STUDIUM URBANIZACJI LUBELSKIEGO OBSZARU METROPOLITALNEGO

Transkrypt

1

2

3 ZARZĄD WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO STUDIUM URBANIZACJI LUBELSKIEGO OBSZARU METROPOLITALNEGO BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO W LUBLINIE LUBLIN, 2009 r.

4

5 Zespół autorski Dyrektor Biura inż. Henryk Szych Nadzór merytoryczny mgr Emilia Niećko mgr Jacek Babuchowski Główny projektant mgr inż. arch. Sebastian Łuczkiewicz Projektanci inż. Lucjan Zieliński mgr inż. Sylwester Becz mgr inż. Elżbieta Mazurek mgr inż. Agnieszka Szewczyk inż. Gabriela Bałka mgr inż. Czesława Kosiniec Asystenci tech. Wiesława Zdanowicz tech. Małgorzata Osieleniec tech. Bogusława Iwaniuk tech. Władysława Jędruszak Konsultacje naukowe i współpraca dr Jan Polski

6

7 Spis treści I. Wprowadzenie...7 II. 1. Pojęcie metropolii i obszaru metropolitalnego Podstawa formalno prawna i cel opracowania Obszar i zawartość opracowania...9 Rozpoznanie i analiza uwarunkowań urbanizacji LOM Uwarunkowania przestrzenne Sieć osadnicza System infrastruktury transportowej Infrastruktura energetyczna Gospodarka komunalna Gospodarka gruntami Planowanie przestrzenne Środowisko przyrodnicze Stan i zagrożenia środowiska Środowisko kulturowe Uwarunkowania demograficzne i społeczno gospodarcze Demografia Rynek pracy Infrastruktura społeczna Budownictwo i mieszkalnictwo Dochody ludności Gospodarka finansowa samorządów Przedsiębiorczość Przemysł Rolnictwo Infrastruktura ekonomiczna Infrastruktura badawczo rozwojowa...98 III. Identyfikacja stanu i zagrożeń urbanizacji LOM Rozwój społeczno gospodarczy obszaru Rozwój przestrzenny obszaru Stopień nasycenia obszaru funkcjami metropolitalnymi Suburbanizacja i semiurbanizacja i ich zasięg Delimitacja obszarów problemowych Identyfikacja zielonego pierścienia Lublina i Świdnika Uwarunkowania rozwoju przestrzennego Prognozowana sytuacja demograficzna Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 5

8 IV. Studium delimitacji obszaru Delimitacja LOM Zbiorcza ocena taksonomiczna gmin jako podstawa delimitacji LOM Metoda analizy taksonomicznej Przekroje analizy Wyniki analizy Ocena poziomu rozwoju i urbanizacji obszarów wiejskich Ocena poziomu rozwoju miast Wnioski Delimitacja aglomeracji lubelskiej V. Teoretyczne podstawy urbanizacji obszarów metropolitalnych Urbanizacja i rozprzestrzenianie się miast na świecie Stany Zjednoczone Karta Nowej Urbanistyki Unia Europejska polityka przestrzenna dla środowiska miejskiego Polityka przestrzenna Unii Europejskiej koncepcja zrównoważonego rozwoju Główne dokumenty Unii Europejskiej dotyczące polityki przestrzennej Polityka przestrzenna w Polsce Zarządzanie obszarem metropolitalnym VI. Kierunki urbanizacji i polityki przestrzennej LOM VII. Scenariusze rozwoju LOM VIII. Rekomendacje do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa i Obszaru Metropolitalnego WNIOSKI DO PRZYSZŁYCH PRAC PLANISTYCZNYCH NAD ZAGOSPODAROWANIEM LUBELSKIEGO OBSZARU METROPOLITALNEGO (LOM) - Dr Jan Polski..204 Spisy map, tabel, schematów, załączników i bibliografii Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

9 I. Wprowadzenie 1. Pojęcie metropolii i obszaru metropolitalnego Pojęcie metropolii i obszaru metropolitalnego w krajach zachodniej Europy jest powszechnie znane od dawna. W Polsce terminy te zaczęły funkcjonować dopiero z początkiem obecnego stulecia. Po raz pierwszy w przepisach prawnych słów obszar metropolitalny użyto w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 r., definiując obszar metropolitalny, jako obszar wielkiego miasta oraz powiązanego z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia. Historyczne pojęcie metropolii wywodzi się ze starożytnej Grecji i oznacza macierzyste miasto (metropolis, metro macierzyste, polis miasto) dla mniejszych miast kolonii, z którymi łączyły je zwykle stosunki gospodarcze oraz więzy kulturowe. Obecnie pod pojęciem metropolii rozumie się najczęściej duży ośrodek miejski o zróżnicowanych funkcjach wyższego rzędu. Z kolei obszar metropolitalny to część przestrzeni pozostającej w zasięgu oddziaływania ośrodka miejskiego metropolii. W oficjalnych dokumentach Unii Europejskiej możemy się spotkać z uszczegółowieniem definicji obszaru metropolitalnego. Przyjmuje się w nich, że obszar metropolitalny złożony jest z centrum miasta lub aglomeracji miejskiej oraz peryferii w postaci sąsiednich jednostek (gmin), z których znaczna część czynnych zawodowo mieszkańców codziennie dojeżdża do pracy do centrum. Bardziej precyzyjnym określeniem granic obszaru metropolitalnego jest czas dojazdów środkami komunikacji zbiorowej lub transportem indywidualnym. Podaje się, że obszar metropolitalny obejmuje terytorium, z którego dotarcie do centrum obszaru metropolitalnego nie trwa dłużej niż jedna godzina. Innym wyznacznikiem uznawanym z kolei za decydujący o ustanowieniu danego obszaru obszarem metropolitalnym jest minimalna liczba pół miliona mieszkańców. Ponadto istnieje szereg innych niemierzalnych wyznaczników określających obszary metropolitalne, takie jak: sprawność usług, instytucji i wyposażenia, potencjał innowacyjny w zakresie technicznym, ekonomicznym, społecznym, politycznym i kulturalnym, osobliwość i specyfika miejsca. Obszar metropolitalny charakteryzuje się pełnieniem określonych szczególnych funkcji uznawanych za metropolitalne funkcji, których oddziaływanie nakierowane jest na zewnątrz i które postrzegane są, jako cechy odróżniające je od otoczenia. Funkcję można nazwać metropolitalną, jeśli jest: zaliczana do nowoczesnych działów gospodarki narodowej, bądź służąca bezpośrednio lub pośrednio obsłudze działalności gospodarczej lub też zaliczana do wyspecjalizowanych usług wyższego rzędu, egzogeniczna, służąca rozwijaniu sieci zewnętrznych powiązań, zwłaszcza w zakresie przepływu wiedzy, informacji, kapitału, dóbr kultury i ludzi, budująca konkurencyjność ośrodka miejskiego w układach ponadnarodowych. Brak standardów międzynarodowych, według których definiowane i klasyfikowane byłyby metropolie pozwala na wyznaczanie ośrodków i obszarów metropolitalnych według Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 7

