Nowe tendencje w systemach pakowania żywności przechowywanej w niskich temperaturach Część 1

Transkrypt

1 Nowe tendencje w systemach pakowania żywności przechowywanej w niskich temperaturach Część 1 Prof. dr hab. JACEK KONDRATOWICZ Mgr inż. EWA KOŚCIELAK Katedra Towaroznawstwa Surowców Zwierzęcych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie W artykule zaprezentowano tradycyjne systemy pakowania żywności przechowywanej w niskich temperaturach. Omówiono powszechnie wykorzystywane materiały opakowaniowe, takie jak tworzywa sztuczne, papier, metal. Przedstawiono różne typy i rodzaje opakowań jednostkowych, a także transportowych stosowanych w opakowalnictwie żywności mrożonej i chłodzonej. Zwrócono również uwagę i omówiono przyczyny udoskonalania tradycyjnych opakowań i systemów pakowania żywności przechowywanej w niskich temperaturach. The article presents traditional systems of packing food kept in Iow temperatures. Universally used packing materials, such how plastic, paper, metal. It introduced the different types and kinds of isolated packagings and also forwarding, which arę practical in packing food frozen and chilled. It demonstrates and talk over the causes of refining traditional packagings and systems of packing food kept in Iow temperatures. Postęp w dziedzinie technologii żywności, biotechnologii, materiałoznawstwie, towaroznawstwie i technologii opakowań wpływa na potrzebę opracowania nowych opakowań, które odpowiadałyby wymaganiom stawianym zarówno przez producentów, jak i konsumentów. Głównym zadaniem opakowania jest ochrona produktu oraz zachęcenie potencjalnego klienta do zakupu [ Opakowanie pozwala stworzyć nowy lub ulepszony produkt, podnosi jego wartość, pomaga firmie w marketingu na rynku. Spośród czynników demograficznych największy wpływ na rozwój rynku opakowaniowego w najbliższych latach będą miały: wzrost liczby ludności na świecie, starzenie się populacji w krajach rozwiniętych przemysłowo, malejąca liczebność rodziny prowadzącej wspólne gospodarstwo domowe, rosnąca liczba kobiet pracujących zawodowo, zróżnicowanie etniczne rynków spowodowane ruchami migracyjnymi [Grabowska 2000]. Wzrost wymagań w produkcji bezpiecznej żywności prowadzi do zwiększonego popytu na opakowania: bardziej funkcjonalne i wygodne w użytkowaniu, odporne na obróbkę termiczną, przystosowane do podgrzewania w kuchenkach mikrofalowych, bardziej szczelne i barierowe, właściwie oznakowane i wyposażone w niezbędną informację, dostosowane do specyfiki gustów ludności. Zmiany w kanałach dystrybucji oraz rozwój logistyki wymagają dostosowania opakowań do nowych warunków działania, a przede wszystkim: uproszczenia kształtów opakowań, ujednolicenia wymiarów i pojemności opakowań zgodnie z normami międzynarodowymi, zwiększenia znaczenia promocyjnej funkcji opakowań [Grabowska 2000]. Opakowanie stanowi istotny czynnik zachowania jakości przechowywanej w niskich temperaturach żywności, jej podatności transportowej i atrakcyjności handlowej. Ze względu na funkcję opakowania dzieli się na jednostkowe (do pakowania małych ilości produktów przeznaczonych dla odbiorców indywidualnych) oraz trans- portowe (do pakowania luzem większych ilości produktów lub jako opakowanie zbiorcze dla opakowań jednostkowych) [Postolski, Gruda 1999]. Opakowanie jako element integralnie związany z produktem, powinno spełniać następujące kryteria: > ograniczać zmiany wilgotności, *- stanowić barierę dla tlenu i światła, > ograniczać straty lotnych składników aromatycznych, * ułatwiać składowanie, transport, magazynowanie oraz dystrybucję mrożonych produktów spożywczych, * wpływać na atrakcyjność handlową. Warunkiem spełnienia tych wymagań jest: odpowiedni kształt i wielkość opakowania (umożliwiające szybkie zamrażanie), szczelność (wypływ produktu w czasie rozmrażania), mała przepuszczalność dla pary wodnej (przeciwdziałanie parowaniu i sublimacji lodu), dobre przyleganie do produktu (mniejszy opór cieplny w czasie zamrażania oraz zmniejszenie możliwości osadzania się lodu na wewnętrznej części opakowania podczas przechowywania), odpowiednia elastyczność (produkt 36

