączenie kolejowe Chabówka-Kraków oraz Chabówka-Rabka (1885 r.). Frekwencja kuracjuszy wzrosła z 164 w 1884 do 1148 w roku W 1889 Julian Zebrzydowski przekazał parcelę pod budowę kolonii dla dzieci skorfulicznych, co zapoczątkowało specjalizację Rabki, jako uzdrowiska dziecięcego. Rabka-Zdrój dynamicznie zaczęła się rozwijać: w 1896 wybudowano kanalizację, w 1900 roku zelektryfikowano miejscowość., w kolejnych latach wprowadzono wodociąg, powiększono również park zdrojowy (w 1920 r. liczył 80 morgów). W latach wybudowano nowy kościół parafialny p.w. Świętej Marii Magdaleny, zaś stary kościół przeznaczono na muzeum. W pierwszych latach XX w. i okresie międzywojennym Rabka- Zdrój zyskała sławę międzynarodową, jako uzdrowisko dziecięce, o czym świadczy np. liczba kuracjuszy: 1914 rok osób, 1934 rok osób, 1938 rok osoby, 1939 rok osoby. Na mocy Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 lutego 1928 r. uzdrowisko Rabka zostało zaliczone do miejscowości zasługujących na ochronę krajobrazu, nastąpił dynamiczny rozwój życia kulturalnego miasta - w 1936 roku następuje oficjalne otwarcie Muzeum im. Władysława Orkana. W latach drugiej wojny światowej uzdrowisko w Rabce było nieczynne, źródła zostały zanieczyszczone, aparatura zniszczona lub wywieziona do Niemiec. W pensjonatach przebywali ranni żołnierze niemieccy oraz zorganizowano tu siedziby organizacji paramilitarnych m.in. NSDAP oraz szkołę policyjną. Okupant przystąpił do eksterminacji ludności żydowskiej stanowiącej w Rabce i okolicach znaczną część społeczeństwa. Mieszkańcy Rabki-Zdroju prowadzili walkę partyzancką, organizowali tajne nauczanie. Wycofujące się wojska niemieckie zniszczyły uzdrowisko, spalono zakład przyrodoleczniczy. Zniszczone po wojnie uzdrowisko zostało odebrane rodzinie Kadenów-Wieczorkowskich i przejęte na własność Skarbu Państwa. W powojennej Polsce poważnym problemem było zwiększenie zachorowalności na gruźlicę zwłaszcza wśród dzieci. Rabka ze swoim klimatem została centralnym ośrodkiem leczenia gruźlicy. W wyniku licznych inwestycji Rabka stałą się ponownie dużym ośrodkiem uzdrowiskowym dla dzieci. 21 września 1953 roku otrzymała prawa miejskie. Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 25 lipca 1967 roku Rabka-Zdrój (jeszcze wtedy Rabka) zostaje wpisana na listę miejscowości uznanych z dniem 1 stycznia 1967 roku za Uzdrowisko. W kolejnych latach unowocześniane są ośrodki lecznicze, powstaje nowy park zdrojowy, liczne zieleńce, budowane są ciągi komunikacyjne, uregulowane zostają potoki: Słonka i Poniczanka, w centrum uzdrowiska wybudowano muszlę koncertową, kino, powstają szkoły podstawowe, działalność reaktywują: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Gorczański Odział Związku Podhalan. Społecznymi siłami rozwija się utworzony w 1949 roku teatrzyk lokalny Rabcio-Zdrowotek dzisiaj funkcjonujący pod nazwą Teatr Lalek Rabcio, który w latach 70. staje się teatrem państwowym, znanym w całej Polsce. Rozwija się także sieć gastronomiczna, handlowa i usługowa. Napływ niezbędnych dla funkcjonowania uzdrowiska 30

31 kadr i personelu pomocniczego powoduje wyż demograficzny. Odczuwalny staje się deficyt mieszkaniowy. Pod koniec lat 50 powstaje spółdzielnia mieszkaniowa i wybudowane zostają typowe wielkie bloki, nieprzystające do architektonicznego i urbanistycznego obrazu Rabki, które z uwagi na lokalizację w centrum miasta, zasłaniają piękną panoramę masywu Lubonia. Spadek zachorowalności na gruźlicę w latach 60 łączył się ze zmianą profilu leczniczego placówek sanatoryjnych w kierunku przewlekłych chorób układu oddechowego. Za rozwojem ośrodków wypoczynkowych, sanatoriów, budownictwa mieszkaniowego nie nadążał rozwój sieci wodno-kanalizacyjnej. Konieczna stało się przebudowanie sieci i budowa nowej oczyszczalni ścieków. W 1972 roku rozpoczęto budowę oczyszczalni ścieków, ostateczne zakończoną w czerwcu 1999 roku. W latach 70. rozpoczęła się budowa zakładu przyrodoleczniczego, zaś w czerwcu 1996 roku w trakcie I Światowego Zlotu Kawalerów Orderu Uśmiechu, Rabka otrzymała, nadany przez Kapitułę Orderu Uśmiechu, UNESCO i Wojewodę Nowosądeckiego, tytuł Miasta Dzieci Świata. W 1999 roku nazwa miasta i gminy została zmieniona na Rabka-Zdrój, która szczególnie podkreśla jej uzdrowiskowy charakter. Rabka-Zdrój dzięki uzdrowiskowemu, historycznemu charakterowi, walorom turystycznym jest miastem, które ma szanse w najbliższych latach uzyskać nowy impuls rozwojowy i stać się miejscem atrakcyjnym zarówno dla mieszkańców, kuracjuszy, turystów jak i inwestorów zainteresowanych branżą turystyczno-rekreacyjną na terenie uzdrowiskowym. Struktura gruntów w Uzdrowisku Rabka-Zdrój Budowanie miasta przez wiele wieków w oparciu o walory uzdrowiskowe dzisiaj procentuje charakterystyczną architekturą oraz organizacją przestrzeni. Niekwestionowanym atutem Rabki-Zdrój jest fakt, iż znaczną część gruntów w mieście stanowią tereny zielone. Odnosząc je do średniej dla województwa, która stanowi 0,21% terenów zielonych (parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej), w Rabce-Zdroju tereny te stanowią aż 1,32% powierzchni miasta, co bardzo wyraźnie pokazuje jej charakter rekreacyjno-uzdrowiskowy. Struktura terenów zielonych w mieście pokazana została poniżej. Tabela 1 Struktura terenów zielonych na terenie miasta parki spacerowo - wypoczynkowe 1 powierzchnia 35 ha zieleńce 3 powierzchnia 4 ha zieleń uliczna 3 ha tereny zieleni osiedlowej 9,1 ha parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej 48,1 ha cmentarze 3 powierzchnia 6 ha Źródło: opracowanie własne na podstawie BDR Największe tereny na terenie miasta skategoryzowane zostały jako grunty rolne (45%), użytki leśne stanowią drugą w kolejności grupę (42%). Stosunkowo niewielką część miasta stanowią grunty mieszkalne i zurbanizowane 10,14%. 31

32 Tabela 2 Powierzchnia ogółem gruntów stanowiących własność Miasta Rodzaje gruntów ha % całości użytki rolne ,75% użytki leśne w tym grunty zadrzewione i ,58% zakrzewione grunty zabudowane i zurbanizowane ,14% tereny mieszkaniowe w tym: 216 tereny rekreacyjne 16 tereny komunikacyjne 136 tereny różne 3 0,08% nieużytki 5 0,14% wody 47 1,28% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Rabka-Zdrój Istotne z punktu widzenia nadania miastu funkcji uzdrowiskowej i odpowiedniego zagospodarowania terenu są wyznaczone w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Miasto Rabka-Zdrój (Rada Gminy nr XXXV/256/01 z dniem 28 marca 2001 roku) obszary użytkowe. I tak wyróżnia się następujące obszary: 1. Obszary o przewadze funkcji ogólnomiejskich oraz osadniczych, wśród których wyróżniamy: Strefę centrum miejskiego - teren koncentracji różnych form usług połączony z zabudową mieszkaniową, położony pomiędzy ulicami Zakopiańską i Piłsudskiego a rzeką Rabą. Planuje się zwiększenie wartości estetycznych terenu, eliminację uciążliwości związanych z ruchem tranzytowym i działalnością produkcyjną kolidującą z reprezentatywnym charakterem, a także uporządkowanie zabudowy i ochrona istniejących obiektów dziedzictwa kulturowego w postaci zespołu kościelnego i założenia dworskiego. Strefę intensywnego zainwestowania miejskiego - teren zwartej zabudowy, głównie mieszkaniowej wielorodzinnej, w połączeniu z usługami. Planuje się utrzymanie funkcji obszaru i uporządkowanie zabudowy. Strefę aktywizacji gospodarczej - tereny zainwestowane oraz kompleksy dotychczas niezainwestowane, położone poza strefą ochrony uzdrowiskowej A, o dogodnej lokalizacji komunikacyjnej, z możliwością uzbrojenia terenu, w rejonie ulicy Kilińskiego oraz drogi nr 95 w Zaborni. Teren ten proponuje się przeznaczyć jako miejsce usytuowania usług komercyjnych i niewielkich zakładów produkcyjnych o małej uciążliwości dla środowiska. Strefę rezerwy terenu dla funkcji usługowych o odrębnych regulacjach planistycznych - jest to obszar niezagospodarowanych terenów rolnych położonych po wschodniej stronie drogi krajowej nr 7 przy zjeździe ze Zbójeckiej Góry w kierunku Zaborni. Z uwagi na dobrą dostępność komunikacyjną terenu planuje się utworzenie obiektów usług komercyjnych, jednakowoż w formie niepowodującej uciążliwości dla zasobów przyrody i niekolidującej z walorami krajobrazowymi obszaru. Konieczne jest uzbrojenie terenu i utworzenie systemu komunikacji wewnętrznej. Strefę intensywnej zabudowy jednorodzinnej - swoim zasięgiem obejmuje tereny o przewadze funkcji mieszkaniowej, z przewagą zabudowy jednorodzinnej i małym udziałem funkcji uzdrowiskowych, również tereny pozbawione planów zainwestowania, przeznaczone jako rezerwa terenowa dla rozwoju mieszkalnictwa. Planuje się utrzymanie funkcji obszaru, uporządkowanie zabudowy, eliminacje obiektów uciążliwych kolidujących z funkcją terenu, modernizację infrastruktury. 32

33 Strefę zainwestowania ekstensywnego - obejmuje układy osadnicze, przede wszystkim zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej wraz z usługami, o charakterze podmiejskim i wiejskim zlokalizowane w części Chabówki, Rdzawce, Ponicach, Rabka Zaryte. Planuje się realizację systemu kanalizacji i rozwój bazy turystycznej i agroturystycznej poprzez tworzenie gospodarstw agroturystycznych i zabudowy letniskowej. Wyklucza się lokalizację przedsięwzięć mogących generować zanieczyszczenia, uciążliwości akustyczne i odorowe, ścieki. 2. Obszary o przewadze funkcji uzdrowiskowych: Strefa lecznictwa uzdrowiskowego - obszary istniejącej zabudowy uzdrowiskowej zamkniętej w postaci szpitali, klinik i sanatoriów i zabudowy uzdrowiskowej otwartej z obiektami uzupełniającymi. Planuje się przeprowadzenie remontów i modernizacji istniejących obiektów. Dalszy rozwój bazy uzdrowiskowej dopiero po rozbudowie istniejącej. Należy dążyć do eliminacji ruchu międzydzielnicowego przebiegającego względem dzielnicy uzdrowiskowej poprzez budowę mostu na Poniczance i połączenie ulic Nowy Świat i Podhalańską. Strefa zieleni uzdrowiskowej - park Zdrojowy z obrzeżem leśnym i brzegami Poniczanki, tereny w strefie A na urządzenie zieleni uzdrowiskowej, w tym nowego parku zdrojowego (Nowy Świat, Bydłoniówka) i parku leśnego (stoki Grzebienia). Planuje się utrzymanie zasobów zieleni parku zdrojowego z zakazem wprowadzania w jego obszar odmiennych funkcji. Strefa zabudowy mieszkalno-pensjonatowej - obszary zlokalizowane w strefie A z zabudową o charakterze pensjonatowym, a także zabudowa jednorodzinna i obiekty usługowe, w tym związane z lecznictwem. Planuje się zwiększenie obszaru o tym charakterze a także poprawę warunków zamieszkania poprzez rozwój i modyfikację istniejącej infrastruktury technicznej, komunikacyjnej i sanitarnej, eliminacje obiektów uciążliwych nie licujących z funkcją obszaru, minimalizację oddziaływania istniejącej zabudowy przed uciążliwościami związanymi głownie z komunikacją drogową. 3. Obszary gospodarki rolnej i leśnej oraz funkcji środowiskowych i ochronnych: Strefa gospodarki rolnej uprawowej - obszary przeznaczone dla gospodarki rolnej bez ograniczeń w sposobach użytkowania gruntu (także funkcji ornej), obszary wyłączone z zabudowy z uwagi na wysokie walory krajobrazowe odcinka drogi nr 95 i dużą odległość od istniejących zespołów osadniczych. Planuje się dopuszczenie do budowy obiektów rekreacyjnych w postaci wyciągów orczykowych. Zabudowa kubaturowa z uwagi na walory krajobrazowe jedynie w dolnej części stoków. Strefa gospodarki rolnej wypasowej - tereny przeznaczone dla gospodarki rolnej, ze wskazaniem dla trwałych użytków zielonych i pastwisk. Wyłączone z zabudowy z uwagi na w większości niekorzystne warunki fizjograficzne. Dopuszcza się lokalizację obiektów rekreacyjnych w postaci wyciągów orczykowych i niekolidujących z układem krajobrazowym zabudowań. Strefa gospodarki leśnej i środowisk przejściowych - lasy, grunty rolniczo nieprzydatne, grunty rolne na terenach źródliskowych, osuwiskowych, w przeważającej części na spadkach powyżej 20%, wieloletnie tereny odłogowe na obszarach rolniczych. Konieczne jest sporządzenie i wprowadzenie w życie planów urządzania lasów prywatnych, z uwzględnieniem założeń planów urządzenia lasów. Proponuje się zalesianie wg programów indywidualnych lub opracowanych dla uprzednio wykupionych gruntów albo pozostawienie sukcesji naturalnej. Usytuowanie obiektów rekreacyjnych możliwe jest jedynie na terenach otwartych bądź wymagających nieznacznego przystosowania. 33

34 Strefa obszarów przywodnych - doliny cieków wodnych, wody płynące wraz z ich otuliną biologiczną, tereny zalewowe w granicach wody jednoprocentowej. Należy dążyć do odnowy biologicznej wymienionych terenów, ograniczać powstawanie zabudowy zarówno mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej. W rejonach mało stabilnych koryt rzecznych (Raba poniżej centrum miasta, środkowa Poniczanka i Rdzawka) dokonać koniecznej regulacji technicznej. 4. Obszary i strefy specjalne (o szczególnych warunkach zagospodarowania): Obszary ochrony uzdrowiskowej - tereny położone w strefach A, B i C ochrony uzdrowiskowej zagospodarowywane zgodnie ze Statutem Uzdrowiska Rabka-Zdrój i ustawą z dnia 28 lipca 2005 roku o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Strefa zasięgu oddziaływań komunikacyjnych - tereny o charakterze rolnym, mieszkaniowym i usługowym zlokalizowane wzdłuż projektowanej drogi ekspresowej (drogi krajowe nr 7, 95 i 98). Wytyczne, co do rodzaju modernizacji winny być opracowane na podstawie oceny oddziaływania inwestycji na środowisko Turystyka i rekreacja Oferta turystyczno-rekreacyjna Rabki-Zdrój jest ukierunkowana głównie w stronę zagospodarowania czasu wolnego dzieciom i młodzieży, czyli podstawowej grupie przebywającej w uzdrowisku. Nie należy jednak zapominać, że Rabka-Zdrój powinna także stanowić miejsce atrakcyjne dla szerszej grupy odbiorców, tym bardziej, że taki potencjał w mieście istnieje. W Rabce-Zdrój można spędzać czas aktywnie (latem szlaki piesze i rowerowe, jazda konna, zimą narty, łyżwy, sanki) można także poznawać historię regionu oraz jego tradycję (szlak architektury drewnianej, pracownie garncarskie, malowanie na szkle, pracownie lutnicze). Specyfika Rabki-Zdrój określanej miastem dzieci narzuca także profil atrakcji: Teatr Rabcio, Rabkoland, liczne imprezy adresowane do dzieci pozwalają na atrakcyjne zagospodarowanie czasu wolnego. Poniżej przedstawiono opis największych atrakcji Rabki-Zdrój. Wypoczynek aktywny Istotnym atutem Rabki-Zdrój jest zróżnicowana rzeźba terenu pozwalająca na uprawianie różnych form aktywności ruchowej. W okresie zimowym możliwe jest uprawianie narciarstwa, łyżwiarstwa czy saneczkarstwa w cieplejszych porach roku urokliwe są wędrówki szlakami turystycznymi, przejażdżki rowerowe czy jazda na rolkach i deskorolkach. Ośrodki narciarskie Na terenie gminy Rabka-Zdrój znajdują się 3 stoki narciarskie z wyciągami. Wszystkie są oświetlone i czynne do późnych godzin wieczornych, wyposażone w punkty gastronomiczne, posiadają wypożyczalnie nart i snowboardów, szkółki narciarskie i snowbordowe oraz serwisy narciarskie. Do każdego stoku można dojechać także busami komunikacji miejskiej i podmiejskiej. U Żura stok znajduje się w Chabówce przy drodze 958, ok. 4,5 km od centrum Rabki-Zdroju. Trasa zjazdowa bardzo łatwa, dla początkujących. Różnica poziomów 50 m, długość zjazdu 350 m, wyciąg orczykowy. Obok wyciąg linowy dla dzieci 100 m długości, o różnicy poziomów 10 m. Stoki sztucznie naśnieżane. 34

35 Maciejowa Ski malowniczo położony przy końcu ul. Poniatowskiego w dzielnicy Słone. Odległość od centrum Rabki-Zdroju ok. 4 km. Posiada dwa wyciągi orczykowe. Dłuższy z lewej strony o przepustowości 1000 osób na godzinę, krótszy z prawej 400 osób. Trasa I 1200 m, szeroka, w połowie zakręcająca łagodnym łukiem, bywa, że z kilkoma łagodnymi progami, stopień trudności średni. Różnica poziomów 198 m. Z górnej stacji ok. 20 min pieszo do schroniska PTTK Bacówka na Maciejowej. Trasa II 250 m, łatwa, dla dzieci i początkującego o różnicy poziomów 40 m. Polczakówka Ski usytuowana w dzielnicy Zaryte, dolna stacja w malowniczym zakolu rzeki Raby, w pobliżu szosy do Nowego Sącza. Odległość od centrum 3,5 km. Trasa I długość 650 m, różnica wzniesień 130 m, wyciąg orczykowy, stopień trudności średni. Trasa II dla dzieci i początkujących, długość 70 m, różnica poziomów 6m, wyciąg linowy. W centrum Rabki-Zdroju przy ul. Jana Pawła II obok stadionu KS Wierchy znajduje się sezonowe lodowisko utrzymywane przez całą zimę. Na miejscu znajduje się wypożyczalnia łyżew i bar. Z prawej strony lodowiska usypano górkę z torem saneczkowym, stanowiącą atrakcję głównie dla małych dzieci. Działalność kulturalna W miesiącach, które umożliwiają organizację imprez pod gołym niebem organizowane są koncerty pod Muszlą Koncertową, która jest miejscem wielu wydarzeń kulturalnych. Muszla Koncertowa znajduje się przy ul. Chopina (800 miejsc dla widzów). Zdjęcie 1 Muszla koncertowa w Parku Zdrojowym Źródło: Ogromnym atutem Uzdrowiska jest kultywowanie tradycji miejscowej i promowanie jej poprzez organizację licznych imprez i spotkań a także wytyczanie nowych, ciekawych szlaków turystycznych po lokalnych atrakcjach. Architektura drewniana W Rabce-Zdroju zachowało się stosunkowo dużo budowli drewnianych. Jeszcze w latach 30. XX wieku wille o ścianach z płazów (bali) lub o konstrukcji drewnianej oszalowane deskami, często kryte gontem stanowiły prawie trzy czwarte nowo wznoszonych budynków mieszkalnych przeznaczonych dla kuracjuszy i dla stałych mieszkańców. Ze względu na funkcje (przeznaczenie), jakie budowle drewniane w momencie ich wzniesienia i początkowego użytkowania pełniły, można je podzielić na cztery grupy: I. Budowle kościelne, II. Zagrody miejskie, III. Wille uzdrowiskowe, IV. Rezydencje. Występował także typ pośredni chałup z pokojami na wynajem, kiedy to bardziej przedsiębiorczy rolnicy 35

36 nadbudowywali wzwyż lub poszerzali swoje domy poprzez dodanie alkierzy i część pomieszczeń wynajmowali wczasowiczom. Choć ustąpiło pola domom murowanym budownictwo drewniane nie zamarło i nadal powstaje, oprócz domów mieszkalnych, niekiedy używanych tylko sezonowo, stawiane są także, drewniane obiekty małej architektury wiaty, kioski, a ostatnio piękne pawilony tężni i pijalni wód leczniczych połączonych przewiązką. Specyficzna architektura drewniana Rabki-Zdrój stanowi atrakcję dla koneserów, ale także buduje klimat uzdrowiskowy miasta i warta jest promowania. Zdjęcie 2 Architektura uzdrowiskowa Rabki-Zdrój Źródło: Interregio Skansen Taboru Kolejowego w Chabówce W oddalonej 2 kilometry od Rabki-Zdroju Chabówce, na terenie dawnej parowozowni otwarty został w 1994 roku Skansen Taboru Kolejowego. Gromadzenie eksponatów rozpoczęto już w połowie lat 80. Na kilku torach urządzono ekspozycję składającą się wycofanych z ruchu parowozów, lokomotyw elektrycznych i spalinowych oraz pługów, żurawi itp, które poddano rewitalizacji. Część z nich przywrócono do pełnej sprawności technicznej, dzięki czemu dziś mogą prowadzić składy pociągów zestawionych z zabytkowych wagonów. Obecnie Skansen dysponuje najliczniejszą i najciekawszą pod względem różnorodności kolekcją zabytkowego taboru. Rokrocznie Skansen w Chabówce odwiedza kilkadziesiąt tysięcy osób z kraju i zagranicy. Zachowana infrastruktura techniczna oraz doświadczony zespół pracowników pozwalają na wykonywanie napraw rewizyjnych głównych lokomotyw parowych oraz wagonów retro. Zdjęcie 3 Skansen w Chabówce Źródło: 36

37 Park Zdrojowy W centrum Rabki-Zdrój położony jest piękny i rozległy (150 ha) Park Zdrojowy. Teren Parku przecinają liczne ścieżki spacerowe wśród zieleni i kwiatów. W Parku zobaczyć można liczne okazy ponad stu letnich drzew, ozdobą parku są fontanny i atrakcyjne klomby kwiatowe. Na najmłodszych czekają dobrze urządzone place zabaw: huśtawki, zjeżdżalnie, piaskownice itp. Na terenie Parku istnieje możliwość aktywnego spędzenia czasu na ścieżce zdrowia oraz w miasteczku rowerowym, w którym działa wypożyczalnia rowerów. Chętni mogą skorzystać z kortów tenisowych, wypożyczalni rakiet i piłek tenisowych, a także mogą zagrać w kręgle i siatkówkę. Spacerując dróżkami, można dojść do rzeki Poniczanki, nad którą ciągną się szlaki spacerowe. Zdjęcie 4 Park Zdrojowy Źródło: Rodzinny Park Rozrywki RABKOLAND Rodzinny park rozrywki mieści sie na ul. Podhalańskiej. Park czynny jest codziennie od maja do sierpnia. Urządzenia dla dzieci to m.in.: karuzele, tor minimotocykli, kolejka Safari, poducha do skakania, lubiany przez wszystkie dzieciaki basen z piłeczkami, tor samochodzików. Na terenie Rabkolandu znajduje się także jedyne w świecie Muzeum Orderu Uśmiechu, a także Muzeum Rekordów i Osobliwości. W Muzeum Orderu Uśmiechu prezentowane są publikacje i zdjęcia związane z historią Orderu Uśmiechu oraz tablice z nazwiskami Kawalerów Orderu. Order ten zrodził się z pomysłu dzieci, został przez nie zaprojektowany i tylko na ich wniosek może być przyznany. Powstał w Polsce, ale jest nadawany przez dzieci ze wszystkich krajów świata. Wśród osób, które dotychczas otrzymały zaszczytny tytuł znajdują się min: Jan Paweł II, Zbigniew Religa, Wanda Chotomska, Irena Kwiatkowska. Muzeum Rekordów i Osobliwości jest siedzibą Towarzystwa Kontroli Rekordów Niecodziennych. Na fotografiach prezentowane są historie niecodziennych rekordów a także znajdują się rekordowe przedmioty min. najmniejszy rower, największy but na wysokim obcasie, największy długopis, najmniejszy plecaczek i wiele innych. 37

38 Zdjęcie 5 Rabkoland Źródło: Skate Park Dla fanów łyżworolek i deskorolek przygotowany został Skate Park. Specjalnie przygotowany plac w Rabce-Zdroju przy ulicy Jana Pawła II, gdzie młodzi ludzie jeżdżący na deskorolkach i rolkach mogą doskonalić swoje umiejętności wykonując na zamontowanych tam elementach różnego rodzaju ewolucje. To miejsce gdzie można podziwiać sprawność i umiejętności jeżdżących. Ścieżki Edukacyjne Leśna Ścieżka Edukacyjna w Rabce Zdroju Na odwiedzających ścieżki czekają miejsca wypoczynku, w tym: plac ogniskowy i wiele atrakcji przyrodniczych opisanych na przejrzystych tablicach informacyjnych. Wszystko to w środku lasu, oddalonego o zaledwie 15 minut spaceru od centrum Rabki-Zdrój, przy ulicy Podhalańskiej, na terenie Uroczyska Krzywoń. Od 2004 r. znajduje tu się Leśna Ścieżka Edukacyjna, która powstała dla turystów i okolicznych mieszkańców. Ponad dwukilometrową trasę można pokonać w ciągu godziny. Zwiedzający znajdą tu wygodne przystanki z miejscami do odpoczynku. Trasę rozpoczyna stylowy, drewniany pawilon z miejscem na grill, gdzie można posilić się przed drogą. Przy trasie ścieżki powstało osiem przystanków, przy których zwiedzający mogą dowiedzieć się, jakie gatunki drzew rosną w okolicznych lasach, jakie ptaki, gady i płazy je zamieszkują. Jest oczko wodne, moczary, punkt widokowy, źródełko i studnia. Ścieżka dydaktyczna to nie tylko atrakcja turystyczna, ale także znakomite miejsce na lekcje przyrody dla młodzieży. 38