10 różnych kryteriów. Stąd też obok światowych metropolii będących produktem procesów globalnych istnieją takie metropolie, jak polskie, które w większości przypadków mają charakter krajowy, bądź regionalny. Aby obszar metropolitalny w pełni osiągał swoje cele rozwojowe, niezbędny jest wyodrębniony system zarządzania finansowego i prawno-administracyjnego oraz własne organy planowania i zarządzania obszarem metropolitalnym. 2. Podstawa formalno prawna i cel opracowania Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. nakłada na samorząd wojewódzki obowiązek opracowania planu zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego, jako części planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Obecny kształt regulacji prawnych uniemożliwia jednak uchwalenie przez sejmik województwa planu obszaru metropolitalnego. Nie zostały opracowane rozporządzenia określające wymagany zakres planów, a przede wszystkim nie wskazano ośrodków, dla których należy taki plan opracować. Ostateczne wytypowanie obszarów metropolitalnych powinno nastąpić w aktualizowanej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku Pomimo braku czytelnych podstaw prawnych planowania metropolitalnego Sejmik Województwa Lubelskiego w dniu 28 sierpnia 2006 r. podjął uchwałę Nr XLIX/784/06 o przystąpieniu do sporządzenia Planu Zagospodarowania Przestrzennego Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego (LOM). W tym samym dniu podjęta została również uchwała Nr XLIX/783/06 o przystąpieniu do sporządzenia Zmiany Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. Artykuł 38 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym upoważnia samorząd województwa do sporządzania analiz i studiów oraz opracowywania koncepcji i programów odnoszących się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego odpowiednio do potrzeb i celów podejmowanych prac planistycznych. Mając to na uwadze, Zarząd Województwa Lubelskiego w dniu 14 marca 2007 r. podjął uchwałę o przystąpieniu do opracowania Studium Urbanizacji Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego. Studium Urbanizacji Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego daje możliwość dokonania właściwego rozpoznania jego struktury funkcjonalno-przestrzennej, stanu urbanizacji, identyfikacji zagrożeń i barier rozwojowych. Odpowiednio do uwarunkowań oraz diagnozy stanu Studium pozwoli na zdefiniowanie założeń polityki urbanizacyjnej, zadań dla polityki przestrzennej w zakresie kierunków pożądanych przekształceń, takich jak uzupełnienia rozwoju infrastruktury, zwłaszcza komunikacyjnej, stref rozwojowych i ochrony obszarów otwartych istotnych dla zrównoważonego zagospodarowania i standardów życia mieszkańców LOM-u. Zasadność opracowania Studium wynika z faktu, że Lubelski Obszar Metropolitalny stanowi główny potencjał rozwojowy województwa, ale również koncentruje wiele zjawisk konfliktowych i problemowych, ograniczających możliwości rozwojowe. Zagospodarowanie tego obszaru powinno odbywać się na zasadach harmonizacji celów ekonomicznych, społecznych i ekologicznych. Głównym determinantem zagospodarowania jest urbanizacja terenów, generująca wiele negatywnych aspektów, w tym suburbanizację, niedorozwój 8 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

11 w sferze usług, infrastruktury komunikacyjnej i technicznej. Zalążkiem harmonizacji celów i współpracy w zakresie polityki rozwoju jest zawarte w dniu 23 czerwca 2005 r. Porozumienie Partnerskie w sprawie Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego. Sygnatariuszami porozumienia byli Marszałek Województwa Lubelskiego, Prezydent Miasta Lublin, Starosta Lubartowski, Starosta Lubelski, Starosta Łęczyński oraz Starosta Świdnicki. Rozwiązania koncepcyjne i zapisy Studium będą wytycznymi służącymi racjonalnemu kształtowaniu polityki przestrzennej LOM-u i wprowadzone zostaną do opracowywanej Zmiany Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. Po ostatecznych decyzjach w sprawie kształtu obszarów metropolitalnych w Polsce dokument ten stanie się również podstawą dla sformułowań ustaleń przyszłego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego. 3. Obszar i zawartość opracowania Brak rozstrzygających decyzji na szczeblu rządowym w sprawie kształtu obszarów metropolitalnych w Polsce, wstrzymuje prace planistyczne samorządów nad tymi obszarami, dotyczy to również ustalenia ostatecznych granic LOM-u. Dlatego też granica obszaru opracowania Studium przyjęta została na podstawie: ustalonej w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego (2002 r.) granicy Obszaru Aglomeracji Lubelskiej, ustalonej w Zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego (2006 r.) granicy Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego według powiatów. Studium obejmuje gminy wchodzące w skład przynajmniej jednego z wymienionych powyżej obszarów, co ilustruje dokładnie ryc. nr 1. Obszar opracowania Studium Urbanizacji Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego obejmuje powierzchnię 4496 km 2 (18% powierzchni województwa), na którą składają się: 3 gminy miejskie, 7 gmin miejsko-wiejskich oraz 35 gmin wiejskich. Obszar ten zamieszkuje 740 tys. ludności (34% ludności województwa). Dla zdelimitowanego obszaru opracowania Studium sporządzona zostanie diagnoza stanu i uwarunkowań rozwojowych. W toku dalszych prac możliwa jest korekta granicy obszaru, dla którego zostaną opracowane prognozy rozwojowe i kierunki polityki przestrzennej. Wytyczony wstępnie obszar objęty analizą w dalszej części opracowania nazywany będzie Lubelskim Obszarem Metropolitalnym. Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 9

12 Granice obszaru opracowania Studium Ryc. nr 1 Studium urbanizacji zawiera: rozpoznanie i analizę uwarunkowań przestrzennych sieci osadniczej, systemów infrastruktury, środowiska przyrodniczego i krajobrazu kulturowego oraz uwarunkowań demograficznych i społeczno-gospodarczych, identyfikację zagrożeń rozwoju, konfliktów i barier, kolizji ze środowiskiem przyrodniczym i regionalnym systemem infrastruktury, preferencje i proponowane kierunki urbanizacji na zasadach harmonizacji rozwoju i zagospodarowania obszaru, główne założenia polityki przestrzennej obszaru, rekomendacje do planu zagospodarowania przestrzennego województwa i planu zagospodarowania obszaru metropolitalnego. 10 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

