ARCHYVINĖS SMULKMENOS IŠ KONSTANTINO JABLONSKIO RINKINIŲ (8-10)

Transkrypt

1 ISSN LIETUVOS ISTORIJOS METRAŠTIS METAI, 1. VILNIUS, 2003 THE YEAR-BOOK OF LITHUANIAN HISTORY / 1. VILNIUS, 2003 ZIGMANTAS K I A U P A ARCHYVINĖS SMULKMENOS IŠ KONSTANTINO JABLONSKIO RINKINIŲ (8-10) Skelbiami 3 Konstantino Jablonskio nusirašyti aktai. Taip tęsiamas praeituose Lietuvos istorijos metraščio" tomuose praėtas 1 K. Jablonskio asmeniniame fone 2 esančios Lietuvos istorijos šaltinių kolekcijos skelbimas. Vienas iš skelbiamų aktų, 1687 m. Lietuvos vyriausiojo tribunolo universalas, teikia žinių apie to meto pinigų rinkos Lietuvos Dižiojoje Kunigaikštystėje būklę ir apie Tribunolo neteisminę kompetenciją 3. Kiti 2 aktai, Trakų pilies teismo teisėjo Aomo Sakavičiaus sutartys, roo užsienio prekyboje, eksporte į Karaliaučių alyvaujančio bajoro veiklą. Viena iš jų įomi tuo, ka joje išvarijamas upinio laivo strugo inventorius, kitoje - aptariama kanapių pluošto kokybė. Kaangi K. Jablonskis skelbiamus aktus nusirašė iš Lietuvos vyriausiojo tribunolo aktų knygų, saugotų tuometiniame Lietuvos TSR centriniame valstybiniame archyve, tai numanu, ka tai jis arė gyvenamas Vilniuje, po Antrojo pasaulinio karo. Gal tai yra K. Jablonskio rengto ir reaguoto leiinio Lietuvos TSR istorijos šaltiniai" (Vilnius, 1955) pirmajam tomui rinktos ir nepanauotos mežiagos alis. 1 Z. K i a u p a, Archyvinės smulkmenos iš Konstantino Jablonskio rinkinių, Lietuvos istorijos metraštis, 2001, 1, Vilnius, 2002, p ; Z. K i a u p a, Archyvinės smulkmenos iš Konstantino Jablonskio rinkinių (5-7), Lietuvos istorijos metraštis, 2001, 2, Vilnius, 2002, p Lietuvos mokslų akaemijos bibliotekos Rankraščių skyrius (toliau - MAB RS), f Konstantinas Jablonskis. 3 Apie Tribunolo neteismine, veiklą trumpai užsimenama: A. J a n u 1 a i t i s, tyriausiasis Lietums Tribunolas XV1-XVI1 ami. Jo atsiraimas, veikimas ir reikšmė Lietuvos gyvenime, Kaunas, 1927, p

2 Palyginus su anksčiau skelbtais K. Jablonskio išrašais, šie nurašyti ne taip rūpestingai, nenuroytos nurašymo atos, įvairuoja tekstų perteikimas. Publikacijoje stengtasi perteikti juos taip, kaip juos perrašė K. Jablonskis, tik kai kur patvarkant. K. Jablonskio įrašytos praleistos raiės yra laužtiniuose skliaustuose. Jis išskleiė ne visas santrumpas, jas išskleiėme paprastuose skliaustuose, išskyrus santrumpas jm ar j.т., reiškiančias jego miłość. Dėl kelių žožių perskaitymo tenka abejoti, tai aptarta komentaruose, pažymėtuose raiėmis. Taip pat žymimi ir K. Jablonskio archeografiniai komentarai. Skaitmenimis pažymėti mūsų alykiniai komentarai. 8. Lietuvos vyriausiojo tribunolo universalas ėl monetų kurso ir kainų Vilnius, Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo universalas ėl šilingų vartojimo, monetų kurso, kainų palaikymo. MAB RS, f Konstantinas Jablonskis, b lapai, neatuotas K. Jablonskio autografas. L. 1 viršutiniame kampe - K. Jablonskio įrašas 50 л Virš nurašyto teksto - K. Jablonskio įrašai: 1687 m. gegužės 17. Vyriausiojo Lietuvos tribunolo universalas ir Iš 1687 m. gegužės mėn. 23. įrašo Vyriausiojo tribunolo aktu knygoje - VCA 30 I a Nr Tai sutrumpintai nuroyta perrašyto teksto signatūra, VCA galima iššifruoti kaip Vilniaus centrinis archyvas ar Valstybinis centrinis archyvas. Po to yra K. Jablonskio nurašytas skelbiamas tekstas. Dokumentas perrašytas iš Lietuvos valstybės istorijos archyve saugomos 1687 m. Lietuvos vyriausiojo tribunolo aktų knygos (Senieji aktai, b. 30). Visas įrašas užima knygos v lapus. K. Jablonskis nenurašė Tribunolo raštininko prainės ir baigiamosios formulių. Įrašo prainėje formulėje (1. 