39 Zdjęcie 6 Ścieżki edukacyjne Źródło: Ścieżki edukacyjne w Gorczańskim Parku Narodowym Na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego wytyczono 8 ścieżek edukacyjnych prowadzących przez ekosystemy charakterystyczne dla całych Gorców. Ułatwiają oglądanie przyrody i zwracają uwagę na ślady działalności człowieka w lasach i na polanach. Są oznakowane białym kwadratem z zielonym ukośnym paskiem. Na początku każdej ścieżki znajduje się tablica z ogólną informacja o tematyce, długości, liczbie przystanków, stopniu trudności oraz mapą obrazującą jej przebieg. W Porębie Wielkiej: Park podworski i góra Chabówka zapoznaje z tematyką przyrodniczą oraz historią parku podworskiego i dworu - dawnej siedziby Wodzickich. W Koninkach: Dolina Potoku Turbacz - przedstawia ekosystemy leśne: bór jodłowo-świerkowy, buczynę karpacką i olszynę górską, umożliwia poznanie mieszkańców gorczańskich lasów, przybliża geologię Gorców. Na Turbaczy - zapoznaje z historią działalności człowieka w Gorcach, i ukazuje zmiany jakie człowiek spowodował w przyrodzie. Prowadzi przez miejsca związane z Władysławem Orkanem. Wokół Doliny Poręby - przybliża różnorodne zagadnienia dotyczące historii i przyrody Gorców, prowadzi przez polanę Suhora z obserwatorium astronomicznym, a dalej do schroniska na Starych Wierchach. W Lubomierzu-Rzekach: Dolina Kamienicy - ukazuje ekosystemy GPN, procesy geomorfologiczne związane z górskimi potokami, doprowadza do schronu Papierówka. Dolina Gorcowego Potoku - przedstawia zagadnienia dotyczące gorczańskich lasów, polan, klimatu i geomorfologii, a także szałaśnictwa i historii przemysłu u podnóży Gorców. Z Łopusznej na Janówki - ukazuje różnorodność środowiska przyrodniczego podlegającego ochronie, przybliża zagadnienia dotyczące lasu i roli porostów, ukazuje bogactwo flory na gorczańskich polanach. W Ochotnicy Górnej: Dolna Potoku Jaszcze - biegnie przez obszar ochrony ścisłej, ukazując charakterystyczne zbiorowiska roślinne i prowadzi do miejsca katastrofy amerykańskiego samolotu Liberator w 1944 r. W Gorcach istnieją wspaniale warunki do uprawiania turystyki pieszej i narciarskiej; to góry, które zachwycają niezwykłymi walorami krajobrazowymi i pięknymi widokami Podhala i Tatr. Atrakcją Gorców i Gorczańskiego Parku Narodowego są również bogate walory przyrodnicze, między innymi prabory karpackie ze wspaniałą szatą roślinną i ciekawym światem zwierząt (jelenie, sarny, dziki, rysie czy wilki, a nawet niedźwiedzie oraz liczne gatunki ptaków tj. orzeł przedni, myszołów, trzmielojad, kobuz, jastrząb, sowy oraz kuraki leśne i płazy tj. jaszczurka żyworodna, salamandra plamista). Do Gorczańskich miejscowości, poza Czorsztynem, Grywałdem, Kamienicą, Klikuszową, Krościenkiem nad Dunajcem, Łopuszną, Nowym Targiem, Ochotnicą, Porębą Wielką, Szczawą, należy również Rabka-Zdrój, z której można się wybrać m.in. na Turbacz (1311 m) /patrz szlaki turystyczne/, natomiast dla turystów, którzy mają niewielką ilości czasu, istnieje możliwość 39

40 wyjścia na pobliską Maciejową (815 m), skąd rozciąga się piękna panorama na Rabkę-Zdrój i Beskid Wyspowy. Rysunek 3 Szlaki w Gorczańskim Parku Krajobrazowym Źródło: Pracownie garncarskie W Rabce-Zdroju działają dwa tradycyjne warsztaty garncarskie, jedyne na terenie Małopolski. Są chętnie odwiedzane przez turystów, którzy na miejscu mogą przypatrywać się, jak na specjalnym kole glinianym bryłom nadaje się kształty mis, talerzy, dzbanków, kubków, kufli, dzwonków, a potem wypala w piecu i zdobi. Przykłady ceramiki rabczańskiej z przełomu XIX i XX w. eksponowane są w Muzeum im. Władysława Orkana. Garncarstwo jest najstarszym zawodem rzemieślniczym występującym w Rabce-Zdrój i jej okolicach. Dzięki bogatym zasobom gliny pojawiło się na tym terenie już na przełomie XVI i XVII wieku. Garncarze byli wówczas zrzeszeni w cechu garncarsko kościelnym skupiającym również wytwórców świec. Pod koniec XIX w. na terenie Rabki, Słonego (stanowiącego odrębną wieś) i Skomielnej Białej istniało całe zagłębie garncarskie, a zawód garncarza wykonywały 34 osoby. Rabczańskie wyroby talerze, dzbanki, misy, donice były najchętniej kupowane na całym Podhalu i konkurowały z wyrobami przywożonymi z Węgier (Słowacji). Miały charakterystyczną czerwoną lub brązową barwę i własny palemkowy wzór zdobniczy. W XX wieku rabczańskie garncarstwo zaczęło wygasać, w latach 30. było już tylko 4 garncarzy, ale tradycja nigdy całkowicie nie została przerwana. Tutejsze wyroby cieszyły się nawet uznaniem hitlerowskich okupantów, którzy rabczańskim garncarzom dostarczali występujący w Sudetach kaolin (biała glinka porcelanowa). Po wojnie produkcja tutejszych garncarzy zaczęła zawężać swój profil głównie do donic i pamiątkowych dzbanuszków. W latach 60 XX wieku podtrzymywała rabczańskie garncarstwo moda na cepeliadę, wyposażanie wnętrz mieszkań w blokach i pierwszych dacz w wyroby rustykalne (pochodzenia wiejskiego). Jeszcze w latach 70. rabczańscy garncarze sprzedawali donice, a zwłaszcza dzbanuszki w dziesiątkach tysięcy sztuk rocznie. Nabywali je w postaci wyrobów wypalanych 40

41 (bez pokrycia emalią i zdobieniami) artyści plastycy z całej Polski, nawet z odległego o 750 km Pomorza Środkowego. Na miejscu nanosili własne wzory regionalne lub uniwersalne, mieszczańskie. Galeria Pod Lilianną W jednej z najstarszych rabczańskich willi Lilianna (1880 r.), przy ul. Nowy Świat 1 mieści się galeria twórców ludowych. Część artystów podczas pełnionych dyżurów pracuje na miejscu, więc można podpatrywać, jak powstają ich dzieła. Można się tu także umówić na lekcje malowania na szkle, haftu, decoupageu i inne. Z lekcji tych chętnie korzystają rodzice przyprowadzający pod Liliannę swe pociechy oraz grupy dzieci i młodzieży przebywające w sanatoriach, na zimowiskach i zielonych szkołach. Zdjęcie 7 Galeria Źródło: Malowanie na szkle, Pracownia lutników Coraz więcej rabczańskich artystów ludowych sięga po charakterystyczną dla Podhala technikę malowania na szkle. Powstające w ich pracowniach obrazki są chętnie nabywanymi pamiątkami z Rabki-Zdroju. W Chabówce tworzą instrumenty strunowe lutnie, viole da gamba, teorbany, skrzypce, altówki i inne bracia bliźniacy Piotr i Paweł Kowalcze. Szlaki turystyczne Początek wszystkich szlaków przy skrzyżowaniu ulic Szopena z Orkana. Szlaki prowadzą w Gorce, Beskid Wyspowy oraz Pasmo Babiogórskie. szlak zielony: Rabka-Zdrój - Potok Luboński - Luboń Wielki długość trasy 8,5 km, różnica poziomów ok. 472m, czas wejścia ok.3.45h, zejścia ok. 3.30h, szlak żółty: Rabka-Zdrój Piątkowa długość trasy 5 km, różnica poziomów ok. 164m, czas wejścia ok.1.40h, zejścia ok. 1.10h, szlak czerwony: Rabka-Zdrój - Maciejowa - Bardo - Stare Wierchy - Groniki - Obidowiec Turbacz długość trasy 18 km, różnica poziomów ok. 825m, czas wejścia ok. 6.30h, czas zejścia ok. 5.00h, szlak czerwony: Rabka-Zdrój - Jordanów - Babia Góra długość trasy 14 km, czas przejścia ok. 3.00h, 41

42 szlak niebieski: Rabka-Zdrój - Olszówka - Poręba Wielka - Polana Hucisko - Czoło Turbacza - Hala Turbacz - Schronisko PTTK na Turbaczu długość trasy 20km, czas wejścia ok. 7.30h, zejścia ok szlak niebieski: Rabka-Zdrój - Zaryte - Luboń Wielki długość trasy 8km, czas wejścia ok. 3.30h, zejścia ok Rysunek 4 Szlaki turystyczne Źródło: Trasy rowerowe Małopolska należy do tych regionów w Polsce, które są doskonale wyposażone w trasy dla amatorów turystyki rowerowej. Na terenie województwa wytyczonych zostało 140 tras. Trasy rowerowe wytyczone w Rabce-Zdroju to: Trasa 1: Długość trasy wynosi 45,5 km, rozpoczyna się w Rabce-Zdroju - Raba Wyżna - Bukowina - Harkabuz - Spytkowice Rabka-Zdrój; Trasa 2: Długość trasy wynosi 36,5 km, rozpoczyna się w Rabce-Zdroju - Harkabuz - Odrowąż - Pieniążkowice - Bielanka - Raba Wyżna Rabka-Zdrój; Trasa 3: Długość trasy wynosi 31,5 km, rozpoczyna się w Rabce-Zdrój - Raba Wyżna - Sieniawa - Klikuszowa - Obidowa - Rdzawka Rabka-Zdrój; Trasa 4: Długość trasy wynosi 30 km, rozpoczyna się w Rabce-Zdroju - Olszówka - Niedźwiedź - Poręba Wielka - Jasionów Rabka-Zdrój. Instytucje kultury Jednym z poważnych atutów Rabki-Zdrój są aktywnie działające instytucje kultury. Poniżej przedstawiono krótki opis największych i najaktywniejszych organizacji. 42

43 Miejska Biblioteka Publiczna Biblioteka w Rabce-Zdroju w początkach swego istnienia była Biblioteką Towarzystwa Szkoły Ludowej, powstała w 1911 roku. Założycielem jej był miejscowy nauczyciel Mieczysław Łysek. Pierwszą siedzibą Biblioteki był dom Wisła w pobliżu dworca kolei. Przez dłuższy czas była to jedyna wypożyczalnia książek w Rabce-Zdroju. Okres wojny zahamował akcję biblioteczną, są jednak ślady, że biblioteka funkcjonowała i obsługiwała rannych żołnierzy - legionistów w istniejącym tu szpitalu. W latach 20. nastąpił gwałtowny rozwój Rabki i masowy napływ kuracjuszy, a biblioteka okazała się bardzo potrzebna. Trzeciego maja 1946 roku zostaje otwarta Biblioteka Gminna, która z Willi Warszawa została przeniesiona do niezbyt niewielkiego lokalu na piętrze, w budynku Cafe Club przy ulicy Nowy Świat. W 1953 roku Rabka otrzymała prawa miejskie, a Biblioteka zmieniła nazwę z Gminnej na Miejską. W 1956 roku Bibliotekę powrotem przeniesiono do willi Warszawa, w której do dziś się znajduje. W 1957 roku powstało Koło Przyjaciół Biblioteki. Zostało zawiązane przez 28 osób z inicjatywy byłej kierowniczki biblioteki dr Zofii Sutorowskiej. Żywą działalność rozwinęło w roku 1961 i w latach następnych. Zasadniczym celem koła było niesienie pomocy Miejskiej Bibliotece jej poczynaniom kulturalno - oświatowym, a także zakupie cennych dzieł pochodzących ze składek członkowskich. Spotkania koła miały też inny charakter - pomagały w zdobywaniu nowych czytelników, prowadzono dyskusje na temat przeczytanych książek, rozważano także budowę nowego lokalu. Obecnie Miejska Biblioteka Publiczna w Rabce - Zdrój posiada dwa działy: Oddział dla Dorosłych i Oddział dla Dzieci. Prowadzony jest również tzw. Punkt książki mówionej dla czytelników niewidomych i niedowidzących (książki nagrane na kasety magnetofonowe). Miejski Ośrodek Kultury MOK w Rabce-Zdrój, poza organizacją licznych imprez kulturalno oświatowych, prowadzi szereg zajęć dla dzieci, młodzieży i dorosłych, koordynuje działalność Galerii Pod Aniołem, prowadzi zajęcia pozaszkolne oraz lekcje regionalne. Muzeum Orkana Muzeum znajduje się w zabytkowym, modrzewiowym kościółku p.w. Św. Marii Magdaleny z początku XVII wieku. W 1928 roku powstała Komisja Muzealno Etnograficzna przy Polskim Towarzystwie Tatrzańskim w Rabce Zdroju, a jej członkowie zaproponowali, aby gromadzić cenne przedmioty związane z regionem. W 1929 roku placówka otrzymała statut i został określony jej program działania, a Władysław Orkan użyczył swojego imienia. Oficjalne Otwarcie Muzeum im. Władysława Orkana nastąpiło w 1936 roku. W Muzeum zgromadzone są eksponaty przedstawiające kulturę ludową górali, a także znajduje się tutaj największy w Polsce zbiór świątków ludowych. Eksponaty związane są z rzemiosłem, rzeźbą i malarstwem, strojami ludowymi oraz gospodarstwem. Większość rekwizytów pochodzi z XIX oraz XX wieku i odznacza się ogromnym bogactwem treściowym i artystycznym. Większość eksponatów wykonanych jest przez twórców ludowych z okolic, z terenu Podhala, Orawy i Gorców. Rzemiosło wiejskie: eksponaty w większości są dziełem garncarzy z okolic Rabki- Zdrój, są to przedmioty używane do codziennych czynności np. garnki, naczynia, rynki, misy, a także związane z rzemiosłem: ciesielstwem, tokarstwem, bednarstwem. Strój: prezentowane są tutaj stroje góralskie, a także przedmioty służące do obróbki lnu i wełny. Przedstawione są sposoby wyszywania strojów i wyprawiania skór. Obrzędy: ta ekspozycja przedstawia obrzędy i przedmioty z nimi związane. Ze Świętami Bożego Narodzenia związane są szopki, podłaźniczki czy turoń. Są również 43

44 eksponaty związane z Zielonymi Świątkami i Wielkanocą. Znajdują się tu także instrumenty muzyczne i zabawki, wyrabiane przez twórców w większości dla własnych dzieci. Sztuka ludowa: malarstwo i rzeźba przedstawiają postacie Chrystusa i Matki Boskiej oraz Świętych. Uwagę zwraca rzeźba Św. Jana Nepomucena w stylu barokowym i figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVIII wieku. Stowarzyszenie Miłośników Kultury Ludowej Stowarzyszenie Miłośników Kultury Ludowej (SMKL) w Rabce-Zdroju powstało w 2005 roku z inicjatywy osób pasjonujących się kulturą ludową w szerokim tego słowa znaczeniu: materialną, duchową i społeczną. Celem stowarzyszenia jest kultywowanie i upowszechnianie własnej kultury poprzez prowadzenie zespołów folklorystycznych (Majeranki, Małe Majeranki i Janoty), organizowanie imprez kulturalnych, rabczańskie wyścigi koni, Kumotersko Gońba, Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne, spotkania edukacyjne dla dzieci i młodzieży z twórcami ludowymi, organizację warsztatów z zakresu sztuki ludowej oraz udział w licznych festiwalach folklorystycznych. Teatr Lalek Rabcio Teatr Lalek w Rabce istnieje od roku Powstał, jako teatr amatorski dla dzieci przebywających w sanatoriach w Rabce. Inicjatorką sceny była Stanisława Rączka, pracująca jako pedagog w Referacie Pedagogicznym w Zespole Sanatoriów Przeciwgruźliczych w Rabce. W czasie pierwszego spektaklu pojawił się na scenie Duszek Teatru. Porozmawiał z dziećmi, urządził też plebiscyt na imię dla teatru, w wyniku którego przyjęto nazwę RABCIO ZDROWOTEK. Na początku Teatr grał tylko w sanatoriach w Rabce (było ich wówczas aż osiemnaście!). Później wyruszył do innych miejscowości w Gorcach i na Podhalu. W swojej czterdziestoletniej historii Teatr przechodził różne koleje losu i rozmaite zmiany organizacyjne. Początkowo był jedynym w Polsce teatrem uzdrowiskowym, podporządkowanym gminie, choć jednym z wielu teatrów amatorskich. Potem jego pracownicy stworzyli Stowarzyszenie. 1 stycznia 1971 roku teatr został upaństwowiony i nadano mu status teatru zawodowego. W swoim czterdziestoleciu Teatr RABCIO grał w ponad 100 miejscowościach. Zarówno w najbliższej okolicy, jak i w odległych miastach, województwach, a także za granicą. Teatr brał udział w wielu festiwalach krajowych i zagranicznych, a także przystał do Międzynarodowego Bractwa Esperantystów i jeździł na Międzynarodowe Festiwale Teatrów Lalek grających w języku esperanto, odnosząc wiele sukcesów zarówno zespołowych, jak i indywidualnych. W swojej czterdziestoletniej historii Państwowy Teatr Lalek Rabcio w Rabce miał kolejno, co najmniej cztery nazwy: Teatr Kukiełek, Teatr Rabcio-Zdrowotek Podhalański Teatr Lalek oraz obecną. Teatr nigdy nie miał własnej sceny, a jego funkcjonowanie wiąże się w Rabce kilkoma adresami: Podhalańska 6, Pocztowa 6 i Parkowa 1. Uzyskanie siedziby przy ul. Podhalańskiej 6 pozwoliło na urządzenie prowizorycznej sali widowiskowej. Jest to właściwie sala prób, wygospodarowana pomiędzy pomieszczeniami administracji, a pracowniami. Tę salę przekształca się okazjonalnie w salę widowiskową, która mieści około 100 widzów. 44

45 Zdjęcie 8 Teatr Lalek Rabcio Źródło: Miasto słynie z organizacji cyklicznych imprez kulturalnych, część z nich wypracowało już swoją renomę i przyciąga zainteresowanych z całej Polski. Działalność kulturalna nakierowana jest zarówno na mieszkańców miasta jak i przyjezdnych. Sygnalizowana jest zbyt mała liczba imprez dla dorosłych, jednak podejmowane są działania, które mają zmienić tą sytuację. Szczególnie atrakcyjnie pod względem liczby i zróżnicowania imprez przedstawiają się miesiące letnie, co z jednej strony wynika z dużej liczby osób przyjezdnych w tym okresie, konieczności organizacji czasu wolnego dzieci z terenu miasta i Gminy, jak i z braku bazy lokalowej pozwalającej na organizację dużych przedsięwzięć kulturalnych w okresie mniej sprzyjającym imprezom plenerowym. Aktywność w liczbie organizowanych imprez na terenie miasta przedstawiona została na poniższym wykresie, z którego wynika, że 2008 rok był najaktywniejszym w ciągu analizowanych 5 ostatnich lat. Wykres 1 Liczba imprez kulturalnych organizowanych na terenie miasta Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Znacznie wzrosło także zainteresowanie imprezami kulturalnymi zarówno wśród mieszkańców miasta jak i wśród przyjezdnych. 45

46 Wykres 2 Liczba osób biorących udział w imprezach kulturalnych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM W Rabce-Zdroju działa także Dyskoteka-Kino Śnieżka. Seanse kinowe odbywają się w piątki, soboty oraz w niedziele i święta. Podczas wakacji oraz ferii projekcje filmów odbywają się codziennie. Sala dysponuje 150 miejscami siedzącymi, przy czym część znajduje się w specjalnych boksach ze stolikami. W każdy piątek organizowane są rockoteki, natomiast w soboty dyskoteki. Na terenie kina działa także kawiarnia. Sygnalizowanym problemem jest konieczność zebrania minimum 8 osób na seans, co wiąże się z tym, że mieszkańcy niezbyt chętnie decydują się na uczestnictwo w seansach, nie chcąc podejmować ryzyka straty czasu, jeśli nie zbierze się wymagana liczba osób. Obiekty zabytkowe Na terenie Rabki-Zdrój znaleźć można liczne obiekty zabytkowe, głównie związane z charakterystyczną zabudową uzdrowiskową. Do najciekawszych należą: Kościół (obecnie Muzeum im. Wł. Orkana przy ulicy Orkana 2), rok budowy 1606 XVII-wieczny, modrzewiowy kościółek w Rabce Zdroju otoczony jest kamiennym murem, w którym znajduje się 14 kapliczek ze stacjami Męki Pańskiej. Przy wejściu stoi kamienna kropielnica z piaskowca z widoczną datą Wnętrze świątyni kryje zabytkowe organy z 1778 roku wykonane w stylu rokoko, stanowiące kompozycyjną całość wraz z chórem. Ściany i sufit pokrywają piękne polichromie z 1802 roku. Drewniany ołtarz główny zdobią polichromowane figury świętych i obraz Św. Trójcy adorowanej przez Św. Dominiaka i Franciszka. Ołtarz ten pochodzi z II połowy XIX wieku. Od 1908 roku w związku z wybudowaniem nieopodal nowego kościoła, nie sprawuje się tu nabożeństw. 46

47 Zdjęcie 9 XVII wieczny drewniany kościół pw. Św. Marii Magdaleny Muzeum Źródło: Kościół p.w. Św. Krzyża na Piątkowej, rok budowy 1757; Położony w malowniczym miejscu przy szosie zakopiance, czynny dla odprawiania mszy świętych w niedzielę i święta o godz. 9, 10 i 11. Przed połową XVIII w. na miejscu tym stała mniejsza drewniana kapliczka, jak głosi legenda wystawiona przez kupca, którego modły do św. Krzyża uratowały od śmierci z rąk zbójców. Wybudowany w 1757 r. przez anonimowego budowniczego w stylu podhalańskim, fundacji Jana Wielopolskiego. Skromną namiotową bryłę wieńczy dwuspadowy dach z gontu, na nim izbica zwieńczona barokowym hełmem z sygnaturką. Kościółek posiada wejście przez dwie sienie kryte łamanymi dachami. Wnętrze w stylu barokowym, organy z 1775 r. W 1994 r. został podpalony, całkowicie odbudowany i zrekonstruowany w 2002 r. Otoczony niewysokim murkiem i starymi drzewami, z których część uległa zniszczeniu podczas pożaru. Zdjęcie 10 Kościół w Piątkowej Źródło: Zabytkowa Organistówka przy ulicy Sądeckiej 9, rok budowy 1860; Znajduje się w zacienionym ogrodzie, tuż za północnym murem otaczającym kościół. Budowla z bali, dach kryty gontem o prostej proporcjonalnej bryle. Początkowo mieściła się w niej karczma, obecnie własność prywatna. Adres; ul. Sądecka 9. 47

48 Zdjęcie 11 Organistówka Źródło: Chałupa regionalna (przebudowana), przy ulicy Sądeckiej 4, rok budowy 1884; Obecnie siedziba Galerii-Muzeum Gorczańskiego J. Fudali. Kaplica cmentarna rodziny Zubrzyckich, przy ulicy Orkana, rok budowy 1892 znajdująca się na cmentarzu parafialnym budowla sakralna rodziny Zubrzyckich - XIX-wiecznych dziedziców rabczańskich; Osiedle zabudowy zagrodowej Mlekodajówka z czterema zagrodami i jednym budynkiem przy ulicy 1 maja 50-54, rok budowy druga połowa XIX wieku.; Zespół dworca kolejowego przy ulicy Orkana 27 rok budowy 1925; Budynek plebani (częściowo przebudowany) przy ulicy Orkana 8 rok budowy Obiekty ukazujące typowe XIX wieczne budownictwo uzdrowiskowe: Willa "Anioł", przy ulicy Parkowej 5, rok budowy 1870; Willa "Pod Trzema Różami", przy ulicy Orkana 30, rok budowy 1870; Willa "Luboń", przy ulicy Orkana 32, rok budowy 1880; Willa "Pod Orłem", przy ulicy Orkana 34, rok budowy 1880; Willa "Pod Św. Józefem", przy ulicy Orkana 28, rok budowy 1880 ; Willa "Krzywoń", przy ulicy Parkowej 3, rok budowy 1890; Willa "Warszawa", przy ulicy Orkana 47, rok budowy1890; Willa "Lilliana", przy ulicy Parkowej 1, rok budowy 1890; Willa "Antonina", przy ulicy Nowy Świat 7, rok budowy Lecznictwo uzdrowiskowe Uzdrowisko Rabka-Zdrój to jedno z najpopularniejszych w Polsce i Europie miast uzdrowiskowych. Atuty Rabki-Zdroju to położenie, odpowiedni klimat, a także liczne złoża wód mineralnych oraz solanek, których zalety poznano w XVIII wieku. Wody lecznicze występują w źródłach głębinowych (o głębokości do m) na terenie Gminy Rabka-Zdrój. Wody te to głównie solanki jodkowo-chlorkowo-sodowo-bromkowe. Wody lecznicze stosowane są do kuracji kąpielowej, pitnej i wziewnej. Przy ich użyciu leczone są nieżyty dróg oddechowych, niedokrwistość, choroby alergiczne, astma oskrzelowa, skaza wysiękowa, krzywica, choroby przemiany materii, układu krążenia, miażdżyca. Specyficzne warunki klimatyczne pomocne są w leczeniu chorób układu oddechowego i astmy. 48

