( 5 4 ) Sposób wytwarzania materiału warstwowego na elementy ślizgowe

Transkrypt

1 RZECZPO SPO LITA POLSKA U rząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (21 ) N um er zgłoszenia: (22) D ata zgłoszenia: (86) D ata 1 num er zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/DE98/03483 (87) D ata 1 num er publikacji zgłoszenia międzynarodowego: , W099/36210, PCT Gazette nr 27/99 (19) PL (11) (13) B1 (51 ) IntCl7 B22D 19/08 B22D 11/06 C22C 9/04 F16C 33/12 ( 5 4 ) Sposób wytwarzania materiału warstwowego na elementy ślizgowe oraz materiał warstwowy na elementy ślizgowe (30) Pierwszeństwo: ,DE, (73) Uprawniony z patentu: FEDERAL-MOGUL WIESBADEN GMBH, Wiesbaden, DE (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 09/00 (72) Twórcy wynalazku: Gerd Andler, Frankfurt, DE (45) o udzieleniu patentu ogłoszono: WUP 08/04 (74) Pełnomocnik: Rozbicka Eleonora, INTERPAT PL B1 (57) 1. Sposób wytwarzania materiału warstwowego na elementy ślizgowe, takie jak panewki łożyskowe lub panewki łożyskowe nie dzielone, przy którym na materiale nośnym, zwłaszcza ze stali, umieszcza się stop łożyskowy za pomocą procesu ciągłego wylewania na materiale nośnym, znamienny tym, ze materiał nośny podgrzewa się do temperatury C, następnie niejednorodny, bezołowiowy stop łożyskowy na bazie miedź-cynk lub miedź-glin wylewa się przy temperaturze C, po czym materiał warstwowy przez 2-4 minuty chłodzi się od temperatury odlewania stopu łożyskowego do 100 C. F ig. 1

2 Sposób wytwarzania materiału warstwowego na elementy ślizgowe oraz materiał warstwowy na elementy ślizgowe Zastrzeżenia patentowe 1. Sposób wytwarzania materiału warstwowego na elementy ślizgowe, takie jak panewki łożyskowe lub panewki łożyskowe nie dzielone, przy którym na materiale nośnym, zwłaszcza ze stali, umieszcza się stop łożyskowy za pomocą procesu ciągłego wylewania na materiale nośnym, znamienny tym, ze materiał nośny podgrzewa się do temperatury C, następnie niejednorodny, bezołowiowy stop łożyskowy na bazie miedź-cynk lub miedź-glin wylewa się przy temperaturze C, po czym materiał warstwowy przez 2-4 minuty chłodzi się od temperatury odlewania stopu łożyskowego do 100 C. 2. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że materiał warstwowy przez pierwsze 30 sekund chłodzi się od temperatury odlewania stopu łożyskowego do temperatury krzepnięcia stopu łożyskowego. 3. Sposób według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, że po nałożeniu stopu miedź-glin i po ochłodzeniu, materiał warstwowy wyżarza się przy temperaturze C przez 4-10 godzin. 4. Sposób według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, że po nałożeniu stopu miedź-cynk i po ochłodzeniu materiału warstwowego, przeprowadza się wyżarzanie przy temperaturze C przez 4-10 godzin. 5. Sposób według zastrz. 1, znamienny tym, że stop łożyskowy wylewa się na grubość DL, przy czym stosunek DL/DT, gdzie D t jest grubością materiału nośnego wynosi 1 do M ateriał warstwowy na elementy ślizgowe, takie jak panewki łożyskowe lub panewki łożyskow e nie dzielone, z materiałem nośnym ze stali i z wylewanym stopem łożyskowym, znamienny tym, ze stop łożyskowy jest bezołowiowy i bazuje na miedzi i cynku lub miedzi i glinie oraz ma strukturę niejednorodną, przy czym pomiędzy stopem łożyskowym (3, 3') a materiałem nośnym (1, 1') istnieje strefa (2, 2') przejściowa, która krystalizuje w sieci regularnej i zawiera 80-95% żelaza, zwykłe zanieczyszczenia, a jako resztę miedź. 7. Materiał warstwowy według zastrz. 6, znamienny tym, że w strukturze niejednorodnej występują dwie fazy α i β. 8. Materiał warstwowy według zastrz. 7, znamienny tym, że w stanie odlanym po ochłodzeniu, a przed obróbką cieplną, fazy a i β występują w stosunku 1,5-3,0. 9. Materiał warstwowy według zastrz. 8, znamienny tym, że po wyżarzaniu stosunek faz α do β zwiększa się do Materiał warstwowy według zastrz. 6, znamienny tym, że warstwa przejściowa ma grubość 5-50 μ.m. 11. Materiał warstwowy według zastrz. 6, znamienny tym, że stop łożyskowy ma następujący skład: Miedź Glin Żelazo Mangan Nikiel Cyna Cynk 55-63% 1,5-2,5% 0,5-0,8% 1,8-2,2% 0,7-1,0% 0-0,1% Reszta