328) pranešama, ka Aleksanras Jestko pateikė įrašyti į Tribunolo knygas kalbamą universalą, baigiamojoje formulėje (1. 156v), be K. Jablonskio perteikto parašo, yra įrašymo fakto patvirtinimas. My sęziowie głowni Trybunału W(ielkieg)o X(ięstw)a L(itewskieg)o z woiewoztw, ziem у powiatów ex instituto łegis carinalis na sązenie Trybunału W(ielkieg)o X(ięstw)a L(itewskieg)o obrani a w roku teraznieyszym tysiąc sześćset osmziesiąt siómym o Wilna na czas prawem naznaczony zgromazeni, cum aminiculo urzęu grozkiego у maystratu wileńskiego, wszem wobec i każemu z osobna ciuiscunque status et conitionis tak stanu uchownego у świeckiego o wiaomości onosiemy, iz stosuiąc się o prawa у konstitutiey e valore monety 1 ostateczniey opisaney, także o universalow jego krolewskicy m(ilo)sci 2 pana naszego miłościwego ex senatus consilio in antecessum у teraz świeżo w roku teraznieyszym tysiąc sześćset osmziesiąt siómym nia siemnastego m(ie)s(ią)ca kwietnia e ata we Lwowie wyanego, zabiegaiąc wielkiemu circa monety currentiam zamieszaniu w a szelągach у chcąc orinationem legis у wolo j(ego) k(ro- 150

3 lewskiey) m(ilo)sci o nieowłoczney przywies[c] exe[c]utiey, eklaruiemy, aby szelągi wszelkie, na których by twarz j(ego) k(rolewskiej) m(ilo)sci choćby tez nie we wszytkim wyrażona nayowała, tak z Orłami 3, jako Pogonią 4 W(ielkieg)o X(ięstw)a L(itewskieg)o, byli bez żanego braku у skrupułu brane, oprócz tych, które by się w palcach zgiąć albo złamać się mogły albo znaku twarzy krolewskiey cale nie miały. Moneta zas obra: czerwone złote, talary, pułtalerki, orty, tymfy, szostaki у insza grubsza moneta b aby na valor constitute roku... -b opisany nie była powyszona, ale czerwone złote po złotych wanaście, talar twary po złotych sześciu, lewkowy po złotych pięciu monety szelezney był o każego przyięty, ortow zas у szostakow na sto złotych siemziesiąt przybywać powinno. Ażeby zas złe szelągi więcey truności tak w mieście Wileńskim, jako w Xiestwie Litewskim po woiewoztwach у powiatach zamieszania nie czyniły, tey na rozsązenie truności, która by z szelezney monety urosc mogła, z posrzoka koła naszego cztyry osoby naznaczamy przy magistracie wileńskim, ktury z posrzoka siebie trzy osoby naznaczyć ma. A kto by szelągów, jako się zwysz opisały, nie chciał brać у monetę srebrno na valor wyszey opisany powyszał, takowy jako przestempca prawa у przeciwny universalom j (ego) k(rolewskiey) m(ilo)sci naprzó winą ziesięciu talarów szeleznych karany bęzie, a jeżeliby rugi raz ważył się zprzeciwic tey confiscatio ztargowanego towaru skarany bęzie. Żyzi zas jeżeliby w czym kolwiek wzglęem tey monety poslakowani c byc mieli, tey bez żanego miłosierzia garłem karani byc maio. Nie maio tez szelągi starego j (ego) krolewskiey) m(ilo)sci 6, lubo by uszczerbek albo trocha utarcia albo ułomania z brzegu nayowało się, byc