49 Zakłady uzdrowiskowe, w których wykorzystywane są warunki klimatyczne oraz wody solankowe to: Uzdrowisko Rabka-Zdrój S.A. (dysponuje zakładem przyrodoleczniczym, czterema sanatoriami i czterema szpitalami) Zakład Przyrodoleczniczy; Sanatorium Uzdrowiskowe Leśny Ludek ; Sanatorium Uzdrowiskowe Jagiellonka ; Sanatorium Uzdrowiskowe Świt ; Sanatorium Uzdrowiskowe Pallach ; Szpital Uzdrowiskowy Kardiologii Dziecięcej Olszówka ; Szpital Uzdrowiskowy Olszówka Wierchy ; Szpital Uzdrowiskowy Alergologiczny Słoneczny Gród ; Szpital Uzdrowiskowy Kardiologiczny; Górnośląski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci im. dr Adama Szebesty; Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy im. Jana i Ireny Rudników w Rabce-Zdrój; Sanatorium Cegielski ; Sanatorium Cassia-Medica ; Sanatorium Rzymianka ; Dziecięce Centrum Rehabilitacji Środowiskowej Krasnal. Obszar Rabki-Zdrój pełniący funkcje Uzdrowiska zamyka się w 3 strefach ochrony: strefa ochrony uzdrowiskowej A o powierzchni 402,7 ha; zlokalizowana w granicach miasta Rabka-Zdrój; strefa ochrony uzdrowiskowej B o powierzchni ha, od granicy administracyjnej miasta Rabka-Zdrój, przecina częściowo sołectwa Ponice, Rdzawka, Chabówka; strefa ochrony uzdrowiskowej C o powierzchni 3 117,3 ha, od granicy administracyjnej miasta Rabka-Zdrój w kierunku południowo - wschodnim granicą strefy B" do działki nr 2855, dalej w kierunku południowym, południowo - zachodnim, północno - zachodnim i północnym do przecięcia z drogą krajową nr 7. Wydobyciem wód mineralnych zajmuje się Uzdrowiskowy Zakład Górniczy Rabka-Zdrój Oddział Rabka-Zdrój i odbywa się z następujących odwiertów na terenie uzdrowiska: Ujęcie Krakus - Eksploatacja kopaliny odbywa się elektryczną pompą głębinową poprzez sieć rurociągów do zbiornika głównego względnie grawitacyjnego. Ujęcie Warzelnia - Eksploatacja kopaliny odbywa się elektryczną pompą głębinową poprzez sieć rurociągów do zbiornika głównego względnie grawitacyjnego. 49

50 Ujęcie Helena - Eksploatacja kopaliny odbywa się urządzeniem pompowym typu konik/ pompą żerdziową / do zbiornika przyodwiertowego i dalej przepompowywana siecią rurociągów do punktu odbioru. Ujęcie Rabka-19" - Eksploatacja kopaliny odbywa się elektryczną pompą głębinową do zbiornika przyodwiertowego poprzez separator gazu i dalej siecią rurociągów przepompowywana do zbiornika głównego względnie grawitacyjnego. Ujęcie Rabka -18 -Eksploatacja- samowypływ, z którego kopalina poprzez separator gazu spływa do zbiornika przyodwiertowego i dalej siecią rurociągów przepompowywana do zbiornika głównego względnie grawitacyjnego, jak również zbiornika odbiorcy. W poniższej tabeli przedstawiono parametry poszczególnych ujęć wód leczniczych w Uzdrowisku Rabka-Zdrój. Tabela 3 Dane o ujęciach wód leczniczych Nazwa Wydajność m 3 /d Depresja Max (m) Zwierciadło statyczne Głębokość ujęcia (m) Helena 2,4 Ok.200,0 Ok.40,0 460 Krakus 5,0 oraz 10 [m 3 /miesiąc] 16,0 1,0 19,0 Warzelnia 19,2 30,0 2,0 50,2 Rabka 18 0,73 Samowypływ na rzędnej +507,7m npm. 0,2 at 120 Rabka 19 1,0 m 3 /godz. 93,0 8,0 npt ,0 95,0 Źródło: Uzdrowisko Rabka S.A. Ze względu na charakterystykę Rabki-Zdroju i jej funkcję uzdrowiskową istotną rolę w rozwoju miasta odgrywają jednostki świadczące usługi sanatoryjne. Do największych należą Uzdrowisko Rabka S.A., Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Górnośląski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci, w Rabce-Zdroju funkcjonują także liczne mniejsze sanatoria. Charakterystyka usług przedstawiona została poniżej. Uzdrowisko Rabka S.A. w chwili obecnej funkcjonuje na podstawie aktu komercjalizacji Przedsiębiorstwa Państwowego Uzdrowisko Rabka z dnia r. W Spółce wydzielone są: Niepubliczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej, działający na podstawie ustawy z dnia r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. 91/408/912 z późn. zm.), zarejestrowany w dniu r. w rejestrze ZOZ Wojewody Nowosądeckiego, a później Wojewody Małopolskiego; Uzdrowiskowy Zakład Górniczy, działający na podstawie ustawy z dnia r., prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 27/96/94 z późniejszymi zmianami). Uzdrowisko Rabka S.A. dysponuje obecnie bazą łóżkową w szpitalach i sanatoriach uzdrowiskowych o łącznej liczbie 700 łóżek, w obiektach: Szpitale uzdrowiskowe dla dzieci Wierchy i Słoneczny Gród ; Szpital kardiologii dziecięcej Olszówka ; Uzdrowiskowy szpital kardiologiczny dla dorosłych; Sanatoria dla dziecka z opiekunem Leśny Ludek, Jagiellonka ;

51 Sanatoria dla dorosłych: Świt, Pallace, Jagiellonka II ; W obiektach Spółki prowadzone jest leczenie w zakresie: dla dorosłych: o schorzenia układu oddechowego; o schorzenia układu krążenia; o rehabilitacja kardiologiczna po zawałach serca i zabiegach kardiochirurgicznych; dla dzieci: o schorzenia układu oddechowego (m.in. astma, alergia); o schorzenia przemiany materii (cukrzyca, otyłość); o schorzenia kardiologiczne; o schorzenia narządu ruchu. Tabela 4 Szpitale i sanatoria uzdrowiskowe w Rabce-Zdrój adres Liczba miejsc Opis noclegowych Uzdrowisko Rabka S.A. Leczenie dzieci schorzenia układu oddechowego (m.in. alergiczne jak: astma oskrzelowa, katary sienne, pyłkowice oraz infekcyjne: przewlekłe zapalenia górnych i dolnych dróg oddechowych) schorzenia przemiany materii (głównie cukrzyca typu I i otyłość) schorzenia kardiologiczne (stany po operacjach wrodzonych wad serca, zaburzenia rytmu serca, wady nabyte serca oraz choroby naczyń) schorzenia narządu ruchu, w tym wady wrodzone jak i nabyte kręgosłupa i klatki piersiowej (boczne skrzywienie kręgosłupa, kyfoza i lordoza) oraz kończyn dolnych (koślawość, szpotawość czy płaskostopie) Leczenie dorosłych schorzenia układu oddechowego schorzenia układu krążenia rehabilitacja po zawałach serca i zabiegach kardiochirurgicznych rehabilitacja i prewencja rentowa chorób układu krążenia W skład Uzdrowiska Rabka S.A wchodzą następujące zakłady Zakład Zakład Przyrodoleczniczy jest główną bazą Przyrodoleczniczy leczniczych zabiegów uzdrowiskowych dla wszystkich kuracjuszy. Prowadzone są one w czterech nowoczesnych pawilonach. Dysponujemy bogatą gamą zabiegów w zakresie: balneoterapii kinezyterapii fizykoterapii Wiele zabiegów opartych jest na naturalnych solankach, pochodzących z miejscowych źródeł. Wśród nich można wyróżnić źródło IG2 i "Krakus", o największych wydajnościach dobowych. Zakład przyrodoleczniczy: profil leczniczy zakładu: narząd ruchu, choroby kardiologiczne i nadciśnienie, cukrzyca, choroby dolnych dróg oddechowych, choroby górnych dróg oddechowych, choroby endokrynologiczne, 51

52 otyłość, choroby naczyń obwodowych. Działalność zabiegowa prowadzona jest w czterech pawilonach Zakładu Przyrodoleczniczego. Do zabiegów wydawanych w Zakładzie Przyrodoleczniczym należą: kąpiele wirowe kończyn dolnych i górnych, kompresy żelowe, laseroterapia, Galwanizacja, Jontoforeza, Stymulacja TENS i wg Kotz'a, Prądy diadynamiczne Bernarda, Traberta, Parafinoterapia, Borowina, Masaż, Inhalacje indywidualne i zbiorowe, Gimnastyka indywidualna i zbiorowa, Terapuls, Masaż podwodny, Światło podczerwone, BOA max. Diatermia krótkofalowa, Elektrostymulacja, Promieniowanie nadfioletowe, Krioterapia, Kąpiel 4-komorowa, Ultradźwięki, Siłownia, Bicze szkockie, Masaż wibracyjny (aquavibron), Kąpiel kwasowęglowa, Magnetoterapia, Kąpiel perełkowa, Kąpiel ozonowa, kąpiel solankowa. Sanatorium Uzdrowiskowe Leśny Ludek Sanatorium Uzdrowiskowe Jagiellonka Sanatorium Uzdrowiskowe Świt Sanatorium Uzdrowiskowe Pallach Szpital Uzdrowiskowy Kardiologii Dziecięcej Olszówka Szpital Uzdrowiskowy Olszówka Wierchy Ul. Pasieczna 4, Rabka Zdrój Ul. Brzozowa 6 Ul. Brzozowa 1 Ul. Pocztowa 2 Ul. Słowackiego 8 Ul. Słowackiego Sanatorium dla dziecka z opiekunem, posiada salę telewizyjną i świetlicę zabaw dla dzieci, możliwość wypożyczania telewizorów do pokoi, zabiegi balneologiczne, kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, światłolecznictwo- w Zakładzie Przyrodoleczniczym 70 Sanatorium dla dziecka z opiekunem, posiada salę telewizyjną i świetlicę zabaw dla dzieci, możliwość wypożyczania telewizorów do pokoi, zabiegi balneologiczne, kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, światłolecznictwo- w Zakładzie Przyrodoleczniczy 41 Sanatorium dla dorosłych, zabiegi: balneologiczne, kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, światłolecznictwo w Zakładzie Przyrodoleczniczym 39 Sanatorium dla dorosłych, kabiny natryskowe i wc na korytarzach, sala telewizyjna - świetlica zabiegi: balneologiczne, kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, światłolecznictwo w Zakładzie Przyrodoleczniczym 120 Szpital dla dzieci, kabiny natryskowe i wc na korytarzach, telewizory w świetlicach, sprzęt nagłaśniający do wypożyczenia, zabiegi: balneologiczne, kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, światłolecznictwo - w Zakładzie Przyrodoleczniczym. 35 Szpital Dziecięcy. Kabiny natryskowe i wc na korytarzach. Obiekt posiada świetlicę z telewizorem, sprzęt nagłaśniający do wypożyczenia. Zabiegi: balneologiczne, kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, światłolecznictwo - wykonywane są w Zakładzie Przyrodoleczniczym. 52

53 Szpital Uzdrowiskowy Alergologiczny Słoneczny Gród Uzdrowiskowy Szpital Kardiologiczny Górnośląski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci im. dr Adama Szebesty Ul. Słowackiego 5 Al. Dr Jordana 2 Ul. Dietla 5 90 Szpital Dziecięcy. Kabiny natryskowe i wc na korytarzach. Obiekt posiada świetlicę z telewizorem, sprzęt nagłaśniający do wypożyczenia. Zabiegi: balneologiczne, kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, światłolecznictwo - wykonywane są w Zakładzie Przyrodoleczniczym. 127 Szpital Kardiologiczny dla Dorosłych. 6-łóżkowy Oddział Intensywnej Opieki Kardiologicznej, sala rehabilitacyjna do ćwiczeń, pracownie EKG, ECHO, sprzęt nagłaśniający do wypożyczenia Pozostałe obiekty sanatoryjne Pacjenci: dzieci i młodzież - wady postawy, - boczne skrzywienie kręgosłupa, - schorzenia górnych i dolnych dróg oddechowych, - alergie, - obturacyjne zapalenie oskrzeli, - schorzenia przewodu pokarmowego i nerek, - astma oskrzelowa, - otyłość. Górnośląski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci powstał w okresie międzywojennym, kiedy uzdrowisko Rabka cieszyło się międzynarodową sławą. W 1924 roku przedstawiciel PCK okręgu śląskodąbrowskiego zakupił pierwszą parcelę pod budowę zakładu dla dzieci zagrożonych gruźlicą. Kolejne lata przynoszą rozwój Ośrodka. Powstają nowe budynki sanatoryjne, a w roku 1973 zostaje oddana do użytku szkoła podstawowa, w której dzieci kontynuują naukę podczas leczenia w Rabce. Podstawowy zakres działania GORD to leczenie wad postawy: bocznych skrzywień kręgosłupa, schorzeń górnych i dolnych dróg oddechowych, alergii, schorzeń przewodu pokarmowego, otyłości. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy im. Jana i Ireny Rudników w Rabce-Zdrój; Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy w Rabce-Zdrój im. Jana i Ireny Rudników. Oddział ma ponad 120 letnią tradycję. Leczenie odbywa się w oparciu o nowoczesny sprzęt, instytut prowadzi także działalność dydaktyczną, naukowo- badawczą oraz promocję zdrowia. Oddział Instytutu realizuje świadczenia zdrowotne w ramach publicznej służby zdrowia i świadczy usługi dla osób ubezpieczonych w Narodowym Funduszu 53

54 Zdrowia. Sanatorium Cegielski Sanatorium Cassia-Medica Sanatorium Rzymianka Dziecięce Centrum Rehabilitacji Środowiskowej Krasnal Ul. Na Banię ul. Słoneczna ul. Pocztowa 8 Ul. Garncarska 6 Ul. Orkana Profil leczniczy: Neurologiczny: Porażenie mózgowe u dzieci. Ośrodek znajduje się w centrum Rabki-Zdrój, na południowym stoku góry Bania. Do dyspozycji gości mamy nowoczesną bazę zabiegową, kawiarnię, kiosk, przedszkole dla dzieci, w okresie letnim basen z podgrzewaną wodą solarami, boiska do gry w siatkówkę i bedmintona, plac zabaw dla dzieci oraz duży parking. Organizujemy Turnusy Rehabilitacyjne, Sanatoryjne i Profilaktyczne dla dorosłych i dla dzieci z opiekunem. Ośrodek nasz jest czynny cały rok. bd gabinety specjalistyczne pediatryczno - pulmonologiczny (spirometria itp.) alergologiczny - pełna diagnostyka (testy alergiczne itp.), laryngologiczny, homeopatyczny, akupunktury laserowej, gabinety zabiegowe, inhalatorium, fizykoterapia, masaż drenaż, światłolecznictwo 70 Profil leczniczy obejmuje schorzenia: pulmonologiczne, alergologiczne, laryngologiczne, reumatologiczne, kardiologiczne. Na miejscu poddać można się zabiegom: inhalacje indywidualne, okłady parafinowe, lasero i magneto stymulacja, masaże: klasyczny, wibracyjny, wirowy, interdyn, interdynamic diadynamic, jonoforeza intervac, lampy: BIO V, solux, kwarcowa, gimnastyka poranna, indywidualna, zbiorowa, zabiegi mokre Szpital Uzdrowiskowy Sulima Ul. Stroma 2 50 Szpital Dziecięcy. Kabiny natryskowe i wc na korytarzach. Obiekt posiada świetlicę z telewizorem, sprzęt nagłaśniający do wypożyczenia. Zabiegi: balneologiczne,kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, światłolecznictwo - wykonywane są w Zakładzie Przyrodoleczniczym. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UMiG Rabka Zdrój Łącznie w uzdrowisku Rabka-Zdrój prowadzi działalność leczniczą 7 sanatoriów, 4 szpitale uzdrowiskowe, Zakład Przyrodoleczniczy, Poradnia Balneologiczna, Laboratorium. Uzdrowiskowy Zakład Przyrodoleczniczy jest jednostką realizującą zabiegi lecznicze dla kuracjuszy z sanatoriów i szpitali Spółki Uzdrowisko Rabka S.A. oraz pacjentów ambulatoryjnych. Pozostałe obiekty lecznictwa uzdrowiskowego to: Górnośląski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci (GORD) im. Dr. Szebesty, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział 54

55 Terenowy im. Jana i Ireny Rudników w Rabce-Zdrój oraz Dziecięce Centrum Rehabilitacji Środowiskowej Krasnal. W Uzdrowisku Rabka-Zdrój znajduje zatrudnienie ponad osób związanych z lecznictwem uzdrowiskowym w tym personel medyczny bezpośrednio świadczący usługi medyczne obejmujący 55 lekarzy, 249 pielęgniarek i 330 osób pozostałego personelu. Pozostały personel to pracownicy administracji i obsługi. Sanatoria i szpitale dysponują liczbą łóżek. Infrastruktura uzdrowiskowa W ramach działalności Uzdrowiska Rabka-Zdrój funkcjonują następujące urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego: Park Zdrojowy wraz z ścieżkami zdrowia- położony w centrum Rabki- Zdroju, o powierzchni 150 ha. Teren parku przecinają liczne ścieżki spacerowe wśród zieleni i kwiatów. Spacerując po parku, można zobaczyć okazy 110-letnich drzew. Ozdobą parku są fontanny, przy których można usiąść i odpocząć przy szumie wody. Na najmłodszych czekają dobrze urządzone place zabaw: huśtawki, zjeżdżalnie, piaskownice itp. Na terenie parku istnieje możliwość aktywnego spędzenia czasu na ścieżce zdrowia oraz w miasteczku rowerowym, w którym działa wypożyczalnia rowerów. Chętni mogą skorzystać z kortów tenisowych, wypożyczalni rakiet i piłek tenisowych, a także mogą zagrać w kręgle i siatkówkę. Spacerując dróżkami, można dojść do rzeki Poniczanki, nad którą ciągną się spacerowe dróżki. Na terenie parku stoi pomnik Papieża Jana Pawła II - turysty, przy którym rozpoczyna się Szlak Papieski w Beskidzie Wyspowym. Szlak biegnie przez ulubione miejsca, którymi wędrował Karol Wojtyła. W środku parku stoi drewniany Grzybek, miejsce wydarzeń kulturalnych, gdzie odbywają się imprezy i konkursy skierowane zarówno do dzieci jak i dorosłych. Atrakcją dla odwiedzających są przejażdżki - dorożkami w lecie, a w zimie saniami; Pijalnia wody mineralnej działająca w ramach Zakładu Przyrodoleczniczego. Kuracjusz ma możliwość skorzystania z krenoterapii w postaci następujących wód mineralnych: Szczawa I, Szczawa II, Hanna, Dziedzilla. Wody te to: o kwasowowęglowe i szczawy; o wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowe, bromkowe, jodkowe, borowe; o wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowe, żelaziste, bromkowe, jodkowe, borowe; o wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowe, bromkowe, jodkowe, borowe. Zdjęcie 12 Pijalnia wody w Rabce-Zdrój, źródło Krakus Źródło: 55

56 Wody mineralne w Rabce-Zdrój zalecane są w wielu schorzeniach głównie: schorzeniach dróg oddechowych; chorobach układu moczowego; zaburzeniach czynności układu pokarmowego; cukrzycy; otyłości; niedoczynności tarczycy; depresji; nadpobudliwości nerwowej. Strefy ochrony uzdrowiskowej W celu ochrony naturalnych niezbędnych do prowadzenia i rozwijania lecznictwa uzdrowiskowego wyznaczone zostały trzy strefy ochrony uzdrowiskowej zajmujące łączną powierzchnię 3669,8 ha. Strefa ochrony uzdrowiskowej A o powierzchni 168,1 ha Granica strefy przebiega: od skrzyżowania ulic Orkana i Roztoki, w kierunku północnym ulicą Roztoki, dalej w kierunku północno-wschodnim granicą pomiędzy działkami 3825 i 3826, następnie przecina potok Słonka i ulicę Jana Pawła II do granicy pomiędzy działkami 3481 i 3482 następnie wzdłuż południowej granicy działki 3482, skręca na północ granicą pomiędzy działkami 3482, 3480, 3478, 3463, 3455/3 a działkami 3483/3, 3484/2, 3484/4, 3462, 3460, 3459, 3458/1 dochodzi do odgałęzienia ulicy Na Banię, którym biegnie na zachód i północ do głównego ciągu ulicy Na Banię, którą biegnie na wschód do działki 3517/1 a następnie granicą pomiędzy działkami 3517/1 i 3519 do ulicy Tetmajera i dalej na zachód do drogi nr ewid. 3118, która biegnie ok. 50 m na północ; następnie wzdłuż północnej granicy działek 2918, 2919, 2920, 2921, 2922, skręca na północ wzdłuż wschodniej granicy działki 2927 do działki 2909, wzdłuż południowej granicy działek 2910, 2911, 2913, 2916, 3086, 3090, 3091, 3083, 3092, 3082, 3093, 3094, dalej zachodnią granicą działki 3095 do drogi nr ewid. 3069, którą biegnie w kierunku wschodnim do końca i jej przedłużeniem wzdłuż północnych granic działek 3213, 3214, 3215, 3220, 3221, 3222, 3223, 3224, 3225, 3229, 3230, 3231, 3235, 3236, 5587, 5588 aż do działki 5589, następnie północną granicą tej działki, po czym skręca w kierunku południowo wschodnim i biegnie wzdłuż wschodnich granic działek 5589, , 5595, 5596, 3297/9, 3297/ /21, 3297/23, do drogi nr ewid. 188, którą w kierunku południowo zachodnim do drogi nr ewid. 3690, następnie tą drogą w kierunku zachodnim do ulicy Słonecznej, dalej ulicą Słoneczną, przecina ulicę Jana Pawła II i potok Słonka, biegnie na południowy wschód krótkim odcinkiem alei Tysiąclecia, po czym skręca na południowy zachód wzdłuż wschodniej i południowej granicy działki 4196/17, przecina ulicę Parkową; następnie biegnie wzdłuż północnej granicy działki 4248/2, północną i wschodnią granicą działki 4254/7, wschodnią granicą działek 4254/2, 4254/3, 4255, 4268/4, przecina ulicę Polną i dalej wzdłuż wschodniej granicy działek 4303/2 i 4303/12 do ulicy Dietla; ulicą Dietla na wschód a następnie skręca na południe wzdłuż wschodniej granicy działki 4322/14 i wschodniej oraz południowej granicy działki 4390/1, następnie południową granicą działki 4322/14 po czym skręca na południe wzdłuż zachodniej granicy działki 4377/1 do ulicy Cichej, którą biegnie na zachód do przecięcia z ulicą Nowy Świat i dalej wzdłuż północnej granicy działek 5781 i 5780 oraz północną i częścią zachodniej granicą działki 5779, następnie drogą wzdłuż południowej granicy działek 5778, 5777, 5776, 5775, 5774, 5773, 5772 przecina działkę 5771 i 5770/4 a następnie północną granicą działek 5769, 4195/5 i 4080/5, przecina rzekę Poniczankę i biegnie ulicą Do Pociesznej Wody na północ, po czym przekracza ponownie rzekę Poniczankę i dalej wschodnią granicą działek 4158/2 i 4158/1 do 56

57 działki 4189/10, gdzie skręca na wschód i po przebiegnięciu ok. 45 m północną granicą działki 4189/10 skręca na północ i drogą prowadzącą środkiem działki 4189/9 dochodzi do przecięcia ulicy Orkana z ulicą Roztoki, stanowiącego punkt początkowy. Strefa ochrony uzdrowiskowej B o powierzchni 722,4 ha Zewnętrzna granica strefy B przebiega: od skrzyżowania ulicy Orkana z drogą nr ewid w kierunku północnym tą drogą do ulicy Sądeckiej, następnie biegnie krótkim odcinkiem ulicy Sądeckiej na południowy - zachód do drogi nr ewid. 3695, tą drogą do rzeki Raby, korytem rzeki Raby w kierunku północno wschodnim aż do przecięcia z linią kolejową, dalej biegnie linią kolejową do granicy działki 1607, wschodnią granicą działek 1607 i 1608, do rzeki Raby, dalej na wschód korytem rzeki Raby do zachodniej granicy działki 2370, dalej biegnie na południe wzdłuż zachodnich granic działek: 2370, 2374/1, 2375, 2376, 2377, 2378, 2379, 2380, 2382, 2514/1, 2515, następnie w kierunku zachodnim granicą pomiędzy działkami 119 i 120 do drogi nr ewid. 109, którą w kierunku południowym do drogi nr ewid. 152, tą drogą również na południe aż do południowej granicy działki 455, dalej na wschód południową granicą działki 455 i po przecięciu działki 1315 do wspólnej granicy działek 366 i 1319 a następnie wzdłuż południowych granic działek: 367, 368, 370, 373, 374 i 375 po czym skręca na południe wzdłuż wschodniej granicy działki 1325, północnej i wschodniej granicy działki 1327 i po przecięciu drogi nr ewid. 404 na południe wzdłuż zachodniej i południowej granicy działki 1368, dalej wschodnimi granicami działek 1365/1, 1364/2, 1357 do granicy działki 1359/2, na zachód do granicy pomiędzy działkami 1358 i 1359/2, zachodnią granicą działek 1359/2, 1359/1 i po przecięciu ulicy Poniatowskiego i potoku Słonka na południe drogą nr ewid do drogi nr ewid i tą drogą oraz krótkim odcinkiem drogi nr ewid. 939 do działki 2022, na zachód południową granicą działek: 2022, 2055, 2054 a po przecięciu działki 2075 od południowo wschodniego narożnika działki 2076 południowymi granicami działek: 2076, 2078, 2091, 2090 do drogi nr ewid a następnie tą drogą ok. 30 m na północ, po czym skręca na zachód i po przecięciu działki 2137 dalej biegnie potokiem Gorzkim do drogi nr ewid. 5874, tą drogą na północ następnie drogą nr ewid i 4521/2 do drogi nr ewid. 4516/7 i jej przedłużeniem na zachód do południowo zachodniego narożnika działki 4516/2, zachodnią granicą działki 4516/2 i 4515 do drogi nr ewid dalej tą drogą w kierunku zachodnim po czym skręca na zachód odcinkiem drogi nr ewid i południową granicą działki 5810/11 przecinając rzekę Poniczankę dochodzi do północnego narożnika działki 4545/6, biegnie dalej północną granicą działek: 4545/6, 4543/3, 4539/1 następnie drogą nr ewid do ulicy Podhalańskiej, którą biegnie na północny - zachód do skrzyżowania z droga nr ewid i tą drogą na zachód do południowo zachodniego narożnika działki 4616; następnie na północ zachodnią granicą działki 4616 do południowej granicy działki, 4658 po czym skręca na zachód i południową a następnie zachodnią granicą działki 4687 i dalej na północ drogami nr ewid oraz 4690, którą to drogą dochodzi do ulicy Zakopiańskiej i po przecięciu tejże ulicy do linii kolejowej; następnie na północ linią kolejową do południowo - wschodniego narożnika działki 4100, wzdłuż południowo - zachodniej granicy tejże działki i dalej południowo - zachodnią granica działki 4087/4 do granicy z działką 4087/2, granicą pomiędzy działkami 4087/2 i 4087/4 dochodzi do rzeki Poniczanki, po przekroczeniu której biegnie zachodnią granicą działek: 4079 i 4035/2 dochodząc do skrzyżowania ulicy Orkana z drogą nr ewid. 3768, które stanowi punkt początkowy. Granicę wewnętrzną strefy B stanowi granica strefy A. Strefa ochrony uzdrowiskowej C o powierzchni 2 779,3 ha. Granica zewnętrzna strefy C biegnie granicą administracyjną miasta Rabka-Zdrój. Granicę wewnętrzną strefy C stanowi granica zewnętrzna strefy B. 57