13 II. Rozpoznanie i analiza uwarunkowań urbanizacji LOM 1. Uwarunkowania przestrzenne 1.1. Sieć osadnicza Na obecny kształt systemu osadniczego zasadniczy wpływ miały uwarunkowania przyrodniczo geograficzne, historyczne, stosunki własnościowe oraz układ komunikacyjny, stymulujący rozwój miejscowości. Na przestrzeni wieków na obszarze LOM u prawa miejskie posiadały 22 miejscowości. Najstarsze z nich to Lublin (1317), Bełżyce (1417), Kock (1437), najmłodsze Świdnik (1954) i Nałęczów (1963). Większości z nich władze carskie odebrały nabyte prawa w XIX w. po powstaniu styczniowym. Obecną sieć osadniczą na tym terenie tworzą: 1 miasto na prawach powiatu Lublin, 2 gminy miejskie - Lubartów i Świdnik, 7 gmin miejsko wiejskich Kock, Ostrów Lubelski, Bełżyce, Bychawa, Łęczna, Nałęczów, Piaski, 35 gmin wiejskich Fajsławice, Abramów, Firlej, Jeziorzany, Kamionka, Lubartów, Michów, Niedźwiada, Ostrówek, Serniki, Uścimów, Borzechów, Garbów, Głusk, Jabłonna, Jastków, Konopnica, Krzczonów, Niedrzwica Duża, Niemce, Strzyżewice, Wojciechów, Wólka, Wysokie, Zakrzew, Cyców, Ludwin, Milejów, Puchaczów, Spiczyn, Kurów, Markuszów, Mełgiew, Rybczewice, Trawniki. Sieć osadnicza LOM przedstawiona jest na ryc. nr 2. Lubelski Obszar Metropolitalny w 2006 roku zamieszkiwany był przez 740,2 tys. osób, z czego 463 tys. to mieszkańcy miast. Średnia gęstość zaludnienia na obszarze LOM-u wynosiła 165 os./km 2. W grupie miast największą gęstością zaludnienia charakteryzował się Lublin 2405 osób /km 2, najmniejszą natomiast Ostrów Lubelski 75 os./km 2. Na obszarach gmin wiejskich największa gęstość zaludnienia występowała w gminach bezpośrednio przyległych do Lublina Wólce (128 os. /km 2 ), Konopnicy (120), Głusku (118), Niemcach (117). Najmniejsze zaludnienie terenu odnotowano w gminach: Uścimów (32), Ostrów Lubelski obszar wiejski (37), Krzczonów (38). Wskaźnik umiastowienia jest znacznie wyższy niż średni dla województwa (16 miast / 10 tys. km 2 ) i wynosi 22 miasta / 10 tys. km 2, średnio jedno miasto obsługuje obszar 450 km 2. Jest to jednak obszar większy niż średni w kraju. Największym miastem na terenie Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego jest Lublin liczący 353,5 tys. mieszkańców (48% ludności LOM) rdzeń LOM-u skupiający funkcje: administracyjne siedziba władz wojewódzkich, edukacji i nauki największy ośrodek akademicki we wschodniej Polsce, dysponujący znacznym potencjałem badawczo rozwojowym, kultury (teatry, muzea, imprezy kulturalne), gospodarki i innowacyjności. Według stanu liczby ludności: Lubartów, Świdnik i Łęczna zaliczane są do grupy miast dużych, liczących tys. mieszkańców pełniących funkcje administracyjne Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 11

14 (siedziby powiatów), o znacznym potencjale społeczno gospodarczym i wykształconą w stopniu silnym funkcją zewnętrzną. Miasto Bychawa i Bełżyce lokują się w grupie miast o liczbie mieszkańców od 5 10 tys. mieszkańców, natomiast pozostałe Nałęczów, Kock, Ostrów Lubelski i Piaski to miasta małe o liczbie mieszkańców poniżej 5 tys. Miasta małe i bardzo małe poniżej 10 tys. mieszkańców nie posiadają wyraźnie ukształtowanej specjalizacji, w większości pełnią one funkcje usługowe (handel i naprawy, transport, hotele i restauracje, budownictwo). Układy przestrzenne miast oparte są na historycznych rozwiązaniach urbanistycznych. Dominującą formą przestrzenną są układy koncentryczne owalne (Lublin, Łęczna, Kock, Ostrów Lubelski, Piaski) lub pasmowo liniowe, w których główna arteria wyznacza kierunek rozbudowy miasta (Lubartów, Świdnik, Bełżyce, Bychawa). W wiejskim systemie osadniczym przeważają wsie średniej wielkości, w których liczba mieszkańców waha się od 100 do 500 mieszkańców. Miejscowości przekraczających liczbę 1000 mieszkańców jest 31. Koncentracja dużych wsi występuje w gminach sąsiadujących z Lublinem Niemce, Konopnica, Niedrzwica Duża co w dużym stopniu jest skutkiem procesów suburbanizacyjnych. Na rozwój miejscowości wiejskich duży wpływ miały występujące na ich terenie zakłady przemysłowe (odzieżowe, garbarskie, budowlane, związane z przetwórstwem owoców i warzyw), a także uwarunkowania historyczne i przyrodnicze. Obszary wiejskie pełnią przede wszystkim funkcje rolnicze. Nie posiadają one jednak charakteru monofunkcyjnego, ponieważ rolniczym funkcjom wsi towarzyszą zazwyczaj inne: usługowe, administracyjne (ośrodki gminne), gospodarcze głównie miejscowości położone w pobliżu dużych miast oraz przy głównych trasach komunikacyjnych, turystyczne i rekreacyjne (Firlej, Kamionka, Uścimów). W 2006 r. na terenie LOM-u było 824 miejscowości wiejskich, zgrupowanych w 806 sołectwach. Rozmieszczenie wsi jest nierównomierne. Największa liczba miejscowości wiejskich występuje w gminach Piaski (38), Bychawa (35), Michów (32), najmniejsza w gminach: Markuszów, Jeziorzany, Ostrów Lubelski (po 10). Większość miejscowości charakteryzuje się łańcuchowym, szeregowym oraz wielodrożnym układem przestrzennym zabudowy, w którym szkielet kompozycyjny opiera się na głównej osi komunikacyjnej lub nieregularnym układzie kilku dróg. Nielicznie zachowały się tradycyjne układy osadnicze wsi lub urbanistyczne układy miejscowości, które w przeszłości były miastami (np. Biskupice, Kamionka, Firlej). Centra tych wsi wykazują, koncentryczny, zwarty układ zabudowy, często z wyraźnie zarysowanym rynkiem. 12 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

15 Ryc. nr 2 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 13

16 Podsumowanie: wysoki, w porównaniu z wojewódzkim, wskaźnik umiastowienia, ale niższy niż średni na terenie kraju, liczebna dominacja miast o liczbie mieszkańców poniżej 10 tys. mieszkańców, wielofunkcyjność miast o dużej liczbie mieszkańców Lublin, Lubartów, Świdnik, Łęczna i monofunkcyjność miast małych (głównie funkcja usługowa), narastające procesy aglomeracyjne wokół Lublina (intensywna zabudowa, zagęszczenie ludności, wysokie wskaźniki gospodarcze), zachodzące procesy suburbanizacji i semiurbanizacji w gminach bezpośrednio przyległych do Lublina, liniowo pasmowy, rozproszony układ zabudowy wsi, niekorzystny pod względem ekonomicznym i przestrzennym, wielofunkcyjność obszarów wiejskich funkcje administracyjne, gospodarcze, turystyczne i rekreacyjne, rolnicze w gminach położonych w sąsiedztwie Lublina, rolniczy charakter gmin peryferyjnie położonych w LOM System infrastruktury transportowej Sieć drogową Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego tworzy 3866 km dróg publicznych utwardzonych, w tym 245 km dróg krajowych, 461 km dróg wojewódzkich, 1759 km dróg powiatowych oraz 1401 km dróg gminnych. Na sieć kolejową składa się 133 km linii kolejowych. Podstawowy układ komunikacyjny istniejący i planowany złożony z dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowych przedstawia ryc. nr 3. Średnia gęstość publicznych dróg utwardzonych w obszarze LOM-u w 2005 r. wynosiła 0,86 km/km 2, przy średniej dla województwa 0,72 km/km 2. Najgęstszą siecią dróg twardych wyróżniają się miasta oraz gminy powiatu lubelskiego, z kolei najrzadszą sieć posiadają gminy powiatu lubartowskiego, co dokładnie ilustruje ryc. nr 4. Do najważniejszych dróg stanowiących również powiązania zewnętrzne LOM-u należą drogi krajowe: nr 12 (E373), Łęknica Kalisz Radom Lublin Dorohusk, nr 17 (E372), Warszawa Lublin Hrebenne, nr 19, Kuźnica Białostocka Białystok Lublin Rzeszów, nr 82, Lublin Włodawa, drogi wojewódzkie: nr 809, 813, 815, 820, 821, 826, 827, 828, 829, 830, 832, 834, 835, 836, 837, 838, 839, 841, 842, 747. oraz linie kolejowe: nr 7, Warszawa Lublin Dorohusk, nr 30, Lublin Łuków, nr 69, Lublin Przeworsk. LOM leży na przebiegu ważnego korytarza tranzytowego, łączącego Unię Europejską z Europą Wschodnią. Najważniejsze znaczenie dla ruchu tranzytowego mają drogi nr 12 i Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