brakowane. Tenże rigor prawa ma się ściągać na goście przyiezzie cuiuscunque status et conitionis y na zagraniczne zboża jakiegokolwiek ziarno ex com in'ctualibus у z innemi towarami tez szelągi brać maią. A że kupcy wazą się pryvata autoritate z wielko Rzeczy Pospolitey szkoo et privatorum srebrno moneto pro łibitu suo ze szkoo powyszac, także towarów cenę in imm ensum wynieść, tey teraznieyszym universalem naszym serio et sub penis na tychże sąach irremissibiliter irrogano przykazuiemy, aby sukno, materye, korzenia, wina у cokolwiek się jeno w kromach у w rynku ex utensilibus et comestilibus znalesc może po tey cenie, jako przetym, kiey talar po złotych sześciu szeł, przeawane były, a kto by rozszo ceno przeawac mimo ten universal ważył się, ma o przeanego towaru opaać. Gospoarzom zas у wszytkim ich sąsiaom, także żyom у tatarom po jakokolwiek jurisictią mieszkaiącym o gościach wszelakich cuzoziemskich, którzy by moneto jako szelezno o Wilna przywożąc у w Wilnie omieniali у stą wywozili, maią o naznaczonych sęziów у urzęów swcy jurisictiey znać awać у takich luzi z gospo swych nie wypuszczać a to po wino pienięzno у ciężkim więzieniem. Co wszytko o wiaomości 151

4 woiewoztw, ziem у powiatów poaiąc, także miastom j(ego) k(rolewskiey) m(ilo)sci, uchownych у szlacheckich, aby ten nasz universal wszęy o urzqow grozkich był przyięty у publikowany у o bram przybijany, serio przykazuiemy. Który universal nasz przy popisie jasnie wielmożnego j(ego) m(ilo)sci pana marszałka 7 sąów naszych o akt kancelary naszey poać rozkazaliśmy. Działo się w Wilnie nia siemnastego m(ie)s(ią)ca maia roku tysiąc sześćset osmziesiąt siąmego. Originale parašas: 1 Bogusław Uniechowski pisarz ziemski No(wo)grozki, marszałek trybunalski, imieniem całego koła. a Taisomas K. Jablonskio apsirikimas, \v perteikė kaip a. ы " ь Puslapio apačioje K. Jablonskio pastaba: Palikta tuščia vieta, į ją praėta rašyti suspaustomis raiėmis ir ar palikta tuščios vietos 8-10 raižių. c Taisomas K. Jablonskio apsirikimas, buvo parašęs poslewowani. Puslapio apačioje K. Jablonskio pastaba nieli. Tai nuoroa į originalo klaią. e Eilutėje šioje vietoje K. Jablonskio pastaba turėtų būti vi. f K. Jablonskio pastaba. 1 Respublikos seimo konstitucija O walorze monety w Koronie у W. X. Lit." buvo priimta 1676 m. Jono Sobieskio karūnaciniame seime (Volumina Legum, t. 5, Petersburg, 1860, s. 175: Ponieważ kupcy private ausų pretia monety, et pro cento ponoszą, zką cursus monety po catey Koronie variatur: la tego, uniformem taxam wprowazaiąc, authoritate praesentis Conventus, eklarujemy, że czerwony zloty po złotych wunastu monety szelężney, iść powinien: talar twary po sześciu, lewkowy po złotych piąciu, ortow zaś у szostakow ostatniego bicia, powinno acerescere na stu złotych siemziesiąt, a to o Seymu przyszłego. Ktorey orynacyi, ktoby siq sprzeciwił, wolno o to każemu wszęzie agere ex regestro fisci, pro poena uplici quatuorecem marcamm in quovis Iuicio"). Konstitucijos veikimas buvo pratęstas 1677, 1678 ir 1683 m. seimuose (ten pat, p. 226, 272, 325). 2 Jonas Sobieskis (167«696). 3 Erelis, Lenkijos Karalystės herbas. 4 Raitelis (Vytis), Lietuvos Dižiosios Kunigaikštystės herbas. 5 Žr. 1 nuoroą. 6 Neaišku, kuris iš viejų Respublikos valovų čia turimas galvoje, Jonas Kazimieras ( ) ar Mykolas Koributas ( ). 7 Boguslovas Unicchovskis, Naugaruko žemės teismo raštininkas. 152