58 Bilans terenów zielonych stref ochrony uzdrowiskowej Tereny zielone to roślinność towarzysząca zabudowie, w tym zadrzewienia, zakrzewienia, trawniki lub powierzchnie z wytworzoną warstwą glebową (naturalnie lub sztucznie uformowaną) okresowo pozbawione szaty roślinnej (ogródki przydomowe), parki miejskie, a także lasy, łąki i pastwiska. Powierzchnia terenów zielonych stref ochrony uzdrowiskowej A i B Rabki-Zdrój przedstawiona została w poniższej tabeli: Tabela 5 Powierzchnia terenów zielonych w strefie A i B ochrony uzdrowiskowej Tereny zielone Powierzchnia [ha] Tereny lasów, zadrzewień i zakrzewień 29,08 Tereny trwałych użytków zielonych 12,97 Tereny zieleni urządzonej (parki, zieleńce, cmentarze, tereny ujęć wód) Tereny zieleni w obrębie terenów zabudowy, w tym także związanej z funkcją uzdrowiskową Tereny rolnicze, w obrębie których znajdują się rezerwy dla rozwoju zieleni urządzonej 34,62 31,18 18,27 Razem 126,12 Udział zieleni w pow. strefy A 75 % Powierzchnia terenów zielonych w strefie B ochrony uzdrowiskowej Tereny zielone Powierzchnia [ha] Tereny lasów, zadrzewień i zakrzewień 132,94 Tereny trwałych użytków zielonych 61,80 Tereny zieleni urządzonej (parki, zieleńce, cmentarze, tereny ujęć wód) Tereny zieleni w obrębie terenów zabudowy, w tym także związanej z funkcją uzdrowiskową Tereny rolnicze odłogowane, pokryte roślinnością trawiastą, częściowo zakrzewione i zadrzewione 1,54 65,40 91,50 Razem 353,18 Udział zieleni w pow. strefy B 49 % Źródło: Urząd Miasta Rabka-Zdrój 3.4. Pozostałe elementy gospodarki Strefa gospodarcza Rabki-Zdrój koncentruje się w zdecydowanym stopniu wokół funkcji turystyczno-uzdrowiskowej miasta. Dominującą branżą jest branża hotelarskonoclegowa jednak niedoinwestowanie bazy uzdrowiskowo-turystycznej może przyczynić się do spadku zainteresowania gminą a tym samym do pogorszenia sytuacji ekonomicznej mieszkańców. Odpływ mieszkańców do większych a tym samy bardziej przyszłościowych aglomeracji jest podstawowym zagrożeniem dla Rabki-Zdrój. Ludność Głównym elementem rozwojowym w Rabce-Zdrój jest uzdrowisko i całe otoczenie około uzdrowiskowe. W sytuacji, kiedy uzdrowisko staje się mniej popularne mamy do czynienia z negatywnymi zjawiskami demograficznymi i gospodarczymi. W ostatnich latach 58

59 podstawowym problemem był stopniowy spadek liczby mieszkańców miasta i Gminy Rabka- Zdrój. Zmniejszająca się liczba miejsc pracy spowodowana regresem w świadczeniu usług uzdrowiskowych a także brak infrastruktury społecznej przyczyniają się do migracji ludności do większych ośrodków miejskich. Głównym wskaźnikiem ubytku ludności jest ujemne saldo migracji wewnętrznych (krajowych), które w Rabce-Zdrój jest bardzo wysokie i wynosi w wartościach bezwzględnych minus 40 (wskaźnik dla całego województwa jest dodatni i wynosi 3309). W 2007 r. w Gminie Rabka-Zdrój zameldowanych zostało 156 nowych obywateli, a wymeldowało się 146 dotychczasowych mieszkańców. Różnica pomiędzy tymi wartościami wynosi 10 osób, podczas gdy saldo przyrostu naturalnego (różnica między urodzeniami, a zgonami) wyniosła w tym samym roku -16 osoby (wskaźnik dla województwa jest dodatni i wynosi 4641). Stąd wynika też pogłębiający się każdego roku spadek zaludnienia Rabki-Zdrój. Można zauważyć tendencje do opuszczania terenu miasta na rzecz innych miejscowości o charakterze wiejskim na terenie gminy lub migracji do innych miast. W samej Rabce-Zdrój pojawiają się także osoby przyjezdne (np. z Krakowa), które w miejscowościach Gminy Rabka-Zdrój osiedlają się, jednak nie są zainteresowane poszukiwaniem nowego miejsca zamieszkania w samym mieście. Jest kilka potencjalnych przyczyn takiego stanu. Mieszkańcy miasta nie widzą w Rabce-Zdrój szans na rozwój, poszukują bardziej dynamicznego środowiska, w którym będą mieli zapewnione wszystkie potrzeby socjalno-kulturalne jednocześnie będą mieli zapewnione miejsca pracy. Strefa gospodarcza Raki-Zdrój koncentruje się w zdecydowanym stopniu wokół funkcji turystyczno-uzdrowiskowej miasta. Dominującą branżą jest branża hotelarskonoclegowa jednak niedoinwestowanie bazy uzdrowiskowo-turystycznej przyczynia się do spadku zainteresowania Rabką-Zdrój, a tym samym do pogorszenia sytuacji ekonomicznej mieszkańców. Odpływ mieszkańców do większych a tym samym bardziej przyszłościowych aglomeracji odzwierciedla się w danych statystycznych dotyczących mieszkańców miasta oraz poziomu bezrobocia. Rabkę-Zdrój zamieszkuje osób, co stanowi 0,40% mieszkańców województwa. Gęstość zaludnienia w mieście wynosi 358 osób na km², w porównaniu do średniej w województwie wynoszącej 215 osób na km², przy czym średnia dla miast w Małopolsce wynosi 980 osób na 1 km². Niepokojącą tendencją jest spadek liczby mieszkańców zameldowanych w Rabce- Zdroju w ciągu ostatnich 5 lat, przy rosnącej tendencji w województwie, co obrazują poniższe wykresy. 59

60 Wykres 3 Liczba osób zameldowanych na terenie Rabki-Zdrój w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych Wykres 4 Tendencja w liczbie mieszkańców województwa małopolskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych Spadek liczby osób zameldowanych w Rabce-Zdrój wiąże się z tendencją migracji młodych mieszkańców Rabki-Zdrój do większych aglomeracji miejskich, szczególnie do Krakowa, a także ogólnej tendencji migracji zagranicznych. Jednocześnie pojawia się trend niezbyt częsty w województwie małopolskim powrotów rdzennych mieszkańców na starość do miejsca, z którym związane są korzenie rodzinne. Trend ten jest widoczny szczególnie przy analizie mieszkańców w podziale na grupy ekonomiczne, gdzie zarówno w grupie osób w wieku przedprodukcyjnym jak i produkcyjnym Rabka-Zdrój znacznie odbiega od średniej dla województwa. 60

61 Wykres 5 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w wieku przedprodukcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych Wykres 6 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych Diametralnie natomiast różni się tendencja w Rabce-Zdroju w stosunku do województwa w przypadku mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. Liczba osób starszych w Rabce-Zdroju znacznie przekracza liczbę osób starszych w województwie. 61

62 Wykres 7 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem - w wieku poprodukcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych Dopełnieniem negatywnego obrazu demograficznego miasta jest ujemny przyrost naturalny w stosunku do dodatniego przyrostu w całym województwie małopolskim. Wykres 8 Przyrost naturalny Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych Kolejną niepokojącą tendencją, występującą jednak w wielu ośrodkach województwa małopolskiego, jest ujemne saldo migracji, co może mieć związek z nasilającym się ruchem okresowych migracji zagranicznych, a także migracji do nieodległych dużych ośrodków miejskich, jak Kraków. 62

63 Wykres 9 Saldo migracji mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych Dane demograficzne wskazują na konieczność stworzenia takich warunków rozwoju Rabki-Zdrój, aby możliwe było zatrzymanie mieszkańców w miejscu pochodzenia a także w miarę rozwoju bazy turystyczno uzdrowiskowej przyciągnięcie nowych osób, które w Rabce- Zdrój znalazłyby pracę i miały możliwość osiedlania się na stałe. Niedoinwestowanie bazy turystyczno-uzdrowiskowej, zmniejszenie zainteresowania usługami uzdrowiskowymi, redukcja etatów, gdzie przedsiębiorstwa o profilu uzdrowiskowym były dotychczas największym pracodawcą w Rabce-Zdroju przyczyni się w najbliższym czasie do wzrostu bezrobocia. Stopa bezrobocia w powiecie nowotarskim w 2008 roku wyniosła 8,8% zaś stopa bezrobocia liczona dla województwa małopolskiego wyniosła 7,6%, natomiast liczona dla kraju 9,5%, tak więc w świetle najnowszych danych powiat nowotarski zaliczany jest do jednego z tych w województwie małopolskim, gdzie bezrobocie jest na umiarkowanym poziomie. W 2008 roku liczba bezrobotnych z Rabki-Zdroju wynosiła 547 osób, z czego 54% stanowią kobiety. Najwięcej bezrobotnych rekrutuje się z osób o niskim wykształceniu, tendencja ta nie jest analogiczna do tendencji w województwie, gdzie najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym, następnie policealnym i średnim zawodowym i dopiero na trzecim miejscu osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym. 63

64 Wykres 10 Bezrobotni w województwie małopolskim według wykształcenia Źródło: Dane statystyczne WUP Kraków Wykres 11 Bezrobotni w Rabce-Zdrój według wykształcenia Źródło: Dane statystyczne PUP Nowy Targ W ostatnich latach można zauważyć zmiany w strukturze wiekowej osób bezrobotnych. Stopniowo powiększa się liczba osób bezrobotnych w wieku przedemerytalnym. 64

65 2008 Wykres 12 Struktura bezrobocia wg wieku osób bezrobotnych w latach 2005 i Źródło: PUP Nowy Targ Negatywnym zjawiskiem jest nadal utrzymujący się wysoki udział wśród bezrobotnych ogółem osób długotrwale bezrobotnych, czyli pozostających w rejestrze Powiatowego Urzędu Pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego w miejscu pracy. Innym problemem są kwalifikacje zawodowe. Bezrobotnym bez kwalifikacji zawodowych oznacza się bezrobotnego nieposiadającego kwalifikacji do wykonywania jakiegokolwiek zawodu poświadczonego dyplomem, świadectwem, zaświadczeniem instytucji szkoleniowej lub innym dokumentem uprawniającym do wykonywania zawodu. Zmniejsza się liczba osób krótkotrwale bezrobotnych, co jest pozytywną tendencję, oznacza bowiem, że ludzie trafiający na bezrobocie nie pozostają bierni i podejmują działania zmierzające do znalezienia pracy. Gospodarka Na terenie Rabki-Zdrój nie funkcjonują duże zakłady przemysłowe. Przedsiębiorczość na tym terenie koncentruje się głównie wokół handlu, budownictwa, usług medycznych. Głównymi pracodawcami są szpitale uzdrowiskowe także pozostałe branże skoncentrowane są głównie na obsłudze turystów i kuracjuszy, tak więc uzdrowisko jest podstawowym elementem napędzającym koniunkturę gospodarczą Rabki-Zdrój. W większości przedsiębiorstwa działające w Rabce-Zdroju zaliczane są do mikro i małych firm. Szczegółowa struktura branż została przedstawiona poniżej. 65

66 Tabela 6 Struktura branż na terenie miasta w 2007 Branża Ilość podmiotów zarejestrowanych Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 28 Rybołówstwo i rybactwo 0 Górnictwo i kopalnictwo 0 Przetwórstwo przemysłowe 159 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 4 Budownictwo 108 Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów oraz AGD 348 Hotele i restauracje 108 Transport, magazynowanie i łączność 92 Pośrednictwo finansowe 48 Obsługa, nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne Edukacja 49 Ochrona zdrowia i opieka społeczna 167 Pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna 118 Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 0 Organizacje i zespoły eksterytorialne 0 Źródło: UM Rabka-Zdrój Najliczniej reprezentowaną gałęzią jest handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów oraz AGD a także ochrona zdrowia i opieka społeczna. Szeroko rozwinięta sekcja dotycząca działalności w zakresie ochrony zdrowia i opieki społeczna związana jest z uzdrowiskowym charakterem miasta. Również rozwój innych gałęzi gospodarczych takich jak: gastronomia, usługi hotelarskie, przedsiębiorstwa handlowe powiązany jest z przebywającymi tu turystami i kuracjuszami. Jedną z istotnych branż mającą znaczny udział w branżach ogółem jest działalność noclegowo-gastronomiczna. Jej rozwój nie jest jednak wystarczająco dynamiczny i w dynamice analogiczny do rozwoju całego województwa. Zwiększa się stopniowo liczba miejsc noclegowych, jednak udzielający noclegów zainteresowani są wyłącznie pobytami długotrwałymi. Zakładając, że pogłębiał się będzie trend tzw. turystyki biznesowej, czyli w Rabce-Zdrój pojawiać się będą coraz częściej osoby załatwiające sprawy służbowe w okolicy i zainteresowane noclegami na jedną-dwie noce konieczne będzie podjęcie działań wpływających na zmianę mentalności hotelarzy. Baza gastronomiczna także wydaje się niewystarczająca. Oferta skupia się głównie na posiłkach 66

67 barowych, szybkich, co nie zadowala klientów bardziej wyrafinowanych. Nie będzie możliwe przyciągnięcie dorosłych wczasowiczów, jeśli w centrum miasta, w zasięgu osób przemieszczających się pieszo, nie pojawią się miejsca restauracyjne i bardziej eleganckie kawiarnie. Wykres 13 Liczba miejsc noclegowych w latach 2003 i 2007 Źródło: opracowanie własne na podstawie BDR Dane statystyczne pokazują zwiększającą się liczbę udzielonych noclegów, przy zmniejszającej się liczbie osób odwiedzających Rabkę-Zdrój, co świadczy o tym, że większość odwiedzających Rabkę-Zdrój zainteresowanych jest pobytami długotrwałymi. Wykres 14 Liczba udzielonych noclegów Źródło: opracowanie własne na podstawie BDR Zmniejsza się natomiast radykalnie liczba osób odwiedzających miasto, przekładająca się na liczbę osób którym udzielono noclegów. 67

68 Wykres 15 Liczba osób, którym udzielono noclegów Źródło: opracowanie własne na podstawie BDR Ogromnym atutem Rabki-Zdrój jest bardzo aktywnie działająca instytucja wspierająca rozwój lokalnej przedsiębiorczości, w tym przedsiębiorczości związanej z kulturą i tradycją regionu podhala, którą jest opisywana wcześniej Fundacja Rozwoju Regionu Rabki. Działalność Fundacji w ostatnich latach skupia się na szeregu działań doradczych i szkoleniowych dla przedsiębiorców i osób zainteresowanych otwieraniem własnej działalności gospodarczej, a także na udzielaniu pożyczek oraz pośrednictwie w uzyskiwaniu poręczeń kredytowych. Ponadto Fundacja służy pomocą przedsiębiorcom z Rabki-Zdroju i okolic w zakresie pozyskiwania środków z funduszy unijnych. Komunikacja Przez Gminę Rabka-Zdrój przechodzą drogi powiatowe, krajowe i wojewódzkie, na których głównie opiera się system komunikacyjny gminy. Biegną tu: droga krajowa nr 7- Gdańsk- Chyżne-Budapeszt (na terenie gminy przebiega przez ul. Kilińskiego); droga krajowa nr 28- Zator- Przemyśl (na terenie gminy przebiega przez ul. Krakowską, Sądecką, Zaryte); droga wojewódzka nr 958- Chabówka- Raba Wyżna- Czarny Dunajec; droga powiatowa nr 95- ul. Sądecka, Rynek, Kilińskiego, Podhalańska. Duże znaczenie komunikacyjne na terenie miasta mają również ciągi drogowe w mieście: ul. Zakopiańska; ul. Piłsudskiego; ul. Jana Pawła II; ul. Orkana; ul. Chopina; ul. Nowy Świat; ul. Poniatowskiego; ul. Słoneczna. 68

69 W najbliższych latach planuje się inwestycje w zakresie poprawy istniejących wjazdów do uzdrowiska jaką ma być budowa nowego wjazdu. Dzięki tym przedsięwzięciom znacznie poprawi się płynność ruchu na terenie miasta Rabka-Zdrój, zapewne ułatwią także komunikację turystom oraz wpłyną pozytywnie na rozwój obszaru. Podstawowym środkiem komunikacji na terenie gminy Rabka-Zdrój są usługi świadczone przez Zrzeszenie Samochodowego Transportu Prywatnego (ZSTP), które obsługują zarówno połączenia lokalne jak i regionalne na kilkunastu dziennych kursach, m.in.: Rabka-Zdrój- Mszana Dolna- Kraków; Rabka-Zdrój- Skomielna Biała- Kraków; Rabka-Zdrój- Klikuszowa- Nowy Targ; Rabka-Zdrój- Raba Wyżna- Czarny Dunajec; Rabka-Zdrój- Spytkowice- Jabłonka. Linie te obsługują również miejscowości wiejskie zlokalizowane na trasie poszczególnych połączeń. Są one wykorzystywane przez miejscową ludność jak i turystów oraz kuracjuszy. Funkcjonuje także przedsiębiorstwo PKS S.A., jednak jego usługi są świadczone na małą skale, ze względu na konkurencję jaką stworzyło ZSTP. Obsługuje ono jedynie tranzytowe połączenia realizowane na trasach Zakopane- Nowy Targ- Kraków- Przemyśl- Wadowice. W tym na terenie gminy są zlokalizowane takie przystanki, jak: Rabka-Zdrój przystanek dworcowy- ul. Jana Pawła II; Rabka-Zdrój- Zabornia; Chabówka; Rdzawka. Przez Gminę Rabka-Zdrój biegnie ok. 9 km linii kolejowej. Przebiegają tu następujące odcinki jednotorowej zelektryfikowanej linii kolejowej: linia nr 95- Sucha- Beskidzka- Chabówka; linia nr 99- Raba Wyżna- Nowy Targ- Zakopane; linia nr 104- Chabówka- Rabka-Zdrój- Nowy Sącz (zelektryfikowana na odcinku Chabówka- Rabka-Zdrój). Najważniejszym elementem infrastruktury kolejowej jest stacja kolejowa Chabówka. Obecnie występujący na terenie gminy węzeł kolejowy jest wykorzystywany w niewielkim stopniu ze względu na jego stan techniczny i niedostosowanie do potrzeb klienta. Przewidywana jest modernizacja linii kolejowej na terenie gminy i podniesienie jej standardu prędkości. Planuje się również połączenie linią kolejową uzdrowisk: Rabka-Zdrój, Krynica, Piwniczna, Muszyna, Żegiestów. Infrastruktura komunalna, gospodarka odpadami Sieć wodociągowa i kanalizacyjna na terenie miasta jest systematycznie rozbudowywana, jednak nadal nie jest wystarczająca. Liczba ludności korzystającej z sieci wodociągowej jest znacznie poniżej średniej dla województwa. Obecnie około 63% mieszkańców Rabki-Zdrój ma możliwość korzystania z wodociągu, gdzie średnia dla województwa wynosi 74%. 69

70 Wykres 16 Procent ludności województwa korzystająca z sieci wodociągowej Źródło: na podstawie danych UM Rabka-Zdrój Przy planowanym wzroście liczby mieszkańców w perspektywie w mieście istniejąca podstawowa sieć wodociągowa musi ulec modernizacji oraz rozbudowie, aktualne zasoby zdecydowanie nie są i nie będą bowiem wystarczające. Rozbudowa sieci wodociągowej jest także koniecznym warunkiem do rozwoju uzdrowiska i bazy turystycznej Rabki-Zdrój. Niedostatecznej jakości woda, jej niedobory stanowią istotną barierę zarówno w pozyskaniu inwestorów jak i w przyciąganiu turystów i kuracjuszy. Wykres 17 Procent ludności korzystającej z sieci wodociągowej w Rabce-Zdroju Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDR Liczba osób korzystająca z sieci kanalizacyjnej w Rabce-Zdrój jest natomiast znacznie wyższa od średniej dla województwa i wynosi 65% (średnia dla województwa to 50%). 70

71 Wykres 18 Procent ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej na terenie województwa Źródło: na podstawie danych UM Rabka-Zdrój Kanalizacja w Rabce-Zdroju ulega stopniowej rozbudowie i modernizacji, co stanowi istotny element rozwoju miasta i uzdrowiska. Wykres 19 Procent ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w Rabce-Zdrój Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BDR Stopniowo wzrasta także liczba odprowadzonych ścieków do kanalizacji. 71

72 Wykres 20 Stosunek wody dostarczonej do mieszkań i ścieków odprowadzanych do sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Rabka-Zdrój W ostatnich latach stopniowo wzrasta zużycie gazu w mieście, co może świadczyć o wprowadzaniu alternatywnych, do tradycyjnych, form ogrzewania budynków. Zmiana systemów grzewczych na mniej inwazyjne dla środowiska powinna stać się działaniem priorytetowym w inwestycjach zmierzających do rozwoju uzdrowiska. Czystość powietrza i zasobów naturalnych stanowi podstawowy atut Rabki-Zdrój i wymaga specjalnego traktowania. Z gazu w Rabce-Zdroju korzysta około 33% ludności, przy czym średnia dla województwa wynosi 63%. Wykres 21 Liczba ludności korzystająca z gazu Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Regionalnych 72

73 Przy planowanym wzroście liczby mieszkańców miasta konieczna jest modernizacja i rozbudowa istniejącego systemu zaopatrywania w gaz. W ostatnich latach wzrosła także liczba odbiorców energii elektrycznej o niskim napięciu, a co za tym idzie wzrosło zużycie energii elektrycznej z MW*h w 2003 roku, do MW*h w roku Przewidywany wzrost liczby ludności na terenie miasta spowoduje wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną. Szacowane wielkości zapotrzebowania nie rzutują w sposób zasadniczy na przyjęty system zaopatrzenia w energię elektryczną. Tendencję w zakresie zwiększenia zapotrzebowania na energię elektryczną przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 22 Liczba odbiorców energii elektrycznej o niskim napięciu Źródło: opracowanie własne na podstawie BDR Gospodarka komunalna Uzdrowiska jest zorganizowana zgodnie z ustawowymi wymogami. Odpady komunalne z miasta Rabka-Zdrój gromadzone są przez Zakład Gospodarki Komunalnej Bolesław SP. z.o.o. (składowisko odpadów w Ujkowie Starym), do IB SP.z.o.o. w Nowym Targu oraz Rejonowej Sortowni i Składowiska Odpadów w Suchej Beskidzkiej. Od kwietnia 2008 roku działa także segregatornia surowców wtórnych w Rabce Zarytem. Zdjęcie 13 Segregatornia surowców wtórnych Rabka-Zaryte Źródło: 73

74 Zdjęcie 14 Segregatornia surowców wtórnych Rabka-Zaryte Źródło: Zdjęcie 15 Segregatornia surowców wtórnych Rabka-Zaryte Źródło: Segregatornia została wybudowana w ramach projektu: Kompleksowy Program Gospodarki Odpadami Komunalnymi finansowanego ze środków Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Przedmiotem projektu było stworzenie w Gminie Rabka-Zdrój systemu selektywnej zbiórki odpadów. Głównym celem projektu było ograniczenie zanieczyszczeń środowiska naturalnego Gminy uzdrowiskowej Rabka-Zdrój odpadami pochodzenia komunalnego. W ramach projektu została wybudowana segregatornia surowców wtórnych komunalnych wraz z wyposażeniem przy ul. Zaryte, zakupiono także kosze i pojemniki do selektywnej zbiórki odpadów a także pojazdy do transportu koszy i pojemników. Pojemniki i kosze na śmieci rozlokowane są na terenie miasta Rabka-Zdrój i przyległych sołectw: Chabówka, Ponice i Rdzawka. Wyposażone w nie zostały wszystkie gospodarstwa domowe na terenie gminy oraz miejsca publicznie dostępne, w których występują duże skupiska śmieci. Pojazdy zakupione w ramach projektu transportują kosze i pojemniki do stacji sortowniczej zlokalizowanej na terenie istniejącej oczyszczalni ścieków. Centralnym elementem segregatorni surowców wtórnych jest stół sortowniczy z towarzyszącą mu kabiną. W tym miejscu dokładnej selekcji poddawane są śmieci zmieszane. Śmieci, zebrane na terenie gminy, po przejściu przez proces selekcji u 74

