ZASTOSOWANIE METODY DEA DO OPRACOWANIA RANKINGU EFEKTYWNOŒCI SPÓ EK AGENCJI NIERUCHOMOŒCI ROLNYCH W 2006 ROKU. Miros³aw Helta

Transkrypt

1 ZASTOSOWANIE METODY ROCZNIKI DEA NAUK DO OPRACOWANIA ROLNICZYCH, RANKINGU SERIA G, T. 96, EFEKTYWNOŒCI z. 3, 2009 SPÓ EK ZASTOSOWANIE METODY DEA DO OPRACOWANIA RANKINGU EFEKTYWNOŒCI SPÓ EK AGENCJI NIERUCHOMOŒCI ROLNYCH W 2006 ROKU Miros³aw Helta Katedra Zarz¹dzania Przedsiêbiorstwami Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie Kierownik: prof. dr hab. Micha³ Œwit³yk S³owa kluczowe: metoda DEA, super efektywnoœæ DEA, ranking gospodarstw Key words: DEA method, super efficiency, ranking of farms S y n o s p i s. W opracowaniu przedstawiono ranking efektywnoœci technicznej spó³ek Agencji Nieruchomoœci Rolnych w 2006 r. Ranking opracowano dla 59 spó³ek ANR przy wykorzystaniu odmiany metody DEA superefektywnoœci DEA, stosuj¹c w badaniach miary efektywnoœci zorientowane na nak³ady oraz podejœcie zak³adaj¹ce zmienne efekty skali (VRS). Najwy sze pozycje w rankingu efektywnoœci technicznej zajêty spó³ki: Hodowla Zarodowa Kietrz (big), Ma³opolska Hodowla Buraka Pastewnego (355,9%), Hodowla Roœlin Ogrodniczych w Broniszach (202,4%). WSTÊP Problematyk¹ zastosowania metod nieparametrycznych do badania efektywnoœci w polskiej literaturze ekonomiczno-rolniczej zajmowali siê m.in. Rusielik [1999], Helta i Œwit³yk [2004, 2007], Zió³kowska [2008], Kulawik [2008], Jarzêbowski [2009], Baran [2007], Baran i Pietrzak [2007]. W badaniach mikroekonomicznych prowadzonych przez wy ej wymienionych autorów wykorzystywano tylko w czêœci mo liwoœci metody. W pracach tych stosowano metodê DEA do okreœlania efektywnoœci b¹dÿ nieefektywnoœci technicznej badanych obiektów, okreœlania wielkoœci luk produkcyjnych lub dokonywano pomiaru zmian produktywnoœci w czasie (indeks Malmquista). Prowadzone w Polsce badania dotyczy³y m.in. pomiaru efektywnoœci technicznej spó³ek ANR [Rusielik 2000, Kulawik 2008, Zió³kowska 2008], efektywnoœci produkcji mleka w gospodarstwach stowarzyszonych w Europejskim Stowarzyszeniu Producentów Mleka (EDF) [Helta, Œwit³yk 2007], efektywnoœci nawo- enia mineralnego [Helta, Œwit³yk 2004], efektywnoœci szkolnictwa wy szego [Pasewicz i in. 2009], efektywnoœci bran zajmuj¹cych siê przetwórstwem produktów zwierzêcych [Baran, Pietrzak 2007], efektywnoœci m³ynów [Jarzêbowski 2009] lub efektywnoœci przetwórstwa mleka [Baran 2007]. Celem badañ jest dokonanie rankingu spó³ek ANR przy zastosowaniu metody super efektywnoœci DEA.

