SŁOWNIK TOPONIMÓW POWIATU STRZYŻOWSKIEGO

Transkrypt

1 Słownik SŁOWNIK TOPONIMÓW POWIATU STRZYŻOWSKIEGO Układ Słownika Słownik toponimów powiatu strzyżowskiego został podzielony na osiem części (w zależności od klasy nazywanych obiektów): 1. Słownik nazw miejscowości; 2. Słownik nazw części wsi; 3. Słownik nazw pól i łąk; 4. Słownik nazw wodnych (mikrohydronimów); 5. Słownik nazw górskich (mikrooronimów); 6. Słownik nazw leśnych; 7. Słownik nazw obiektów kultury materialnej; 8. Słownik nazw traktów komunikacyjnych (hodonimów i plateonimów). W obrębie każdej części hasła zostały ułożone w porządku alfabetycznym. Hasłem jest nazwa własna w formie oficjalnej, współczesnej 1 (zapisana pogrubionym drukiem). Po niej [w kwadratowym nawiasie] jest podany skrót źródła, z którego nazwa była odnotowana. Kolejno został określony rodzaj nazywanego obiektu, dalej jest zamieszczone objaśnienie motywacji nazwy oraz (italikiem) analiza struktury onimów (liczby w nawiasach odsyłają do kolejnych podrozdziałów rozdziału 6.2, w których nazwy o takiej samej budowie zostały omówione dokładniej). Jeśli bazą apelatywną onimów były wyrazy rzadziej używane (lub używane w innym znaczeniu) albo gwarowe, archaiczne lub też będące przymiotnikami odrzeczownikowymi, wówczas drobniejszą czcionką zostało podane ich znaczenie leksykalne. Przykładowe hasło wygląda następująco: Na Sitach [W] łąka H.G podmokła łąka porośnięta sitowiem (sitem); n. wieloskładnikowa, niederywowana, onimizacja (2.1.1); wyrażenie przyimkowe Nieco inną budowę ma pierwsza i ósma część słownika. Układ tych części jest przedstawiony na początku każdej z nich. Przy opracowywaniu Słownika zastosowałam następujące zasady: 1. Jeśli nazwa występuje w kilku wariantach, najpierw jest podany wariant główny, a po dwukropku wszystkie warianty w kolejności chronologicznej (w przypadku nazw zanotowanych w tym samym czasie alfabetycznej), np.: Bartoszowe Łąki: 1375 Barthossowelanky [F 16 za dok. z r.]; Łąki Bartoszowe [KD 9; W]; Bartoszowe Łąki [W] łąki Fry tereny należące do Bartosza; w tej okolicy początkowo było ulokowane miasto Frysztak; n. wieloskładnikowa, niederywowana, propr.-ap. /dzierżawcza n.os./ (2.1.3); zestawienie nominalne 1 Zdarzają się więc sytuacje, że hasłem podstawowym jest derywat od nazwy starszej. 1

2 Słownik 2. Za wariant główny uznałam formę współczesną; w przypadku, gdy współcześnie funkcjonuje kilka wariantów, za główny został uznany ten, który wykazuje najwyższą frekwencję (jest potwierdzony w największej ilości źródeł). Jeśli nazwa figuruje w publikacji pt. Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych [1966], wariantem głównym został uznany ten, który jest potwierdzony w tym wykazie. 3. Realizacje gwarowe nie zostały uznane za warianty i nie ma ich w odsyłaczach; zrezygnowałam z odsyłaczy również w przypadkach, kiedy różnice pomiędzy wariantami dotyczyły wyłącznie fonetyki, a warianty nie były odległe w alfabecie. 4. Zamieszczona na końcu hasła analiza strukturalna dotyczy wariantu głównego nazwy. Budowa słowotwórcza wariantów została przedstawiona przy odsyłaczach do hasła podstawowego, np.: Łopuszka [B; UN; W; MK 46]; Łopuszanka [SG XIV 270]; Opuszka [EG 1968; JB 137; T] Zab teren koło rzeki; rosną tam łopuchy; łopuch łopian; roślina żółto kwitnąca, zwana w kraju północno-zachodnim świerzopem SGPK 78; łopuch, łopian roślina, łopian szeroko liście rozpościera SL II 658; tak samo SW II 815; łopuch gatunek łopianu, łopian większy SJP II 75; podobnie SD IV 310 ; n. jednoskładnikowa, derywowana, odapelatywna (1.2.1); der. sufiksalna: Łopusz-k(a), tow. jej alternacja ch:sz Łopuszanka zob. Łopuszka n. jednoskładnikowa, derywowana, odapelatywna (1.2.1); der. sufiksalna: Łopusz-ank(a), tow. jej alternacja ch:sz Opuszka zob. Łopuszka n. jednoskładnikowa, derywowana, odapelatywna (1.2.1); der. sufiksalna: Opusz-k(a), tow. jej alternacja ch:sz 2 5. Przy nazwach poświadczonych w źródłach historycznych (starszych niż XX-wieczne) hasło stanowi forma współczesna; jeśli nazwa nie występuje współcześnie, hasłem jest transkrypcja fonetyczna zapisu źródłowego poprzedzona krzyżykiem. Zapis źródłowy w transliteracji jest podany po dwukropku. Przed zapisami historycznymi został podany ponadto rok (lub tylko wiek) ich potwierdzenia w źródłach. Jeśli nazwa jest przytaczana za dokumentem, którego autentyczność jest poddawana w wątpliwość, przy dacie znajduje się znak zapytania. 