75 źródła lub proces sortowania podzielone dzielone są na te, które oddane są do odzysku wtórnego i takie, które wywożone są na wysypisko. Łącznie przekazywane jest na składowiska z obszaru miasta około 132,3 ton odpadów miesięcznie. Do sortowni przekazuje się około 19,8 ton surowców wtórnych. W związku z wprowadzonym w mieście systemem selektywnej zbiórki odpadów można stwierdzić, że liczba odpadów będzie systematycznie malała, zaś coraz więcej surowców wtórnych będzie trafiało do sortowni. Istotnym problemem występującym na uzdrowiska są z jednej strony braki w sieci kanalizacyjnej oraz jej zły stan techniczny, a z drugiej sieć wodociągowa obejmująca tylko część miasta. W obszarze centrum miasta obiekty są w znacznym stopniu zdegradowane technicznie i o niskim standardzie, z niezadowalającym systemem wyposażenia w infrastrukturę wodociągową. 75

76 3.5. Analiza SWOT dla obszarów poddanych analizie TURYSTYKA I REKREACJA Cechy wewnętrzne, zależne od Uzdrowiska Cechy pozytywne Mocne strony 1. Atrakcyjność obszaru ze względu na walory historyczne, uzdrowiskowe, turystyczne, przyrodnicze, sąsiedztwo ciekawych miejsc; 2. Bliskość Krakowa, lotniska i położenie w bezpośrednim sąsiedztwie trasy komunikacyjnej (Zakopianka); 3. W obszarze objętym programem istnieją tereny zielone nadające się do zagospodarowania pod funkcje związane z aktywnym wypoczynkiem (park, tereny wzdłuż Poniczanki); 4. Istnieją obiekty, które można zaadoptować na cele kulturalne (np. sale wystawiennicze); 5. Duża liczba interesujących obiektów zabytkowych w centrum, które mogą zostać wykorzystane pod funkcję pensjonatowo-hotelową; 6. Bogata infrastruktura turystyczna wokół miasta (szlaki piesze, rowerowe, wyciągi narciarskie); 7. Interesująca i unikatowa oferta w samym Uzdrowisku (m.in. Rabkoland, Skansen Taboru Kolejowego, Teatr Dziecięcy, Skate Park); 8. Kadry gospodarki przygotowane do świadczeni usług turystycznych. Cechy negatywne Słabe strony 1. Problem z miejscami hotelowych na okresy krótsze niż tygodniowy pobyt w Rabce-Zdrój; 2. Zły stan bazy hotelowej oraz stosunkowo mała liczba miejsc noclegowych; 3. Brak obiektów o wysokim standardzie mogących pełnić funkcję ośrodków szkoleniowo-konferencyjnych; 4. Niewystarczająca baza gastronomiczna; 5. Brak urządzonych miejsc aktywnego wypoczynku (np. wzdłuż Poniczanki); 6. Brak infrastruktury kulturalnej np. wielofunkcyjnej sali wystawienniczej; 7. Duża powierzchnia niezagospodarowanych i niewykorzystanych zgodnie z oczekiwana funkcją terenów w centrum Rabki-Zdroju, 8. Podupadająca infrastruktura sportoworekreacyjna. Cechy otoczenia, niezależne od Uzdrowiska Szanse 1. Rozwój Uzdrowiska; 2. Zwiększający się popyt na usługi czasu wolnego; 3. Bliska odległość do dużych aglomeracji miejskich stwarzająca okazję do uzupełnienia profilu Uzdrowiska o turystykę weekendową i konferencyjną; 4. Modernizacja Zakopianki przyczyni się do łatwiejszego dostępu do Rabki-Zdrój. Zagrożenia 1. Nagłe załamanie koniunktury turystycznej; 2. Trudności w komunikacji pomiędzy różnymi grupami społecznymi (różne wizje rozwoju); 3. Skomplikowanie procedur inwestycyjnych; 4. Brak inwestorów. 76

77 LECZNICTWO UZDROWISKOWE Cechy wewnętrzne, zależne od Uzdrowiska Cechy otoczenia, niezależne od Uzdrowiska Cechy pozytywne Mocne strony 1. Potencjał uzdrowiskowy; 2. Bogata historia Rabki-Zdrój jako Uzdrowiska; 3. Tradycja lecznicza Uzdrowiska i unikatowość w ukierunkowaniu jego profilu na leczenie dzieci; 4. Unikatowe na skale europejska solanki zawierające duże stężenie jodu i bromu; 5. Statut uzdrowiska; 6. Położenie w niedalekiej odległości od dużych aglomeracji miejskich; 7. Stosunkowo duża baza sanatoryjna; 8. Rezerwa terenów zielonych w strefie A, które mogą zostać w ciekawy sposób zagospodarowane zgodnie z funkcją uzdrowiskową; 9. Duży potencjał kadrowy przygotowany do pracy w szpitalach uzdrowiskowych i sanatoriach. Szanse 1. Zmiana profilu pacjenta leczącego się w Uzdrowisku (coraz większa liczba osób starszych, a nie jak do tej pory dzieci, korzystająca z leczenia sanatoryjnego w Rabce-Zdroju); Cechy negatywne Słabe strony 1. Baza uzdrowiskowa w coraz gorszym stanie; 2. Brak środków na rozbudowę i modernizacje bazy; 3. Ograniczenia do pobytów dla matek z dziećmi; 4. Ograniczona infrastruktura uzdrowiskowa; 5. Ograniczanie ilości miejsc sanatoryjnych; 6. Brak zagospodarowanych terenów zielonych zgodnych z funkcja uzdrowiskową; 7. Brak infrastruktury typowej dla miejscowości uzdrowiskowych (jedna, mało znana pijalnia wody mineralnej w zlokalizowana w budynku sanatorium); 8. Ogromne zanieczyszczenie powietrza w strefie A Uzdrowiska (niska emisja, spaliny); 9. Duże natężenie ruchu w strefie A Uzdrowiska; 10. Słaba promocja wewnętrzna i zewnętrzna Uzdrowiska. Zagrożenia 1. Ograniczanie nakładów na lecznictwo uzdrowiskowe; 2. Spadek popytu na usługi uzdrowiskowe; 3. Konieczność wdrożenia przekształceń w działających w mieście placówkach medycznych (w tym w Dziecięcym Szpitalu Uzdrowiskowo- Rehabilitacyjnym); 4. Zmniejszanie dochodów własnych Rabki-Zdroju; 5. Zwiększanie się strukturalnego bezrobocia w Uzdrowisku; 6. Odpływ miejscowej ludności i tym samym niekorzystne tendencje demograficzne w Rabce-Zdroju; 7. Dekapitalizacja majątku trwałego podmiotów uzdrowiskowych; 8. Znikomy napływ kapitału inwestycyjnego; 9. Słaby rozwój przedsiębiorstw usługowych sektora obsługi ruchu turystycznego (komplementarnego wobec funkcji uzdrowiskowych). 77

78 POZOSTAŁE ELEMENTY GOSPODARKI (ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE, W TYM JAKOŚC PRZESTRZENI PUBLICZNYCH, INFRASTRUKTURA KOMUNALNA ORAZ ROZWÓJ GOSPODARCZY) Cechy wewnętrzne, zależne od Uzdrowiska Cechy otoczenia, niezależne od Uzdrowiska Cechy pozytywne Mocne strony 1. Zróżnicowanie sfery gospodarczej; 2. Dobra i zróżnicowana sieć komunikacyjna; 3. Dobre warunki do rozwoju przemysłu czasu wolnego; 4. Potencjał ludzki; 5. Zasoby bogactw naturalnych; 6. Niskie koszty lokalizacji inwestycji; 7. Zaplecze finansowo-ubezpieczeniowe; 8. Potencjał uzdrowiskowy. Szanse 1. Pozyskanie inwestorów; 2. Pozyskanie zewnętrznych środków na rozwój infrastruktury; 3. Rozwój miasta, stworzenie warunków do osiedlania się; 4. Rozwój przemysłu czasu wolnego ; 5. Wzrost aktywności turystycznej i zamożności społeczeństwa; 6. Możliwość pozyskana zewnętrznych środków finansowych (UE, dotacje, kredyty); 7. Rozwój infrastruktury w gminie; 8. Możliwość wykreowania i wypromowania atrakcji turystycznych. Cechy negatywne Słabe strony 1. Zły stan infrastruktury technicznej, konieczna poprawa jakości wody oraz prowadzenie dalszych inwestycji w wodociągi i kanalizację; 2. Konieczność prowadzenia termomodernizacji; 3. Zły stan systemów grzewczych; 4. Zły stan budynków komunalnych; 5. Brak systemu centralnego ogrzewania; 6. Brak planu zagospodarowania przestrzennego; 7. Zły stan techniczny i parametry dróg na obszarze Uzdrowiska; 8. Nieuregulowany ruch w obszarze uzdrowiska; 9. Brak miejsc parkingowych; 10. Zły stan techniczny budynków, niedostosowanie do współczesnych standardów (piece węglowe, brak ciepłej wody); 11. Nieuregulowane stany własnościowe części nieruchomości; 12. Chaos i bałagan przestrzenny; 13. Brak zadbanych wnętrz urbanistycznych do komunikacji międzyludzkiej; 14. Nieuregulowane stany prawne nieruchomości; 15. Niedorozwój strefy hotelowej i gastronomicznej; 16. Słaba oferta inwestycyjna; 17. Niewystarczający system wsparcia dla przedsiębiorców; 18. Słaba współpraca między przedsiębiorcami, a Urzędem Miasta; 19. Brak programu wsparcia i zachęt dla firm przyjaznych środowisku. Zagrożenia 1. Nikłe zainteresowanie inwestowaniem w Rabce-Zdroju przez zewnętrzny kapitał; 2. Brak społecznej akceptacji dla podejmowanych działań; 3. Uwarunkowania prawne (planowanie przestrzenne, podatki); 4. Migracja mieszkańców do większych ośrodków 5. Konkurencyjność sąsiednich gmin; 6. Bariery prawne (prawo budowlane, częste zmiany w prawie); 7. Konserwatyzm lokalnej społeczności (mentalność); 8. Fiskalizm Państwa (podatki, obciążenia inwestorów, brak ulg prorozwojowych); 78

79 9. Rozwój innych rejonów turystycznych i rosnąca w związku z tym konkurencja; 10. Trudności w procesie scalania gruntów (mentalność, problemy własnościowe) Określenie kluczowych problemów i wyzwań stojących przed Uzdrowiskiem, w szczególności tych, które stanowią barierę dla rozwoju turystyki i rekreacji Rabka-Zdrój jest jednym z dziewięciu małopolskich uzdrowisk. Fakt ten w oczywisty sposób determinuje wszelkie procesy rozwojowe w mieście i wpływa na sytuację oraz poziom życia jego mieszkańców. Zarówno miasto, jak i samo Uzdrowisko ma wiele zalet niezwykle korzystne położenie (w bezpośredniej bliskości Krakowa oraz na trasie w kierunku Podhala), doskonały mikroklimat oraz bogate zasoby wód leczniczych (głównie solanek z grupy jodkowochlorkowo-sodowo-bromkowych) wykorzystywanych do leczenia schorzeń układu oddechowego i krążenia, głównie u dzieci. Jednocześnie przemiany społeczno-gospodarcze zachodzące w ciągu ostatnich lat, zarówno w kraju, jak i w systemie lecznictwa uzdrowiskowego finansowanego ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia sprawiają, iż miasto boryka się z wieloma problemami wynikającymi z konieczności częściowej zmiany profilu placówek oraz konieczności poszukiwania nowych funkcji, tak dla całego Uzdrowiska, jak i poszczególnych podmiotów prowadzących działalność związaną z funkcją uzdrowiskową. Wskutek niewłaściwej polityki państwa wobec sektora gmin uzdrowiskowych i lecznictwa uzdrowiskowego w Rabce-Zdroju (podobnie zresztą jak w innych gminach uzdrowiskowych) mamy do czynienia z: ograniczaniem ilości miejsc sanatoryjnych, ograniczaniem nakładów na lecznictwo uzdrowiskowe, spadkiem popytu na usługi uzdrowiskowe, koniecznością wdrożenia przekształceń w działających w mieście placówkach medycznych (w tym w Dziecięcym Szpitalu Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjnym), zmianą profilu pacjenta leczącego się w Uzdrowisku (coraz większa liczba osób starszych, a nie jak do tej pory dzieci, korzystająca z leczenia sanatoryjnego w Rabce-Zdroju), zmniejszaniem dochodów własnych Rabki-Zdroju, zwiększaniem się strukturalnego bezrobocia w Uzdrowisku, pauperyzacją miejscowej ludności i brakiem perspektyw rozwoju, a co za tym idzie niekorzystnymi tendencjami demograficznymi w Rabce-Zdroju (radykalny odpływ ludzi młodych, szczególnie wykształconych i powolne starzenie się rabczańskiego 79

80 społeczeństwa), dekapitalizacją majątku trwałego podmiotów uzdrowiskowych, znikomym napływem kapitału inwestycyjnego, słabym rozwojem przedsiębiorstw usługowych sektora obsługi ruchu turystycznego (komplementarnego wobec funkcji uzdrowiskowych). Biorąc pod uwagę, iż ok. 60 do 70% czynnych zawodowo mieszkańców Rabki-Zdroju jest bezpośrednio i pośrednio związanych z funkcją uzdrowiskową oraz około uzdrowiskową (tj. turystyką) i z niej czerpie swoje dochody, zdamy sobie sprawę, jak ogromnym zagrożeniem dla rozwoju miasta i jego mieszkańców są powyższe, negatywne zjawiska zachodzące w Uzdrowisku i jego otoczeniu. Jednocześnie należy stwierdzić, iż kluczem do poprawy jakości i standardu życia mieszkańców Rabki-Zdroju oraz rozwoju miasta, jako struktury przestrzennej, społecznej i gospodarczej jest podejmowanie działań, które w pierwszej kolejności wzmocnią podstawową tj. uzdrowiskową funkcję miasta. Odpowiedzią na tak zdefiniowaną sytuację Rabki-Zdrój, poza niezbędnymi zmianami w systemie prawnym kraju (w tym zmianie podejścia do leczenia uzdrowiskowego) musi być ponowne zdefiniowanie podstawowych funkcji rozwojowych miasta i konsekwentne, wspólne realizowanie wizji zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne działające w Rabce- Zdroju. Warto także pamiętać, iż Rabka-Zdrój, w dobie globalizacji nie konkuruje już tylko z innymi małopolskimi uzdrowiskami, czy uzdrowiskami w Polsce, ale wchodzi w ogólnoeuropejski obieg tego typu usług. A zatem jedyną szansą powstrzymania zjawisk negatywnych i skierowanie miasta na ścieżkę dynamicznego, ale i zrównoważonego rozwoju jest przygotowanie atrakcyjnej, innowacyjnej i konkurencyjnej oferty, która obejmie zarówno usługi leczniczo-profilaktyczno-rehabilitacyjne, jak i turystyczno-wypoczynkowe, sportowo-rekreacyjne, kulturalne i inne. Nowoczesne uzdrowisko musi mieć charakter wielofunkcyjny musi łączyć w sobie ośrodki typu SPA, obiekty rekreacji wodnej, kompleksy odnowy biologicznej, stacje narciarskie, parki rozrywki. Tylko bowiem takie połączenie funkcji uzdrowiskowo-turystycznej pozwoli Rabce-Zdrój w najbliższej przyszłości na efektywny rozwój i aktywne konkurowanie z innymi uzdrowiskami europejskimi. Warto w tym miejscu odnotować, iż tak zorganizowane uzdrowisko ma szanse stać się stymulatorem nie tylko lokalnego, ale i regionalnego rozwoju społeczno-gospodarczego. Z kolei dalsze zaniechania, a szczególnie brak uzgodnionej wizji rozwoju i społecznie akceptowanego klimatu zmian, przyczyniać się będzie do powolnego, acz systematycznego pogłębiania stanu kryzysowego w mieście i w konsekwencji dalszego odpływu mieszkańców miasta oraz degradacji substancji miejskiej. Na przeszkodzie takiemu rozwojowi stoi szereg problemów i zaniedbań, które hamują rozwój całego Uzdrowiska i ograniczają jego pozycję konkurencyjną w stosunku do innych ośrodków uzdrowiskowych i turystycznych, zarówno w Małopolsce, jak i pozostałych regionach. Poniżej zaprezentowano katalog kluczowych problemów i wyzwań stojących przed Uzdrowiskiem. Odniesiono się jednak wyłącznie do problemów, na które lokalny samorząd oraz instytucje zaangażowane w realizację Planu mają bezpośredni wpływ i przy poniesieniu określonych nakładów, są je w stanie całkowicie rozwiązać lub w istotny sposób zminimalizować ich negatywne skutki. Nie odnoszono się natomiast w poniższym katalogu do problemów wynikających z systemu prawnego w jakim funkcjonują polskie uzdrowiska, a także procesów restrukturyzacji, czy sposobu kontraktowania usług sanatoryjnych, na które to kwestie wpływ realizatora niniejszego Planu jest znikomy i może się jedynie ograniczać do 80

81 procesów lobbingowych wspólnie z innymi samorządami czy instytucjami reprezentującymi interesy środowisk uzdrowiskowych. A zatem wśród najistotniejszych problemów, które rzutują na rozwój Rabki-Zdroju jako uzdrowiska należy wskazać: W sferze związanej z turystyką i rekreacją Zaniedbania w kształtowaniu przestrzeni publicznej, w szczególności strefy A uzdrowiska, w której zlokalizowany jest Park Zdrojowy. Nie spełnia on dziś standardów wymaganych dla tego typu obszarów ciągi piesze wymagają pilnych remontów, konieczne jest budowa ścieżek zdrowotno-rekreacyjnych, zieleń parkowa wymaga w wielu miejscach odtworzenia i ponownego zagospodarowania, całość parku wymaga uzupełnienia o elementy małej architektury (ławki, kosze stylowe oświetlenie). Nadania nowej funkcji wymagają niezagospodarowane przestrzenie parkowe, w taki sposób, aby stały się atrakcyjne dla kuracjuszy, turystów i mieszkańców. Brak także typowej dla uzdrowisk infrastruktury np. ogólnodostępnych pijalni wód mineralnych czy innych obiektów charakterystycznych dla Uzdrowiska (np. muszli koncertowych) stanowiących atrakcje turystyczne. Zdjęcie 16 Aktualne zagospodarowanie Parku Źródło: Interregio Zdjęcie 17 Plac zabaw na terenie Parku Źródło: Interregio 81

82 Zdjęcie 18 Informacja o ścieżce zdrowia w Parku oraz wejście na korty tenisowe Źródło: Interregio Zdjęcie 19 Park Źródło: Interregio Zdjęcie 20 Nawierzchnia ścieżek w Parku Źródło: Interregio Duża powierzchnia niezagospodarowanych terenów w centrum Rabki- Zdroju, które powinny służyć rozwojowi funkcji turystyczno-rekreacyjnej. Na terenie miasta występuje znaczna ilość atrakcyjnych, ale niezagospodarowanych i nieutrzymywanych w należytym stanie obszarów (obrzeża Parku Zdrojowego, potencjalne tereny rekreacyjne nad Poniczanką, tereny dawnego wysypiska śmieci), 82

83 które po odpowiednim przygotowaniu powinny podnosić atrakcyjność miasta i służyć zarówno turystom i kuracjuszom, jak i mieszkańcom Rabki-Zdroju lub powinny stanowić ofertę inwestycyjną miasta pod przedsięwzięcia komercyjne służące rozwojowi funkcji turystyczno-rekreacyjnej (np. baseny geotermalne). Zdjęcie 21 Niewykorzystane Bulwary nad Poniczanką Źródło: Interregio Zdjęcie 22 Niszczejący basen nad Poniczanką Źródło: Interregio Zły stan budynków zabytkowych w centrum miasta (zarówno w odniesieniu do budynków komunalnych, jak i prywatnych), w szczególności objętych ochroną konserwatorską, a także takich, dla których ustalono tzw. ochronę dóbr kultury. Stan ten spowodowany jest najczęściej brakiem środków na ich remonty, a w niektórych przypadkach także nieuregulowanymi stanami własnościowymi. Stan taki jest podwójnie niekorzystny niszczejące budynki zlokalizowane w centralnej części uzdrowiska sprawiają przygnębiające wrażenie, psując wizerunek miasta, a także nie służą swojej podstawowej funkcji, jaką powinny spełniać tzn. obiektów pensjonatowych o dużej wartości historycznej, wzbogacając tym samym bazę hotelową oraz ofertę turystyczną Rabki-Zdroju. 83

84 Zdjęcie 23 Budynek Willi Bożena Źródło: Interregio Zdjęcie 24 Budynek szkoły sanatoryjnej oraz jednego z budynków Uzdrowiska Źródło: Interregio Zdjęcie 25 Budynek "Gwiazda" Źródło: Interregio W sferze związanej z lecznictwem uzdrowiskowym Niedoinwestowanie bazy sanatoryjnej wynikające zarówno z wieloletnich zaniechań, jak i obecnego sposobu kontraktowania usług sanatoryjnych przez publicznych kontraktorów. Sytuacja ta prowadzi do bardzo spowolnionego wzrostu konkurencyjności obiektów sanatoryjnych, a także oferty i wachlarza świadczonych usług. W przypadku części obiektów lecznictwa uzdrowiskowego w Rabce-Zdroju poziom niedoinwestowania jest tak ogromny, a możliwości pozyskania środków na prace remontowo-modernizacyjne tak ograniczona, iż część placówek zagrożonych jest likwidacją. 84

85 W sferze związanej z zagospodarowaniem przestrzennym i jakością środowiska Wysoki poziom zanieczyszczenia środowiska naturalnego przejawiający się w szczególności nasilającym się w okresach zimowych zjawiskiem niskiej emisji. Źródłem niskiej emisji są zarówno budynki należące do osób prywatnych, jak również duże obiekty sanatoryjne i wczasowe zlokalizowane w strefie A Uzdrowiska. Innym zjawiskiem generującym zanieczyszczenie jest znaczący ruch kołowy w sąsiedztwie Parku Zdrojowego. Odrębną kwestią jest brak wyposażenia części Uzdrowiska w sieć kanalizacyjną, a także przestarzała, niewydolna oczyszczalnia ścieków wymagająca pilnej modernizacji oraz braki w infrastrukturze wodociągowej utrudniające rozwój Uzdrowiska. Znaczny ruch kołowy w strefie A Uzdrowiska oraz brak wyznaczonych miejsc parkingowych dopuszczenie ruchu kołowego w bezpośrednie sąsiedztwo Parku Zdrojowego jest niekorzystne dla uzdrowiska zarówno z punktu widzenia generowania hałasu, jak i zanieczyszczenia powietrza, a także uniemożliwia korzystniejsze wykorzystanie uzdrowiskowych ciągów komunikacyjnych z przeznaczeniem ich na ogólnodostępne ciągi pieszo-handlowe. Odrębny problem stanowi nieuporządkowane parkowanie samochodów w centrum miasta często na chodnikach i innych ciągach pieszych. Zdjęcie 26 Samochody tarasujące ciąg pieszy przy ulicy Orkana Źródło: Interregio Zdjęcie 27 Ulica Orkana strefa A Uzdrowiska będąca jedną z bardziej ruchliwych ulic w mieście Źródło: Interregio 85

86 4. NAWIĄZANIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU PRZESTRZENNO SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO GMINY I REGIONU 4.1. Poziom regionalny Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego opracowana została w 2006 roku i obejmuje okres , jest zatem aktualna do końca drugiego okresu programowania funduszy strukturalnych w Polsce ( ). Strategia województwa służy: planowaniu działań samorządów lokalnych, pozyskiwaniu wsparcia ze strony rządu i Unii Europejskiej, organizowaniu wspólnego wysiłku wszystkich partnerów zaangażowanych w rozwój Małopolski. Strategia Rozwoju Województwa na lata koncentruje się na trzech polach aktywności. Każde z trzech pół działania (A, B, C) obejmuje wyodrębnione obszary polityki rozwoju obszary aktywności, w których samorząd województwa prowadzi określoną dla danego zagadnienia politykę. Strategia realizowana jest w ramach dziewięciu obszarów polityki rozwoju województwa. Zakres tematyczny i układ pól oraz obszarów przedstawiony został poniżej: Rysunek 5. Schemat Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Ważnym obszarem działania wskazanym w Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata jest OBSZAR II. GOSPODARKA REGIONALNEJ SZANSY. 86

87 Rozwój województwa jest bezpośrednio związany z umacnianiem regionalnej gospodarki, procesem rozumianym jako prowadzenie działań na rzecz osiągnięcia ciągłej i długotrwałej zdolności firm do sprzedaży swoich usług i towarów w warunkach globalnej konkurencji. W oparciu o diagnozę stanu gospodarki Małopolski zidentyfikowano priorytetowe obszary wsparcia konkurencyjności regionalnej w najbliższych latach, w tym wsparcie przemysłów czasu wolnego jako gałęzi gospodarki (w tym turystyki uzdrowiskowej, sportu i rekreacji). Rozwój turystyki oraz usług towarzyszących zidentyfikowano jako kluczową branżę w kontekście tak konkurencyjności regionalnej, jak i roli, jaką odgrywa dla zrównoważonego rozwoju. Istotnym elementem jest rozwój infrastruktury dla rozwoju ruchu turystycznego i przyjazdów uzdrowiskowych, w tym: modernizacja i rozwój infrastruktury uzdrowisk oraz infrastruktury w miejscowościach uzdrowiskowych służącej jako zaplecze dla usług uzdrowiskowych, optymalizacja usług uzdrowiskowych (komercjalizacja np. resort & spa), rewitalizacja i waloryzacja miejsc o potencjale turystycznym oraz przeprowadzenie kompleksowych prac remontowych i konserwatorskich w najcenniejszych obiektach zabytkowych, a także ich adaptacja na cele kulturalne i turystyczne, Wśród działań na rzecz podniesienia rentowności usług turystycznych i ich rynkowego zorientowania, w Strategii wskazano tworzenie infrastruktury rekreacyjnej i wypoczynkowej w oparciu o wykreowane produkty turystyczne oraz systematyczny rozwój, a także podnoszenie standardów bazy obsługującej ruch turystyczny (noclegi, gastronomia, wycieczki, serwis, usługi towarzyszące itp.) oraz infrastruktury tych usług. Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata Małopolski Regionalny Program Operacyjny to najważniejszy program finansowany ze środków europejskich w latach w Małopolsce. Program ten był negocjowany z Komisją Europejską przez Zarząd Województwa przy współpracy z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego. Małopolska jest jednym z pięciu pierwszych województw, które zakończyły negocjacje z KE i których Regionalne Programy Operacyjne zostały podpisane przez komisarz Danutę Hubner na Forum Ekonomicznym w Krynicy 6 września 2007 roku. Główny cel Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata to wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia w Małopolsce. Cel ten będzie osiągany w szczególności poprzez inwestycje infrastrukturalne wzmacniające konkurencyjność, wspieranie innowacyjności i społeczeństwa informacyjnego oraz poprawę stanu środowiska naturalnego i kulturowego. Będzie on realizowany w ramach dziewięciu następujących Osi priorytetowych: Oś Priorytetowa 1. Warunki dla rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy, Oś Priorytetowa 2. Gospodarka regionalnej szansy, Oś Priorytetowa 3. Turystyka i przemysł kulturowy, Oś Priorytetowa 4. Infrastruktura dla rozwoju gospodarczego, Oś Priorytetowa 5. Krakowski Obszar Metropolitalny, Oś Priorytetowa 6. Spójność wewnątrzregionalna, 87