2 w procesie zamrażania zwiększa swoją objętość), odporność na niskie i wysokie temperatury, wodoszczelność i tłuszczoszczelność, zdolność przyjmowania nadruku [Królicki 2003]. Coraz częściej o zakupie produktów i wyborze opakowań decydują cechy ekologiczne. Fakt, że opakowanie i produkt są przyjazne dla środowiska zwiększa konkurencyjność produktu i jego opakowania [Cichoń TRADYCYJNE OPAKOWANIA ŻYWNOŚCI PRZECHOWYWANEJ W NISKICH TEMPERATURACH Do pakowania żywności mrożonej wykorzystuje się przede wszystkim opakowania z tworzyw sztucznych, papieru i metalu. 1. Tworzywa syntetyczne Wzrost produkcji i zużycie tworzyw sztucznych spowodowany jest przede wszystkim ogromnym tempem wzrostu produkcji poliolefin, które w krótkim czasie stały się tworzywami najbardziej popularnymi w całym przemyśle tworzyw sztucznych, gdzie stosuje się kilka tysięcy ich odmian. Spośród poliolefin najwięcej produkuje się polietylenów i polipropylenów. Obecnie polipropylen (PP) zajmuje trzecie miejsce pod względem wielkości produkcji, za polietylenem i polichlorkiem winylu [ Wymienione tworzywa są wykorzystywane jako materiał opakowaniowy mrożonek. Wymienić tu należy przede wszystkim liczne folie opakowaniowe o zróżnicowanych właściwościach, np. folie polietylenowe (PE), polipropylenowe (PP), poliamidowe (PA), poliestrowe (PETP), na bazie poli- Specytikacja techniczna Materiał chlorków winylu i winylidenu (PCW- PCWD). Ich właściwości użytkowe mogą być w szerokim zakresie modyfikowane w czasie procesu przerobowego przez stosowane dodatki oraz specjalne zabiegi technologiczne [Postolski Tworzywa syntetyczne są stosowane głównie w postaci woreczków z folii. Z uwagi na możliwość występowania szkodliwych dla zdrowia monomerów i stosowanych dodatków, dopuszczenie folii syntetycznych do pakowania żywności jest ściśle regulowane odpowiednimi normami. Pod pojęciem folii określa się kilka rodzajów cienkich błon wykonanych z różnych materiałów [Cichoń Najbardziej popularnym opakowaniem produktów mrożonych jest folia PE i zbliżona do niej składem chemicznym folia PP. Wspólnymi ich cechami są: > dobra wytrzymałość mechaniczna, *- doskonała elastyczność nawet w niskich temperaturach, * niska przenikliwość dla pary wodnej, > odporność na działanie pary wodnej, > odporność na większość rozpuszczalników i związków chemicznych, * brak smaku i zapachu, > niska cena, * duża wydajność, * podatność na drukowanie. Folie te charakteryzuje niska przepuszczalność pary wodnej oraz znaczna przepuszczalność gazów i substancji aromatycznych. Jednakże nie ma to zbyt dużego znaczenia w zamrażalnictwie, ponieważ wraz z obniżaniem temperatury przenikliwość folii maleje. Bardzo ważną cechą użytkową obu folii jest odporność zarówno na niskie (PE do 60 C, PP nieco mniejsza), jak i wysokie temperatury (PP do 140 C, PE-HD do 120 C, PE-LD do 85 C). PVC be.fcio r.chra Polistyren (PS) jr.rcie iclra A_PET DSTĆZO ic3:" TABELA l PP PE-LD jest giętki i miękki. PE-HD jest twardy, ma wyższą wytrzymałość mechaniczną i bardzo dobrą odporność na rozerwanie, w zamrażalnictwie jest on częściej stosowany (pojemniki, kubeczki) [Kułagowska 2002, Postolski, Gruda 1999]. Folia PP jest powszechnie stosowana