6. W przypadku nazw pochodzących od apelatywów rzadziej używanych, drobniejszym drukiem jest podane objaśnienie znaczenia tych apelatywów i skrót źródła, z którego pochodzi wyjaśnienie. Podaję również znaczenie przymiotników odrzeczownikowych, aby uniknąć niejednoznaczności przy analizie formalnej nazw. Przy objaśnianiu znaczenia leksykalnego apelatywów będących podstawą nazwy zrezygnowałam z podawania wszystkich znaczeń leksemu, przytaczałam tylko te, które mogą motywować nazwę. 7. Jeśli nazwa jest przeniesiona lub ponowiona z innego obiektu, nie tłumaczę jej semantyki została ona objaśniona przy obiekcie, z którego nazwa została przetransponowana, zaś przy omawianym haśle znajduje się odsyłacz, np.: 2 Nazwa Opuszka jest hiperpoprawną formą w zakresie realizacji spółgłosek protetycznych. 2

3 Słownik Barciówka [UN; W] pole N.W pola w przys. Barciówka (zob. Słownik nazw części wsi); n. jednoskładnikowa, niederywowana, ponowiona z n. przys. (1.1.2) Barciówka: 1. Barciówka [UN; W; MK 45] N.W też n. pola; 2. Barciówka [B; UN; MK 45] Poł nazwa niejednoznaczna, współcześni mieszkańcy jej nie znają; może pochodzić od nazwy os. (na tym terenie częste jest nazwisko Barć) lub od apelatywu (niegdyś bujnie rozwijało się tu bartnictwo, por. rozdz. 1.3); barć dziupla w drzewie leśnym, w którym gnieżdżą się pszczoły, obszar lasu z barciami SS I 62-63; barć 1. miejsce, w którym żyją pszczoły, dziupla lub sztucznie wydrążony przez ludzi otwór w rosnącym drzewie, 2. pasieka, 3. gruba sosna, 4. kloc z grubej sosny, 5. rodzaj pojemnika z wydrążonego kloca, 6. kadłub żaren SGPR I 388; barć przytułek dla pszczół nieruchomy, w żywych drzewach w lesie; otwór w ulu SL I 57; n. jednoskładnikowa, derywowana, od n. os. (1.2.2); der. sufiksalna: Barć-ów-k(a), lub n. jednoskładnikowa, derywowana, odapelatywna (1.2.1); der. sufiksalna: Barć-ów-k(a), 8. Jeśli takie same nazwy występują w odniesieniu do różnych obiektów i mają takie same motywy nominacji, zostały omówione w obrębie jednego hasła słownikowego, np.: Baranek: 1. Baranek [KAT 1905] Niew; 2. Baranek [W] Wiś obydwa przysiółki są położone po dwóch stronach wzgórza Baranek (zob. Słownik nazw górskich); n. jednoskładnikowa, niederywowana, ponowiona z n. górskiej (1.1.2) Browar: 1. XIX Browar [KAT 1893] Bar; 2. XIX Browar [KAT 1897] Twi; 3. XIX Browar [KAT 1897] Wiś na terenie wszystkich trzech przys. dawniej były browary; 9. Jeśli takie same nazwy występują w odniesieniu do różnych obiektów i mają różne motywy nominacji, stanowią odrębne hasła słownikowe, np.: Kamionki [EG 1969; W] Cie na polach położonych na terenie przys. jest dużo kamieni (są to podobno pozostałości naniesione przez lodowiec); Kamionki [W] Gro-Zaw są tam pola o nazwie Kamionki (zob. Słownik nazw pól i łąk); n. jednoskładnikowa, niederywowana, ponowiona z n. pól (1.1.2) 10. Jeśli analizowana nazwa określa też inny obiekt (obiekty), informacja ta jest podana po objaśnieniu motywacji (po średniku), np.: Bakońka [UN; W] pole Róż pole, na którym rósł bakoń; też n. drogi, n. przys. i n. lasu; n. jednoskładnikowa, derywowana, odapelatywna (1.2.1); der. sufiksalna: Bakoń-k(a) 11. Jeśli obiekt leży na terenie kilku miejscowości, skróty tych miejscowości są rozdzielane pauzami, np.: Stępinka : Stępinka [SiO 60; BL 12; W; EG]; XIX Stępina [SG XI 335]; Stępina [WS 658]; Stępia [SG XI 335] potok Gog-H.G-Stę-Cie bierze początek w obrębie Gogołowa, na północ od Huty Gogołowskiej, na południowym stoku Rybiej Góry, płynie na południe, opływając od zachodu stopy Kamiennej Góry, po czym zwraca się u stóp tej góry na wschód i północny wschód, wchodząc na obszar wsi Stępiny (zob. Słownik nazw miejscowości), płynie na wschód, a w obrębie Cieszyny wpada do Wisłoka z lewego brzegu; dł. 10 km [SG]; n. jednoskładnikowa, derywowana, od n. wsi /Stępina/ (1.2.2); der. sufiksalna: Stępin-k(a) 12. Przy cytatach ze starszych opracowań (zwłaszcza słowników) zachowałam pisownię oryginałów. 3