88 Oś Priorytetowa 7. Infrastruktura ochrony środowiska, Oś Priorytetowa 8. Współpraca międzyregionalna, Oś Priorytetowa 9. Pomoc techniczna. Szczególne miejsce małopolskie uzdrowiska zajmują w Priorytecie 3 Turystyka i przemysł kulturowy, w którym to w ramach pierwszego działania (Rozwój infrastruktury turystycznej) miejscowościom uzdrowiskowym dedykowany jest jeden ze schematów (schemat B) Inwestycje w obiekty i infrastrukturę uzdrowiskową. Celem działania 3.1 jest rozwój produktów i oferty turystycznej regionu oraz budowanie pozytywnego wizerunku Małopolski jako regionu atrakcyjnego turystycznie w kraju i za granicą, mające na celu zwiększenie liczby osób odwiedzających Małopolskę i zwiększenie wpływów z działalności turystycznej. Poświęcenie odrębnego schematu tylko miejscowościom uzdrowiskowym wskazuje z jednej trony na wagę jaką Samorząd Województwa przykłada do rozwoju miejscowości uzdrowiskowych i poszerzania ich oferty, ale jest też wskazówką, iż z rozwojem tego kierunku Województwo Małopolskie wiąże znaczne nadzieje upatrując w małopolskich uzdrowiskach jeden z markowych produktów turystycznych regionu. Ważną kwestią jest także zwrócenie uwagi na poziomie MRPO na przenikanie się funkcji uzdrowiskowych i turystycznych. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa, przyjęty Uchwałą Nr XV/174/03 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22 grudnia 2003 r., jest głównym elementem systemu planowania przestrzennego w województwie i służy do określania przestrzennych aspektów polityki rozwojowej. Plan ten jest dokumentem, za którego pośrednictwem ustalenia strategii rozwoju są przenoszone do planowania miejscowego. Zawiera także przestrzenne odniesienia zadań rządowych wpisanych do rejestru i samorządu województwa umieszczonych w programach wojewódzkich polegające na ustaleniu obszarów, na których przewiduje się ich realizację. W dokumencie tym obszar Rabki-Zdrój zaliczono do obszaru ochrony uzdrowiskowej razem z ośmioma innymi obszarami tj. Szczawnicą, Krynicą, Piwniczną, Muszyną, Żegiestowem, Swoszowicami, Wapiennem i Wysową. Ze względu na obszary problemowe integracji społecznej rejon Rabki zaliczono do Obszaru aktywizacji i promocji produktu turystycznego Małopolski Południowej. Obejmuje on tereny południowej części regionu o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowo-kulturowych stwarzające jedne z największych w skali województwa i kraju możliwości rozwoju przemysłu turystycznego na szeroką skalę. Zakłada się z jednej strony, że rozwój ten będzie aktywizował coraz większe zasoby siły roboczej odchodzące z sektora rolniczego na tym obszarze, co będzie miało korzystny wpływ na procesy społeczne (równoważenie rynku pracy, zmniejszanie dysproporcji ekonomicznych wśród mieszkańców). Aby to jednak nastąpiło konieczne będzie wspieranie mieszkańców regionu do podjęcia tego wyzwania. Z drugiej strony będzie on miał miejsce w określonych ramami ochrony prawnej środowiska przyrodniczego i kulturowego uwarunkowaniach. 88

89 Kierunki Rozwoju Turystyki Dla Województwa Małopolskiego na lata Kierunki Rozwoju Turystyki Dla Województwa Małopolskiego na lata są elementem strategii rozwoju województwa, a realizacja jej założeń bezpośrednio wpływa na wypełnianie strategicznych kierunków tam zapisanych. Dokument powstał w oparciu o prowadzone w 2006 roku prace zarówno eksperckie, jak i szerokie konsultacje z branżą turystyczną i partnerami samorządowymi. Województwo Małopolskie znajduje się w czołówce regionów polskich oferujących usługi uzdrowiskowe. Południowa część województwa stanowi najbogatszy region w kraju pod względem wielkości i jakości złóż i wykorzystania wód do celów balneologicznych oraz rozlewnictwa wód mineralnych. Turystyka uzdrowiskowa i prozdrowotna obejmuje wszelkie pobyty związane z wykorzystaniem bogactw naturalnych w celach zdrowotnych, profilaktycznych, rekreacyjnych oraz odnowy biologicznej (poprawy urody). Autorzy dokumentu stwierdzają, iż celem nadrzędnym w perspektywie do 2013 roku jest rozwój turystyki jako ważnego sektora gospodarki Województwa Małopolskiego, poprzez rozwijanie konkurencyjnych, markowych produktów turystycznych bazujących na walorach kulturowych, przyrodniczych i krajobrazowych Małopolski, w szczególności w zakresie turystyki w miastach i kulturowej, turystyki rekreacyjnej, aktywnej i specjalistycznej oraz turystyki uzdrowiskowej i zdrowotnej. Wyznaczając 10 naczelnych kierunków rozwoju turystyki w regionie jako jeden z istotniejszych wskazano: Utworzenie produktu markowego małopolska turystyka uzdrowiskowa i zdrowotna. Cele jakie stawiają sobie autorzy dokumentu to: 1. Podniesienie jakości usług w uzdrowiskach małopolskich; 2. Rozwój infrastruktury turystycznej i towarzyszącej dla gości celem podwyższenia aktywności turystycznej w regionie; 3. Poszerzenie oferty turystycznej obszarów uprawiania turystyki uzdrowiskowej i zdrowotnej. Realizacji tych celów ma służyć m.in.: Wykorzystanie i rozbudowa ośrodków szkoleniowo konferencyjnych i ośrodków rekreacyjnych, w tym spa; Odbudowa i rozwój pijalni wód mineralnych; Estetyzacja centrów miejscowości uzdrowiskowych; Rozwój oferty turystycznej w oparciu o występujące złoża wód mineralnych np. Festiwal wód mineralnych; Rozszerzenie oferty turystycznej opartej na wykorzystaniu naturalnych wód Geotermalnych Poziom lokalny Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Rabka Prace nad opracowaniem Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Rabka trwały pomiędzy majem, a październikiem 1999 roku. 89

90 Autorzy dokumentu podkreślają, iż od wielu lat w mieście i gminie Rabka-Zdrój działalność gospodarcza i dochody ludności związane są z pracą ośrodków medycznych leczących pacjentów, głównie z obszaru południowej Polski. Uzupełniającym i niezbędnym kierunkiem jest działalność przedsiębiorstw i małych firm obsługujących pacjentów, kuracjuszy, a także osoby poszukujące wypoczynku, atrakcji turystycznych i sportowych, w zakresie hotelarstwa, gastronomii, handlu itp.. W konkluzji stwierdza się iż należy kontynuować ten kierunek rozwoju Rabki-Zdroju, ponieważ istnieją duże szanse, aby mimo trudności związanych z przestawieniem się na nowe, zreformowane warunki prowadzenia działalności związanej z ochroną zdrowia i lecznictwem, Rabka-Zdrój mogła odzyskać ważne miejsce wśród miast uzdrowiskowych w Polsce. W Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Rabka przyjęto model rozwoju polegający na utrzymaniu dotychczasowego charakteru miasta tj. kontynuacji dotychczasowego rozwoju, jednak w dostosowaniu do nowych warunków gospodarczych i ustrojowych. Przewidywano jednak już wtedy oczekiwane w horyzoncie kilku lat zmiany, które zdaniem autorów dokumentu z jednej strony stwarzać będą nowe możliwości, z drugiej zaś nakładać szereg ograniczeń. Dlatego podstawowym wyznacznikiem wyboru przedsięwzięć o charakterze strategicznym w Rabce powinno być sprostanie dwóm podstawowym założeniem: tworzeniu warunków dla odzyskania konkurencyjnej pozycji Rabki-Zdroju w dziedzinie usług medycznych, tj. możliwości zaoferowania komplementarnej oferty usług o wysokiej jakości i niskim relatywnie koszcie; zapewnieniu przybywającym do Rabki-Zdroju kuracjuszom, pacjentom, turystom i osobom poszukującym wypoczynku dobrych warunków pobytu. Dotyczy to usług podstawowych, jak zamieszkanie i wyżywienie, ale również warunków do uprawiania turystyki i sportów, spacerów i rozrywek w szerokiej, zróżnicowanej ofercie. Realizacji tych zamierzeń służyć mają działania zebrane w trzy grupy tzw. programów: Poprawa jakości usług publicznych - znalazły się w nim przedsięwzięcia mające na celu podniesienie jakości szkolnictwa, służby zdrowia, administracyjnej obsługi mieszkańców, warunków bezpieczeństwa publicznego oraz zapewnienie dostępu do kultury; Rozwój infrastruktury technicznej i ochrony środowiska - uwzględniono w nim przedsięwzięcia, których celem jest zapewnienie mieszkańcom Rabki-Zdroju i przybywającym tu kuracjuszom i turystom nieskażonych walorów naturalnego środowiska oraz zapewnienie sprawnego i zgodnego z naturą funkcjonowania urządzeń miejskich, jak wodociągi, kanalizacja, a także system komunikacji, gospodarki odpadami, i in.; Rozwój gospodarczy - od realizacji tego programu twórcy dokumentu uzależniali dostępność do miejsc pracy, poprawę budżetów rodzinnych mieszkańców, a także zwiększenie wpływów do budżetu gminy, która musi sfinansować wszystkie te programy. Według twórców dokumentu realizacja tak wyznaczonych kierunków działań ma spowodować wzmożony napływ kuracjuszy, wczasowiczów i turystów do Rabki-Zdroju. Będzie to równoznaczne ze zwiększeniem szans na zapewnienie mieszkańcom gminy możliwości pracy i zdobycia środków do życia. Należy przewidywać jednak, że mogą zaistnieć trudności w dostosowaniu się ośrodków leczniczych do nowych warunków (m.in. 90

91 wdrażania reform). Może to wywołać okresowe perturbacje, ujawniające się między innymi ograniczeniem stanowisk pracy. Jako dodatkowy kierunek działania, ważny z tego punktu widzenia, przewiduje się możliwość rozwoju usług i drobnej produkcji przemysłowej w tych częściach gminy, w których nie będzie to kolidować z wymaganiami wynikającymi z uzdrowiskowego statusu Rabki-Zdroju. Pozwoli to na znalezienie pracy między innymi przez osoby, które mogą ją utracić w związku z restrukturyzacją ośrodków medycznych. Niemniej ważnym kierunkiem rozwoju jest zapewnienie mieszkańcom Rabki-Zdroju dobrej jakości usług publicznych, świadczonych przez lokalne władze. Chodzi tu przede wszystkim o właściwy stan usług w zakresie edukacji, ochrony zdrowia, administracji lokalnej, bezpieczeństwa, dostępu do kultury i kultury fizycznej a także innych usług o charakterze publicznym, jak łączność, poczta itd. Pozostałe kierunki rozwoju dotyczą środowiska naturalnego miasta i gminy. Mają one na celu umożliwienie mieszkańcom Rabki-Zdroju i jej klientom dostęp do dobrego powietrza i wody, kontakt z naturą i estetycznym, sprzyjającym człowiekowi środowiskiem miasta. A zatem można stwierdzić, iż opracowywany Plan Rozwoju Uzdrowiska jest w pełni spójny z wciąż jeszcze obowiązującą Strategią Rozwoju Gminy Rabka-Zdrój, a równoległa realizacja obu dokumentów spowoduje wzmocnienie wykonania poszczególnych zadań i da im większy impuls, przyczyniając się tym samym do pełniejszego zrealizowania zapisanych w obu dokumentach zamierzeń. Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich Rabki-Zdrój na lata Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich Rabki-Zdrój na lata przyjęty w styczniu 2009 roku wykazuje pełną zgodność z opracowywanym Planem Rozwoju Uzdrowiska. Wynika to z faktu pokrywania się obszarów objętych procesem planowania obu dokumentów tj. obszaru miasta Rabka-Zdrój, które jest tożsame z przebiegiem stref uzdrowiskowych. Z uwagi na fakt podporządkowania procesów rozwojowych miasta funkcji uzdrowiskowej naturalnym jest, iż oba dokumenty bazują na identycznej diagnozie problemów i formułują identyczne cele związane z rozwijaniem funkcji turystycznorozwojowej Rabki-Zdroju. Nadrzędnym celem Programu rewitalizacji jest integracja mieszkańców i zasobów materialnych miasta w celu wzmocnienia funkcji uzdrowiskowoturystycznej Rabki-Zdroju. Punktem wyjścia dla osiągnięcia celów rewitalizacji Rabki- Zdroju jest zwiększenie atrakcyjności miejscowości przez poprawę szeroko rozumianej infrastruktury społeczno-gospodarczej służącej podstawowej tj. turystyczno-uzdrowiskowej funkcji miasta, a przez to przyczynienie się do poprawy standardu i jakości życia jej mieszkańców. Ma się to dokonać poprzez realizacje szeregu spójnych działań w trzech obszarach życia społeczno-gospodarczego: obszarze zagospodarowania przestrzennego; obszarze gospodarczym; obszarze społecznym. Wśród celów Programu znalazły się m.in. zapisy związane z: modernizacją i rozbudową infrastruktury służącej funkcji uzdrowiskowoturystycznej centrum miasta; 91

92 porządkowaniem gospodarki wodno-ściekowej na rewitalizowanym obszarze; poprawą jakości powietrza w obszarze rewitalizowanym; poprawą dostępności do obiektów hotelowo-sanatoryjnych wraz z uporządkowaniem ruchu kołowego w centrum; rozwijaniem współpracy z samorządem gospodarczym i instytucjami otoczenia biznesu w celu wspólnego kształtowania pożądanych kierunków rozwoju gospodarczego zgodnie z podstawowym profilem miasta; szeroką promocją oferty turystycznej, uzdrowiskowej i gospodarczej miasta; budową i modernizacją obiektów infrastruktury społeczno-kulturalnej wraz ze wzmocnieniem ich roli we wspieraniu podstawowych funkcji rozwojowych miasta oraz ochrona obiektów dziedzictwa kulturowo-historycznego; poprawą bezpieczeństwa mieszkańców oraz turystów i kuracjuszy na terenie miasta; tworzeniem systemów kształcenia ustawicznego i podnoszeniem kwalifikacji pracowników sfery uzdrowiskowej oraz turystyczno-rekreacyjnej; poprawą komunikacji pomiędzy środowiskami zainteresowanymi rozwojem miasta. Jak zatem widać właściwie wszystkie cele są w sposób jednoznaczny w swym zasadniczym wyrazi podporządkowane głównej tj. uzdrowiskowo-turystycznej funkcji miasta i w jej rozwijaniu upatrują szansę na bardziej dynamiczny i jednocześnie zrównoważony rozwój Studium Uwarunkowań i Kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Rabka-Zdrój. Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rabka-Zdrój zostało przyjęty uchwałą Rady Gminy nr XXXV/256/01 z dnia 28 marca 2001 roku. W dokumencie wydzielono obszary na terenie gminy pod kątem sprawowanej przez nie funkcji i przeznaczenia. W obrębie każdego z obszarów funkcjonalnych wytyczono z kolei podstrefy o cechach charakterystycznych i przypisanych kierunkach działań. Układ ten prezentuje się następująco: I. Obszary o przewadze funkcji ogólnomiejskich oraz osadniczych, wśród których wyróżniamy: Strefę centrum miejskiego - teren koncentracji różnych form usług połączony z zabudową mieszkaniową, położony pomiędzy ulicami Zakopiańską i Piłsudskiego, a rzeką Rabą. Planuje się zwiększenie wartości estetycznych terenu, eliminację uciążliwości związanych z ruchem tranzytowym i działalnością produkcyjną kolidującą z reprezentatywnym charakterem, a także uporządkowanie zabudowy i ochronę istniejących obiektów dziedzictwa kulturowego w postaci zespołu kościelnego i założenia dworskiego. Strefa intensywnego zainwestowania miejskiego - teren zwartej zabudowy, głównie mieszkaniowej wielorodzinnej, w połączeniu z usługami. Planuje się utrzymanie funkcji obszaru i uporządkowanie zabudowy. 92

93 Strefa aktywizacji gospodarczej - tereny zainwestowane oraz kompleksy dotychczas niezainwestowane, położone poza strefą ochrony uzdrowiskowej A, o dogodnej lokalizacji komunikacyjnej, z możliwością uzbrojenia terenu, w rejonie ulicy Kilińskiego oraz drogi nr 95 w Zaborni. Teren ten proponuje się przeznaczyć jako miejsce usytuowania usług komercyjnych i niewielkich zakładów produkcyjnych o małej uciążliwości dla środowiska. Strefa rezerwy terenu dla funkcji usługowych o odrębnych regulacjach planistycznych - jest to obszar niezagospodarowanych terenów rolnych położonych po wschodniej stronie drogi krajowej nr 7 przy zjeździe ze Zbójeckiej Góry w kierunku Zaborni. Z uwagi na dobrą dostępność komunikacyjną terenu planuje się utworzenie obiektów usług komercyjnych, jednakowoż w formie nie powodującej uciążliwości dla zasobów przyrody i niekolidującej z walorami krajobrazowymi obszaru. Konieczne jest uzbrojenie terenu i utworzenie systemu komunikacji wewnętrznej. Strefa intensywnej zabudowy jednorodzinnej - swoim zasięgiem obejmuje tereny o przewadze funkcji mieszkaniowej, z przewagą zabudowy jednorodzinnej i małym udziałem funkcji uzdrowiskowych, również tereny pozbawione planów zainwestowania, przeznaczone jako rezerwa terenowa dla rozwoju mieszkalnictwa. Planuje się utrzymanie funkcji obszaru, uporządkowanie zabudowy, eliminacje obiektów uciążliwych kolidujących z funkcją terenu, modernizację infrastruktury. Strefa zainwestowania ekstensywnego - obejmuje układy osadnicze, przede wszystkim zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej wraz z usługami, o charakterze podmiejskim i wiejskim zlokalizowane w części Chabówki, Rdzawce, Ponicach, Rabka Zaryte. Planuje się realizację systemu kanalizacji i rozwój bazy turystycznej i agroturystycznej poprzez tworzenie gospodarstw agroturystycznych i zabudowy letniskowej. Wyklucza się lokalizację przedsięwzięć mogących generować zanieczyszczenia, uciążliwości akustyczne i odorowe, ścieki. II. Obszary o przewadze funkcji uzdrowiskowych Strefa lecznictwa uzdrowiskowego - obszary istniejącej zabudowy uzdrowiskowej zamkniętej w postaci szpitali, klinik i sanatoriów i zabudowy uzdrowiskowej otwartej z obiektami uzupełniającymi. Planuje się przeprowadzenie remontów i modernizacji istniejących obiektów. Rozbudowa możliwa jedynie przy zachowaniu 200 m 2 powierzchni przypadającej na jednego kuracjusza. Dalszy rozwój bazy uzdrowiskowej dopiero po rozbudowie istniejącej. Należy dążyć do eliminacji ruchu międzydzielnicowego przebiegającego względem dzielnicy uzdrowiskowej poprzez budowę mostu na Poniczance i połączenie ulic Nowy Świat i Podhalańskiej. Strefa zieleni uzdrowiskowej - Park Zdrojowy z obrzeżem leśnym i brzegami Poniczanki, tereny w strefie A na urządzenie zieleni uzdrowiskowej, w tym nowego parku zdrojowego (Nowy Świat, Bydłoniówka) i parku leśnego (stoki Grzebienia). Planuje się utrzymanie zasobów zieleni parku zdrojowego z zakazem wprowadzania w jego obszar odmiennych funkcji. Strefa zabudowy mieszkalno-pensjonatowej - obszary zlokalizowane w strefie A z zabudową o charakterze pensjonatowym, a także zabudowa jednorodzinna i obiekty usługowe, w tym związane z lecznictwem, 15 ha terenu przewidzianego pod rozbudowę bazy uzdrowiskowej. Planuje się zwiększenie obszaru o tym charakterze, a także poprawę warunków zamieszkania poprzez rozwój i modyfikację istniejącej infrastruktury technicznej, komunikacyjnej i sanitarnej, eliminacje obiektów 93

94 uciążliwych nie licujących z funkcją obszaru, minimalizację oddziaływania istniejącej zabudowy przed uciążliwościami związanymi głownie z komunikacją drogową. III. Obszary gospodarki rolnej i leśnej oraz funkcji środowiskowych i ochronnych. Strefa gospodarki rolnej uprawowej - obszary przeznaczone dla gospodarki rolnej bez ograniczeń w sposobach użytkowania gruntu (także funkcji ornej), obszary wyłączone z zabudowy z uwagi na wysokie walory krajobrazowe odcinka drogi nr 95 i dużą odległość od istniejących zespołów osadniczych. Planuje się dopuszczenie do budowy obiektów rekreacyjnych w postaci wyciągów orczykowych. Zabudowa kubaturowa z uwagi na walory krajobrazowe jedynie w dolnej części stoków. Strefa gospodarki rolnej wypasowej - tereny przeznaczone dla gospodarki rolnej, ze wskazaniem dla trwałych użytków zielonych i pastwisk. Wyłączone z zabudowy z uwagi na w większości niekorzystne warunki fizjograficzne. Dopuszcza się lokalizację obiektów rekreacyjnych w postaci wyciągów orczykowych i nie kolidujących z układem krajobrazowym zabudowań. Strefa gospodarki leśnej i środowisk przejściowych - lasy, grunty rolniczo nieprzydatne, grunty rolne na terenach źródliskowych, osuwiskowych, w przeważającej części na spadkach powyżej 20%, wieloletnie tereny odłogowe na obszarach rolniczych. Konieczne jest sporządzenie i wprowadzenie w życie planów urządzania lasów prywatnych, z uwzględnieniem założeń planów urządzenia lasów. Proponuje się zalesianie wg programów indywidualnych lub opracowanych dla uprzednio wykupionych gruntów albo pozostawienie sukcesji naturalnej. Usytuowanie obiektów rekreacyjnych możliwe jest jedynie na terenach otwartych bądź wymagających nieznacznego przystosowania. Strefa obszarów przywodnych - doliny cieków wodnych, wody płynące wraz z ich otuliną biologiczną, tereny zalewowe w granicach wody jednoprocentowej. Należy dążyć do odnowy biologicznej wymienionych terenów, ograniczać powstawanie zabudowy zarówno mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej. W rejonach mało stabilnych koryt rzecznych (Raba poniżej centrum miasta, środkowa Poniczanka i Rdzawka) dokonać koniecznej regulacji technicznej. IV. Obszary i strefy specjalne (o szczególnych warunkach zagospodarowania) Obszary ochrony uzdrowiskowej- tereny położone w strefach A, B i C ochrony uzdrowiskowej zagospodarowywane zgodnie z Statutem Uzdrowiska Rabka-Zdrój i ustawą z dnia 28 lipca 2005 roku o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych. Strefa zasięgu oddziaływań komunikacyjnych - tereny o charakterze rolnym, mieszkaniowym i usługowym zlokalizowane wzdłuż projektowanej drogi ekspresowej (drogi krajowe nr 7, 95 i 98). Wytyczne co do rodzaju modernizacji winny być opracowane na podstawie oceny oddziaływania inwestycji na środowisko. Zgodnie z przyjętymi założeniami interwencja Programu Rozwoju Uzdrowiska koncentrować się będzie na Obszarze I, tj. o przewadze funkcji ogólnomiejskich (strefy: centrum miejskiego, intensywnego zainwestowania miejskiego oraz aktywizacji gospodarczej), a także Obszarze II, tj. o przewadze funkcji uzdrowiskowych (strefy: lecznictwa uzdrowiskowego, zieleni uzdrowiskowej oraz zabudowy mieszkalno- pensjonatowej) i Obszarze IV. Obszary i strefy specjalne. 94

95 4.4. Dokumenty dotyczące polityk w różnych sektorach społeczno-gospodarczych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, w szczególności w odniesieniu do rozwoju turystyki i rekreacji - zgodność z dokumentami na szczeblu krajowym Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia - Narodowa Strategia Spójności Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie Narodowa Strategia Spójności ( ) zostały zaakceptowane przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r. Polska, wstępując do Unii Europejskiej (UE) w maju 2004 r., włączyła się w realizację jednej z ważniejszych wspólnotowych polityk polityki spójności, mającej na celu promowanie harmonijnego rozwoju całego terytorium UE poprzez działania prowadzące do zmniejszania dysproporcji w poziomach rozwoju jej regionów, a tym samym do wzmocnienia spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej Wspólnoty. Dzięki odpowiedniemu ukierunkowaniu działań realizowanych w ramach polityki spójności, przy wsparciu finansowym funduszy strukturalnych, Polska ma szansę na odrobienie zaległości rozwojowych oraz znaczne przyspieszenie procesów zmierzających do osiągnięcia konwergencji z innymi regionami i krajami Wspólnoty. Na podstawie wytycznych UE określających główne cele polityki spójności oraz uwzględniając uwarunkowania społecznogospodarcze Polski przygotowano Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata (NSRO) wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Dokument określa kierunki wsparcia ze środków finansowych dostępnych z budżetu UE w okresie 7 najbliższych lat w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności. NSRO jest instrumentem odniesienia dla przygotowania programów operacyjnych, uwzględniając jednocześnie zapisy Strategii Rozwoju Kraju na lata (SRK) oraz Krajowego Programu Reform na lata (KPR), odpowiadającego na wyzwania zawarte w Strategii Lizbońskiej. Projekt NSRO został przygotowany zgodnie z wymogami art. 27 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności i uchylającego Rozporządzenie (WE) nr 1260/1993 (dalej: Rozporządzenie Rady nr 1083/2006). Dokument przedstawia analizę sytuacji społeczno-gospodarczej kraju i jej regionów, formułuje najważniejsze wyzwania dla kraju w perspektywie kolejnych lat oraz określa cele zmierzające do osiągnięcia spójności społeczno-gospodarczej i terytorialnej z krajami i regionami Wspólnoty, prezentuje alokację środków finansowych na poszczególne programy oraz skrócony system realizacji. Dodatkowo przedstawiono opis programów operacyjnych, realizujących zakładane w NSRO cele. Celem strategicznym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia ( ) dla Polski jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Celami horyzontalnymi NSRO są: poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa, poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, 95