do pakowania produktów mrożonych wymagających przed spożyciem podgrzania we wrzącej wodzie (woreczki typu boil-in-bag) lub do powlekania kartoników o tym samym przeznaczeniu (typu tray-title). Czyste wyroby z PP można po rozdrobnieniu dodać do świeżego materiału. Wyroby z 20% dodatkiem tylko nieznacznie różnią się właściwościami od wyrobu czystego. Niewielkiemu pogorszeniu może ulegać jedynie wygląd powierzchni i zabarwienie [ Obok zwykłych folii syntetycznych, powszechnie stosuje się folie mające zdolność kurczenia się w określonych warunkach i ścisłego przylegania do produktu, niezależnie od jego kształtu. Cechy te uzyskuje się w procesie tzw. orientowania folii. Folie takie są wykorzystywane między innymi do konturowego pakowania produktów mrożonych (tzw. folie stretch) [Postolski Najważniejsze znaczenie mają orientowane folie polipropylenowe (OPP). Folia PP nie orientowana jest bardzo podatna na rozciąganie, co uniemożliwia jej przejście przez maszyny paczkujące oraz drukarskie. Folie OPP mają wiele zalet, z których najważniejsze są przedstawione poniżej: konkurencyjna cena w stosunku do innych tego typu materiałów, a spełniających podobne funkcje jak OPP, wysoka barierowość dla pary wodnej, wielu substancji aromatycznych i tlenu, duża wytrzymałość na rozciąganie, zrywanie i zaginanie, doskonała podatność na drukowanie, wysoka estetyka uformowanych opakowań, łatwość ich powtórnego przerobu oraz utylizacji, zdolność do tworzenia laminatów z większością innych materiałów [Bohdan 1994]. Koszt si '::. średnia. śrsd-ia Do pakowania mrożonek wykorzystywane są również folie termokurczliwe z kopolimerów chlorku winylidenu i winylu (PCWD-PCW) oraz folie poliestrowe (PETP). Folie te wykazują wiele korzystnych właściwości użytkowych, tj. małą przepuszczalność par i gazów, odporność tel , , fax kom coolecool.pl 37

3 na wodę, zasady, kwasy i tłuszcze. Wspólną cechą folii termokurczliwych produkowanych z różnych materiałów jest ich kurczenie się pod wpływem ciepła, dzięki czemu uzyskuje się opakowania ściśle przylegające do opakowanego wyrobu. Jest to właściwość istotna, ponieważ dzięki temu proces zamrażaniu przebiega szybciej i sprawniej. Folie PCWD-PCW są odporne na temperatury od C, natomiast ogrzewanie do temperatury C powoduje ich kurczenie się. Plastyczność tych folii spada wraz z obniżeniem temperatury [Postolski, Gruda 1999, Czerniawski i in. PCW odznaczają się niską przepuszczalnością gazów, a w ujemnych temperaturach spada ich odporność mechaniczna, co ogranicza ich zastosowanie w zamrażalnictwie. Używane są najczęściej jako termoformowalne tacki, pudełka i kubki - produkowane niezależnie od urządzenia pakującego. Folie orientowane poliestrowe mają takie zalety, jak: o dużą przezroczystość, o dużą wytrzymałość mechaniczną, o dużą odporność termiczną, o wysoką temperaturę mięknięcia, o wysoką barierowość w stosunku do tlenu,pary wodnej i lotnych substancji aromatycznych, o małą rozciągliwość, o bardzo dobrą drukowność. Orientowane folie PET służą do pakowania żywności mrożonej przeznaczonej do późniejszego podgrzewania w piekarnikach lub kuchenkach mikrofalowych. Stosuje się je także do woreczków typu boil-in-bag", a nawet do opakowań, w których produkty są pieczone i smażone. Bardzo często folie te są wykorzystywane do produkcji wielowarstwowych laminatów. Jeśli chodzi o stronę ekologiczną, folie PET w czystej postaci są tworzywami o wyjątkowo niskim wpływie na środowisko naturalne. Doskonale poddają się recyklingowi, w którym można powtórnie produkować folię lub inne wyroby z PET [Bohdan 2003, Postolski, Gruda 1999]. Najbardziej znane folie rozciągliwe to folie poliamidowe (PA), głównie stosowane do próżniowego pakowania. Szczególnie nadają się do pakowania produktów wrażliwych na ciepło (lody). Są one stosunkowo drogie i używane głównie tam, gdzie można w pełni wykorzystać ich zalety (folie do smażenia). Folie P A odznaczają się klarownością, termoformowalnością, dużą mocą i wytrzymałością mechaniczną w szerokim zakresie temperatur, odpornością chemiczną i wysoką barierowością w stosunku do gazów, tłuszczów i zapachów. Niestety cechuje je wysoka przenikliwość pary wodnej [Cichoń 1996, Postolski Dlatego coraz częściej stosowane są do pakowania żywności w postaci wielowarstwowych laminatów. Folie PA znajdują zastosowanie w pakowaniu produktów mrożonych, np. zup dostarczonych w dużych porcjach oraz ryb, krabów i raków. Na ogół produkt ten jest zamrażany po zapakowaniu. O wyjątkowo wysokiej odporności mechanicznej folii PA świadczy możliwość pakowania w nią raków bez obawy przebicia folii [Czerniawski i in. Folie polistyrenowe (PS) także wykorzystywane są w zamrażalnictwie. Charakteryzują się one dużą przepuszczalnością pary wodnej i gazów. Z tych powodów modyfikuje się PS, aby uzyskać PS wysokoudarowy (jest bardziej wytrzymały, sprężysty, o większej odporności cieplnej i chemicznej) i PS spieniony. Odporność na niskie temperatury oraz zmniejszona przenikalność modyfikowanego PS w temperaturach poniżej 0 C umożliwia jego stosowanie w zamrażalnictwie. PS jest wykorzystywany do produkcji kubków, tacek [Cichoń 1996, Postolski, Gruda 1999]. Zamiast tzw. monofolii stosuje się również folie wielowarstwowe. Do najważniejszych właściwości folii wielowarstwowych należy zaliczyć: a) barierowość wobec tlenu, b) odporność na wysokie temperatury - wytrzymują temperaturę do 120 C. Zalety stosowania opakowań z tworzyw sztucznych wielowarstwowych: są lekkie, a jednocześnie odporne na urazy mechaniczne, dla producenta oznacza to oszczędności z tytułu transportu i magazynowania a dla konsumenta wygodę i bezpieczeństwo w użytkowaniu,» mogą być produkowane w dowolnych kształtach, nadają się do recyklingu materiałowego, a także do recyklingu energetycznego. Od czasu, gdy opracowano technologię produkcji opakowań wielowarstwowych stało się oczywiste, że ze względu na specyficzne właściwości będą cenną alternatywą dla innych opakowań stosowanych w zamrażalnictwie. Możliwość łączenia różnych folii przez laminowanie lub powlekaj nie pozwala dostosować właściwości opa- kowania do wymagań produktu. Właściwości tworzyw kompleksowych stanowią sumę cech poszczególnych warstw [Postolski 1998, Urbaniak 1999]. Do pakowania mrożonek wymagane są materiały barierowe wobec tlenu i pary wodnej, należy jednak wziąć pod uwagę, że w niskich temperaturach przepuszczalność tlenu i pary wodnej ulega znacznemu obniżeniu. Mrożone mięso pakowane jest także w laminaty PA/PE, głównie ze względu na ich uniwersalność, ponieważ używane są one do wyrobu torebek, folii przykrywkowych, tacek termoformowalnych. Grubsze laminaty tego typu stosowane są do pakowania dużych bloków lub sztuk przetworów mięsnych. Alternatywą dla folii wielowarstwowych są folie syntetyczne metalizowane parami aluminium. Metalizacja jest szczególnym procesem nakładania powłoki, który polega na osadzeniu na powierzchni folii cienkiej warstwy aluminium, uprzednio przeprowadzonego w stan pary. Metalizację folii z tworzyw sztucznych przeprowadza się dla osiągnięcia dekoracyjności i walorów marketingowych oraz podwyższenia barierowości materiału opakowaniowego. Jako podłoże do metalizacji wykorzystuje się najczęściej folie orientowane PET, OPP, OPA, które są stosowane, w większości przypadków, w postaci laminatów. Ich zalety to niższa