3 Materiał warstwowy według zastrz. 6, znamienny tym, ze stop łożyskowy ma następujący skład: Miedź Reszta Glin 7,5-11,0% Żelazo 0,5-3,0% Mangan 0,5-2,0% Nikiel 1,0-3,5% Cynk 0 0,5% 13. Materiał warstwowy według zastrz. 6, znamienny tym, że na wylewanym stopie łożyskowym znajduje się warstwa docierania. 14. Materiał warstwowy według zastrz. 13, znamienny tym, ze warstwą docierania jest PbSnCu lub cyna ogniowa. * * * Wynalazek dotyczy sposobu wytwarzania materiału warstwowego na elementy ślizgowe oraz materiału warstwowego na elementy ślizgowe. Sposób znajduje zastosowanie przy produkcji materiału warstwowego na elementy ślizgowe takie jak panewki łożyskowe lub tuleje łożyskowe, gdzie na materiał nośny, zwłaszcza ze stali, nakłada się stop łożyskowy za pomocą procesu ciągłego wylewania na materiale nośnym. Zwykle łożyska służą do przyjmowania i przekazywania sił, a mianowicie zarówno sił osiowych jak i sił promieniowych pomiędzy ruchomymi względem siebie częściami konstrukcyjnymi. Oznacza to, że przy prawie wszystkich ruchach obrotowych i wahliwych konieczne są łożyska. Łożyska są więc częściami niezbędnymi we wszystkich maszynach i agregatach, a zwłaszcza w silnikach spalinowych. Jeżeli w przypadku nowoczesnych silników spalinowych rozpatrzy się istniejące w nich najważniejsze miejsca ułożyskowania (łożyska główne, łożyska korbowodu, tuleje sworzni tłokowych, panewki wałka rozrządu itp.), to otrzyma się dobry przegląd wielu często przeciwstawnych właściwości, które musi posiadać materiał łożyskowy. Zależnie od typu łożyska i silnika należy uwzględniać nie tylko różne warunki konstrukcyjne, ale również występowanie całkowicie różnych obciążeń (ciśnienia gazu, sil odśrodkowych). Dla wynikającego stąd wielostronnego profilu wymagań (jak duża wytrzymałość zmęczeniowa, duża odporność na ścieranie, niewrażliwość na zatarcie itp.) jako szczególnie odpowiednie okazały się z biegiem czasu materiały warstwowe. Obecnie materiały dwu lub trójwarstwowe należą do stanu techniki. Stalowy korpus wsporczy nadaje przy tym łożysku ślizgowemu potrzebną wytrzymałość mechaniczną i zapewnia poprawne osadzenie w obudowie. Stop łożyskowy nałożony przez nawalcowanie, wylewanie lub spiekanie posiada przy tym wspomniane już właściwości, przy czym dodatkowe uzupełnienie materiału warstwowego stanowi przeważnie galwanicznie nałożona warstwa ślizgowa z warstwą pośrednią służącą jako bariera dyfuzyjna. Jeżeli rozpatrzy się tendencje rozwojowe w zakresie przyszłych silników wysokoprężnych, to na pierwszym miejscu są dwa główne warunki brzegowe: zmniejszenie do minimum zuzycia paliwa i zmniejszenie szkodliwych emisji. W porównaniu z konwencjonalnymi silnikami wysokoprężnymi osiąga się to za pom ocą bezpośredniego wtrysku, to znaczy zwiększenia ciśnienia spalania, oraz przez turbodoładowanie. Na skutek tego nowym generacjom silników stawiane są najwyższe wymagania, zwłaszcza na materiały łożyskowe. Występuje wyraźna tendencja do stosowania materiałów o coraz większej obciążalności, co już w przypadku łożysk korbowodowych doprowadziło do powstania nowych materiałów warstwowych. Stałym elementem rynku w tej dziedzinie stało się łożysko napylane (warstwa bieżna złozona je st z warstwy