96 budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług, wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Obok działań o charakterze prawnym, fiskalnym i instytucjonalnym cele NSRO będą realizowane za pomocą programów i projektów współfinansowanych ze strony instrumentów strukturalnych, tj.: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko EFRR i FS, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka EFRR, Program Operacyjny Kapitał Ludzki EFS, 16 Regionalnych Programów Operacyjnych EFRR, Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej EFRR, Program Operacyjny Pomoc Techniczna EFRR, Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej EFRR. Wyżej wymienione programy operacyjne są zarządzane na poziomie kraju, a w przypadku RPO zarządzane na poziomie 16 regionów. Wszystkie programy stanowią podstawowy poziom operacyjny NSRO. Będą one więc przyczyniać się do realizacji celu strategicznego oraz horyzontalnych celów szczegółowych nakreślonych w tym dokumencie. Celem strategicznym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia dla Polski przyjętych ostatecznie w maju 2007 roku - jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Dla ich osiągnięcia sformułowano 6 celów horyzontalnych, wśród których znajduje się cel Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W jego ramach wiele miejsca poświęcono problemom rewitalizacji upatrując w dobrze przeprowadzonych działaniach rewitalizacyjnych szansę na przeciwdziałanie marginalizacji i peryferyzacji obszarów problemowych. W szczególności rozumie się przez nią proces przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych w zdegradowanych częściach miast, przyczyniający się do poprawy jakości życia mieszkańców, przywrócenia ładu przestrzennego i do ożywienia gospodarczego. Obejmuje przede wszystkim części starej, często zabytkowej zabudowy oraz humanizację osiedli budowanych z wielkiej płyty. Jej celem jest także zachowanie walorów historycznych (w tym głównie urbanistycznych i architektonicznych) miast, podkreślenie ich unikalności i kolorytu lokalnego, co może zwiększyć ich atrakcyjność turystyczną, a tym samym przyczynić się do wzrostu szans rozwojowych. W omawianym dokumencie podkreśla się, iż rewitalizacji powinny zostać poddane miasta o istotnym znaczeniu dla rozwoju otaczających je układów lokalnych, znajdujących się w trudnej sytuacji społecznej i gospodarczej, a także miasta o wysokich walorach turystycznych. Szczególnie, iż turystyka jest rozumiana w tym dokumencie jako aktywność spinającą regiony, łączącą obszary miejskie z wiejskimi, aktywizującą wieś dziedziną przyczyniającą się do rewitalizacji obszarów 96

97 zdegradowanych, nadającą nowy sens obszarom podmiejskim z funkcjami turystycznorekreacyjnymi. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata PO Innowacyjna Gospodarka na lata , przyjęty uchwałą Rady Ministrów w dniu 30 października 2007 r., jest jednym z programów operacyjnych służących realizacji celów Narodowej Strategii Spójności. Celem głównym POIG jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących celów szczegółowych: Zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw; Wzrost konkurencyjności polskiej nauki; Zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym; Zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym; Tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy; Wzrost wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarce. Kwestiom związanym m.in. z rozwojem usług turystycznych poświęcono zapisy 6 osi priorytetowej Polska gospodarka na rynku międzynarodowym, Działanie 6.3 Promocja turystycznych walorów Polski i Działanie 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym. Wzrost ruchu turystycznego wg autorów tego dokumentu jest jednym z warunków poprawy pozycji konkurencyjnej polskiej gospodarki. Realizacji tych zamierzeń służyć ma szereg działań z zakresu zarówno promocji walorów turystycznych, w tym tworzenie nowych, innowacyjnych typów produktów i usług turystycznych, jak i inwestycje w zakresie produktów turystycznych o znaczeniu ponadregionalnym. A efektem tak prowadzonych działań ma być wzrost dochodów czerpanych bezpośrednio z turystyki. Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka na lata W latach współpraca w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym będzie realizowana w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej Cel Europejska Współpraca Terytorialna (EWT). Wyodrębnienie współpracy terytorialnej jako osobnego celu polityki spójności potwierdza duże znaczenie wspólnych przedsięwzięć podejmowanych przez partnerów unijnych. O rosnącym znaczeniu tego typu współpracy świadczy również zwiększenie wysokości środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W latach na rozwój współpracy terytorialnej z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych zostanie łącznie 7,75 mld euro. Polska alokacja na realizację programów w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej wyniesie 557,8 mln euro. Dodatkowe 173,3 mln euro zostanie przeznaczonych przez Polskę na współpracę transgraniczną z państwami nie należącymi do Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP). Zgodnie z celem głównym, program ma przyczynić się do realizacji poniższych celów strategicznych współpracy w obszarze przygranicznym: 97

98 Wspieranie rozwoju partnerskiej współpracy polsko-słowackiej w zakresie poprawy stanu infrastruktury transgranicznej, prowadzącej do integracji przestrzennej obszaru oraz zwiększenia jego dostępności i atrakcyjności dla mieszkańców, inwestorów i turystów; Promowanie partnerskiej współpracy polsko-słowackiej na rzecz trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego, kulturalnego i środowiska w polskosłowackim regionie przygranicznym; Promowanie inicjatyw lokalnych i nawiązywanie kontaktów transgranicznych poprzez realizację mikroprojektów opartych na działaniach typu ludzie dla ludzi. W oparciu o wspólną diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej na obszarze pogranicza polsko-słowackiego określono wspólne priorytety strategiczne, które znalazły odbicie w opracowywanym dokumencie programowym. W programie powinno uczestniczyć wiele instytucji z różnych części pogranicza reprezentujących różne dziedziny. W ramach programu ustalono m.in. Priorytet II. Rozwój społeczno-gospodarczy, którego celem jest promowanie polsko-słowackiej współpracy partnerskiej dla zrównoważonego społeczno-gospodarczego, środowiskowego i kulturalnego rozwoju terenów przygranicznych Polski i Republiki Słowackiej. Budowa zespołu basenów przyczyni się do realizacji zapisów Programu Operacyjnego w temacie 2.1 Rozwój współpracy transgranicznej w zakresie turystyki. Strategia Rozwoju Turystyki w latach Projekt Strategii Rozwoju Turystyki na lata w ostatecznej wersji został opracowany w marcu 2007 roku. Dokument ten przedstawia koncepcję modernizacji polskiej turystyki, z uwzględnieniem jej uwarunkowań, źródeł finansowania i systemu ewaluacji. Cele i priorytety wyznaczone w Strategii Rozwoju Turystyki na lata mają sprzyjać budowaniu silnych podstaw gospodarki turystycznej. W skali makroekonomicznej realizacja zapisów Strategii wyraźnie wpisuje się w realizację celów strategicznych UE określonych w Strategii Lizbońskiej, a także celów rozwoju społeczno-gospodarczego Polski określonych w Narodowym Planie Rozwoju na lata Strategia rozwoju turystyki jest oparta o zasadę zrównoważonego rozwoju i zakłada wykorzystanie dziedzictwa kultury, tradycyjnej gościnności i bogactwa przyrody do wzrostu znaczenia turystyki w tworzeniu dochodu narodowego oraz budowania pozytywnego obrazu Polski w kraju i na świecie. Wśród obszarów priorytetowych wyznaczonych w Strategii znalazł się OBSZAR PRIORYTETOWY IV. Kształtowanie przestrzeni turystycznej, obejmujący Cel operacyjny IV.1 - Kształtowanie środowiska w kontekście rozwoju przestrzeni turystycznej, a w jego ramach: Działanie IV Innowacje w dziedzinie infrastruktury na rzecz zrównoważonego rozwoju turystyki, w ramach którego przewiduje się uruchomienie programów wspierających działania lokalnych społeczności w zakresie wdrażania nowych rozwiązań technicznych i na rzecz modernizacji obiektów noclegowych i uzdrowiskowych, infrastruktury turystycznej oraz wykorzystania technik organizacyjnych, technologii i materiałów, których proces produkcyjny i stosowanie minimalizuje negatywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze. Działanie IV Wsparcie inicjatyw proturystycznych o charakterze ponadlokalnym, w ramach którego przewiduje się wspieranie rozwoju obszarów wiejskich w kontekście 98

99 powiązania go z turystyką. Popierane będą programy stworzone przez społeczności lokalne w zakresie wdrażania nowych rozwiązań technicznych i na rzecz modernizacji obiektów noclegowych i uzdrowiskowych, infrastruktury turystycznej oraz wykorzystania technik, technologii i materiałów, przyczyniających się do minimalizacji negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze. Działanie IV Wykorzystanie terenów i obiektów o potencjalnym znaczeniu dla turystyki. Działanie przewiduje intensyfikację rozwoju nowoczesnych produktów turystyki zdrowotnej i rekreacyjnej, tworzących polską markę uzdrowiskową. Będzie to polegać na wykreowaniu produktów turystycznych w uzdrowiskach stanowiących spakietyzowaną, gotową do sprzedaży ofertę składająca się z usług i towarów ułatwiających wypoczynek, rehabilitację, regenerację i profilaktykę zdrowotną. Turystyka powinna stać się atrakcyjnym elementem pobytu uzdrowiskowego z jednej strony, a usługi uzdrowiskowe powinny być stałym i atrakcyjnym elementem pobytów turystycznych z drugiej. Dlatego zakłada się uwzględnienie zagadnień turystyki uzdrowiskowej w pracach nad Regionalnym Programem Operacyjnym Spójność i konkurencyjność regionów. Odrębną kwestią poruszana w dokumencie jest Rozwój infrastruktury atrakcji turystycznych, co powinno prowadzić do lepszego i skuteczniejszego wyeksponowania atrakcji turystycznych, zwiększenia ich dostępności, wzbogacenia o kolejne usługi, podniesienia zainteresowania kolejnych grup odbiorców, w tym osób niepełnosprawnych. Odpowiednio przygotowana infrastruktura może przyczynić się również do właściwego ukształtowania ruchu turystycznego, a co za tym idzie do skuteczniejszej ochrony zasobów naturalnych i kulturowych. Program Rozwoju Uzdrowisk Polskich na lata oraz Cele i działania założone w opracowaniu koncepcji rozwoju uzdrowisk poprzez rozwój infrastruktury uzdrowiskowej i około uzdrowiskowej, skupiają się miedzy innymi na: Zapewnieniu ładu przestrzennego jako istotnego warunku rozwoju gospodarczego. Usprawnieniu gospodarki przestrzennej we wszystkich skalach w celu poprawy atrakcyjności inwestycyjnej i osiedleńczej oraz poprawie jakości życia mieszkańców miejscowości uzdrowiskowych. Zwiększeniu lesistości i spójności przestrzennej lasów, zwiększeniu powierzchni obszarów chronionych zwłaszcza na terenach najcenniejszych. Propagowaniu form turystyki przyjaznej dla środowiska. Zgodnymi z zasadami ekorozwoju gospodarowaniu środowiskiem przyrodniczym. Szerszemu wykorzystaniu technologii przyjaznych dla środowiska. Rozwoju edukacji proekologicznej i polepszeniu informacji. Elastycznym i efektywnym korzystaniu z instrumentów ochrony przyrody. Zwiększeniu dostępności zewnętrznej regionów uzdrowiskowych poprzez modernizację i rozbudowę połączeń drogowych i kolejowych. Kształceniu kadr dla turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego, rozwoju instytucji obsługi rynku turystycznego. Wypracowaniu markowych produktów turystycznych i ich promocja. Organizacji imprez kulturalnych i folklorystycznych. 99

100 Wzmacnianiu współpracy międzynarodowej, wymianie idei i doświadczeń, wyjazdach studyjnych, spotkaniach ludzi biznesu, nauki, kultury i sportu. Tworzeniu międzynarodowych grup i instytucji. Dbałości o sprawne funkcjonowanie (a w niektórych uzdrowiskach utworzenie) zintegrowanego systemu transportu zbiorowego, usprawnienie ruchu samochodowego i zmniejszenie jego negatywnych efektów. Rozwoju wybranych, wyspecjalizowanych usług medycznych i rehabilitacyjno-leczniczych o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. 100

101 5. PLANOWANE ZADANIA PLANU ROZWOJU UZDROWISKA - ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU Powszechnie uważa się 2, że turystyka zdrowotna, w tym turystyka uzdrowiskowa, będzie jedną z najprężniej rozwijających się dziedzin turystyki. Wiąże się to niewątpliwie ze starzeniem się społeczeństw europejskich, ogólnym wzrostem świadomości i chęci dbania o własne zdrowie zarówno wśród ludzi młodszych jak i starszych oraz ze wzrostem zamożności społeczeństw. Dziś, obok tradycyjnego modelu lecznictwa uzdrowiskowego pojawia się dynamicznie rozwijająca się turystyka uzdrowiskowa. Dużą popularność zyskują, oferowane w ramach wyjazdów weekendowych lub kilkudniowych, zabiegi typu wellness czy też spa. O wyborze miejsca i formie wypoczynku decyduje konsument cieszący się większymi dochodami, a także wzrost świadomości i wysoki poziom edukacji prozdrowotnej w społeczeństwie, potrzeba dbałości o zdrowie, kondycję fizyczną i wygląd. Uzdrowiska powinny zatem nastawić się na przygotowanie atrakcyjnej, innowacyjnej i konkurencyjnej oferty obejmującej usługi leczniczo-profilaktyczno-rehabilitacyjne, turystyczno-wypoczynkowe, sportowo-rekreacyjne, kulturalne i inne, które pozwolą im w przyszłości na efektywny rozwój. Polska zajmuje siódme miejsce w Europie pod względem ilości uzdrowisk, co stawia ją na dobrej pozycji startowej jeśli chodzi o możliwość konkurowania o zagranicznego klienta. Uzdrowiska w Polsce są w większości położone w najbardziej atrakcyjnych regionach turystycznych i wypoczynkowych. Na rozwój turystyki uzdrowiskowej w Polsce ma także duży wpływ wielowiekowa tradycja wyjazdów do wód, atrakcje krajoznawcze w miejscowościach uzdrowiskowych, np.: muzea, parki, zabytki sakralne i rezydencjonalne oraz organizowanie stałych imprez artystycznych, zwłaszcza muzycznych, także o randze międzynarodowej. Dużą atrakcją wielu uzdrowisk jest także specyficzna infrastruktura zdrojowa i lecznicza, nie spotykana w innych miejscowościach wypoczynkowych. W uzdrowiskach znajdują się pijalnie wód mineralnych, zakłady przyrodolecznicze, przychodnie zdrojowe, termalne baseny kąpielowe, tężnie solankowe, a także piękne parki zdrojowe i specjalne plenerowe tereny spacerowe, szeroko wykorzystywane zarówno przez kuracjuszy jak i turystów. Niektóre miejscowości mają rozbudowaną infrastrukturę sportową i rekreacyjną, przez co stanowią popularne ośrodki turystyki specjalistycznej, centra sportów zimowych i wodnych oraz bazy górskiej turystyki kwalifikowanej. Jednym z najważniejszym wyzwań, przed którymi stoją nasze uzdrowiska jest wyjście poza świadczenie usług związanych tylko z lecznictwem uzdrowiskowym oraz profilaktyką i poszerzenie swej działalności o ofertę związaną z wypoczynkiem turystycznym. W większości przypadków, co związane jest ze specyfiką funkcjonowania gmin uzdrowiskowych, w budowaniu tej oferty uzdrowiska będą opierać się o walory przyrodnicze, rozbudowując ją o ofertę kulturalną. Pierwsze pozytywne rodzime doświadczenia takie jak: ośrodki typu spa, obiekty rekreacji wodnej, kompleksy odnowy biologicznej, stacje narciarskie, parki rozrywki, dowodzą, że warto postawić na wielofunkcyjne uzdrowiska, które z odpowiednio 2 VII Kongres Uzdrowisk Polskich, Kudowa-Zdrój maja 2008; G.Lasak Nowe trendy w turystyce uzdrowiskowej w Polsce i w Europie 101

102 przygotowaną ofertą uzdrowiskowo-turystyczną będą mogły w pełni zaistnieć i aktywnie konkurować na rynkach międzynarodowych. Takie uzdrowiska, także w Polsce stają się stymulatorami lokalnego, a nawet regionalnego rozwoju gospodarczego i dlatego warto dalej w nie inwestować. Dostrzegając wagę tych procesów i potrzebę pogłębienia funkcji uzdrowiskowej oraz turystyczno-rekreacyjnej Rabki-Zdroju zarówno rabczański samorząd, jak i mieszkańcy miasta, od dłuższego czasu podejmują działania zmierzające do stworzenia szerokiej płaszczyzny współpracy wszystkich publicznych i prywatnych podmiotów zajmujących się lecznictwem uzdrowiskowym, wypoczynkiem i rekreacją, szeroko rozumianym rozwojem gospodarczym i społeczno-kulturalnym oraz codziennym życiem miasta z zamiarem wypracowania wspólnych celów, zadań oraz długofalowego systemu współpracy, który pozwoli wdrażać i realizować wspólnie wypracowaną wizję w dłuższej perspektywie czasu. Efektem tych działań było podjęcia prac zarówno nad Programem Rewitalizacji Obszarów Miejskich Rabki-Zdroju, jak i Planem Rozwoju Uzdrowiska. W efekcie licznych spotkań i konsultacji z rożnymi środowiskami zainteresowanymi rozwojem Rabki-Zdroju udało się zdiagnozować najistotniejsze braki i zaniedbania, które hamują proces przekształcania się miasta w nowoczesny ośrodek turystyczno-uzdrowiskowy. Potwierdzony został tym samym podstawowy kierunek rozwoju miasta, który został odzwierciedlony w głównym celu Planu Rozwoju Uzdrowiska który zakłada: Integrację mieszkańców i zasobów materialnych miasta w celu wzmocnienia funkcji uzdrowiskowo-turystycznej Rabki-Zdroju W tym kontekście cel ten definiuje szereg działań i społecznych aktywności, które, w dłuższej perspektywie czasu, powinny doprowadzić do: rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego w Rabce-Zdroju, w tym także poprzez otwieranie się na nowe grupy kuracjuszy; rozwoju funkcji turystyczno-wypoczynkowej jako najbardziej zbieżnej z rozwojem uzdrowiska, w tym wydłużenie pobytu turystów odwiedzających Rabkę-Zdrój, jak również przedłużenie sezonów wypoczynku zimowego i letniego; dywersyfikacji i zwiększenia dochodów budżetu gminy dzięki wspieraniu rozwoju także innych niż lecznictwo uzdrowiskowe funkcji miasta (które nie utrudnią funkcjonowania uzdrowiska); zahamowania odpływu kapitału ludzkiego poprzez podniesienie jakości życia na terenie Rabki-Zdroju. Jednak aby tak zdefiniowaną wizję rozwoju Rabki-Zdroju osiągnąć konieczne jest podjęcie szeregu działań we wcześniej zdefiniowanych sferach mających wpływ na funkcjonowanie miasta jako ważnego ośrodka uzdrowiskowo-wypoczynkowego. W trakcie spotkań i konsultacji zdefiniowano następujące cele Planu Rozwoju Uzdrowiska: CELE W OBSZARZE TURYSTYKA I REKREACJA 1. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury służącej funkcji uzdrowiskowo-turystycznej Rabki-Zdroju w celu stworzenia kompleksowej i innowacyjnej oferty produktowej obejmującej usługi: leczniczo-rehabilitacyjne, medyczne, turystyczne, poznawczohistoryczne oraz rekreacyjno-sportowe. 2. Wzmocnienie infrastruktury kulturalnej uzdrowiska w celu uatrakcyjnienia oferty 102

103 pobytowej. 3. Tworzenie systemów kształcenia ustawicznego, podnoszenie kwalifikacji pracowników sfery uzdrowiskowej oraz turystyczno-rekreacyjnej. 4. Szeroka promocja oferty turystycznej, uzdrowiskowej i gospodarczej miasta. CELE W OBSZARZE LECZNICTWO UZDROWISKOWE 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury uzdrowiskowej. CELE W OBSZARZE GOSPODARCZYM W TYM ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE, INFRASTRUKTURA KOMUNALNA, ROZWÓJ GOSPODARCZY 1. Nadanie czytelnych funkcji i kierunków rozwoju poszczególnym obszarom miasta. 2. Porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na obszarze uzdrowiska. 3. Poprawa jakości powietrza w obszarze uzdrowiska. 4. Poprawa dostępności do obiektów hotelowo-sanatoryjnych wraz z uporządkowaniem ruchu kołowego. Punktem wyjścia dla osiągnięcia celów Planu Rozwoju Uzdrowiska Rabka-Zdrój jest zwiększenie atrakcyjności miejscowości przez poprawę szeroko rozumianej infrastruktury społeczno-gospodarczej służącej podstawowej tj. turystyczno-uzdrowiskowej funkcji miasta, a przez to zbudowanie przewagi konkurencyjnej Uzdrowiska w stosunku do innych ośrodków zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami. Powinno to nastąpić na drodze wielu małych i większych projektów realizowanych zarówno przez władze samorządowe, jak i inwestorów gospodarczych oraz grupy obywatelskie na koszt budżetu publicznego, z dotacji zewnętrznych, kapitału prywatnego, pożyczek i kredytów. Część największych zadań finansowana winna być początkowo głównie ze środków publicznych. Dotyczy to w szczególności modernizacji infrastruktury i stworzenie enklaw wysokiej jakości przestrzeni miejskiej przede wszystkim związanych z funkcją turystyczno-uzdrowiskową tak, aby w naturalny sposób zachęcić do inwestowania w mieście także kapitał prywatny, który jednak podtrzyma i wzmocni pożądane przez samorząd kierunki rozwoju Rabki-Zdroju. Takie podejście będzie miało dodatkowy pozytywny efekt w postaci kontrolowania przez lokalny samorząd procesów inwestycyjnych, które winny być zgodne z założoną funkcją obszarów, unikając tym samym przypadkowego i chaotycznego zainwestowania obszaru miasta. Realizacja tak zdefiniowanych celów w ramach Planu Rozwoju Uzdrowiska winna doprowadzić w założonej perspektywie jego realizacji (tj. do roku 2015) do osiągnięcia rezultatów w postaci usunięcia najważniejszych barier i tym samym wykorzystania szans rozwojowych stojących przed Uzdrowiskiem poprzez konsekwentne rozwijanie założonych w Planie funkcji dla tego ośrodka miejskiego. Istotne jest jednocześnie, iż podejmowanie interwencji we wskazanych powyżej sferach wpłynie na społeczno-gospodarczy rozwój całej miejscowości podniesienie jakości przestrzeni publicznej, ułatwienie prowadzenia procesów gospodarczych, wpłynie na poprawę bezpieczeństwa i dostęp do bogatej oferty kulturalno-oświatowej przyczyniając się tym samym do poprawy jakości i standardów życia mieszkańców całego miasta. 103

104 Ranking barier na drodze do realizacji celów Wyróżniono następujące bariery wzrostu, które powinny zostać pilnie zlikwidowane tak, aby zapewnić harmonijny, a zarazem dynamiczny rozwój Rabki-Zdroju, w szczególności poprzez rozwój i doinwestowanie obszarów stanowiących wizytówkę miasta. 1. Niedoinwestowanie terenów zielonych i terenów rekreacyjnych stanowiących podstawę rozwoju i budowania przewagi konkurencyjnej Uzdrowiska; 2. Brak atrakcyjnej infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej stanowiącej zachętę do przyjazdu do Rabki-Zdrój, a jednocześnie tworzącej atrakcyjne miejsca pracy dla mieszkańców Rabki-Zdroju; 3. Zaniedbania w kształtowaniu przestrzeni publicznej duża liczba podupadających (często zabytkowych) obiektów w centrum miasta; 4. Istotne braki w dostępie do atrakcyjnej oferty spędzania czasu wolnego (zarówno dla mieszkańców miasta, jak i osób odwiedzających Rabkę-Zdrój); 5. Nadmierne obciążenie ruchem samochodowym w bezpośrednim sąsiedztwie strefy A Uzdrowiska; 6. Wieloletnie zaniedbania w komunikacji pomiędzy władzami samorządowymi, a mieszkańcami miasta. Ranking efektywności instrumentów dynamizujących rozwój Uzdrowiska W trakcie prac nad Planem podjęto się zidentyfikowania instrumentów, które mogą mieć wpływ na zdynamizowanie rozwoju Uzdrowiska z jego podstawowymi funkcjami (tj. leczniczo-sanatoryjną oraz turystyczno-rekreacyjną), a tym samym przyspieszenie procesów rozwojowych miasta i budowanie jego przewagi konkurencyjnej. Wśród dostępnych instrumentów według rankingu efektywności należy wymienić: 1. Przygotowanie i przyjęcie przez samorząd dokumentów planistycznych porządkujących funkcje obszaru miasta; 2. Wskazanie możliwych obszarów zainwestowania wraz z przypisaniem preferowanych funkcji; 3. Lokalne regulacje prawne porządkujące przestrzeń i zachowania obywateli i przyjezdnych; 4. Tworzenie podstaw instytucjonalnych do realizacji dużych projektów inwestycyjnych przez podmioty publiczne oraz do współpracy podmiotów publicznych i prywatnych przy wspólnych projektach; 5. Inwestycje publiczne realizowane jako zaczyn dla inwestycji prywatnych; 6. Inicjowanie przez samorząd przedsięwzięć publiczno-prywatnych; 7. Inicjowanie i współorganizowanie przez samorząd i organizacje pozarządowe projektów społecznych prowadzących do podnoszenia świadomości mieszkańców w zakresie ekologii, porządku publicznego, edukacji, potrzeb kulturalnych i 104