cena, wysoka barierowość dla tlenu, walory reklamowe, mniejsza sztywność [Postolski 1998, Czerniawski i in. 2. Inne materiały opakowaniowe Obok tworzyw syntetycznych ważnym materiałem opakowaniowym dla mrożonej żywności są kartony z masy celulozowej. Powszechnie stosowane są zarówno kartony lite, jak i z tektury falistej. Tekturę falistą można scharakteryzować jako tworzywo papiernicze, powstałe przez sklejenie ze sobą płaskich oraz pofalowanych warstw papierowych lub kartonowych. Opakowania z tektur falistych wytrzymują dotychczas konkurencję opakowań z tworzyw sztucznych. W dziedzinie tej zaznacza się wyraźny postęp (nowe rozwiązania konstrukcyjne, nowe odmiany tektur) [Postolski 1998, Wojciechowski 2000]. Ze względu na dużą wrażliwość tektur zarówno litych, jak i falistych na wpływy atmosferyczne (sorpcja pary wodnej), stosuje się ich uszlachetnianie polega- 38 Cm-

4 jące najczęściej na powlekaniu gorącymi stopami określanymi nazwą hot-melt". Głównym składnikiem gorących stopów są woski. Pudła z tektury falistej powlekanej mieszankami wosków przeznaczone są do pakowania produktów spożywczych z tego względu, że są one nietoksyczne [Cichoń Tworzywa papiernicze w czystej postaci nie nadają się na opakowania żywności mrożonej, głównie z powodu niskiej barierowości i wytrzymałości. Charakteryzują się jednak niską ceną i dużą dostępnością, z tego względu są one powszechnie wykorzystywane jako składniki laminatów używanych do pakowania mrożonek [Czerniawski i in. Laminowanie kartonów pozwala uzyskać materiały o zróżnicowanych właściwościach użytkowych. Oprócz wosku materiałami powlekającymi są także tworzywa sztuczne i folia aluminiowa. Powlekanie tektury hot-meltami" takimi jak PE, PP powoduje zwiększenie jej odporności na przenikanie pary wodnej, wyższą odporność chemiczną, elastyczność w niskich temperaturach i podatność na łączenie na gorąco. Hot-melty" nie wywierają wpływu na smak i zapach zapakowanej żywności. Z powyższych powodów są one bardzo często wykorzystywane do pakowania produktów mrożonych. Poprawę walorów użytkowych kartonów uzyskać można także przez uszlachetnianie celulozy nanoszonymi powłokami barierowymi już w fazie wytwarzania materiału. Takie kartony są bardziej odporne na deformację i zgniecenia [Czerniawski i in. 1998, Postolski i tomofan), charakteryzują się one małą przepuszczalnością gazów i dużą pary wodnej. Stosuje się je w niewielkim stopniu w zamrażałnictwie, ponieważ tracąc wodę stają się kruche, łamliwe i kurczą się, natomiast nadmiar wilgoci powoduje, że folie tracą właściwości barierowe. Z powyższych względów przeprowadza się ich uszlachetniane przez lakierowanie, powlekanie czy laminowanie. Folie wiskozowe, podobnie jak folie syntetyczne i popularne ostatnio papiery pokrywane związkami sylikonowymi nie przyczepnymi do zamrożonych powierzchni, używane są głównie jako owinięcia [Postolski Z opakowań metalowych do mrożonek stosuje się folię aluminiową, która jest cienko walcowanym arkuszem z czystego lub stopionego aluminium. Zalety folii aluminiowej to nieprzepuszczalność dla pary wodnej, gazów, substancji aromatycznych i światła, zdolność odbijania promieniowania, korzystna przewodność cieplna, odporność na korozję i czynniki chemiczne, brak objawów starzenia, higroskopijność i sorpcja obcej substancji, obojętność w stosunku do produktu, łatwość wykonania nadruku [Postolski, Gruda 1999, Cichoń W zamrażałnictwie folia Al jest wykorzystywana do produkcji tacek zarówno niepowlekanych, jak i powlekanych nawet dwustronnie. Opakowania z tej folii są szczególnie przydatne do podgrzewania produktów przechowywanych w stanie głęboko zamrożonym [Czerniawski