Słownik terminów związanych z biblioteką i książką

Transkrypt

1 Słownik terminów związanych z biblioteką i książką A adnotacja - krótka informacja o treści i przeznaczeniu książki - może znajdować się na skrzydełku obwoluty, na ostatniej stronie okładki lub na odwrocie karty tytułowej. aneks - załącznik, uzupełnienie dzieła ściśle związane z jego przeznaczeniem i treścią, w postaci map, wykresów itp. B beletrystyka - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, często o charakterze lekkim. bibliofil - miłośnik, znawca, zbieracz cennych, rzadkich książek jakiegoś autora albo z pewnego zakresu tematycznego. bibliofilstwo - zamiłowanie do zbierania książek, kolekcjonowania rzadkich i cennych druków. bibliografia - uporządkowany spis dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.

2 biblioman - niemiętny miłośnik, zbieracz książek. biblioteka - (od greckiego bibliotheke gdzie biblion to książka) i oznacza zbiór książek i innych materiałów źródłowych. Biblioteka to instytucja społeczna, która gromadzi, przechowuje i udostępnia materiały biblioteczne oraz informuje o materiałach bibliotecznych swoich i obcych. W innym znaczeniu jest to także nazwa samego budynku, zawierającego zbiory biblioteczne. Oprócz samych zbiorów, często równie cennym źródłem informacji są ich katalogi. Biblioteka Aleksandryjska - największa biblioteka świata starożytnego założona w Aleksandrii przez Ptolemeusza I Sotera za radą Demetriusza z Faleronu (datuje się to wydarzenie na lata około p.n.e.). Składała się z biblioteki wielkiej, zwanej Bruchejonem (od dzielnicy Aleksandrii), mieszczącej się przy Musejonie, i z biblioteki małej, czyli Serapejonu (zbiory jej znajdowały się w świątyni Serapisa). Zgromadzono w niej prawie całe piśmiennictwo greckie, a także etiopskie, hebrajskie, indyjskie, perskie. Całość zbiorów liczyła od 400 tys. do 700 tys. zwojów rękopiśmiennych (Serapejon ok. 43 tys.). Biblioteka Aleksandryjska została całkowicie zniszczona: 47 p.n.e. spłonął Bruchejon podczas zdobywania Aleksandrii przez Cezara, 391 n.e. zniszczono podczas rozruchów Serapejon; 641 spłonęły prawdopodobnie ocalałe resztki, kiedy Aleksandrię zdobył kalif Omar I. W 2002 otwarto Nową Bibliotekę Aleksandryjską. biblioterapia - terapia wykorzystująca książki, polega na czytaniu określonych fragmentów książek w celu wywołania pożądanej reakcji u chorego. biografia autora - dane dotyczące życia i twórczości autora książki.

3 C cymelia - grupa zbiorów bibliotecznych szczególnie cennych, udostępniana często tylko w postaci fotokopii, mikroskopii czy zapisów technika cyfrowa. czasopismo - wydawnictwo periodyczne, wychodzące w regularnych odstępach czasu, ale rzadziej niż gazety. Wśród czasopism wyróżniamy: wychodzące raz w tygodniu - tygodniki, raz na dwa tygodnie - dwutygodniki, raz w miesiącu - miesięczniki, raz na dwa miesiące - dwumiesięczniki, co trzy miesiące - kwartalniki, co sześć miesięcy - półroczniki i raz w roku - roczniki. Każde czasopismo ma swój stały tytuł i wygląd (czyli tzw. szatę graficzną). Posiada ponadto numerację ciągłą oraz niezbyt często zmieniający się format i objętość, zawierający materiały wielu autorów i określoną tematykę. D dedykacja - formuła napisana lub wydrukowana zwykle na pierwszej stronie książki albo tuż po tytule, w której autor, wydawca lub drukarz ofiarowuje komuś swoje dzieło. E e-book, książka elektroniczna - cyfrowa wersja książki rozpowszechniana głównie przez Internet. Niektórzy miłośnicy cyberprzestrzeni przepowiadają, ze w niedalekiej przyszłości książka tradycyjna w zasadzie zaniknie, a do poduszki czy do podróży pociągiem będzie się zabierało specjalny czytnik e-booków. ekslibris - artystycznie skomponowany znak własnościowy książki z nazwiskiem i symbolicznym znakiem właściciela lub nazwa instytucji, odbity na kartce przyklejanej na wewnętrzną stronę okładki.