4 Słownik Wykaz skrótów Wykaz skrótów źródeł i opracowań wykorzystywanych w Słowniku: AGZ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, Lwów AO A. Orzechowska, Nazwy miejscowe dawnego powiatu pilźnieńskiego, Wrocław AP A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno statystycznym. Małopolska. Źródła dziejowe, t. XIV-XV, Warszawa B Mapy wojskowe. BL B. Lubojemska, Frysztak. Zarys monograficzny, Krosno CB Księgi sądowe grodzkie, bieckie, rękopis. CL Księgi sądowe grodzkie, lubelskie, rękopis. DC ks. W. Gwoździcki, Dzieje miasteczka i parafii Czudec, Przemyśl DD 3 T. Szetela, Dzieje Dobrzechowa opowieść o rodzinnej wsi, Rzeszów DR W. Daszykowska-Ruszel, Nazwy wodne w dorzeczu Wisłoka [w:] Wisłok. Rola rzeki w krajobrazie naturalnym i kulturalnym regionu, red. K. Ruszel, Rzeszów 1995, s HO H. Olechowa, Topografia i rozwój przestrzenny Strzyżowa w XVII i XVIII w. [w:] Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic, red. S. Cynarski, Rzeszów 1980, s EB E. Bilut, Nazwy terenowe przyrodnicze z województwa rzeszowskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie, z. 14, 1981, s EG Mapy ewidencji gruntów wsi; skala 1:2880; przechowywane w Starostwie Powiatowym w Strzyżowie; Wydział Geodezji i Gospodarki Gruntami. F J. Piętniewicz, Z przeszłości Frysztaka, maszynopis, (1894) JB Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicji, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem, ułożył Jan Bigo, (drukarnia O. Zukerkandla i syna), Złoczów JD J. Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. I-III, wyd. A. Przeździecki, KAT Mapy katastralne powiatu podatkowego Strzyżów, litografowano w zakładzie litograficznym katastru, Kraków KD K. Data, Zarys dziejów Frysztaka do 1939 r., praca magisterska napisana pod kierunkiem doc. dra hab. F. Kiryka, Rzeszów 1978, maszynopis. KMłp Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. I-IV, wyd. F. Piekosiński, Kraków KR K. Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław KT Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, I-II, wyd. W. Kętrzyński, S. Smolka, Lwów M K. Przystaś, Markuszowa. Nasza wspólna wieś, Kraków MiG S. Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław MJ Metryka Józefińska z lat W zbiorach Państwowego Archiwum Historycznego (dawn. Archiwum Bernardyńskiego) we Lwowie. 3 Skrót [DD m] oznacza nazwę podaną na mapce we wklejce. 4

5 5 Słownik MK M. Karaś, Nazwy miejscowe byłego powiatu strzyżowskiego [w:] Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic, red. S. Cynarski, Rzeszów 1980, s MN S. Rospond, Mówią nazwy, Warszawa MPV Monumenta Poloniae Vaticana, Kraków 1913 i następne. Matr Matriculum Regni Poloniae summaria, t. I-IV, wyd T. Wierzbowski, Warszawa NŁ J. Rieger, Słownictwo i nazewnictwo łemkowskie, Warszawa NP Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany, t. I-VI, red. K. Rymut, Kraków NW J. Rieger, Nazwy wodne dorzecza Sanu, Wrocław OR Okolice Rzeszowa mapa turystyczna, Rzeszów PSDP S. Reczek, Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocław SD Słownik języka polskiego, t. I-XI, red. W. Doroszewski, Warszawa SEB A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa SES F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I-V, Kraków SG Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. I-XVI, Warszawa , SGPK J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. I-VI, Kraków SiO Z. Leśniak, S. Kłos, J. Nowakowski, Strzyżów i okolice, Warszawa SJP Słownik języka polskiego, t. I-III, red. M. Szymczak, Warszawa SL S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I-VI, Lwów SNP J. Piprek, J. Ippoldt, Wielki słownik niemiecko-polski, t. I-II, Warszawa SNW Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych, wyd. K. Rymut, t. I-X, Kraków SPP Starodawne prawa polskiego pomniki, I-II, wyd. A. Helcel, Warszawa 1856, Kraków 1870 i następne. SRP A. Mirowicz, I. Dulewiczowa, I. Grek-Pabisowa, I. Maryniakowa, Wielki słownik rosyjsko-polski, t. I-II, Moskwa-Warszawa SS Słownik staropolski, t. I-X, red. S. Urbańczyk, Wrocław SSNO Słownik staropolskich nazw osobowych, t. I-VI, red. W. Taszycki, Kraków , t. VII, z. 1-3, red. M. Malec, Kraków SW Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. I-VIII, Warszawa T Mapy topograficzne. TC Księgi sądowe ziemskie, czchowskie, rękopis. TP Księgi sądowe ziemskie, pilzneńskie, rękopis. UN Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, red. W. Taszycki, t. 72, 1966, Powielarnia Urzędu Rady Ministrów. W Współczesna nazwa (pochodząca z eksploracji terenowej). WL W. Lubaś, Nazwy miejscowe województwa krośnieńskiego [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, red. S. Cynarski, Rzeszów 1995, s WS ks. W. Sarna, Opis powiatu jasielskiego, Jasło ZDM Zbiór dokumentów Małopolski, wyd. S. Kuraś, cz. 1-8, Kraków-Wrocław ZK T. Szetela, Zarys dziejów Kożuchowa, Rzeszów 1985.