4 ślizgowej nałożonej przez napylanie katodowe). Z takim rodzajem łożyska można bez problemów realizować największe obciążenia. Jednakże również w innych obszarach, np. w łożyskowaniu sworznia tłokowego, obciążenia działające na materiały łożyskowe wzrosły tak, że stosowanie tradycyjnych materiałów łożyskowych na bazie stali i brązu ołowiowego daje pozytywne rezultaty tylko przy zwiększaniu średnicy sworznia tłokowego, czyli zmniejszaniu obciążeń właściwych. Jest to jednak fałszywa droga, ponieważ zwiększają się przez to masy drgające i rośnie wysokość konstrukcyjna silnika, co jest sprzeczne z ogólną potrzebą zmniejszania ciężaru. Dalszym problemem przy stosowaniu stopów brązu ołowiowego jest ich słaba odporność na korozję. Wynika z tego jasno, że np. w dziedzinie materiałów łożyskowych przyszłe wymagania rynku mogą być spełnione tylko przez nowo opracowywane materiały warstwowe. Stawiane są im następujące wymagania techniczne i ekonomiczne: materiał warstwowy musi wytrzymywać najwyższe obciążenia, musi mieć wysoką wytrzymałość na korozję przy temperaturach do 200 C w agresywnym otoczeniu (materiał silnie obciążony przez dodatki stosowane w oleju, pozostałości po spalaniu znajdujące się w oleju oraz silne zanieczyszczenie oleju na skutek dłuższych odstępów konserwacyjnych) i musi być wytwarzany tanio. Z opisu patentowego EP znany jest materiał warstwowy złożony ze stali, z materiałem warstwy ślizgowej ze stopu miedź-cynk do przeróbki plastycznej, który znajduje zastosowanie na przykład jako materiał na panewki łożyskowe lub tarcze rozruchowe. Ten materiał warstwowy jest wytwarzany przez powlekanie za pomocą walcowania. Obróbka cieplna przeprowadzana po powlekaniu zwiększa, na skutek procesów dyfuzyjnych, wytrzymałość warstwy przejściowej pomiędzy stalą a stopem łożyskowym. W przeciwieństwie do sposobu opisanego w niniejszym zgłoszeniu, w przypadku tego materiału warstwowego wytwarza się go stosując powlekanie za pomocą walcowania. Na skutek nacisku walców wzrasta przyczepność materiałów i następuje zespolenie powierzchni obu materiałów. Późniejsze wyżarzanie dyfuzyjne wzmacnia wprawdzie to połączenie, ale nie doprowadza do połączenia kształtowego ani nawet wiązania, jak to jest w przypadku metod, gdzie występuje wylewanie, a więc kontakt fazy ciekłej z fazą stałą. Ponadto trzeba stwierdzić, że proces opisany w EP O jest również pod względem kosztów wytwarzania droższy niż porównywane z nim wylewanie, ponieważ przed wytworzeniem materiału warstwowego przez pokrywanie przy użyciu walców trzeba wytworzyć taśmę z CuZn3l Si w procesie właściwego odlewania. Materiał warstwowy wytwarza się, przez powlekanie, dopiero w dalszej operacji. Przy wylewaniu stali można jednak wytworzyć materiał warstwowy w jednej operacji. Z opisu patentowego DE-OS znany jest sposób wytwarzania pasmowych przedmiotów metalowych, w którym na tym samym materiale umieszcza się wiele warstw. Każda warstwa utworzona na taśmie w miejscu wylewania jest nieprzerwanie wygładzana i chłodzona. W tym celu pod taśm ą przewidziane są odpowiednie urządzenia chłodzące. Z opisu patentowego DE-PS znany jest sposób taśmowego odlewania brązu ołowiowego, przy którym taśmę stalową ogrzewa się do temperatury około 1100 C, aby uniknąć wykrzywienia taśmy. Najpierw z taśmy tworzy się ceownik z zagiętymi krawędziami. Po wylaniu taśmy i ochłodzeniu jej, o czym nie ma jednak żadnej wzmianki, taśmę frezuje się do żądanej grubości i następnie zwija się. Z opisu patentowego DE A l znany jest sposób wytwarzania kompozytu stalowego. Nie chodzi przy tym o sposób ciągłego odlewania, ale o sposób odlewania stanowiskowego lub odśrodkowego, przy którym powleka się już ukształtowane panewki łożyskowe. Taki stop łożyskowy na bazie miedzi zawiera nikiel i krzem w określonym stosunku, tak że unika się fazy rozproszonej krzemku żelaza w strefie przejściowej. Powlekany element ślizgowy podgrzewa się, przy czym temperatura podgrzewania jest dostosowana do grubości stali. Sposób ten nadaje się tylko do dużych łożysk i przez to drogich części. Tego znanego sposobu nie można stosować w produkcji masowej, koniecznej przy łożyskach o małych wymiarach przy grubości stali mniejszej niż 10 mm. Okazało się, ze wymagania stawiane materiałowi warstwowemu mogą być spełnione przez stopy miedzi o dużej wytrzymałości. Zaliczają się do nich specjalny mosiądz lub brąz