4 encyklopedia - wydawnictwo naukowe lub popularnonaukowe obejmujące zbiór wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy lub z jednej dyscypliny, opracowane w postaci krótkich artykułów zawierających ogólne informacje na dany temat, uszeregowanych najczęściej w porządku alfabetycznym. errata - wykaz błędów dostrzeżonych w publikacji po jej wydrukowaniu, wraz z ich sprostowaniem, dołączony do każdego egzemplarza nakładu, zwykle w postaci oddzielnej kartki, jako wkładka lub wklejka. F fiszka - kartka do sporządzania notatek. G gazeta - wydawnictwo periodyczne (wydawnictwo ciągłe), ukazujące sie zazwyczaj codziennie, a co najmniej dwa razy w tygodniu, zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych. H hasło - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej zaszeregowaniu w słowniku, encyklopedii, katalogu, bibliografii itp. I indeks - skorowidz, spis pomocniczy, wykaz terminów, rejestr, wykaz haseł, nazw, nazwisk, umieszczony zazwyczaj na końcu książki; zestawiający według określonej kolejności (zazwyczaj alfabetycznej) elementy treściowe lub formalne i odsyłający za pomocą umownego wskaźnika (najczęściej liczby) do właściwego miejsca w tekście (strony, rozdziału, paragrafu, pozycji bibliograficznej itp.)

5 inicjał - 1. Początkowe litery imienia i (lub) nazwiska. 2. Pierwsza litera utworu (lub jego części) wyróżniająca się wielkością lub zdobieniem. K kapitałka - rodzaj tkaniny introligatorskiej w postaci tasiemki o szerokości mm z pogrubionym jednym z brzegów, zwanym lamówką o grubości ok. 2 mm. Jest naklejana na oba końce grzbietu wkładu (w główce i nóżkach) w oprawach złożonych składających się z większej ilości składek (zwykle powyżej 10 arkuszy). karta katalogowa - pojedyncza karta o ustalonych wymiarach, zawierająca najważniejsze dane o książce pochodzące ze strony tytułowej; powyższe informacje wpisuje się w odpowiednich miejscach. karta tytułowa - podaje podstawowe informacje o książce: autora, tytuł, nazwiska współtwórców książki, adres wydawniczy. kartoteka - uporządkowany zbiór kart jednakowego formatu, zawierających informacje określonego rodzaju, zarejestrowane wg jednolitych zasad katalog - to spis obiektów, dokumentów należących do określonego zbioru, opracowany według ustalonych zasad. kodeks - jedna z form książki Jest to zbiór kart złączonych (szytych, klejonych) na jednym z brzegów nazywanym grzbietem książki. Forma ta, stosowana od II w. n.e., jest obecnie najpopularniejszą formą książki. kodeks średniowieczny - były to księgi zawierające teksty religine, tworzone przez ojców Benedyktynów. Pisano je na pergaminie. książka - dokument piśmienniczy myśli ludzkiej, raczej obszerny, w postaci publikacji wielostronicowej, o charakterze trwałym. Dzisiejsza postać książki wywodzi się od kodeksu, czyli kartek połączonych

6 grzbietem, które wraz z rozwojem pergaminu zastąpiły poprzednią formę dokumentu piśmienniczego, czyli zwój. L leksykon - to słownik zawierający wiadomości encyklopedyczne, czyli łączy on cechy encyklopedii i słownika M motto - cytat, aforyzm, sentencja przytoczona na początku książki, poszczególnego utworu, czasem rozdziału, nawiązująca do treści dzieła. N Nowa Biblioteka Aleksandryjska - otwarta w 2002 r., podczas Światowego Dnia Książki. Została zbudowana na miejscu biblioteki starożytnej. Budowę rozpoczęto w 1997, jej inicjatorami byli rząd egipski i UNESCO. Biblioteka docelowo ma pomieścić 8 milionów woluminów. O objaśnienia skrótów - zbiór alfabetycznie ułożonych skrótów zastosowanych w tekście z wyjaśnieniem ich pełnej nazwy lub znaczenia obwoluta (łac. obvolvere, okrywać) - papierowa okładka zakładana na właściwą okładkę książki, posiadająca zagięte brzegi (skrzydełka) zachodzące na wewnętrzne strony okładzin okładki, stosowana w oprawie twardej. Jest drukowana tylko z jednej strony, stanowi ochronę okładki oraz spełnia funkcje informacyjno-reklamowe. odsyłacz - znak graficzny (gwiazdka, litera lub liczba) odsyłająca czytelnika do przypisu, opatrzonego w bibliografiach, katalogach, indeksach, encyklopediach, słownikach itp.), prowadzący od określonego terminu do innego terminu lub grupy terminów w celu nadania poszukiwaniom właściwego kierunku; składa się ze zwrotów: zob. (zobacz), zob. też (zobacz też), por. (porównaj)