6 Słownik Wykaz skrótów nazw miejscowości: Bab - Babica, Bar Baryczka, Bli Blizianka, Bon Bonarówka, Brze Brzeżanka, Cie Cieszyna, Czu Czudec, Dob Dobrzechów, Fry Frysztak, Gbi Gbiska, Gl.C Glinik Charzewski, Gl.D Glinik Dolny, Gl.G Glinik Górny, Gl.Ś Glinik Średni, Gl.Z Glinik Zaborowski, God Godowa, Gog Gogołów, Gro Grodzisko, Gwo Gwoździanka, Gw.D Gwoźnica Dolna, Gw.G Gwoźnica Górna, H. G Huta Gogołowska, Jasz Jaszczurowa, Jaw Jawornik Niebylecki, Jaz Jazowa, Kal Kalembina, Kob Kobyle, Kon Konieczkowa, Koz Kozłówek, Koż Kożuchów, Wykaz innych użytych skrótów: ap. apelatyw, apelatywny bd brak danych bułg. bułgarski czes. czeski dial. dialektalny dł. długość dok. dokument gw. gwarowy i. imię łemk. łemkowski m. n.p.m. metrów nad poziomem morza n. nazwisko, nazwa niem. niemiecki n.m. nazwa miejscowa n.os. nazwa osobowa n.w. nazwa wodna Lub Lubla, Lut Lutcza, Łęt Łętownia, Mał Małówka, Mar Markuszowa, Nieb Niebylec, Niew Niewodna, N.W Nowa Wieś, Opa Oparówka, Poł Połomia, P.Cz Przedmieście Czudeckie, Pst Pstrągowa, P-ka Pstrągówka, Puł Pułanki, Róż Różanka, Stę Stępina, Strz Strzyżów, Szu Szufnarowa, Tro Tropie, Tuł Tułowice, Twi Twierdza, Wid Widacz, Wiś Wiśniowa, Wy.S Wysoka Strzyżowska, Wyż Wyżne, Zab Zaborów, Zaw Zawadka, Żar Żarnowa, Żyz Żyznów pol. polski propr. proprialny przym. przymiotnik przys. przysiółek ps. - prasłowiański ros. rosyjski rp. rękopis semant. semantyka, semantyczny słoweń. słoweński stp. staropolski strukt. struktura, strukturalny tow. towarzyszy ukr. ukraiński wg według wys. wysokość 6

7 1. Słownik nazw miejscowości Część 1 SŁOWNIK NAZW MIEJSCOWOŚCI Budowa tej części słownika odbiega od pozostałych. Hasłem jest nazwa miejscowości we współczesnym (oficjalnym) brzmieniu. Następnie jest podana lokalizacja i krótka charakterystyka wsi, dalej najstarsze zapisy źródłowe nazwy z podaniem roku i skrótu źródła. Kolejno podany jest źródłosłów nazwy (oraz wszystkie hipotezy dotyczące jej pochodzenia). Hasło kończy klasyfikacja według podziału semantycznego W. Taszyckiego [1946] i strukturalno-gramatycznego S. Rosponda [1957] 1. BABICA wieś w gminie Czudec, położona na terenie pagórkowatym; przepływa przez nią potok Babica; wieś powstała prawdopodobnie z części nieistniejącej dziś wsi Prochna 2. Najstarsze zapisy: 1390 Babicze [AO 9]; 1392 Babycza [ZDM I 256]; Babicza [JD II 256]; 1536 Babycza [AP 517]; 1581 Babycza [AP 516]; XVI Babicze [Matr IV/3, 346]. Źródłosłów: nazwa Babica występuje dość często na oznaczenie obiektów terenowych. Autorzy Słownika geograficznego [SG I 67] przypuszczają, że wiąże się ona z kultem Baby bóstwa słowiańskiego. Ślady kultu Baby można znaleźć w postaci kamiennych posągów; nie jest znana rola, jaką w pojęciach religijnych Słowian ona odegrała. A. Orzechowska [AO 9] wywodzi nazwę wsi od n.os. Baba. W źródłach średniowiecznych pojawiają się nazwy osobowe: Baba (poświadczona w 1364 r.), Babic (poświadczona już w 1260 r. na Pomorzu i w 1398 r. w dokumentach łęczyckich), Babicki (poświadczona w 1446 r. w dokumentach warszawskich) [SSNO I/1/74], jednak nie wydaje się, żeby nazwa Babica była nazwą odantroponimiczną. Słownik staropolski poświadcza istnienie apelatywu babica w znaczeniu gatunek wierzby [SS III 255]. W tym kontekście można by uznać nazwę wsi za n. topograficzną, ale i ta teza nie jest przekonująca. K. Rymut [NP I 45] uważa, że nazwa wsi pochodzi od n. rzeki Babicy (notowanej już w XIV-wiecznych źródłach por. Słownik nazw wodnych), nad którą wieś leży, z kolei J. Rieger [NW 19] zwraca uwagę, że rzeczka Babica wypływa spod stoków Babiej Góry (zob. Słownik nazw górskich), a przymiotnik babi bardzo często stanowił podstawę tworzenia nazw górskich (a nie wodnych czy miejscowych, por. liczne w całej Polsce nazwy: Babia Góra). Fakt, że nazwa górska jest notowana w źródłach później, niż nazwy wodne i miejscowe, nie przesądza o jej wieku (wszak mikrotoponimy z reguły pojawiają się w źródłach później, niż oficjalne nazwy miejscowości i rzek). Najbardziej prawdopodobna wydaje się więc teza, że nazwa miejscowa wywodzi się od nazwy wodnej, a ta z kolei od nazwy górskiej. Forma Babice (notowana w XIV i XVI w.) pojawiła się prawdopodobnie na wzór nazw patronimicznych z sufiksem -ice (< -icy). Klasa semant. i strukt.: n. relacyjna (ponowiona z n. wodnej), niederywowana BARYCZKA mała wieś w gminie Niebylec, położona na terenie pagórkowatym. Najstarsze zapisy: 1498 Baricz [TP 24, 305]; 1497 in Baricze [Matr II, 929]; 1508 Barycz [AP 469]; 1536 Baricz [AP 517]; 1581 Barycz [AP 257]. Źródłosłów: nazwa Barycz utrzymywała się do XVII w., później przybrała formę zdrobniałą (A. Orzechow- 1 Obie klasyfikacje są szczegółowo opisane w rozdz , zaś syntetyczne opracowanie semantyki i struktury nazw miejscowości zostało przedstawione w rozdz. 7. (Nazewnictwo miejscowości powiatu strzyżowskiego). 2 Ks. W. Gwoździcki opisując dzieje parafii Czudec stwierdza, że: Należała ona do własności dworskiej wsi Próchny, dziś nieistniejącej a będącej w posiadaniu Procheńskich najstarszych dziedziców, którzy obszary leżące na wschód od dworu skolonizowali i nazwali Babicą [DC 144]. 7