17 oraz linia kolejowa nr 7. Stanowią one ważną funkcję w europejskim systemie transportowym wchodząc w skład Transeuropejskiej Sieci Transportowej TEN-T. Poważnym problemem ograniczającym swobodny transport, szczególnie tranzytowy oraz wpływającym na bezpieczeństwo ruchu, jest brak obwodnic oraz dróg szybkiego ruchu (autostrad i dróg ekspresowych). Powoduje to przemieszanie się ruchu tranzytowego z ruchem lokalnym, w tym często również z ruchem pojazdów rolniczych (brak hierarchizacji dróg). Na obszarze LOM-u obserwuje się wzrost obciążenia dróg publicznych ruchem drogowym. Szczególnie obciążone średniodobowym ruchem drogowym są wylotowe drogi z Lublina prowadzące do przejść granicznych i poza granice województwa, na których w ostatnich latach znacznie wzrósł ruch tranzytowy (ryc. nr 5). Ruch w miastach i na drogach lokalnych LOM-u związany jest przede wszystkim ze wzrastającą liczbą zarejestrowanych pojazdów. W skali województwa w stosunku do roku 2002 liczba zarejestrowanych samochodów osobowych zwiększyła się o 30%, a liczba samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych o 17%. W przypadku danych tylko dla obszaru LOM-u wzrost liczby zarejestrowanych samochodów jest jeszcze większy. Wzrost obciążenia ruchem, brak hierarchizacji systemu drogowego oraz pogarszający się stan infrastruktury wymusza modernizację i remonty istniejącej sieci dróg. Pomimo, że zadania te są sukcesywnie wykonywane, zdecydowana większość dróg posiada niskie standardy techniczne, które wynikają z nienormatywnych parametrów szerokości i nośności nawierzchni, stanu technicznego nawierzchni i poboczy, małej sprawności i niskiego bezpieczeństwa ruchu. Poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa ruchu jest również brak chodników wzdłuż głównych dróg w obszarach zabudowanych oraz wydzielonych dróg rowerowych. W strukturze przewozów transportowych na obszarze LOM transport indywidualny zdecydowanie dominuje nad transportem zbiorowym. Usługi przewozowe publiczną komunikacją zbiorową realizuje PKS Wschód S.A. oraz obsługujący obszar miejski i podmiejski Lublina MPK Lublin Sp. z o.o. Częściową obsługę obszaru zapewniają również PKS-y z innych miast głównie z Chełma i Puław. Obok publicznej komunikacji zbiorowej funkcjonują prywatni przewoźnicy, których udział w przewozach zbiorowych systematycznie wzrasta. Na obszarze miasta i terenach podmiejskich Lublina zwiększeniu uległa długość linii komunikacji miejskiej autobusowej ze 189 km w roku 2000 do 285 km w roku 2006, natomiast długość linii trolejbusowych w tych samych latach zwiększyła się z 26 do 27 km. Dostępne systemy transportu publicznego oraz zasięgi ich obsługi przedstawiono na ryc. nr 6. Gminy LOM-u nie są wystarczająco obsługiwane komunikacją zbiorową. Rozproszenie zabudowy, niskie zaludnienie gmin wiejskich oraz rozwijający się transport indywidualny prowadzą do likwidacji wielu linii autobusowych. Największe zapotrzebowanie na połączenia środkami transportu zbiorowego występuje na liniach łączących ośrodki wiejskie z sąsiednimi ośrodkami wiejskimi i mniejszymi miastami LOM-u. Dotyczy to szczególnie gmin położonych w dalszej odległości od Lublina. Główne kierunki przepływu ludności w układzie gmin oraz gminy, w których stwierdzono niedostateczną dostępność do komunikacji zbiorowej, przedstawia ryc. nr 7. Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 15

18 Kolejowe przewozy pasażerskie, organizowane przez spółkę Przewozy Regionalne w Lublinie nie odgrywają większej roli w transporcie ludności wewnątrz LOM. Powodem tego są przede wszystkim niskie standardy istniejącej infrastruktury oraz taboru kolejowego. Zdecydowanie większe znaczenie odgrywa transport kolejowy w połączeniach Lublina z większymi ośrodkami w kraju. Zarówno w zbiorowym transporcie kolejowym, jak i drogowym obserwowany jest gwałtowny spadek liczby przewożonych osób. Konsekwencją tego są trudności w samofinansowaniu się państwowego transportu publicznego, co szczególnie dotyczy transportu kolejowego. Brak zdecydowanego dofinansowania zewnętrznego powoduje, że inwestycje, które mogłyby unowocześnić i obniżyć koszty funkcjonowania transportu nie są realizowane. Dla dostępności komunikacyjnej zewnętrznej obszaru szczególne znaczenie ma infrastruktura lotnicza, która na obszarze LOM występuje jedynie w postaci dwóch trawiastych lotnisk o charakterze głównie szkoleniowo-sportowym w Świdniku i Radawcu. Brak portu lotniczego oraz lotniska o parametrach umożliwiających funkcjonowanie transportu lotniczego pasażerskiego i towarowego jest istotną barierą dla rozwoju regionu. Podsumowanie: niedoinwestowany układ komunikacyjny w stosunku do potrzeb związanych z rozwojem motoryzacji i wzrostem potrzeb transportowych, niskie standardy techniczne dróg obniżające bezpieczeństwo ruchu, brak dróg szybkiego ruchu, ułatwiających transport wewnątrz obszaru oraz zapewniających sprawny ruch tranzytowy, brak obwodnic miast duże zróżnicowanie dostępności komunikacyjnej obszaru wyrażone w różnych gęstościach sieci dróg utwardzonych w poszczególnych gminach, niedostateczny zakres obsługi obszaru przez publiczną komunikację zbiorową, niska opłacalność funkcjonowania komunikacji zbiorowej na obszarach słabo zaludnionych i o rozproszonej zabudowie, wzrastająca rola przewoźników prywatnych w komunikacji zbiorowej, spadająca liczba osób podróżujących komunikacją zbiorową, brak lotniska dla przewozów pasażerskich i towarowych. 16 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