7 okładka - chroni książkę przed zniszczeniem, często podaje informację o autorze i tytule. Specjalnym rodzajem okładki jest obwoluta - papierowa ochrona książki pełniąca funkcję ozdobną, reklamową. P pergamin - materiał pisarski wyrabiany ze skóry zwierząt; zaczął konkurować z papirusem w II w. p.n.e. periodyk - wydawnictwo ciągłe, ukazujące się w określonych odstępach czasu np.: czasopismo, gazeta. posłowie - krótki tekst umieszczony na końcu książki, napisany przez autora, redaktora lub wydawcę, wyjaśniający nie poruszone w książce, jednak związane z jej treścią zagadnienia; posłowie pochodzące od wydawcy zapoznaje czytelnika z technicznymi problemami wydania książki. prasa - ogół gazet i czasopisma. przypisy - objaśnienia lub uzupełnienie tekstu głównego, umieszczone u dołu odpowiedniej strony lub przy końcu książki (oznaczone wyznacznikami cyfrowymi lub znaczkami* odsyłaczami). S słownik - zbiór wyrazów danego języka lub pewien wybrany ze względu na jakąś cechę jego podzbiór, w którym wyrazy ułożone są według jakiegoś porządku (najczęściej wg alfabetu) i którym często przyporządkowane są jakieś teksty, np. wyrazy o tym samym znaczeniu, tego samego lub jakiegoś innego języka, objaśnienia znaczenia realnego lub znaczenia etymologicznego (pochodzenie wyrazu), liczby określającej częstość użycia, poprawność itp. spis treści - zestawienie zawartości książki (z oznaczoną stronicą lub stronicami zawierającymi dany temat). strona tytułowa - stronica książki zawierająca najważniejsze informacje: nazwisko i imię autora, tytuł książki, gdzie i kiedy książkę wydano, nazwisko i imię ilustratora, (tłumacza - jeśli książka jest tłumaczona z języka obcego).

8 sygnatura - symbol literowy informujący, w którym miejscu w bibliotece znajduje się dana książka. T trzon - część główna książki. Zawiera karty z tekstem ciągłym lub podzielonym na rozdziały, części. Może składać się z baśni, bajek czy opowiadań. Poszczególne strony są zazwyczaj ponumerowane. W wstęp, przedmowa - napisany przez autora lub przez znawcę przedmiotu omawianego w książce; tekst wprowadzający czytelnika, nieraz w sposób krytyczny, w treść książki (wstęp) oraz podający okoliczności jej powstania i zakres zadań (przedmowa) od autora, od redakcji - słowa pochodzące od autora, zwracające uwagę czytelnika na dodatkowe fakty lub spojrzenie. wydawnictwo informacyjne - wydawnictwo zawierające wiadomości z różnych dziedzin nauki lub życia, opracowane w układzie umożliwiającym szybkie dotarcie do poszukiwanej informacji; do tych wydawnictw należą encyklopedie, słowniki, leksykony, wykazy osobowe, bibliografie itp. wyklejka - arkusz papieru służący do łączenia okładki z trzonem książki. Z zwój - najstarsza forma książki, znana od IV tysiąclecia p.n.e. Najwcześniejsze są zwoje papirusowe (Egipt, Grecja), następnie zwoje pergaminowe (Rzym, Bizancjum) i papierowe (Daleki Wschód). Tekst pisano na wewnętrznej stronie zwoju w kolumnach o szerokości ok. 35 znaków. Pełny tytuł dzieła (kolofon) umieszczano na końcu zwoju. Od II w. zwój był zastępowany przez kodeks.