8 1. Słownik nazw miejscowości ska [1975: 9] przypuszcza, że pod wpływem bliskiego sąsiedztwa z wsią Baryczka w pow. brzozowskim). Jest to nazwa odapelatywna, charakteryzująca topografię (barycz błoto, mokradło MK 56; por. bara bagno SEB 15; ps. *baryčь, *barъ, *bara moczar, bagno, woda stojąca NP I 96-97) 3. Klasa semant. i strukt.: n. topograficzna, niederywowana, z czasem nastąpiła w niej deminutywizacja 4 /der. sufiksalna: Barycz-k(a)/ BLIZIANKA wieś w gminie Niebylec, zwana też Bliźnianka, Bliźniaki. Położona w pobliżu wsi Blizne pod Krosnem, nad rzeką Blizianką. Najstarsze zapisy: 1581 Blyzna [AP 256]. Źródłosłów: K. Rymut wywodzi nazwę wsi od nazwy miejscowej Blizne, a tę z kolei od przymiotnika blizny bliski [NP I 215], podobnie J. Rieger [NW 24]. Apelatywy: bliz, blizi są poświadczone w staropolszczyźnie i w gwarach (bliz 1. o miejscu, niedaleko, obok, non procul, prope, iuxta, 2. w przybliżonym określeniu około, prawie, circiter, fere SS I; bliz blisko SW I 166; blizi bliski, sąsiedni, vicinus SS I, SPSz II 185; blizo blisko SGPK I 99). Źródła średniowieczne poświadczają również istnienie nazw osobowych: Bliz (1136 r.) i Bliźnic (1393) [SSNO I/2/ ], jednak to raczej nie od nich wieś ma swoją nazwę. Możliwe, że nazwa wsi została ponowiona z nazwy rzeki Blizianki (notowanej w źródłach z połowy XV w. por. Słownik nazw wodnych), jednak bardziej prawdopodobne jest, że osada (jak również rzeka) nosi nazwę od n. pobliskiej wsi Blizne. Klasa semant. i strukt.: n. relacyjna, derywowana /der. sufiksalna: Bliźni-ank(a) > Blizi-ank(a)/ 5 BONARÓWKA wieś położona w gminie Strzyżów, w niedostępnych górach, na mało urodzajnych glebach, przez wiele lat jej właścicielami był ród Bonerów 6. Najstarsze zapisy: 1581 Bonarowka... Severini Bonar [AP XIV 256]. Źródłosłów: nazwa wsi pochodzi od n. osobowej. Słownik geograficzny [SG I 304] podaje, że została utworzona od imienia Bon, które miałoby być skróconą formą imienia Bonisław. Źródła średniowieczne potwierdzają jednak istnienie nazwy osobowej Boner (dokumenty krakowskie z 1413 i 1483 r. oraz listy generalnego starosty ziem ruskich z 1499 r.) [SSNO I/2/214]. Wiadomo też, że Bonerowie byli w XVI w. właścicielami części Strzyżowa, Niewodnej, Jazowej, Pstrągówki, oraz pojawiającej się w tym okresie po raz pierwszy w dokumentach Bonarówki. Z całą pewnością od tego właśnie rodu wieś wzięła swą nazwę. Mimo, że ród nazywał się Bonerowie, w dokumencie z 1581 roku jako właściciel wsi został zapisany Bonar, a nie Boner, z kolei wieś widnieje jako Bonarówka, nie zaś Bonerówka. Oboczność sufiksów ar i er jest znana polskiej antroponimii, choć, jak pisze B. Greszczuk [1999: 86], nie jest zjawiskiem częstym. Owe sufiksy można nawet potraktować jako warianty morfologiczne. Sufiks er pochodzi z jęz. niem., zaś przyrostek ar ma niewątpliwie słowiańskie pochodzenie 7. Jest to przyrostek typowy dla terenów Małopolski południowo-wschodniej [tamże: 83-84]. Być może zamiana germańskiego sufiksu er na rodzimy ar w nazwisku Boner > Bonar była podyktowana chęcią spolszczenia nazwy. Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Bonar-ów-k(a)/ 3 W okolicy jest kilka rzeczek o nazwie Barycz, Baryczka; J. Rozwadowski podaje, że nazwa pochodzi od ap. bara, funkcjonującego w wielu językach, np. bułg. bara kałuża, moczar, bagno, kanał wodny, słoweń. bára bagno, moczar ; w tym samym znaczeniu w jęz. czes., słowackim, pol., staroruskim; małoruskie bara wilgotne miejsce między dwoma wzgórzami ; wspomina też, że rzeki płyną całymi łąkami. Badacz odnotowuje wieś Barycz, leżącą nad dopływem Sanu, jednak, jak pisze: co wcześniejsze, nazwa osady czy rzeki, trudno orzec [Rozwadowski 1948: 28]. 4 O nazwach tego typu (czyli z wtórną deminutywizacją) zob. rozdz W formie współczesnej obserwujemy uproszczenie grupy spółgłoskowej źń- > -ź-. 6 Ród ten zapoczątkował Seweryn Boner, który nabył dobra w tych stronach w 1528 r. Pod koniec XVI w. Bonerowie byli w tych okolicach jednymi z największych posiadaczy ziemskich [Gawęda 1980: 106]. 7 Dawniej sufiks ar miał znaczenie augmentatywne i tworzył również derywaty apelatywne, np. ciężar, dźwigar, suchar [Greszczuk 1999: 84]. 8