5 9. Bajorų sutartis ėl strugo statybos Vilnius, Vitebsko stalininko Jono Inatovičiaus asekuracinis raštas Trakų pilies teisėjui Aomui Sakavičiui su įsipareigojimu įvykyti sutarties ėl strugo statybos sąlygas. MAB RS, f Konstantinas Jablonskis, b lapas, neatuotas K. Jablonskio autografas. L. 1 virš teksto - K. Jablonskio įrašas a. N 57 įr VII 10. Tai sutrumpintai nuroyta perrašyto teksto signatūra saugykloje (žr. žemiau). Po to yra K. Jablonskio nurašytas skelbiamas tekstas. Dalis okumento nenurašyta (žr. žemiau), matyt, kaip neįomi ir nereikalinga. Dokumentas perrašytas iš Lietuvos valstybės istorijos archyve saugomos 1715 m. Lietuvos vyriausiojo tribunolo aktų knygos (Senieji aktai, b. 61). Visas įrašas užima knygos v lapus. K. Jablonskio nurašytas tekstas yra v. Jis paliko nenurašęs Tribunolo raštininko pareigas ėjusio Vilniaus žemės teismo raštininko Pavlovskio prainę ir baigiamąją formules bei alį okumento, įrašo prainėje formulėje (1. 155) pranešama, ka J. Inatovičius (Inatowicz) pateikė įrašyti į Tribunolo knygas kalbamą okumentą, baigiamojoje formulėje (1. 156v) nuroyti okumentą pasirašę liuininkai: U tego listu assekuracyinego popisy rąk temi słowy Jan Inatowicz mp. Usnie у oczewisto proszony pieczątarz o jm. p. Inatowicza stolnika witepskiego o tey assekuracyi aney wielmfożnemu)jm. p. Aamowi Sakowiczowi sęziemu grozkiemu trockiemu popisuię się Antoni Józef Parczewski czesnik smolen(ski). Usnie y oczewisto proszony pieczętarz o tey assekuracyi pospisuię się Michał K(a)z(i)mierz N.B.D. Kisiel starosta sienicki. Usnie y oczewisto proszony pieczętarz o tey assekuracyi popisuię się Michał Stan(isław) Rahoza mp. K. Jablonskio nenurašytoje okumento alyje (I. 155v 156) išėstytos teisinės asekuracijos sąlygos. Ja Jan Inatowicz, stolnik witebski, czynie wiaomo tym moim obrowolnym assekuracyinym listem zapisem kozemu o tym wiezieć potrzebuiącemu, iz co ja Inatowicz, stolnik witebski, uczinywszy kontrakt z wielmożnym j. m. panem Aamem Sakowiczem, sęzią grozkim woiewoztwa trackiego, mam wystawie za talarów bitych wieście у złotych sto currenti moneta strug nowy z puszczy moiey w roku a Bog przyszłym tysiąc siemsetnym szesnastym na spław pierwszy wony krolewiecki 1, to jest jak prętko tylko Wilia 2 ruszy, ze wszytkiemi o tego strugu przynaleznosciami, mianowice korel 3 obry, lin o trałowania wie po połtorasta sążni, barbarą jena, stachow czworo, kołkowanie b woie, wąsów woie, garty' jene, szotów woie, traklina у rulowka jena, maszt o tego strugu y ruei z blachą ękową, prysow z naroszkami osim y busak czołem obry nowy opuszony uży, owo zgoła nic a nic nie excypuiac, lecz z wszytkiemi przynaleznosciami, tak, jako o strugu należeć bęzie, na pomienionym superius terminie plenarie et effective zyscic submittuię się. Ten zas wyszrzeczony strug nie inakszy, jeno taki, jaki jest u j. m. pana Kubiłoycia, to jest tak obri, szeroki у ługi byc ma. Na co opioro o rąk moich oebrałem talarów bitych sto у złotych pięćziesiąt, a rugie sto talarów bitych у złotych pięćziesiąt przy oaniu tego to strugu na wiosnę mam o wielmożnego j. m. pana Sakowicza, które teraz in resiuitate zostaią, oebrać. To zas 153