i in. W opakowalnictwie żywności folia aluminiowa jest składnikiem laminatów. Jest ona laminowana z papierem, bibułą, kartonem, celo- TABELA 2 Przenikalność pary wodnej przez różne odmiany powlekanych kartonów żywnościowych w zależności od temperatury [Czerniawski i in. 1998] Odmiana kartonu Karton powlekany j oraz kopolimerami VDC (10 g/m 2 ) Regenerowana celuloza stanowi surowiec do produkcji folii wiskozowych (celofan Przenikałność pary wodnej Różnica wilgotności względnej miedzy stronami kartonu żywnościowego: 75 %-0 % temperatura: +20 C temperatura: 20 C 0,2 g/m 2-24h 1,06 0,05 fanem oraz dodatkowo może być powlekana polietylenem, polipropylenem po to, ażeby zwiększyć jej właściwości użytkowe. Pokrywanie folii Al tworzywami sztucznymi chroni ją przed uszkodzeniami mechanicznymi podczas formowania, a także w czasie zgrzewania [Czerniawski 2001, Cichoń Laminaty tworzyw papierniczych z tworzywami sztucznymi są bardzo powszechnie wykorzystywane do pakowania żywności przechowywanej w niskich temperaturach. Tektura/PET znajduje zastosowanie w procesie pakowania dań kulinarnych głęboko mrożonych, ogrzewanych w opakowaniach bezpośrednio przed spożyciem. Do produktów mrożonych używa się także laminaty PE/papier/PE, hot-melt/tektura/pe. Laminaty te, dzięki właściwościom poszczególnych warstw, odznaczają się wieloma pozytywnymi i pożądanymi cechami. Wszechstronnie zabezpieczają opakowany produkt przed szkodliwym oddziaływaniem otoczenia. Mała przepuszczalność gazów pozwala na ich zastosowanie w pakowaniu próżniowym. Również dzięki powyższej cesze zabezpieczają opakowany towar przed wysychaniem i utratą masy. Niska przepuszczalność tlenu chroni produkt przed procesami utleniania tłuszczów i witamin. Omawiane laminaty posiadają również dużą giętkość, co umożliwia dowolne formowanie jednostek opakowaniowych na automatach pakujących [Cichoń 1996, Czerniawski i in. 3. Opakowania zbiorcze i transportowe Opakowanie zbiorcze służy do umieszczenia w nim kilku sztuk towaru, sprzedawanego luzem lub w opakowaniach bezpośrednich. Może pełnić funkcję dodatkowej ochrony dla małych wyrobów lub być estetycznym opakowaniem grupowym. Opakowanie transportowe ma głównie za zadanie ułatwić transport, magazynowanie i ochronę w czasie składowania i przemieszczania towarów. Towary w opakowaniach transportowych mogą być umieszczane luzem lub w opakowaniach zbiorczych. Opakowania transportowe muszą charakteryzować się dostateczną wytrzymałością. Dotyczy to obciążeń pochodzących od innych opakowań, wynikających z wysokości ustawianego stosu. Opakowanie powinno także umożliwić dobre wykorzystanie przestrzeni magazynowej. W przypadku transportu opakowanie ma za zadanie ułatwić jego przebieg lub w ogóle umożliwić jego realizację [Wojciechowski 2000, Cichoń tel , , fax kom coolecool.pl 39

5 AGREGATY PRĄDOTWÓRCZE Do tej grypy opakowań żywności mrożonej zaliczamy pojemniki sztywne wykonane z takich materiałów jak: drewno, tworzywa sztuczne, metal oraz worki papierowe i pudła kartonowe. Do pakowania mrożonek wykorzystuje się skrzynki z tworzyw sztucznych o bez przegrodowej konstrukcji. Cechują się one: odpornością na uszkodzenia, możliwością wysokiego piętrzenia w stabilne stosy, podatnością na czyszczenie, dużą estetyką. Skrzynki te produkowane są najczęściej na bazie PE-HD, PP. Należy zaznaczyć, iż możemy tu wyróżnić skrzynie dla poszczególnych wyrobów mrożonych. Skrzynki z tworzyw sztucznych bardzo silnie wypierają nadal stosowane, głównie w transporcie owoców i warzyw, skrzynki drewniane, które są droższe i mniej wytrzymałe mechanicznie oraz mniej odporne na wiele czynników środowiskowych [Wojciechowski 2000]. skup - sprzedaż duży wybór Zabrze tel, 032/ Bardzo powszechnym opakowaniem transportowym mrożonej żywności są pudła kartonowe z tektury falistej (opisane wcześniej) o znacznych wymiarach, w których umieszczony jest worek z folii PE. Jednak ze względu na niski poziom cech użytkowych ciągle udoskonala się ten rodzaj opakowań [Postolski, Gruda 1999]. Jeżeli chodzi o worki papierowe, wykorzystuje się zwykle 5-warstwowe worki z wewnętrzną wkładką z papieru impregnowanego (woskiem) lub z folii PE o pojemności do 25 kg. Worki takie stosuje się do transportu lub przechowywania mrożonek przeznaczonych do dalszego przerobu [Cąderek 2001]. Innym rodzajem worków do mrożonek są worki z włókien łykowych. Zaliczyć tu możemy worki jutowe, jutowo-konopne oraz lniane. Ze względu na zbyt słabą ochronę produktu, są one wypierane przez worki z tworzyw sztucznych. Worki z folii polietylenowych używane są głównie do mrożonych produktów mięsnych [Wojciechowski 2000]. Puszki metalowe również spełniają funkcję opakowania transportowego przeznaczonego dla żywności mrożonej. Do pakowania 5-7 kg owoców (na eksport) wykorzystuje się puszki wykonane z blachy ocynowanej wewnątrz lakierowanej wraz z workiem z PE. Do przetworów owocowych przeznaczonych do cukierni lub innych zakładów używa się puszek z blachy czarnej lakierowanej wraz z workiem z PE [Cąderek 2001]. Największy udział na rynku opakowań transportowych przeznaczonych do żywności mrożonej mają dzisiaj skrzynki z tworzyw sztucznych oraz pudła z tektury falistej. Wiele zalet, jakie posiadają opakowania skrzynkowe pozwalają przypuszczać, że zdominują one rynek opakowań transportowych dla opisywanej grupy produktów. LITERATURA > BOHDAN M., 2003: Folie poliestrowe - szerokie możliwości zastosowań. Opakowanie. 6: * BOHDAN M : Folie polipropylenowe na świecie i w Polsce. Opakowanie. 1: * CĄDEREK T., 2001: Opakowania do przetworów owocowo-warzywnych. Opakowanie. 12: ** CICHOŃ M., 1996: Opakowania w towaroznawstwie, marketingu i ekologii. Wydawnictwo Ossolineum. Wrocław - Warszawa - Kraków. * CZERNIAWSKI B : Postęp techniczny w dziedzinie opakowań z tworzyw sztucznych. Opakowanie. 2: > CZERNIAWSKI B : Opakowania żywności. Agro Food Technology, Czeladź. >" GRABOWSKA B., 2000: Czynniki ekonomiczno- -demograficzne kształtujące rynek opakowań. Opakowanie. 12: > KRÓLICKI Z., 2003:Wykorzystanie anizotropii materiałowej wielowarstwowych opakowań produktów spożywczych w modelowaniu przepływu ciepła w procesie zamrażania i rozmrażania. Chłodnictwo. 12: > KUŁAGOWSKA A., 2002: Zamrażalnicze przechowywanie opakowanego pieczywa krojonego. Przemysł Spożywczy. 1: ^ POSTOLSKIJ :Opakowanie-ważnyczynnik jakości i trwałości mrożonej żywności. Chłodnictwo. 2: > POSTOLSKI J., GRUDA Z., 1999: Zamrażanie żywności. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne. Warszawa. >- URBANIAK L : Opakowania wielowarstwowe. Opakowanie. 10: > WOJCIECHOWSKI Ł : Opakowania transportowe do żywności schłodzonej i zamrożonej. Chłodnictwo. 9: ^ Zasoby internetowe: gadnienia. 16 maja 2005 roku Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, jako pierwsza instytucja w Polsce o tak złóżojnej strukturze organizacyjnej (17 oddziałów na terenie całego kraju) lizm planowania, spójność stosowanych procedur oraz kompetecje pracowników. W tym też dniu przedstawicie Rosyjskiej Federalnej Agencji ds. Regulacji Technicznej i Metrologu wręczyli Inspekcji certyfikat akredytacji cji produktów żywnościowych GOST R i GOSSANEPIDNA- DZOR, umożliwiający laboratorium IJHARS wykonywanie kompleksowych badań polskich artydność z wymaganiami rosyjskimi, niezbędnymi do wwozu towarów na rosyjski obszar celny. 40 CooL