9 1. Słownik nazw miejscowości BRZEZINY niegdyś wieś, współcześnie przys. w Połomii (por. Słownik nazw części wsi). Najstarsze zapisy: 1581 parochia Brzezyny [AP 257]. Źródłosłów: nazwa została utworzona od elementu topografii na tym terenie liczne były laski, zagajniki i pojedyncze drzewa brzozowe (brzezina las, zarośla brzozowe SJP I 209) 8. Klasa semant. i strukt.: n. topograficzna, niederywowana BRZEŻANKA wieś w gminie Strzyżów, położona nad rzeczką o tej samej nazwie, u podnóża pasma górskiego. Najstarsze zapisy: 1480 Brzezyanka [JD II 258]; 1508 Brzezanka [AP 469]; 1581 Brzezanka [AP 256]. Źródłosłów: A. Orzechowska nazwę odczytuje jako Brzezianka i wywodzi od ap. brzoza, a w późniejszej zmianie ź > ż widzi chęć usunięcia mazurzenia [1975: 14]. Tezy tej nie da się podtrzymać choćby z tego powodu, że gwara tutejsza nie zna mazurzenia 9. K. Rymut podaje, że wieś została nazwana od n. rzeki Brzeżanki, nad którą jest położona (zob. Słownik nazw wodnych) [NP I 394], z kolei J. Rieger nazwę rzeki wywodzi od nazwy wsi, a tę z kolei od ap. brzeg [NW 29]. Rzeczka Brzeżanka jest niewielka i niezbyt głęboka (dlatego mało prawdopodobne, by rzeka wzięła nazwę od apelatywu brzeg). Z kolei wieś leży u podnóża pasma górskiego, a apelatyw brzeg w gwarach oznaczał urwisko, bok wąwozu, koniec, pagórek, wzgórze, także skraj, krawędź [SGPK I 126; SW I ]. Pozwala to wysunąć tezę, że nazwa osady nie jest nazwą relacyjną (odhydronimiczną), lecz topograficzną. Klasa semant. i strukt.: n. topograficzna, derywowana /der. sufiksalna: Brzeż-ank(a), towarzyszy jej alternacja g:ż/ CIESZYNA wieś w gminie Frysztak, położona na terenie pagórkowatym. Najstarsze zapisy: 1366 Czeschunyn [KMłp III 795]; 1415 de Czirzimia [TP 1A, 26]; 1421 Czeszemya [KMłp III 1198]; 1423 de Czeszemia [TP 22, 482]; 1436 de Czeszemia [TP 21, 308]; 1436 de Czeszyn [ZDM V, 1420]; 1448 de Czyszenya [TP 34, 235]; 1496 in Czeschemya [TP 20, 52]; 1508 Czeszenya [AP 467]; 1536 Czeschenia [AP 536]; 1581 Czesemia [AP 248]. Źródłosłów: autor monografii o Frysztaku i okolicznych miejscowościach podaje, że nazwa wsi pochodzi od niem. miasta Cieszyn: Teschen. Za Kromerem historyk podaje, że ok. XI w. przybyli na te tereny osadnicy niemieccy trudniący się uprawą roli i tkactwem. Od nich wzięły początek nazwy miejscowości: Cieszyna, Frysztak i Gogołów [F 9-10]. Nie jest to jednak przekonujące wyjaśnienie (zwłaszcza, że tezom o przybyciu na te tereny osadników niemieckich przeczą badania historyków). Źródła średniowieczne poświadczają istnienie nazwy osobowej Cieszek Czeszek już w 1310 r. (Księga henrykowska) i w 1311 r. (dokumenty krakowskie); w drugiej połowie XIV w. nazwa pojawia się często w dokumentach krakowskich. Występują tam ponadto imiona z tym samym rdzeniem: Cieszen, Cieszka, Cieszon, Cieszyk, Cieszym i inne. W II połowie XIV w. pojawia się w dokumentach nazwa osobowa Cieszyn, notowana po raz pierwszy w r w księgach radzieckich kazimierskich, później licznie poświadczona w dokumentach krakowskich z XV w. [SSNO I/3/ ]. Z pewnością wieś zawdzięcza swoją nazwę założycielowi lub/i właścicielowi, który mógł nosić imię Cieszyn, ewentualnie Cieszon, Cieszen lub podobnie. Jest to nazwa dzierżawcza, utworzona sufiksem *-ja (Cieszymia, Cieszynia). Współczesna nazwa (z twardym tematem) powstała w wyniku adideacji do nazw miejscowych z sufiksem -ina -yna [por. NP II 144]. Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Cieszyn-j(a) > Cieszyń(a) > Cieszyn(a)/ 8 Jest to zresztą bardzo częsta nazwa w toponimii polskiej; S. Rospond obliczył, że powtarza się ponad 600 razy w odniesieniu do różnych obiektów [MiG 41]. 9 Por.: Karaś 1969: Poza tym mazurzenie polegało na zastępowaniu szeregu dziąsłowego przez zębowy, a nie palatalny. 9