6 waruię j. т., yz, zrobiwszy pomieniony strug, powinien bęą o onym ac wiezieć j. т., za oysciem ktorey wiaomości ma pomieniony j. m. pan sęzia kogo chcąc z luzi swych zesłać, przyawszy jakiego przystawę, który by oyrzał у welug nalezytosci у zania swego ten strug ychtowac kazał. Ja zas acquisitow in altery, jako to klamrow, smoły у żuy powinien bęę weług potrzeby oać, takoż chłopom tymże, którzy bęą ychtowac, kop ziesięć zapłacie obliguię się. A lubo ze wszytkiemi requisitami o pomienionego strugu jako wyzey namieniło się on mam wystawie, excypuie jenak kocioł, żagiel, lamki у ach, której, m. pan sęzia swoim kosztem sporzązić każe. A]ajuxta superius expresse we wszystkich punktach у paragraffach tem moy ninieyszy obrowolny assekuracyiny zapis nienarusznie otrzymać mam у powinien bęę po troiakiemi zarękami, po ktorę w ewikcyą maiętnosc moią Kasulę 3, w powiecie oszmianskim lezącą, libere poaię. Pisań w Wilnie roku tysiąc siemsetnego piętnastego miesiąca julii siómego nia _. a K. Jablonskis įrašė koseb ir prirašė pastabą laužtiniuose skiaustuose gal reikėjo korel. Aktų knygoje ši vieta neaiškiai įrašyta, labiau panašu į korel, kaip ir turėtų būti. b Taip parašė K. Jablonskis, gali būti kołkowanie. 0 Taip parašė K. Jablonskis, gali būti gasty. Čia ir žemiau prasiea K. Jablonskio praleiimai. 1 Kalbama apie laivybos į Karaliaučių (Königsberg) Prūsijoje pražią. 2 Neris. 3 Kaip atroo, Kasuta Ašmenos pavieto Kurzenieco parapijoje, abar Baltarusijoje. Ją pagal 1690 m. paūmės rejestrą valė Jerzy Inatowicz Łubiański, žr.: Metryka Litewska. Rejestry poymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wojewóztwo wileńskie 1690 г., oprać. A. Rachuba, Warszawa, 1989, s Bajorų sutartis ėl kanapių pluošto pristatymo Vilnius, Polocko mežioklininko Jono Boleslovo Kosarževskio ir Trakų pilies teismo teisėjo Aomo Sakavičiaus sutartis ėl 10 birkavų kanapių pluošto pristatymo pastarajam. MAB RS, f K. Jablonskis, b lapas, neatuotas K. Jablonskio autografas. L. 1 virš teksto - K. Jablonskio įrašas S31a N 319 įr VIII 22. Tai sutrumpintai nuroyta perrašyto teksto signatūra saugykloje (žr. žemiau). Po to yra K. Jablonskio nurašytas skelbiamas tekstas.. Dokumentas perrašytas iš Lietuvos valstybės istorijos archyve saugomos 1715 m. Lietuvos vyriausiojo tribunolo aktų knygos (Senieji aktai, b. 61). Visas įrašas užima knygos 83O-831v lapus. K. Jablonskio nurašytas tekstas yra Jis paliko nenurašąs Tribunolo raštininko parci- 154

7 gas ėjusio Vilniaus žemės teismo raštininko Pavlovskio prainę formulę ir alį baigiamosios formulės, įrašo prainėje formulėje (1. 830) pranešama, ka J. B. Kosarževskis (Kossarzewski) pateikė įrašyti į Tribunolo knygas kalbamą okumentą, iš baigiamosios formulės (I lv) nurašytas okumentą pasirašiusių liuininkų sąrašas. Ja Jan Bolesław Bohatyr Kossarzewski, łowczy w(oiewo)ctwa połockiego, czynię wiaomo у jawnie wyznawani sam na siebie у successorow moich tym moim obrowolnym listem kontraktowym zapisem, komu by o tym wiezieć należało, teraz y na potym bęącego wieku luziom anym oę mnie wielmożnemu j. m. panu Aamowi Właysławowi Sakowiczowi, sęziemu grozkiemu