2 108 M. HELTA METODY BADAÑ Efektywnoœæ w metodach nieparametrycznych okreœlana jest jako relacja faktycznej produktywnoœci do najwiêkszej mo liwej produktywnoœci. Metoda DEA oparta jest na programowaniu liniowym i s³u y do pomiaru relatywnej efektywnoœci badanych obiektów w sytuacji, w której przez istnienie wielu nak³adów i wielu efektów pomiar efektywnoœci jest utrudniony. Miar¹ porównawcz¹ w tej metodzie jest ró nica efektywnoœci, poniewa mierzenie efektywnoœci polega na okreœleniu odleg³oœci pomiêdzy danymi punktami a produktywnoœci¹ graniczn¹. Modele DEA wyznaczaj¹ dla jednostek nieefektywnych wskaÿnik efektywnoœci mniejszy od 1, co pozwala na porównywanie efektywnoœci tych jednostek. W przypadku jednostek efektywnych, dla których model DEA wyznacza wskaÿnik efektywnoœci równy jeden, porównanie jednostek efektywnych nie jest mo liwe. Andersen i Petersen [1993] stosuj¹c DEA opracowali metodê rankingu jednostek efektywnych, która polega na porównaniu wybranej jednostki efektywnej z liniow¹ kombinacj¹ wszystkich pozosta³ych jednostek efektywnych. Okazuje siê, e wtedy dla wybranej jednostki mo e wzrosn¹æ proporcjonalnie wektor nak³adów, zachowuj¹c nadal efektywnoœæ tej jednostki. Jednostka ta otrzymuje wskaÿnik efektywnoœci wiêkszy od 1. Andersen i Petersen zastosowali w procedurach rankingu klasyczny model DEA z t¹ ró nic¹, e kolejne rozwa ane jednostki efektywne s¹ wykluczane z danego zbioru jednostek przed dokonaniem stosownych obliczeñ. Do obliczeñ przyjêto model przedsiêbiorstwa, który sk³ada³ siê z 1 efektu (output) i 4 nak³adów (inputs). Efektem w modelu by³a y suma przychodów ze sprzeda y i dotacji (tys. z³). Nak³adami w modelu by³y nastêpuj¹ce zmienne x 1 koszty zu ycia materia³ów i energii (tys. z³), x 2 wartoœæ maj¹tku trwa³ego (tys. z³), x 3 p³ace brutto (tys. z³), x 4 powierzchnia u ytków rolnych (UR w ha). Obliczenia wykonano przy zastosowaniu programu EMS opracowanego przez Scheelego [ oraz pakietu Statistica. W obliczeniach metod¹ DEA zastosowano miary efektywnoœci zorientowane na nak³ady oraz podejœcie zak³adaj¹ce zmienne efekty skali (VRS). Dane do obliczeñ zebrano pos³uguj¹c siê metod¹ obserwacji poœredniej wykorzystuj¹c jako Ÿród³o danych faktualnych sprawozdania finansowe badanych 59 spó³ek ANR za 2006 r. WYNIKI BADAÑ W tabeli 1 zamieszczono wybrane statystyki opisowe charakteryzuj¹ce badan¹ zbiorowoœæ, natomiast tabela 2 zawiera wyniki rankingu przeprowadzone dla zbiorowoœci ca³kowitej badanych spó³ek w 2006 r. W zbiorowoœci ogólnej znajdowa³o siê 18 spó³ek efektywnych, co stanowi³o 30,5% badanej zbiorowoœci. Najwy sze pozycje w rankingu efektywnoœci zajê³y spó³ki: Kombinat Rolny Kietrz (big), Ma³opolska Hodowla Roœlin HBP (355,9%), Hodowla Roœlin Bronisze (202,4%), Oœrodek Hodowli Zarodowej w Dêbo³êce (187,1), Stadnina Koni Kozienice (170,7%), Poznañska Hodowla Roœlin (Tulce) 170,4%, Stado Ogierów w Bia³ce (166,4%), Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego (146,0%), Stado Ogierów w Bogus³awicach (134,0%), Oœrodek Hodowli Zarodowej w Kamieñcu Z¹bkowickim (126,7%). Kolejne miejsca w rankingu efektywnoœci zajê³y Przedsiêbiorstwo Hodowlano-Nasienne w Lublinie (119,1%), PlantiCo Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze Zielonki (117,5%), Czerniejewskie Przedsiêbiorstwo Rolno-Us³ugowe Czerniejewo (115,4%), Stadnina Koni Huculskich G³adyszów (114,3%), PIAST Hodowla Roœlin w agiewnikach (111,9%). Ranking wœród firm efektywnych w 2006 r. zamykaj¹ Stadnina Koni w Ochabach (104,4%),