10 1. Słownik nazw miejscowości CZUDEC wieś nad Wisłokiem na Pogórzu Dynowskim, siedziba władz gminy. Osada powstała prawdopodobnie w XIII w., wzmiankowana po raz pierwszy w 1277 r. W 1427 r. Czudec uzyskał prawa miejskie. W wiekach XVI i XVII był ruchliwym miasteczkiem, ośrodkiem lokalnego handlu i rzemiosła. Prawa miejskie utracił po I wojnie światowej. Do dziś jest zachowany dawny rynek i drewniane małomiasteczkowe domy z XIX i początku XX wieku, a także barokowy kościół i zabytkowy zespół pałacowy. Wcześniej prawdopodobnie funkcjonowała na określenie osady nazwa Nowogródek, do której próbowano wrócić w XV w. [DC 70-80]. Najstarsze zapisy: 1277 (?) Szugez [KMłp I 303]; 1282 Czudza [KMłp II 292]; 1303 Chuch [AO 17]; de Czudecz [MPV I 157]; 1355 Czudecz [KMłp III 298]; 1376 Czudecz [KMłp 883]; ok Tzus, Czuz [CL]; 1418 de Szudecz [TC 2, 238]; 1457 Czudecz [TP 3, 56]; Czucz [JD I 650]; 1508 Czudecz [AP 469]; 1536 Czudecz [AP 516]; 1581 Czudecz [AP 252]. Źródłosłów: nazwa doczekała się wielu opracowań popularnych i naukowych, bardziej i mniej prawdopodobnych: 1. Legenda miejscowa głosi, że nazwa pochodzi od apelatywu cud: w czasie oblężenia tutejszego zamku przez Tatarów strzała puszczona z zamku miała trafić dowódcę tatarskiego, co widząc oblężeni mieli wołać: toż to cud. 2. Ks. W. Gwoździcki autor monografii o Czudcu wywodzi nazwę od słowa czucz w znaczeniu cudzy, obcy, które jest poświadczone np. w Biblii Szaroszpatackiej. Dlaczego owo miasteczko miało być obce? Na to pytanie brak jednoznacznej odpowiedzi. Ks. Gwoździcki przypuszcza, że sąsiadujący Rusini: ujrzawszy nową osadę, bądź założoną przez Cystersów z Koprzywnicy, bądź przy okazji budowy zamku przez Gryfitów tu osiadłych, cudzą, tj. obcą ją nazwali [DC 8]. 3. Ten sam autor podaje jeszcze inne wyjaśnienie nazwy: nazwa poszła stąd, że jeden z rycerzy Bolesława Śmiałego przywiózł z wyprawy jeńców z plemienia Czudów i tu ich osadził, co dało początek tej osadzie [DC 8-9]. 4. Jeszcze inna hipoteza głosi, iż miejscowość istniała w czasach przedsłowiańskich i była osadą bądź scytyjską, bądź celtycką, o czym mogą świadczyć odkryte tu cmentarze jamowe z okresu rzymskiego oraz ziemianki, a także nazwa terenowa Wpelsz, co w jęz. scytyjskim oznacza stojącą wodę, bagno [DC 8-9]. 5. Zdaniem W. Lubasia [1968 c]: Nazwa miejscowości pochodzi od przezwiska osobowego Czud lub Czudo poświadczonego w języku staropolskim ze znaczeniem dzisiejszym cudak, dziwak, a może człowiek cudowny (...). Pierwotna Czudza, a także Czudz, Czudzin i Czudec oznaczają miejscowość, która należała do osobnika imieniem Czudo. Wszystkie te teorie nie są jednak przekonujące. Językoznawcy onomaści (np. A. Orzechowska [AO 17], S. Rospond [MiG 66] i K. Rymut [NP II 239]) są jednomyślni: wywodzą nazwę od n. osobowej Czudek. Istnienie takiej nazwy potwierdzają źródła średniowieczne z 1339 r. [SSNO I/3]. Nazwa miasta została utworzona sufiksem jь (przejście wygłosowego č > -c jest spowodowane dysymilacją: Č...č > Č...c). Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Čudek-jь > Czudeč > Czudec; synchronicznie towarzyszy jej alternacja k:c/ DOBRZECHÓW stara wieś w gminie Strzyżów, położona na pagórkowatym terenie; parafia istniała tam już w 1326 r., wieś przez wiele stuleci należała do opactwa koprzywnickiego. Najstarsze zapisy: 1277 (?) Dobrzechow [KMłp I 93, ]; 1279 de Dobrecow [KMłp II 486, 144]; 1282 Dobrzegow [CL 284]; 1284 Dobrzechow [KMłp I 103, 123]; de Dobrechow [MPV I 157]; 1377 Dobrzechow [KMł III 890]; Dobrzechow [JD II 293]; 1536 Dobrzechow [AP 520]; 1581 Dobrechow [AP 245]. Źródłosłów: nazwę tę następująco objaśnił Witold Taszycki: Nazwa miejscowa Dobrzechów jest tak zwaną dzierżawczą nazwą miejscową i oznacza posiadłość człowieka, który nosił imię Dobrzech. Fakt, że imię Dobrzech nie jest o ile mogłem sprawdzić w źródłach historycznych poświadczone, nie przemawia przeciw 10

11 1. Słownik nazw miejscowości podanemu objaśnieniu. Nie wszystkie bowiem ongiś używane imiona zostały w dokumentach utrwalone, wiele ich przetrwało tylko w nazwach miejscowych, ich podstawę stanowiąc. Do ich rzędu należy Dobrzech [DD 17 cytat z listu W. Taszyckiego do autora monografii]. Źródła średniowieczne nie notują wprawdzie nazwy osobowej Dobrzech, poświadczają jednak istnienie wielu antroponimów opartych na rdzeniu Dobrz-, np.: Dobrzęta, Dobrzyna (1136), Dobrzych (1265) 10, Dobrzyn (1317), Dobrzesz (1383), Dobrzysz (1387), Dobrzej (1419), Dobrzegniew (1476) i inne [SSNO I/3/ ]. Nazwa *Dobrzech mogła być zdrobnieniem któregoś z imion złożonych. Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Dobrzech-ów/ DOBRZECHÓWKA nieistniejąca dziś wieś, niegdyś należąca do parafii Niewodna. Najstarsze zapisy: 1472 Dobrzechowka [AO 19]; 1449 in Dobrzechowca [TP 23, 285]; 1454 Dobrzechowka [Mart I 198]; 1508 Dobrzechowka [AP 468]; 1536 Dobrzechowka [AP 519]; 1581 Dobrzechowka [AP 256]. Źródłosłów: osada była ulokowana w pobliżu starej wsi Dobrzechów i z pewnością od niej wzięła swą nazwę [por. NP II 384 i AO 19]. Klasa semant. i strukt.: n. relacyjna, derywowana /der. sufiksalna: Dobrzechów-k(a)/ DOMARADZ niegdyś wieś, współcześnie przys. w Lutczy, czasem utożsamiany z wsią Zakobyle (por.); zwany też Niżnym Domaradzem. Najstarsze zapisy: 