105 artystycznych, zagospodarowania czasu wolnego; 8. Kampanie marketingowe promujące markę Rabka-Zdrój jako uzdrowisko, miejsce zdrowego zamieszkania, wysokiej jakości środowisko pracy i wypoczynku o bogatym dziedzictwie kulturalnym i przyrodniczym; 9. Rozwijanie systemów informacyjnych (baz danych dostępnych przez Internet, stanowiska informacyjnego w Urzędzie Miasta, regularnych oficjalnych publikacji dotyczących prac i zamierzeń lokalnych władz) dostarczających szerokiej podstawy do podejmowania decyzji inwestycyjnych oraz decyzji o zamieszkaniu lub podjęciu pracy w Rabce-Zdroju; 10. Organizacja dużych, cyklicznych wydarzeń związanych z funkcją uzdrowiskową, a także dziedzictwem kulturalnym, przyrodniczym i gospodarczym stanowiących wyraźną identyfikację Rabki-Zdrój i skupiających choćby przez krótki czas szczególną uwagę na mieście - zarówno mieszkańców, jak i świata zewnętrznego; należy przy tym podkreślić, że aspekt promocji wewnętrznej (w stosunku do własnych mieszkańców) jest niemal równie ważny jak promocja zewnętrzna; 11. Działania edukacyjne, w tym przede wszystkim wspomaganie procesów kształcenia ustawicznego oraz kształtowanie właściwych postaw młodych ludzi w ramach obowiązku szkolnego. Proponowane instrumenty wdrażania Planu Rozwoju Uzdrowiska DZIAŁANIA ADMINISTRACYJNO-INSTYTUCJONALNE W pierwszej kolejności należy stworzyć formalne ramy dla zagospodarowania przestrzennego przez: Stworzenie pod auspicjami Burmistrza Rabki-Zdroju organizacji rozwojowej pod nazwą Forum Uzdrowiskowego skupiającego przedstawicieli władz samorządowych, kierownicze kadry Urzędu Gminy, gestorów bazy hotelowo-sanatoryjnej, właścicieli nieruchomości, przedstawicieli środowisk gospodarczych (w tym kupców), przedstawicieli organizacji pozarządowych (w tym kulturalnych i ekologicznych), instytucji otoczenia biznesu działających w mieście, architektów i urbanistów pracujących na terenie Rabki-Zdroju. Celem Forum byłoby prezentowanie koncepcji rozwojowych i ich wielostronne omawianie, a także prezentowanie dobrych i złych praktyk na konkretnych przykładach z Polski i Europy; Zaprojektowanie i uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla miasta w granicach pokrywających się ze strefami A, B i C Uzdrowiska; W dalszej kolejności należy wprowadzić w życie nowe regulacje prawa lokalnego dotyczące: Zasad ruchu kołowego i postoju samochodów w centrum Uzdrowiska; Zasad organizacyjnych nowych funkcji uzdrowiskowych, rehabilitacyjnych i turystycznych (w tym wellness i spa) związanych z pojawieniem się nowych podmiotów świadczących tego typu usługi. 105

106 DZIAŁANIA INWESTYCYJNE Proponowane działania inwestycyjne wraz z wyceną zamieszczono w części dotyczącej określenia zadań w ramach Planu Rozwoju Uzdrowiska w kolejnym rozdziale. Należy podkreślić, że dla powodzenia Planu konieczne jest zachowanie określonej kolejności działań i realizowanie ich równolegle z działaniami administracyjno-instytucjonalnymi, porządkującymi na poziomie wspólnot lokalnych, edukacyjnymi, marketingowymi i politycznymi. W zakresie kolejności działań inwestycyjnych konieczna jest szczegółowa analiza po wykonaniu studiów wykonalności dla każdego z zadań. Jednocześnie w świetle prowadzonych badań i analiz za najistotniejsze działania inwestycyjne o największym znaczeniu dla powodzenia całego Planu należy uznać: 1. BUDOWA TYPOWEJ INFRASTRUKTURY UZDROWISKOWEJ W PARKU ZDROJOWYM W POSTACI PIJALNI, TĘŻNI SOLANKOWYCH, KIWAJKI NA ŹRÓDLE SOLANKOWYM I MUSZLI KONCERTOWEJ. Brak na terenie Rabki-Zdroju typowej infrastruktury uzdrowiskowej. Na terenie uzdrowiska znajduje się jedna pijalnia zlokalizowana w Zakładzie Przyrodoleczniczym Uzdrowiska Rabka-Zdrój S.A. Brak natomiast typowej, ogólnodostępnej pijalni w centralnej części uzdrowiska czyli np. w Parku Zdrojowym. Projekt zakłada budowę ogólnodostępnej pijalni leczniczych wód mineralnych wraz z tężniami solankowymi w centralnej części Parku. Szczególną atrakcją będą tężnie solankowe będzie to jedyna tego typu infrastruktura uzdrowiskowa w Małopolsce. Fakt ten znacząco ułatwi promocję Rabki-Zdroju oraz przyczyni się do zwiększonego zainteresowania uzdrowiskiem. Całość uzupełni kompleksowa modernizacja muszli koncertowej, co pozwoli na organizację szeregu wydarzeń artystycznych podnoszących atrakcyjność Uzdrowiska oraz promujących go na zewnątrz. Zdjęcie 28 Wizualizacja pijalni zdrojowej wraz z tężniami solankowymi Źródło: Dokumentacja techniczna projektu Pijalnia to według projektu Okrąglak o łącznej powierzchni 133 m 2, z czego około 63m 2 zajmie sala dla kuracjuszy ok miejsc, pozostałe to bufet, w którym będzie można kupić wody na wynos, zaplecze, pomieszczenie socjalne i toalety, w tym dla osób niepełnosprawnych. Obsługiwać pijalnię będzie jedna osoba na jednej zmianie. 106

107 Z kolei tężnia będzie miała powierzchnie całkowitą ok. 156 m 2 i również kształt cylindryczny. Po środku znajdować się będzie kolumna tężni drewniany ruszt wypełniony gałęziami tarniny. Ze znajdującego się pod spodem zbiornika solanka będzie podawana perforowanymi rurami na szczyt i opadając zraszać będzie tarninę. W ten sposób wewnątrz pawilonu powstanie solankowy aerozol. Z tężni będzie można korzystać wewnątrz i na zewnątrz. Przez ażurową wieżyczkę na szczycie solankowy aerozol będzie wydobywał się do otoczenia budowli. Dodatkowo planuje się stworzenie unikatowej atrakcji w skali ponadregionalnej każdego dnia, o tej samej porze przed pawilonem chroniącym źródło solanki Helena w Parku Zdrojowym pojawiać się będzie pracownik Uzdrowiska przebrany w strój górnika odwiertowego i będzie uruchamiać zabytkową pompę Kiwajkę podającą wodę do zbiornika pod tężnię. Woda będzie pompowana przez godzinę, po czym górnik pompę wyłączy. Helena to woda chlorowo-sodowa, bromkowa, jodkowa, borowa o stężeniu minerałów 1,77 proc. Jej pokłady wystarczające do zaopatrywania tężni-znajdują się na głębokości 440 m. Zdjęcie 29 Ujęcie wody Helena z zabytkową kiwajką (pompą) Źródło: Niezwykle istotnym elementem w krajobrazie miejscowości uzdrowiskowej jest amfiteatr. Pozwala on na organizowanie szeregu wydarzeń artystycznych służących zarówno kuracjuszom i turystom, jak i mieszkańcom. Organizowane są tu koncerty promenadowe, występy artystów, spektakle kabaretowe czy teatralne a także pokazy kina letniego. Jest to także infrastruktura niezbędna do organizacji szeregu festiwali, które rokrocznie odbywają się w Rabce-Zdroju. Niestety obecny amfiteatr wymaga gruntownej przebudowy, z uwagi na swój stan techniczny. Zdjęcie 30 Wizualizacja odnowionego amfiteatru w Rabce-Zdroju 107

108 Koszt realizacji projektu szacowany jest na ok. 6,6 mln zł. Realizacja projektu rozpoczęła się w roku 2008, w roku 2009 planowane jest zakończenie prac nad budową pijalni i tężni, zaś w roku 2010 nad modernizacją muszli koncertowej. Podmiot odpowiedzialny: Gmina Rabka-Zdrój. 2. PROJEKT BUDOWY UZDROWISKOWEGO PARKU AKTYWNEJ REHABILITACJI WRAZ Z BASENEM REHABILITACYJNO-SOLANKOWYM PRZY UJĘCIU WODY IG II Projekt obejmuje wybudowanie zgodnie z opracowaną koncepcją przez Pracownię Architektoniczną Remer dwóch obiektów: ogólnodostępnego parku aktywnej rehabilitacji oraz basenu rehabilitacyjno-solankowego. Powstaną one na terenach należących do przedsiębiorstwa Uzdrowisko Rabka S.A. Przyszły teren inwestycji jest obecnie obszarem zaniedbanym (o nieuporządkowanej zieleni naturalnej). Obejmuje on niewielki plac zabaw, boisko sportowe położone przy ul. Słowackiego 8 w bezpośrednim sąsiedztwie kompleksu budynków Olszówka i Wierchy, w którym znajduje się Zespół Szkół dla Dzieci Przewlekle Chorych oraz salę gimnastyczną. Pierwszym z nich będzie Uzdrowiskowy Park Aktywnej Rehabilitacji przy Uzdrowiskowej Szkole Dzieci Przewlekle Chorych (kompleks Olszówka '). Docelowo poprzez zagospodarowanie terenu i stworzenie ogólnodostępnego Parku Aktywnej Rehabilitacji zostaną zrewitalizowane i ożywione tereny parkowe. Nadane im będą nowe funkcje na wolnym powietrzu: lecznicza, ogólnego rozwoju koordynacji ruchowej, nauki przez zabawę, zabawowa. Projekt ten nie tylko zagospodarowuje zaniedbane dotąd tereny, ale przede wszystkim tworzy infrastrukturę terapeutyczną oraz rekreacyjno-wypoczynkową, zgodną z podstawowym (i historycznie usankcjonowanym) profilem Uzdrowiska tj. uzdrowiskiem dziecięcym. Zdjęcie 31 Park Aktywnej Rehabilitacji (przykładowe urządzenia edukacyjne: wodne) Źródło: Koncepcja Budowy Uzdrowiskowego Parku Aktywnej Rehabilitacji Zdjęcie 32 Park Aktywnej Rehabilitacji (przykładowe urządzenia dla najmłodszych) Źródło: Koncepcja Budowy Uzdrowiskowego Parku Aktywnej Rehabilitacji 108

109 Zdjęcie 33 Park Aktywnej Rehabilitacji (przykładowe urządzenia wspinaczkowe) Źródło: Koncepcja Budowy Uzdrowiskowego Parku Aktywnej Rehabilitacji Zdjęcie 34 Park Aktywnej Rehabilitacji (przykładowe urządzenia dydaktyczne: 1. zagadnienia optyki, 2. rozchodzenia się dźwięku, 3. siła podmuch) Źródło: Koncepcja Budowy Uzdrowiskowego Parku Aktywnej Rehabilitacji Zdjęcie 35 Park Aktywnej Rehabilitacji (przykładowe urządzenia sprawnościowe) Źródło: Koncepcja Budowy Uzdrowiskowego Parku Aktywnej Rehabilitacji Zdjęcie 36 Park Aktywnej Rehabilitacji plan Parku Źródło: Koncepcja Budowy Uzdrowiskowego Parku Aktywnej Rehabilitacji 109

110 Zdjęcie 37 Park Aktywnej Rehabilitacji plan Parku Źródło: Koncepcja Budowy Uzdrowiskowego Parku Aktywnej Rehabilitacji Drugim obiektem będzie basen rehabilitacyjno-solankowy z ujęcia wody IG II. Basen będzie posiadał kompletne zaplecze techniczne i sanitarne oraz pomieszczenia przystosowane do pełnienia dodatkowych funkcji: sauny i siłowni. Planowana powierzchnia zabudowy to 900 m 2, powierzchnia użytkowa m 2, a kubatura m 3. Zgodnie z opracowaną koncepcją przez Pracownię Architektoniczną Remer obiekt będzie przylegał od strony wschodniej do istniejącego budynku Zespołu Szkół dla Dzieci Przewlekle Chorych. Na parterze będą usytuowane niecki basenów, jacuzzi, szatnie dla korzystających z basenu wraz z kompletnym zapleczem higieniczno-sanitarnym dostosowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych, pomieszczenia techniczne oraz pomieszczenia dla pracowników. Budynek będzie posiadał dwa wejścia: jedno bezpośrednie, drugie łączące nowy obiekt z istniejącym budynkiem. Na wyższej kondygnacji przewiduje się wydzielenie pomieszczeń dla siłowni i sauny, a także części wypoczynkowej i magazynu urządzeń dla sali gimnastycznej. Całkowite koszty realizacji projektu wyniosą zł. Realizacja projektu: Podmiot odpowiedzialny: Uzdrowisko Rabka S.A. 3. KOMPLEKSOWA REWITALIZACJA PARKU ZDROJOWEGO (w tym modernizacja zieleni parkowej, modernizacja ciągów pieszych i oświetlenia, wyposażenie przestrzeni w elementy małej architektury, zagospodarowanie Placu Pod Grzybkiem, rozbudowę ścieżki zdrowia, modernizacja fontanny, unowocześnienie placów zabaw). Jest to projekt, który ma kluczowe znaczenie dla poprawy wizerunku Rabki-Zdroju wśród odwiedzających ją kuracjuszy i turystów. Jakość przestrzeni publicznej parku i jej zagospodarowania ma także ogromne znaczenie dla samych mieszkańców, jako potencjalnie atrakcyjnego miejsca 110

111 spędzania czasu wolnego. Istotne jest również, iż w trakcie wszystkich konsultacji prowadzonych w trakcie opracowywania Planu, wszystkie osoby - bez względu na rodzaj reprezentowanego środowiska wskazywały na bezwzględną potrzebę realizacji tego projektu. Ma on zatem także ten walor, iż jest społecznie oczekiwanym i ważnym z punktu widzenia lokalnej społeczności projektem, który w odczuciu mieszkańców i osób prowadzących działalność sanatoryjno-turystyczną w największym stopniu przyczyni się do zmiany wizerunku Rabki-Zdroju i poprawy jakości życia mieszkańców oraz przyczyni się do wzrostu atrakcyjności uzdrowiska. Zdjęcie 38 Obszar Parku Zdrojowego Źródło: Google Earth Szczegółu dotyczące koncepcji zagospodarowania Parku Zdrojowego Głównym celem tej modernizacji jest uporządkowanie i poprawa istniejącego Parku pod względem tematycznym, funkcjonalnym, jakościowym i ilościowym, ze szczególnym uwzględnieniem poprawy atrakcyjności wizualnej. Park podzielony jest kompozycyjnie na dwie części: strefę słońca (część zachodnia) i strefę cienia (część wschodnia). Strefa słońca charakteryzuje się przede wszystkim prowadzonymi swobodnie alejkami, ze spacerowo-reprezentacyjno-wypoczynkową funkcją, mniejszym zagęszczeniem drzewostanu i zwiększoną ilością krzewów ozdobnych. W warstwie runa przewiduje się nawierzchnie trawnikowe, z których mogą korzystać użytkownicy parku (zasada: Nie deptać trawników! nie obowiązuje w tej części - wręcz przeciwnie trawniki mają służyć do wypoczynku). Strefa cienia ma charakter refleksyjno-spacerowy z miejscami zabaw nie wymagającymi dużej aktywności fizycznej, aleje prowadzone są po linii prostej, w części tej dominują 111

112 drzewa wysokie, natomiast zamiast trawnika (który w warunkach małego nasłonecznienia wygląda nieciekawie) proponuje się rewitalizacje (odnowienie) runa parkowego. Istotną różnicą pomiędzy tymi dwoma częściami jest również warstwa podszytu. Strefa cienia jest pozbawiona tej warstwy, dzięki czemu efekty barwne podczas kwitnienia gatunków runa będą doskonale widoczne na tle pni drzew. Dodatkowo ma to również znaczenie ze względu na bezpieczeństwo osób przechodzących przez park, zwłaszcza nocą, ponieważ cały teren będzie doskonale widoczny. Strefa słońca charakteryzuje się szeroką gamą ogrodów tematycznych o zróżnicowanym doborze rodzajów roślin (drzewa, krzewy, krzewinki, byliny, cebule i rośliny jednoroczne) i bogatej strukturze. To zróżnicowanie posiada bardzo istotną dla najmłodszych użytkowników funkcję poznawczą. Przewiduje się usunięcie około 350 drzew oraz około 200 krzewów. Część drzew wymaga usunięcia ze względu na ich kondycję i względy bezpieczeństwa, większa część usuwana jest ze względów kompozycyjnych. Są to rośliny najmłodsze (można je jeszcze przesadzić), konkurujące z innymi lub posadzone np. za blisko drogi lub elementów infrastruktury. Możliwe wydaje się wykorzystanie około 40% drzew i 60% krzewów do przesadzenia w inne miejsce Parku lub poza nim. Ze względów ekonomicznych wprowadzenie większej ilości krzewów oraz runa parkowego jest korzystne w dłuższej perspektywie, ponieważ zmniejsza się koszt pielęgnacji parku. Koszt jednorazowy posadzenia krzewów jest większy niż założenie trawnika, ale zdecydowanie maleją koszty utrzymania. Prawidłowo utrzymany trawnik powinien być koszony średnio 12 razy w roku (w zależności od potrzeb), nawożenie minimum 2 razy w roku, usuwanie liści jesienią, wałowanie plus zabiegi specjalne: areacja, piaskowanie, naprawa ubytków, natomiast w przypadku krzewów potrzebne jest wykonanie jednego do dwóch cięć w ciągu roku. Runa parkowego nie grabimy z liści ponieważ powoduje to wyrywanie delikatnych części roślin, natomiast liście są konieczne do wytworzenia zasobnej w związki pokarmowe warstwy ściółki. Jedynym zabiegiem jest usuwanie śmieci i ewentualne uzupełnianie nasadzeń, ale te zabiegi stosuje się na całej powierzchni parku. Najdroższy w utrzymaniu jest ogród kwiatowy stanowiący kwietnik sezonowy, ponieważ aby wyglądał tak jak powinien konieczne są dwie zmiany w czasie sezonu wegetacyjnego. Pierwsza zmiana przed 15 maja (w Polsce najczęściej wykonuje się ją na 1 maja), natomiast druga w połowie lata. Zastosowane środki skutkować będą poprawą atrakcyjności parku pod względem wizualnym, zabiegi pielęgnacyjne polepszą kondycję zdrowotną drzewostanu. Wprowadzenie podziału na funkcje (zwłaszcza oddzielenie komunikacji codziennej) ma za zadanie poprawę jakości wypoczynku. Zróżnicowanie szaty roślinnej poprzez wprowadzenie ogrodów tematycznych sprawi, że park będzie przyciągał nie tylko mieszkańców, ale również turystów i kuracjuszy. W strefie słońca (część zachodnia) powstaną następujące ogrody tematyczne: ogród azalii i różaneczników; wrzosowisko; ogród roślin pnących; ogród traw ozdobnych; ogród owocowy; ogród skalny; ogród zapachowy; 112

113 ogród wodny; ogród różany; ogród kwiatowy; jesienna wstęga; wiosenna wstęga. Zdjęcie 39 Ogrody azaliowe Źródło: Interregio Zdjęcie 40 Ogrody różane Źródło: Interregio 113

114 Zdjęcie 41 Ogrody Źródło: Interregio Odrębnym elementem zagospodarowania Parku Zdrojowego będzie zagospodarowanie Placu Pod Grzybkiem. Ma on spełniać funkcję (wraz ze znajdującą się tam altaną koncertową) miejsca organizowania szeregu imprez o charakterze kulturalnorozrywkowym (koncerty, recitale, spektakle teatralne i kabaretowe, a także wystawy, jarmarki i inne wydarzenia charakterze masowym). Nieodłącznym elementem nie tylko placu, ale całego parku powinno być stworzenie wypożyczalni sprzętu sportowego (rowery, hulajnogi, deskorolki, rolki, łyżwy, sanki); elementów do gry: pionków, figur, kart, kostek. Możliwość wypożyczenia mega zestawu do szachów i chińczyka na plansze terenowe. Zimą zagłębiony fragment można przekształcić w lodowisko poprzez rozlanie wody na jego powierzchni. Proponuje się ożywić to miejsce przez cykle imprez o charakterze kulturalno rozrywkowym: wieczorki taneczne dla starszych; zabawy plenerowe dla dzieci; pokazy teatralne; występy artystyczne; koncerty muzyki różnej; spotkania ze znanymi ludźmi. Koszt realizacji projektu szacowany jest na ok. 8,62 mln zł, a jego realizacja winna być przeprowadzona w latach Podmiot odpowiedzialny: Gmina Rabka-Zdrój. 4. BUDOWA BULWARÓW NAD PONICZANKĄ WRAZ Z ZAGOSPODAROWANIEM REKREACYJNYM TERENU. Jest to teren przylegający bezpośrednio do Parku Zdrojowego, stanowiący jego naturalne zamknięcie. Teren położony wzdłuż potoku Poniczanka bardzo korzystnie ukształtowany o ciekawej florze i faunie, mający w przeszłości funkcje rekreacyjne, obecnie zaniedbany, bez odpowiedniej infrastruktury zarówno spacerowej (błotnista ścieżka wzdłuż potoku), małej architektury (ławki, kosze, oświetlenie), jak i zagospodarowania rekreacyjnego. 114

115 Zdjęcie 42 Obecne zagospodarowanie terenów nad Poniczanką Źródło: fot. Interregio Koszt realizacji projektu szacowany jest na ok. 3 mln zł, a jego realizacja winna być przeprowadzona w latach Podmiot odpowiedzialny: Gmina Rabka-Zdrój. 5. BUDOWA CENTRUM REKREACYJNO-SPORTOWO-KONGRESOWEGO Z WYKORZYSTANIEM ZASOBÓW GEOTERMALNYCH (w tym: zespół basenów geotermalnych, sala sportowo-rekreacyjna, kręgielnia, mini golf, kort tenisowy, centrum konferencyjnohotelowe ze SPA). Rabka-Zdrój dysponuje podziemnymi złożami ciepłej wody solankowej. Urzeczywistnienie planów budowy zespołu basenów geotermalnych wraz z zapleczem rekreacyjno-sportowym i ośrodkiem hotelowo-konferencyjnym jest zadaniem, które pozwoli stworzyć Rabce-Zdrój naprawdę konkurencyjną ofertę w stosunku do innych ośrodków uzdrowiskowych w Małopolsce. Niezwykłym atutem Rabki-Zdroju jest jej korzystne położenie w ciągu Zakopianki co gwarantuje łatwość dotarcia z innych małopolskich miast. Rabka- Zdrój byłaby także położonym najbliżej Krakowa tego typu ośrodkiem, co gwarantowałoby jego wykorzystanie także jako oferty weekendowej czy nawet wieczornej dla mieszkańców krakowskiej i śląskiej aglomeracji. Obecnie w mieście prowadzone są konsultacje społeczne dotyczące wyboru najbardziej optymalnej lokalizacji. Do konsultacji przekazanych zostało 5 wskazań lokalizacyjnych na gruntach miejskich. Grunty te Gmina będzie mogła zaoferować przyszłemu inwestorowi pod budowę basenów geotermalnych wraz z zapleczem hotelowo-rekreacyjnym. Zdjęcie 43 Potencjalne lokalizacje basenów geotermalnych zaprezentowane w czasie konsultacji społecznych 115

116 Źródło: Łączny koszt realizacji projektu szacowany jest na ok. 35 mln zł, a jego realizacja planowana jest na lata Podmiot odpowiedzialny: inwestor komercyjny. 6. BUDOWA, ROZBUDOWA I MODERNIZACJA ISTNIEJĄCEJ BAZY SANATORYJNEJ ORAZ HOTELOWEJ na zadanie to złoży się szereg projektów podejmowanych głównie przez inwestorów prywatnych (gestorów bazy sanatoryjnej, przedsiębiorców prowadzących działalność hotelarską). Powstawać będą zarówno nowe ośrodki, rozbudowywane i modernizowane będą istniejące obiekty sanatoryjne, a także zagospodarowywane będą zabytkowe wille w ścisłym centrum Uzdrowiska. W części z tych realizacji powstawać będzie także infrastruktura pozwalająca na poszerzenie funkcji zarówno samych ośrodków, jak i w konsekwencji profilu miasta (baseny, centra typu Wellnes and SPA, czy centra konferencyjne). Łączny koszt realizacji projektów wchodzących w skład tego zadania szacowany jest na ok. 19 mln zł, a jego realizacja planowana jest na lata Podmiot odpowiedzialny: podmioty zarządzające następującymi obiektami: Willi Józef, Sanatorium Palace, Szpital Alergologiczny Słoneczny Gród. 7. PORZĄDKOWANIE GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ NA OBSZARZE UZDROWISKA, w tym w szczególności modernizacja przestarzałej i niewydolnej oczyszczalni ścieków oraz budowa brakującej sieci kanalizacyjnej i poprawa zaopatrzenia w wodę. Łączny koszt realizacji projektu szacowany jest na ok. 44 mln zł, a jego realizacja planowana jest sukcesywnie na lata Podmiot odpowiedzialny: Gmina Rabka- Zdrój. 8. WDROŻENIE KOMPLEKSOWEGO PROGRAMU LIKWIDACJI NISKIEJ EMISJI w pierwszej kolejności w strefie A i B Uzdrowiska, a następnie także w strefie C. Łączny koszt realizacji projektu szacowany jest na blisko 20 mln zł, a jego realizacja planowana jest sukcesywnie na lata Podmiot odpowiedzialny: Gmina Rabka- Zdrój oraz prywatni inwestorzy biorący udział w Programie Likwidacji Niskiej Emisji. 116