19 Ryc. nr 3 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 17

20 Ryc. nr 4 18 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

21 Ryc. nr 5 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 19

22 Ryc. nr 6 20 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

23 Ryc. nr 7 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 21

24 1.3. Infrastruktura energetyczna Głównym operatorem zaopatrującym obszar metropolitalny w energię elektryczną są Lubelskie Zakłady Energetyczne LUBZEL S.A. Wyjątek stanowią gminy Cyców, Zakrzew i Wysokie, gdzie energia elektryczna dostarczana jest przez Zamojskie Zakłady Energetyczne S.A. Źródłem pozyskiwania energii przez Lubelskie Zakłady Energetyczne są sieci przesyłowe zasilane ze źródeł zewnętrznych oraz Elektrociepłownia Lublin Wrotków, która również jest głównym źródłem energii cieplnej dla miasta Lublina. Najważniejsza sieciowa infrastruktura elektroenergetyczna na obszarze metropolitalnym to jedna linia przesyłowa 400 kv, 3 linie przesyłowe 220 kv oraz stacje podsystemowe 400/110kV i 220/110kV zlokalizowane w Lublinie (ryc. nr 8). Ponadto na całym obszarze LOM działa 28 stacji WN/SN. Sieć elektroenergetyczna prowadzona jest głównie sieciami napowietrznymi. Zdecydowana większość sieci została wybudowana w latach powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (lata 50-te lata 70-te ubiegłego wieku). Ich obecny stan techniczny sprawia, że około 50% infrastruktury elektroenergetycznej wymaga modernizacji i remontów, szczególnie w przypadku sieci niskiego napięcia na obszarach wiejskich. Ponadto istniejąca sieć cechuje się jednostronnym zasilaniem, co dodatkowo zagraża bezpieczeństwu energetycznemu obszaru. Wszystkie ośrodki osadnicze na obszarze metropolitalnym posiadają infrastrukturę elektroenergetyczną umożliwiającą korzystanie z energii elektrycznej. W latach w województwie nastąpił 5%-owy wzrost całkowitego zużycia energii elektrycznej. W tym samym okresie zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu przez gospodarstwa domowe w 4 powiatach (lubartowski, lubelski, łęczyński, świdnicki) i mieście Lublinie wzrosło o 30%. Największy wzrost (104%) nastąpił w powiecie lubelskim, co w dużej mierze wiąże się ze wzrastającą liczbą gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych w gminach podmiejskich Lublina. Dystrybucją i obrotem gazem ziemnym na obszarze LOM-u zajmuje się Karpacka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Tarnowie poprzez Zakład Gazowniczy w Lublinie. Zaopatrywanie w gaz ziemny odbywa się z krajowego systemu gazociągów wysokiego ciśnienia gazociągami DN 700, DN 500 i DN 400 oraz układem mniejszych lokalnych odgałęzień do stacji redukcyjno-pomiarowych. Gaz ziemny w obszarze LOM eksploatowany jest z 10 odwiertów zlokalizowanych w Mełgwi i Ciecierzynie. Ilość wydobywanego gazu w roku stanowi około połowę wydobywanego gazu w województwie i odpowiada rocznemu zużyciu gazu ziemnego z sieciowych urządzeń komunalnych w obszarze LOM. Całkowite zapotrzebowanie na gaz jest jednak dużo większe, gdyż udział zużycia gazu z sieciowych urządzeń komunalnych w ogólnym zużyciu gazu w skali województwa wynosi tylko ok. 10%. Zużycie gazu z sieciowych urządzeń komunalnych w latach w województwie wzrosło o 9%. Dla 4 powiatów (lubartowski, lubelski, łęczyński, świdnicki) i miasta Lublina zużycie gazu zwiększyło się o 16%, a w samym powiecie lubelskim o 58%. Sieć gazowa na obszarze LOM jest słabo rozwinięta, szczególnie na obszarach wiejskich. Połowa gmin LOM-u nie posiada lub posiada znikomy dostęp do infrastruktury gazowej. Najlepiej rozwiniętą sieć gazową oprócz miasta Lublina, ma powiat lubelski, najgorzej powiat lubartowski. Istniejące sieci i urządzenia są w dobrym stanie technicznym. 22 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

25 Oprócz gazu ziemnego, wśród pozostałych surowców energetycznych wydobywanych na obszarze LOM, ważne znaczenie ma węgiel kamienny. Surowiec ten, wydobywany w gminie Puchaczów przez KWK Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. stanowi 5% wydobycia krajowego. Pozostałe surowce, takie jak węgiel brunatny i ropa naftowa mają śladowe znaczenie w zasobach surowców energetycznych obszaru LOM. Niewielkie wydobycie ropy naftowej odbywa się w miejscowości Glinnik w gminie Kamionka. W przypadku węgla brunatnego brak jest udokumentowanych złóż surowca. Zaopatrzenie w energię cieplną na obszarze metropolitalnym odbywa się poprzez elektrociepłownię Lublin Wrotków, ciepłownie komunalne, zakładowe, przemysłowe lub indywidualne źródła ciepła. Na terenach dużych miast funkcjonują scentralizowane systemy ciepłownicze (Lublin, Świdnik, Lubartów). W mniejszych miastach i na obszarach wiejskich głównym źródłem ciepła są indywidualne małe kotłownie. Liczba kotłowni w czterech powiatach (lubartowskim, lubelskim, łeczyńskim i świdnickim) oraz mieście Lublinie w latach wzrosła z 50 do 134 obiektów, z czego ponad połowa zlokalizowana jest w Lublinie. Wyraźne też, zwiększała się ilość odbiorców podłączanych do centralnych źródeł ciepła. W tych samych latach sprzedaż energii cieplnej w obszarze LOM zmalała o 16%. Spadek ten wiąże się między innymi z prowadzoną termomodernizacją budynków, modernizacją sieci ciepłowniczej oraz spadkiem liczby odbiorców. Podstawowym paliwem do produkcji energii cieplnej jest węgiel kamienny (ok. 80 % produkowanej energii cieplnej), w dalszej kolejności gaz ziemny i olej opałowy. Wzrasta wykorzystanie odnawialnych źródeł energii do produkcji energii cieplnej (jak i elektrycznej), co spowodowane jest dyrektywami unijnymi zwiększającymi udział energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych. Bilans energetyczny obejmuje również zaopatrzenie w paliwa płynne, których głównym konsumentem jest transport. Infrastruktura zaopatrywania w paliwa płynne na obszarze LOM składa się z 2 dużych baz magazynowych w Lublinie i Niemcach oraz kilku mniejszych, rozlewni w Lubartowie oraz około 250 stacji paliw, w tym 60 w Lublinie. Podsumowanie: dostęp do energii elektrycznej we wszystkich ośrodkach osadniczych, wysoce zróżnicowana pod względem stanu technicznego sieć elektroenergetyczna, zły stan techniczny większości sieci elektroenergetycznych na obszarach wiejskich, duże potrzeby modernizacyjne i rozwoju istniejącej infrastruktury elektroenergetycznej, w związku ze wzrostem zapotrzebowania na energię elektryczną, słabo rozwinięta sieć gazowa, niska opłacalność ekonomiczna realizacji sieci gazowych na obszarach wiejskich dominacja indywidualnych źródeł ciepła w energetyce cieplnej, spadek zapotrzebowania na energię cieplną ze scentralizowanych systemów ciepłowniczych, nieekologiczne wytwarzanie energii cieplnej, oparte głównie na spalaniu węgla kamiennego, wysoki stopień uzależnienia obszaru LOM od zewnętrznych źródeł energetycznych. Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 23