5 aluminiowy, które obok dużej obciążalności mają tę zaletę, z punktu widzenia ochrony środowiska, że nie zawierają ołowiu. Zasadniczo w tej grupie materiałów można wyjść od dwóch różnych morfologii struktury: stopy, które krzepną jednorodnie (np. CuA18 lub CuZn31Si) oraz stopy, które tworzą struktury niejednorodne (np. C ua ll0fe lub CuZn40Al). Jednorodne materiały złożone są z roztworu stałego a i m ają oprócz dobrych właściwości ślizgowych również dobrą podatność na obróbkę plastyczną na zimno. Natomiast stopy niejednorodne mają zaletę wielofazowej struktury, większą odporność na ścieranie, ale gorszą podatność na obróbkę plastyczną na zimno. Materiały warstwowe ze stopami łożyskowymi na bazie miedź-cynk lub miedź-glin mogły być dotychczas wytwarzane tylko sposobem odlewania odśrodkowego. Sposoby taśmowego procesu ciągłego wylewania nie znalazły wcześniej żadnego zastosowania, ponieważ przy wylewaniu materiału na podłoża, w obszarze strefy przejściowej powstawały fazy kruche, które nie pozwalały na odkształcanie materiału warstwowego. Jest to jednak niezbędne dla korzystnego pod względem kosztów wytwarzania, np. łożysk ślizgowych i panewek. Niespodziewanie stwierdzono, ze takie materiały warstwowe mogą być, np. odkształcane bez groźby odklejania się wylewanego stopu łożyskowego od materiału podłoża, o ile utrzymane są odpowiednie parametry procesu. Zadaniem wynalazku jest, by opierając się na opisie patentowym DE-OS opracować sposób i materiał warstwowy, nadający się do miejsc ułozyskowania, gdzie występuje tarcie mieszane, który to materiał jest odporny na korozję i nadaje się do kształtowania na zimno oraz wytrzymuje największe obciążenia. Zadanie to zostało rozwiązane za pomocą sposobu wytwarzania materiału warstwowego na elementy ślizgowe, takie jak panewki łożyskowe lub panewki łożyskowe nie dzielone, przy którym na materiale nośnym, zwłaszcza ze stali, umieszcza się stop łożyskowy za pomocą procesu ciągłego wylewania na materiale nośnym, przy czym sposób ten charakteryzuje się tym, ze materiał nośny podgrzewa się do temperatury C, następnie niejednorodny, bezołowiowy stop łożyskowy na bazie miedź-cynk lub miedź-glin wylewa się przy temperaturze C, po czym materiał warstwowy przez 2-4 minuty chłodzi się od temperatury odlewania stopu łożyskowego do 100 C. Materiał warstwowy jest korzystnie przez pierwsze 30 sekund chłodzony od temperatury odlewania stopu łożyskowego do temperatury krzepnięcia stopu łożyskowego. Po nałożeniu stopu miedź-glin i po ochłodzeniu, materiał warstwowy, korzystnie wyzarza się przy temperaturze C przez 4-10 godzin. Korzystnie, po nałożeniu stopu miedź-cynk i po ochłodzeniu materiału warstwowego przeprowadza się wyzarzanie przy temperaturze C przez 4-10 godzin. Stop łożyskowy korzystnie wylewa się na grubość DL, przy czym stosunek DL/DT, gdzie DT jest grubością materiału nośnego, wynosi 1 do 2. Materiał warstwowy na elementy ślizgowe, takie jak panewki łożyskowe lub panewki łożyskowe nie dzielone, z materiałem nośnym ze stali i z wylewanym stopem łożyskowym, charakteryzuje się tym, że stop łożyskowy jest bezołowiowy i bazuje na miedzi i cynku lub miedzi i glinie oraz ma strukturę niejednorodną przy czym pomiędzy stopem łożyskowym (3, 3') a materiałem nośnym (1, 1 ) istnieje strefa (2, 2') przejściowa, która krystalizuje w sieci regularnej i zawiera 80-95% żelaza, zwykłe zanieczyszczenia, a jako resztę miedź. Korzystnie, w strukturze materiału warstwowego występują dwie fazy α i β. Najkorzystniej po ochłodzeniu, a przed obróbką cieplną fazy α i β występują w stosunku 1,5-3,0, zaś po wyzarzaniu stosunek faz α do β zwiększa się do 6. Warstwa przejściowa ma korzystnie grubość 5-50 m. Korzystnie stop łożyskowy ma następujący skład: Miedź Glin Żelazo Mangan Nikiel 55-63% 1,5-2,5% 0,5-0,8% 1,8-2,2% 0,7-1,0%