3 ZASTOSOWANIE METODY DEA DO OPRACOWANIA RANKINGU EFEKTYWNOŒCI SPÓ EK Tabela 1. Statystyka opisowa zmiennych przyjêtych do modelu Wyszczególnienie Zu ycie materia³ów i energii Maj¹tek trwa³y P³ace brutto Powierzchnia UR [ha] Przychody ze sprzeda y wraz z dotacjami i dop³atami ród³o: obliczenia w³asne. Œrednia 5533, ,1 3230,8 1613, ,7 Minimu m 337,0 1443,0 530,0 45,0 663,0 Maksimu m 36975, , ,0 8385, ,0 Odchyleni e standardowe 5783, ,3 2593,2 1443, ,1 Wspó³czynnik zmiennoœci 104,5 75,2 80,3 89,5 90,8 Skoœnoœæ 3,2 1,7 2,6 1,9 2,4 Kurtoza 14,6 4,5 9,7 6,8 8,1 Tabela 2. Ranking efektywnoœci spó³ek Agencji Nieruchomoœci Rolnych w 2006 r. Lp. Nazwa spó³ki Wyni k [%] P ozycja Lp. Nazwa spó³ki Wyni k [%] Pozycja HR Choryñ HR Kobierzyce HR Kutnowska HR agiewniki HR Lublin HR Ma³opolska HBP HR Modzurów HR Pomorsko-Mazowiecka HR Poznañska (Tulce) HR Szelejewo HR Szyldak HRO Bronisze HRO Go³êbiew HRO Kraków POLAN HRO Krzeszowice HRO Nochowo HRO Zielonki HZ Bobrowniki HZ Chodeczek HZ Czerniejewo HZ Dêbo³êka HZ D³ugie Stare HZ Gajewo HZ Galopol HZ Garzyn HZ G³ogówek HZ Kamieniec Z¹bkowicki HZ Kietrz HZ Knyszyn HZ Lubiana 71,1 74,8 146,0 111,9 119,1 355,9 103,8 87,3 170,4 62,9 68,1 202,4 80,0 103,7 65,5 89,9 117,5 82,5 83,2 115,4 187,1 82,5 75,5 90,4 76,3 88,1 126,7 big 76,5% 72,1% HZ Mœcice HZ Osiêciny HZ Osiek HZ Osowa Sieñ HZ Polanowice HZ Przerzeczyn Zdrój HZ o³êdnica HZ ydowo SK Dobrzyniewo SK G³adyszów SK Golejewko SK Iwno SK Janów Podlaski SK Kozienice SK Krasne SK Liski SK Micha³ów SK Nowe Jankowice SK Nowielice SK Ochaby SK Pêpowo SK Prudnik SK Racot SK Rzeczna SK Walewice SO Bia³ka SO Bogus³awice SO ¹ck SO Sieraków 80,0 66,2 67,9 78,8 73,0 99,6 74,7 64,5 61,9 114,3 70,9 65,4 80,8 170,7 72,6 87,7 89,7 71,2 71,5 104,4 67,8 62,6 64,1 64,7 57,3 166,4 134,0 66,1 53, ród³o: obliczenia w³asne.

4 110 M. HELTA Stacja Hodowli Roœlin Modzurów (103,8%), Krakowska Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze POLAN (103,7%). Ostatnie miejsca rankingu efektywnoœci (pozycje 50-59) zajê³y przedsiêbiorstwa Produkcja i Hodowla Roœlin Ogrodniczych w Krzeszowicach (65,5%), Stadnina Koni w Iwnie (65,4%), Stadnina Koni w Rzecznej (64,7%), Gospodarstwo Rolno-Hodowlane w ydowie (64,5%), Stadnina Koni w Racocie (64,1%), Hodowla Roœlin w Szelejewie (62,9%), Stadnina Koni w Prudniku (62,6%), Stadnina Koni w Dobrzyniewie (61,9%), Stadnina Koni w Walewicach (57,3%), Stado Ogierów w Sierakowie (53,3%). WNIOSKI Przeprowadzone badania pozwalaj¹ na sformu³owanie nastêpuj¹cych wniosków: 1. Spoœród 18 spó³ek efektywnych najwy sze pozycje w rankingu efektywnoœci technicznej zajê³y spó³ki: Kombinat Rolny Kietrz (big), Ma³opolska Hodowla Roœlin HBP (355,9%), Hodowla Roœlin Bronisze (202,4%), Oœrodek Hodowli Zarodowej w Dêbo³êce (187,1), Stadnina Koni Kozienice (170,7%), Poznañska Hodowla Roœlin (Tulce) 170,4%, Stado Ogierów w Bia³ce (166,4%), Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego (146,0%), Stado Ogierów w Bogus³awicach (134,0%), Oœrodek Hodowli Zarodowej w Kamieñcu Z¹bkowickim (126,7%). Ranking efektywnoœci wœród firm efektywnych w 2006 r. zamykaj¹ Stadnina Koni w Ochabach (104,4%), Stacja Hodowli Roœlin Modzurów (103,8%), Krakowska Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze POLAN (103,7%). 