26 Ryc. nr 8 24 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

27 1.4. Gospodarka komunalna Do najważniejszych zadań własnych samorządów gminnych należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludność, takich jak dostęp do sieci wodociągowej, sieci kanalizacyjnej oraz infrastruktury neutralizacji ścieków i opadów stałych. Obszar metropolitalny Lublina charakteryzuje się bardzo zróżnicowanym wyposażeniem w komunalną infrastrukturę techniczną. Najlepiej rozwiniętą siecią infrastruktury technicznej, w którą wyposażone są wszystkie gminy LOM, jest sieć wodociągowa. Gęstość sieci wodociągowej w 2006 r. dla obszaru LOM wynosiła 1,14 km/km 2 (średnia gęstość dla województwa - 0,71 km/km 2 ). W porównaniu do roku 2002 nastąpił wzrost gęstości o 9% (w województwie o 13%). Największa gęstość sieci wodociągowej występowała w miastach: Lubartów (4,51 km/km 2 ), Świdnik (4,36 km/km 2 ) i Lublin (3,76 km/km 2 ), w gminach miejsko-wiejskich: Nałęczów (1,76 km/km 2 ) i Łęczna (1,63 km/km 2 ) oraz w gminach podmiejskich Lublina: Jastków, Niemce, Wólka, Głusk (w granicach 1,73 km/km 2 2,14 km/km 2 ). Najmniejsza gęstość sieci wodociągowej (poniżej 0,5 km/km 2 ) występuje w gminach wiejskich: Wojciechów, Uścimów i Zakrzew oraz w gminach miejsko-wiejskich: Bełżyce i Kock (ryc. nr 9). Z sieci wodociągowej w 2006 r. korzystało 86,8% mieszkańców LOM-u, a w całym województwie 79,2% mieszkańców (ryc. nr 10). Na przestrzeni lat odsetek mieszkańców korzystających z wodociągów w obszarze LOM wzrósł o 1,4%, a dla obszaru województwa o 2,1%. W obszarze LOM największy wzrost liczby mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej odnotowały przede wszystkim gminy wiejskie, w których sieć wodociągowa była najsłabiej rozwinięta. W 2006 r. najlepiej wyposażonymi gminami w infrastrukturę wodociągową, z której korzystało powyżej 90 % mieszkańców, były miasta: Lublin, Lubartów i Świdnik, gmina miejsko-wiejska Łęczna oraz gminy wiejskie: Głusk, Niedźwiada, Puchaczów, Serniki. Najsłabszą infrastrukturę (poniżej 60% korzystających) posiadały gminy: Bełżyce, Konopnica, Piaski, Wojciechów, Zakrzew. Gospodarka ściekowa na obszarze LOM jest słabo rozwinięta. W 2006 r. funkcjonowały 62 oczyszczalnie ścieków, w tym 43 oczyszczalnie komunalne. Liczba komunalnych oczyszczalni ścieków w latach nie uległa zmianie. Jedynie nieznacznemu zwiększeniu uległa sumaryczna maksymalna przepustowość oczyszczalni. Istniejące oczyszczalnie ścieków wykorzystywane są w ok. 43% ich maksymalnych przepustowości. Stan ten wynika ze słabo rozwiniętej sieci kanalizacyjnej; 86% wszystkich odprowadzanych ścieków z obszaru LOM pochodzi z Lublina i Świdnika. Średnia gęstość sieci kanalizacyjnej w 2006 r. w obszarze LOM wynosiła 0,31 km/km 2 (średnia gęstość dla województwa 0,15 km/km 2 ). W porównaniu do roku 2002 nastąpił wzrost gęstości o 27% (w województwie o 33%). Najlepiej rozwinięta sieć kanalizacyjna występowała w miastach: Lublinie (3,62 km/km 2 ), Lubartowie (3,68 km/km 2 ) i Świdniku (3,69 km/km 2 ). W 11 gminach obszaru LOM brak jest oczyszczalni i sieci kanalizacyjnej. Z sieci kanalizacyjnej w 2006 r. korzystało 59,2% ludności LOM-u, a w całym województwie 45,4 %. Na przestrzeni lat odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej dla obszaru LOM wzrósł o 1,0%, a dla obszaru województwa o 2,5%. Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 25

28 W 2006 r. najlepiej rozwiniętą sieć kanalizacyjną posiadały gminy miejskie (Lublin, Świdnik, Lubartów) oraz gmina miejsko-wiejska Łęczna, gdzie korzystało z kanalizacji 83% - 95% mieszkańców. Pozostałe gminy nie posiadają zadowalająco rozwiniętych sieci kanalizacyjnych. Gospodarka odpadami komunalnymi w obszarze LOM, podobnie jak i w całym województwie, ogranicza się przede wszystkim do ich deponowania na składowiskach. Odzysk wyselekcjonowanych surowców wtórnych, kompostowanie i spalanie w 2006 r. objęło tylko 9% powstałych na obszarze LOM odpadów komunalnych. Gminy LOM-u korzystają z około 20 składowisk różnych wielkości, w tym z największego zlokalizowanego w Rokitnie w powiecie lubartowskim. Największym ośrodkiem wytwarzającym odpady komunalne jest miasto Lublin - 68,1% wszystkich odpadów wytworzonych w obszarze LOM, w dalszej kolejności Świdnik 8,3%, Łęczna 3,7% i Lubartów 2,5%. Na pozostałe gminy LOM przypada 17,4% wszystkich odpadów stałych. Podsumowanie: obszar o bardzo zróżnicowanym stopniu zaspokojenia potrzeb mieszkańców w usługi komunalne, dysproporcje w rozwoju komunalnej infrastruktury sieciowej rozbudowana sieć wodociągowa i brak sieci kanalizacyjnej niezrównoważony rozwój infrastruktury, istniejące oczyszczalnie ścieków wykorzystywane poniżej połowy ich maksymalnej przepustowości, dobre wyposażenie w infrastrukturę komunalną tylko największych ośrodków miejskich, brak lub bardzo uboga sieć kanalizacji sanitarnej w dynamicznie rozwijających się gminach podmiejskich Lublina i Świdnika, brak oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnej w 11 gminach obszaru LOM, niski postęp w kierunku zmniejszenia ilości składowanych odpadów stałych, niewystarczająco rozpowszechniona selektywna zbiórka odpadów komunalnych i uboga infrastruktura do ich odzysku i unieszkodliwiania. 26 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