6 Cyna Cynk 0-0,1% Reszta Inny korzystny stop ma skład następujący: Miedź Glin Żelazo Mangan Nikiel Cynk Reszta 7,5-11,0% 0,5-3,0% 0,5-2,0% 1,0-3,5% 0-0,5% Na wylewanym stopie łożyskowym znajduje się korzystnie warstwa docierania. Tą warstwą docierania jest korzystnie PbSnCu lub cyna ogniowa. Strefa przejściowa ma wystarczającą ciągliwość, to znaczy uniknięto powstawania kruchych faz na przejściu stal/stop łożyskowy. Dzięki temu spełnione są warunki dalszego przetwarzania materiału warstwowego w postaci wstęgi, przez procesy odkształcania, takie jak walcowanie i gięcie na rolkach, np. w celu wytworzenia panewki. Zmieniając wartość stosunku grubości warstwy wylewanej do grubości warstwy materiału nośnego D l /Dt można oddziaływać na powstawanie strefy przejściowej. Oznaczenie składników stopowych warstwy łączącej przeprowadza się korzystnie za pomocą analizy rentgenowskiej z rozpraszaniem energii (EDX) przy zastosowaniu mikroskopu elektronowego. Przez strefę przejściową rozumie się strefę, która powstała na skutek procesów dyfuzji, np. składników wylewanego stopu do litego materiału nośnego jako wyraźnie rozpoznawalna warstwa pośrednia. Przeważnie ta strefa przejściowa występuje jako roztwór stały lub jako faza międzymetaliczna obu materiałów. Zawartość żelaza pochodzi ze stalowego materiału nośnego, natomiast zawartość miedzi ze stopu łożyskowego. Oprócz obu tych składników, które określają strukturę strefy przejściowej, mogą być jeszcze zawarte niewielkie ilości pozostałych składników stopowych. Ta strefa przejściowa zapewnia wysoką wytrzymałość spojenia i dużą obciążalność całego materiału warstwowego. Struktura niejednorodna stopu łożyskowego byłaby wadą z punktu widzenia podatności materiału na odkształcanie na zimno. Jednakże okazało się, że struktura niejednorodna nie jest szkodliwa wtedy, gdy istnieje wyważony stosunek pomiędzy fazami α i β. Fazy β powstają przy wysokich temperaturach i muszą, aby zapewnić dobrą zdolność do odkształcania, być przetwarzane między innymi w fazę α. Z drugiej strony muszą istnieć również wystarczające ilości fazy β, aby uzyskać niejednorodność struktury, ponieważ wpływa to korzystnie na wytrzymałość na ścieranie. Przemiana fazy β może być sterowana przez chłodzenie po wylewaniu, przy czym jednak z ekonomicznego punktu widzenia byłoby pożądane możliwie szybkie chłodzenie. Okazało się, że przy prędkości chłodzenia odpowiadającej chłodzeniu do 100 C w ciągu 2-4 min, można uzyskać stosunek faz α do β wynoszący 1,5 do 3,0. Materiał warstwowy o takim stosunku α do β łączy w sobie dobre właściwości trybologiczne z dobrą zdolnością odkształcania oraz z dobrymi właściwościami korozyjnymi i wysoką obciążalnością. Przez następujący potem proces- wyżarzania można stosunek fazy α do β zwiększyć az do 6, co ma korzystny wpływ na zdolność do odkształcania. Materiał warstwowy na elementy ślizgowe, takie jak łożyska ślizgowe lub panewki, korzystnie stosuje się przy grubości materiału nośnego mniejszej niż 10 mm. Materiał warstwowy może dodatkowo mieć jeszcze trzecią warstwę, np. z PbSnCu lub z cyny ogniowej jako warstwę docierania. Przez prowadzenie procesu wylewania na stal możliwe jest wytwarzanie materiału warstwowego, który jako całość umożliwia odkształcanie, co najmniej w zakresie 25%.