2. Wœród spó³ek nieefektywnych na ostatnich pozycjach rankingu efektywnoœci zosta³y sklasyfikowane nastêpuj¹ce spó³ki: Hodowla Roœlin w Szelejewie (62,9%), Stadnina Koni w Prudniku (62,6%), Stadnina Koni w Dobrzyniewie (61,9%), Stadnina Koni w Walewicach (57,3%), Stado Ogierów w Sierakowie (53,3%). LITERATURA Andersen P., Petersen N. 1993: A procedure for ranking efficient units in Data Envelopment Analysis. Management Science, 39 (10), Baran J. 2007: Efektywnoœæ spó³dzielni i pozosta³ych form prawnych dzia³aj¹cych w przemyœle mleczarskim z wykorzystaniem metody DEA. RNR, seria G, t. 94, z. 1, s Baran J., Pietrzak M. 2007: Analiza efektywnoœci wybranych bran polskiego agrobiznesu bazuj¹ca na metodzie DEA. Roczniki Naukowe SERiA, t. IX, z. 3, Helta M., Œwit³yk M. 2004: Zastosowanie indeksu produktywnoœci ca³kowitej Malmquista do pomiaru efektywnoœci nawo enia mineralnego w gospodarce ca³kowitej Polski w latach Prace Naukowe, nr 1015 Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, Jarzêbowski S. 2009: Efektywnoœæ gospodarowania przedsiêbiorstw m³ynarskich w Polsce i w Niemczech. Rozprawa doktorska. SGGW, Warszawa. Helta M., Œwit³yk M. 2007: Efektywnoœæ produkcji mleka w gospodarstwach nale ¹cych do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka w 2005 r. RNR, t. 93, z. 2, Kulawik J. (red.). 2008: Analiza efektywnoœci ekonomicznej i finansowej przedsiêbiorstw rolnych powsta³ych na bazie maj¹tku WRSP. IERiG -PIB, Warszawa. Pasewicz W., i. in. 2009: Ocena kszta³cenia w publicznych uczelniach rolniczych w latach Zag. Ek. Rol., 1, Zió³kowska J. 2008: Efektywnoœæ techniczna w gospodarstwach wielkotowarowych. Studia i Monografie, nr 140. IERiG -PIB, Warszawa. [

5 ZASTOSOWANIE METODY DEA DO OPRACOWANIA RANKINGU EFEKTYWNOŒCI SPÓ EK Miros³aw Helta APPLICATION OF DEA METHOD TO COMPILE THE EFFICIENCY RANKING OF AGRICULTURAL PROPERTY AGENCY S COMPANIES IN 2006 Summary This article presents the ranking of the technical efficiency of the Agricultural Property Agency s companies in Ranking was developed for the 59 APA s companies using a variety of DEA method super efficiency of DEA, using an input-oriented measure of efficiency and the variable effects of scale (VRS). Model of company adopted for the calculation consisted one effect and four inputs. The effect in the model was y total amount of sale returns and payments (thousand PLN). Inputs: x 1 costs of materials and energy (thousand PLN), x 2 value of fixed assets (thousand PLN), x 3 gross wages (thousand PLN), x 4 agricultural area (hectares). The highest ranking positions: Hodowla Zarodowa Kietrz (big), Ma³opolska Hodowla Buraka Pastewnego (355.9%), Hodowla Roœlin Ogrodniczych Bronisze (202.4%). Adres do korespondencji: dr Miros³aw Helta Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Katedra Zarz¹dzania Przedsiêbiorstwami ul. K. Janickiego Szczecin tel. (0 91) kzp@zut.edu.pl