29 Ryc. nr 9 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 27

30 Ryc. nr Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

31 1.5. Gospodarka gruntami Powierzchnia terenu objętego opracowaniem LOM wynosi ha (4495,7 km²), co stanowi 17,9% powierzchni województwa (w/g. stanu na r.). Struktura użytkowania gruntów: użytki rolne - pow ha, tj. 79,6% (w woj. 71,3%) lasy i grunty leśne - pow ha, tj. 13,7% (w woj. 23,2%) grunty zabudowane i zurbanizowane - pow ha, tj. 4,5% (w woj. 3,5%) w tym: - tereny mieszkalnictwa - pow ha, tj. 0,6% (w woj. 0,3%) - tereny komunikacji - pow ha, tj. 2,9% (w woj. 2,6%) - tereny zurbanizowane - pow ha, tj. 1,1% (w woj. 0,6%) pozostałe tereny - pow ha, tj. 2,1% (w woj. 2,0%) Tereny zainwestowane obejmują łącznie grunty zabudowane i zurbanizowane oraz grunty rolne zabudowane. Powierzchnia gruntów zainwestowanych wynosi ha, tj. 7,2% powierzchni LOM (w woj. 5,8%). Ogólnie w 45 gminach LOM tereny użytkowane rolniczo mają większy udział niż średnio w województwie. Jest to udział o 8,3% wyższy, niż przeciętny w całym województwie lubelskim. W okresie 7 lat ( ) obszar ten zwiększył się o 588 ha (0,2%). W województwie zmniejszył się o 3,9%. Udział użytków rolnych w gruntach ogółem jest zróżnicowany (ryc. nr 11). Największy występuje w gminach miejsko wiejskich; waha się od 88,2% w Bychawie do 71,3% w Ostrowie Lubelskim, średnia wynosi 82,7%. W gminach wiejskich udział wynosi od 92,8% w Fajsławicach do 58,3% w Lubartowie, a średnia dla 35 gmin wynosi 80,8%. W gminach miejskich udział ten wynosi: w Lubartowie 57,3%, w Świdniku 46,6%. W Lublinie użytki rolne zajmują 39,5% gruntów. Wśród użytków rolnych dominują grunty orne, które zajmują ha powierzchni użytków rolnych, tj. 79,6% (w województwie odpowiednio ha, tj. 75,1%). Sady zajmują ha, tj. 2,6% (w województwie ha, tj. 1,8%). Użytki zielone zajmują ha, tj. 13,7% (w województwie ha, tj. 18,8%), w tym: łąki trwałe ha, tj. 11,0%; w województwie ha, tj. 14,3%, pastwiska trwałe ha, tj. 2,7%; w województwie ha, tj. 4,5%. W obrębie użytków rolnych są także sklasyfikowane: grunty rolne zabudowane ha, tj. 3,3%; w województwie 3,2%, grunty pod stawami 859 ha, tj. 0,2%; w województwie 0,4%, grunty pod rowami 1 756, tj. 0,5%; w województwie - 0,7%. Tereny pokryte drzewostanem zajmują powierzchnię ha, tj. 13,7% obszaru LOM. Jest to wskaźnik o 9,5 pkt mniejszy od średniego w województwie. W gminach miejskich udział lasów w powierzchni ogólnej wynosi 11,2%, w tym w Świdniku 16,1%, w Lublinie 11,6%, a w Lubartowie tylko 0,6%. W gminach miejsko wiejskich udział średni wynosi 12,0%, największy w gminach: Ostrów Lubelski (21,5%), Kock (18,4%), najmniejszy w gminach: Łęczna (4,9%), Nałęczów (7,6%) i Bychawa (8,5%). W gminach wiejskich średnio lasy i grunty leśne zajmują 14,3% powierzchni, przy czym w gminach, gdzie występują duże kompleksy leśne, sięga 37,4% gm. Lubartów, 26,2% Firlej, 23,9% Spiczyn i 21,7% Uścimów. Najmniejszy udział występuje w gminach: Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 29

32 Kurów 0,2%, Fajsławice 4,4%, Jastków 5,4%, Konopnica 5,5%, Wojciechów 5,9% (ryc. nr 11). Gminy te charakteryzują się najkorzystniejszymi warunkami do rozwoju rolnictwa. Tereny zainwestowane w obszarze LOM zajmują o 1,4% powierzchni więcej niż średnio w województwie. W tej ilości tereny zabudowane i zurbanizowane zajmują o 1% więcej powierzchni, przy czym tereny mieszkalnictwa mają dwukrotnie większy udział niż przeciętny w całym województwie (LOM 0,6%, woj. 0,3%), a tereny komunikacji zajmują o 0,3% więcej powierzchni. Największy udział terenów mieszkalnictwa występuje w gminach miejskich: w Lublinie (20,2%), Lubartowie (12,7%) i Świdniku (8,9%). W gminach miejsko wiejskich tereny mieszkalnictwa zajmują średnio 0,4% powierzchni ogólnej, przy czym w miastach udział wynosi średnio 3,0% (od 0,8% w Ostrowie Lubelskim do 5,6% w Łęcznej). Natomiast na terenach wiejskich udział ten nie sięga 0,5%. W 14 gminach wiejskich tereny mieszkalnictwa w ogóle nie występują, w 10 gminach zajmują powierzchnię 1,0 5,0 ha. Tylko w gminach Głusk, Jastków, Wólka, Niedrzwica Duża, Konopnica (gminy sąsiadujące z Lublinem) oraz Firlej, Spiczyn, Mełgiew i Garbów tereny mieszkalnictwa zajmują od 10 do 47 ha (0,1 0,4%). Tereny zajęte pod komunikację (drogową i kolejową) wynoszą w Lublinie ha (11,5%), w pozostałych miastach zajmują: 341 ha (16,8%) w Świdniku - jest to największy udział w obszarze LOM, w Lubartowie 167 ha (12,0%); w miastach gmin miejsko wiejskich udział średni wynosi 3,6% (od 2,2% w Bełżycach do 5,4% w Bychawie). Na terenach wiejskich grunty pod drogami zajmują średnio 2,5% pow. ogólnej (najwięcej w Trawnikach 4,1%, Niedźwiadzie 4,0%, Puchaczowie 3,7% i Milejowie 3,1%, a najmniej w Borzechowie 1,6%, Abramowie 1,7%, Jabłonnej 1,7%, Zakrzewie 1,8% i Wojciechowie 1,8%). W kategorii pozostałych terenów zabudowanych i zurbanizowanych mieszczą się grunty zajęte pod przemysł, inne tereny zabudowane, zurbanizowane tereny niezabudowane, tereny rekreacyjno - wypoczynkowe i użytki kopalne. Udział terenów zainwestowanych w powierzchniach ogólnych gmin przedstawia ryc. nr 12. Duże znaczenie w urbanizujących się obszarach mają tereny rekreacyjno wypoczynkowe. Tereny zieleni bardzo korzystnie wpływają na kształtowanie warunków życia mieszkańców. Na tereny zieleni otwartej składają się powierzchnie lasów, łąk i pastwisk, a także zieleni ogólnodostępnej i osiedlowej. W granicach miast są to głównie zieleńce, parki spacerowo wypoczynkowe i tereny zieleni osiedlowej. W 2005 r. w obszarze LOM funkcjonowało 139 obiektów urządzonych zieleńców na powierzchni 150,9 ha, będących w gestii samorządów. Od roku 2002 przybyły 33 obiekty na powierzchni 21,6 ha. Zieleńce występują głównie w miastach. Na 139 obiektów 97 obiektów występuje w gminach miejskich, w tym 53 w Lublinie, 9 w Lubartowie i 35 w Świdniku. W 7 gminach miejsko wiejskich jest 29 obiektów: w Bełżycach - 3, w Bychawie - 5, w Kocku - 8, w Łęcznej - 9, w Nałęczowie brak, w Ostrowie Lubelskim - 2 i w Piaskach - 2. W gminach wiejskich łącznie jest 13 zieleńców, po jednym w gminach: Fajsławice, Firlej, Jeziorzany, Kamionka, Kurów, Milejów, Niedrzwica Duża, Ostrówek, Puchaczów, Wysokie i 3 w gminie Markuszów. Parki spacerowo wypoczynkowe i tereny zieleni osiedlowej występują tylko w miastach. Urządzone parki występują w miastach: Lublin 7 obiektów, Lubartów 1, Świdnik 1, Bychawa 1, Łęczna 2, Nałęczów 1 i Piaski 2, łącznie 15 na powierzchni 186,7 ha. Od roku 2002 przybyły 2 obiekty na powierzchni 5,4 ha. Tereny zieleni osiedlowej towarzyszą dużym osiedlom mieszkaniowym i występują tylko w kilku miastach: w Lublinie 30 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