7 Przykładowe postaci wykonania są poniżej dokładniej objaśnione na podstawie rysunków, które przedstawiają na: Figura 1 Figura 2 a i 2b Figura 3 mikrostrukturę stopu łożyskowego CuA19Ni3Fe na materiale nośnym ze stali, mikrostruktury materiału warstwowego ze stopem łożyskowym z CuZn40Al, a wykres słupkowy wytrzymałości wiązania materiału warstwowego CuA19Ni3Fe2 lub CuZn40A12 na stali lub po obróbce cieplnej w bezpo średnim porównaniu z dotychczasowymi materiałami warstwowymi. Przykład 1 CuA19Ni3Fe Taśma stalowa 1,6 mm Platerowanie taśmy stalowej przez wylewanie Chłodzenie Frezowanie powierzchni stopu łożyskowego Obróbka cieplna Proces odkształcania temperatura podgrzania materiału nośnego 1100 C, temperatura topnienia stopu łożyskowego 1200 C przez 30 s do temperatury krzepnięcia, przez dalsze 2,5 min do 100 C 5-15% grubości stopu łożyskowego 650 C, czas przebywania 6 h 25% Obraz mikrostruktury materiału warstwowego w stanie odlewu przedstawiono na fig. 1. Na materiale nośnym ze stali 1 usytuowana jest cienka strefa przejściowa 2, która ma 88% żelaza i 6% miedzi, przy czym pozostałymi składnikami są inne składniki stopowe. Na strefie przejściowej 2 usytuowany jest stop łożyskowy 3, który ma niejednorodną strukturę dendrytyczną, przy czym jasne powierzchnie przedstawiaj fazę a. Fazy α i β występują w stopie łożyskowym 3 w stosunku 2,6. Przykład 2 CuZn40A12 Taśma stalowa 1,6 mm Platerowanie taśmy stalowej przez wylewanie Chłodzenie Frezowanie powierzchni stopu łożyskowego Obróbka cieplna Proces odkształcania temperatura podgrzania materiału nośnego 1000 C, temperatura topnienia stopu łożyskowego 1020 C przez 30 s do temperatury krzepnięcia, przez dalsze 2,5 min do 100 C 5-15% grubości stopu łożyskowego 500 C, czas przebywania 4 h 25% Na fig. 2a i 2b przedstawiono mikrostruktury materiału warstwowego ze stopem łożyskowym z CuZn40A12. Pomiędzy stalową w arstwą nośną 1' a materiałem łożyskowym 3' usytuowana jest również strefa przejściowa 2', która ma 81% żelaza i 8% miedzi, przy czym pozostałe składniki stanowią inne składniki stopu.

8 Również w przypadku tego materiału uzyskuje się niejednorodną strukturę. Na fig. 3 przedstawiono wytrzymałość materiału warstwowego w N/mm2, wytworzonego według przykładu 1 lub 2 w porównaniu z dotychczasowymi materiałami warstwowymi. Szary obszar oznacza sterowanie wartości zmierzonej. Badany był przy tym zarówno stan odlewu w przypadku CuA19Ni3Fe2 lub CuZn40A12 jak i stan po wyżarzaniu. Wyraźnie widać, że oba nowe materiały warstwowe pod względem wytrzymałości spojenia są znacznie lepsze od znanych tworzyw warstwowych stalowych, takich jak CuA18 lub CuPblOSnlO. Przeprowadzona obróbka cieplna w celu utworzenia struktury korzystnej przy późniejszym odkształcaniu nie ma negatywnego wpływu na wytrzymałość strefy przejściowej (przy CuZn40A12 na stali wytrzymałość strefy przejściowej nawet się jeszcze polepsza). F i g. 2 a F ig. b

9 Fig

10 Departam ent W ydawnictw UP RP. Nakład 50 egz Cena 2,00 zł