w(oiewo)ctwa trackiego, у samey jey m(iło)sci paniey Marianne Danilewiczownie Sakowiczowey, sęziney grozkiey w(oiewo)ctwa trackiego, małżonkom, na to iżem skontraktował у zgoził sie z ich m(iłosciami)i o ziesięć birkowcow pieńki wagi kopyskiey 1 lub czasnickiey 2 należytey, jak o spławu kroleweckiego, które ziesięć birkowcow pieńki mam у powinien bęę ich msciom wystawie moimi własnymi powoami у moim własnym kosztem o Słobotki 3 j. m. pana Baranowicza w powiecie oszmianskim lezącey na rzeką Wilią portową 3 bęącą, w roku a Bog przyszłym tysiąc siemsetnym szesnastym w zień naswiętszey panny Gromniczey święta rzymskiego weług nowego kalenarza przypaaiącego 4, po wszelkim brakiem, to jest ze ma byc ta pieńka jako nayczystsza, jako nayprzeneysza, nie zgniła, nie puchłowata, nie mokra ani owilżona, nie wilgotna, nie kostrzywa, nie łapkowata, ale zrowa, sucha, licowna, bez naymnieyszey kostry, tak obrze wyrobiona, jakoby juz oną u brzegu przerabiać niepotrzeba było y jako o spławu o spławu krolewieckiego należy, po ścisłym kupieckim o sta[w]ow b brakiem wystawie, wagą ku[!]pyską c lub czasnicką w Słobozie pomienioney swym własnym kosztem у powoami. Inquantum by poług tego kontraktu opisu moiego na wyż wyrażonym terminie zaość ich msciom nie uczynił a pieńki ziesięciu birkowcow niem jenym wystawie jak należy omieszkał у by w naymnieyszym punkcie poług tego opisu moiego nie otrzymał, tey za nieotrzymaniem tego moiego kontraktu у zaość nieuczynieniem by naymnieyszym punkcie sowicie bez zaney wymówki у owłoki po paenami у wszelkimi warunkami oać у wystawie mam у powinien bęę, co wszytko poług tego moiego kontraktowego opisu przy zupelney mocy у walorze zostawać ma у temu wszytkiemu opisowi bęę. Y na tom ja Kossarzewski, łowczy woiewoctwa połockiego, ten kontrakt ich msciom pomienionym małżonkom ał z popisem ręki mey własney у z popisem rąk ich m(iło)sciow panów pieczętarzow oę mnie ustnie uproszonych. Pisań w Wilnie roku tysiąc siemsetnego piętnastego miesiąca augusta jeynastego nia. Originale tokie parašai: 0 Jan Bolesław Bohatyr Kossarzewski, łowczy polocki. - Ustnie у oczewisto proszony pieczętarz o j. m. pana Bolesława Kossarzewskiego o tego kontraktu anego wielmożnemu jego m(ilo)sci panu Aamowi Sakowiczowi, 155

8 sęziemu grozkiemu woiewoctwa trackiego, poług prawa popisuię sie Luwik Sakowicz, starosta pokorszewski. - Ustnie у oczewisto proszony pieczętarz o j. m. pana Kossarzewskiego o tego kontraktu anego wielmożnemu j. m. panu Sakowiczowi sęziemu grozkiemu wojewoctwa trackiego popisuię sie Michał Rahoza m.p. - Ustnie proszony pieczętarz o tego kontraktu o osoby wyżmianowaney popisuię sie Jan Ławinski. K. Jablonskio pastaba 2 kartus. Tai nuoroa į tai, ka portowa originale rašyta 2 kartus. K. Jablonskio skliaustai parašyti pieštuku. Tai nuoroa į tai, ka žoyje buvo praleista raiė. K. Jablonskio šauktukas parašytas pieštuku. Tai nuoroa į tai, ka turėtų būti kopyską. K. Jablonskio pastaba ir skirtukai (-) tarp parašų. 1 Kopysė, prekybinis miestelis prie Dnepro, Oršos paviete, ab. Baltarusijoje. 2 Časnikai, miestelis Polocko vaivaijoje, abar Baltarusijoje. 3 Sloboka, gyvenvietė prie Neries su prieplauka, Ašmenos paviete, abar Baltarusijoje. 4 Vasario 2. a b c