33 55 ha, w Świdniku - 11,6 ha, w Bychawie 5,2 ha i w Łęcznej 23 ha. Łącznie zajmują 94,8 ha. Od 2002 roku przybyło 3,4 ha terenów zieleni osiedlowej urządzonej przez samorządy. Do terenów zainwestowanych zostały zaliczone również grunty rolne zabudowane. Zajmują one w obszarze LOM ha, co stanowi 2,6% ogólnej powierzchni. Na gruntach tych znajdują się siedliska rolnicze z budynkami mieszkalnymi, inwentarskimi i gospodarczymi. Największy udział tych gruntów występuje w gminach wiejskich i miejsko wiejskich - 97,1% całej powierzchni tych gruntów w obszarze LOM. W gminach miejskich także występują grunty rolne zabudowane, zajmują 1,7% w Lublinie i 4,4% w Świdniku (w Lubartowie w granicach miasta nie występują). Natomiast w obszarach miast gmin miejsko wiejskich wskaźnik ten wynosi od 0,0% w Kocku do 8,5% w Bychawie, średnio 3,5%. Poza wyżej omówionymi rodzajami użytkowania, na powierzchnię ogólną gruntów składają się grunty pozostałe: grunty pod wodami, użytki ekologiczne, nieużytki i tereny różne, które łącznie w granicach LOM zajmują ha, tj. 2,1%. Jest to średnia na poziomie wojewódzkiej, która wynosi 2,0%. W procesie urbanizacji duże znaczenie ma gospodarka gruntami. Zasób gruntów komunalnych w poszczególnych gminach daje możliwość samorządom dysponowania tymi gruntami zgodnie z potrzebami społecznymi. Grunty te od strony prawnej są bardziej dostępne. Powierzchnia gruntów komunalnych (z wyłączeniem gruntów przekazanych w trwały zarząd) wynosi w obszarze LOM ha. Na tą sumę składa się m.in ha użytków rolnych, 89 ha gruntów zadrzewionych i zakrzewionych oraz 172 ha nieużytków. W poszczególnych gminach zasób tych gruntów jest bardzo zróżnicowany (ryc. nr 13). Udział w ogólnej powierzchni gruntów waha się od 3,2% w Lublinie, 2,8% w Łęcznej do 0,0% w Borzechowie i Garbowie. Średni udział wynosi 0,5%. W większości gmin areał gruntów komunalnych wynosi kilkadziesiąt hektarów. Podsumowanie: duży udział użytków rolnych w strukturze użytkowania ziemi (79,6%), zainwestowanie terenu wyraźnie większe niż średnie w województwie, powierzchnie terenów mieszkalnictwa w miastach i gminach oraz terenów rekreacyjno wypoczynkowych ponad dwukrotnie większe niż średnio w województwie, większy udział terenów zajętych pod sieć komunikacyjną w strukturze miast i gmin, przez które prowadzą główne szlaki komunikacyjne, postępujący od kilku lat proces suburbanizacji, mniejszy udział gruntów pokrytych drzewostanem w gminach LOM niż przeciętnie w województwie (poza gminą Lubartów, Firlej, Spiczyn), tendencja wzrostowa terenów zieleni ogólnodostępnej i osiedlowej, głównie w miastach i niektórych ośrodkach gminnych, zasób gruntów komunalnych w gminach, jako czynnik pozwalający na inwestowanie w obiekty ogólnej użyteczności publicznej. Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 31

34 Ryc. nr Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

35 Ryc. nr 12 Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 33

36 Ryc. nr Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie

37 1.6. Planowanie przestrzenne Ład przestrzenny Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego kreowany jest poprzez uchwały, zarówno na szczeblu wojewódzkim, jak i gminnym. Aktualnie na terenie województwa lubelskiego obowiązuje uchwalony 29 lipca 2002 r. przez Sejmik Województwa Lubelskiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego. W dokumencie tym określono zasady organizacji struktury przestrzennej regionu oraz zadania rządowe i samorządu województwa, służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Zasadniczymi dokumentami planistycznymi opracowywanymi na poziomie lokalnym są studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Na koniec 2007 roku studia posiadało 87% gmin spośród wszystkich gmin LOM. Większość studiów została uchwalona przed datą uchwalenia Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, czyli przed rokiem Najbardziej aktualne studia posiadają gminy: Milejów (uchwalone w 2007 r.) oraz Mełgiew, Piaski i Jabłonna (uchwalone w 2005 r.). Gminy Jeziorzany, Konopnica, Krzczonów, Rybczewice, Trawniki i Puchaczów nie posiadały jeszcze uchwalonych takich opracowań (ryc. nr 15). Według danych GUS na koniec 2007 powierzchnia terenów wskazanych w studiach do sporządzenia planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego (na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 1, 2, 3, 4, 5 ustawy z 1994 r. i art. 10 ust. 2 pkt. 8 ustawy z 2003 r. oraz przepisów odrębnych) wynosiła ha. Stanowiło to 15% wskazanej powierzchni w województwie lubelskim. Największe obszary wyznaczono w gminach: Firlej, Ostrów Lubelski, Jabłonna, Bełżyce, Strzyżewice, Wysokie, Cyców i Ludwin ( ha). Powierzchnia terenów przewidzianych do zmiany przeznaczenia wynosiła odpowiednio dla gruntów rolnych przeznaczonych na cele nierolnicze ha (36,9 % takich gruntów w województwie). Największe powierzchnie występują w gminach Kamionka (1 650 ha), Serniki (1 461 ha), Bełżyce (1 200 ha) i Garbów (1 661 ha). Powierzchnia gruntów leśnych do zmiany przeznaczenia wynosi 71 ha (7,0%) takich gruntów w województwie. Wyznaczono je tylko w kilku gminach: Ostrówek (10 ha), Uścimów (42 ha), Bełżyce (17 ha) i po 1 ha w gminach Ludwin i Piaski. Natomiast powierzchnia gruntów wskazanych w studium do zalesienia wynosi ogółem ha (12,79% powierzchni wskazanych do zalesienia w województwie). Największe powierzchnie wyznaczono w gminie Bełżyce (1 600 ha) i Michów (957 ha). Pod zabudowę mieszkaniową wyznaczono łącznie ha (22,4% w stosunku do powierzchni w całym województwie). Największe obszarowo powierzchnie pod zabudowę wyznaczono w gminach: Kamionka (1 650 ha), Garbów (1 575 ha) i Trawniki (1 126 ha) ryc. nr 14. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, obowiązujące obecnie w gminach, zostały sporządzane na podstawie ustaw z 1994 r. i 2003 r. Od początku 1995 r. gminy sporządzają je jedynie dla wybranych fragmentów ich terytoriów, kierując się w wyborze przede wszystkim własnymi potrzebami, często doraźnymi. Województwo lubelskie charakteryzuje się w skali kraju wysokim odsetkiem powierzchni gmin objętych planami miejscowymi. Obowiązujące plany miejscowe, opracowane na podstawie przepisów ustawy z 1994 r., posiadają 32 gminy (78 planów). Obszar objęty planami wynosi ha, co stanowi 56,8% powierzchni ogólnej LOM. Łącznie w tych planach zmieniono przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze na powierzchni ha i na cele nieleśne 724 ha gruntów leśnych. Jednocześnie do zalesienia wyznaczono ha Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 35