1390 Domaracz [Matr IV 3, 346]; 1536 Damaracz inferior seu Zakobile, villa nobilis Stanislai Domaraczski [AP 515]; 1581 Domaradz Hedvigis Domaraczka [AP 256]. Źródłosłów: w dokumentach wielokrotnie wspomina się, że właścicielami niewielkiej wsi byli Domaradzcy, właściciele starszego i większego miasta Domaradz w ziemi sanockiej (którego nazwa jest utworzona od imienia Domarad). Nazwa osady mogła być przeniesiona z pobliskiego miasteczka, lub co byłoby sytuacją dość nietypową utworzona od nazwiska odmiejscowego: Domaradzki. Klasa semant. i strukt.: n. relacyjna (przeniesiona), niederywowana FRYSZTAK duża wieś nad Wisłokiem na Pogórzu Strzyżowskim; niegdyś miasteczko, obecnie siedziba władz gminy. Wieś istniała już prawdopodobnie w XIII w. Miasto było lokowane przez króla Kazimierza Wielkiego w 1366 r. pod nazwą Wisłok, od 1374 r. zwane Frysztak. W wiekach XIV i XV było własnością klasztoru koprzywnickiego, później osób prywatnych (m.in. rodu Frysztackich). Od XIV w. było silnym ośrodkiem rzemieślniczym. Okres rozkwitu przeżywał Frysztak w XVI XVIII w. Jeszcze w XIX w. odbywały się tu ruchliwe targi i jarmarki, później podupadł i w 1934 r. utracił prawa miejskie. Podczas ostatniej wojny został w połowie zniszczony. Obecnie jest lokalnym ośrodkiem usługowo gospodarczym o charakterze miasteczka [OR]. Najstarsze zapisy: 1277 (?) Fristak [KMłp I 110]; 1374 Frienstat [KMłp III 281]; 1375 Fristath [KMłp III 869, 283]; 1391 Freystat [ZDK I 181]; 1392 in oppido Frienstat [KMłp IV 1018, 38]; 1400 Freynstadt [KMłp IV 71]; 1408 Freynstat [AGZ VIII 61]; 1425 de Fraystath [ZDM V 293]; de Fristat [TP 21, 279]; 1432/46 de Fristhat [CB 2, 280]; 1469 de Frystath [TC 4, 362]; 1477 de Fristat [TB 2, 8]; 1479 Fryst [Matr I 1532]; Frystath [JD III 390]; 1491 Fristak [AGZ XVI 2025]; 1493 Fristatth [Matr III 232]; 1496 de Fristhatt [TP 20, 52]; 1504 de Frysthath [TP 24, 539]; de Freystath [SPP IX 184, 195]; 1535 Fristak, oppidum generosi Pauli Fristaczki [AP 535]. Źródłosłów: nazwa pochodzi bez wątpienia z języka niemieckiego, istnieje jednak kilka (bardziej lub mniej prawdopodobnych) hipotez co do źródłosłowu: 1. Miejscowa legenda głosi, że podróżujący do Biecza król miał się tu zatrzymać na śniadanie; osada miała otrzymać nazwę upamiętniającą owo wydarzenie (por. niem. Frühstück). Ślady pobytu króla Kazimierza 10 Od tego imienia wywodzi nazwę wsi A. Orzechowska [1975: 19]. 11

12 1. Słownik nazw miejscowości Wielkiego w tych stronach można odnaleźć w nazwach topograficznych (np. Studzienka Królewska); 2. Według innej teorii nazwa miałaby pochodzić od najstarszych mieszkańców osady kolonistów z Freistadtu [KD 11]; 3. Piętniewicz, autor monografii o Frysztaku, podaje, że nazwa pochodzi z niem. Fristoh, Fristadt i miała być nadana przez osadników niemieckich [F 9-10]; 4. Frysztak był lokowany jako miasto królewskie na prawie magdeburskim. W akcie lokacji miał zapewnione liczne przywileje i długie okresy wolnizny (np. zwolnienie z tzw. opola, pozwolenie na wolny wyrąb drzewa, uwolnienie od sądów królewskich i pozwolenie ich sprawowania przez opata) [WS ]; najprawdopodobniej właśnie z tego tytułu zyskał miano wolnego miasta, z niem. frei Stadt (Freistadt wolne miasto SNP I 620). Ostatnia z wymienionych hipotez jest najbardziej przekonująca. Po lokacji miasto istotnie zyskiwało wiele przywilejów i wolnizn mówią o tym dokumenty z 1366 i 1374 r. Nie jest wykluczone, że osada już wcześniej miała liczne przywileje. W początkach swego istnienia nie była jak okoliczne wsie w posiadaniu klasztoru koprzywnickiego, lecz była wolnym miastem królewskim. Na pochodzenie nazwy z niem. frei Stadt wskazują też najstarsze zapisy (poza kwestionowanym zapisem z 1277 r.), które mniej lub bardziej udolnie oddają wymowę niemieckiej nazwy. Tezę o pochodzeniu nazwy miasta z niem. frei Stadt potwierdzją: W. Lubaś [1968 b], S. Rospond [MiG 85] i K Rymut [NP III 52], który dodaje, że wygłosowe -t przeszło w -k na skutek dysymilacji. Klasa semant. i strukt.: n. kulturowa, niederywawana (podczas polonizacji doszło do dysymilacji: t...t > t...k) GBISKA wieś w gminie Strzyżów, położona na terenie pagórkowatym; za czasów Długosza własność Mikołaja Strzyżowskiego. Najstarsze zapisy: 1428 Gbysko [TP 21, 679]; Gbysska [JD II 258]; 1476 de Gbyszka [TP 21]; 1508 Gbyszka [AP 469]; 1536 Gbyszka [AP 527]; 1581 Gbiska [AP 255]. Źródłosłów: nazwa niejednoznaczna; A. Orzechowska wywodzi ją od ap. gbeł duże naczynie na płyny, kubeł [AO 19], nie jest to jednak przekonywająca hipoteza; nazwy raczej nie motywuje również staropolski apelatyw gbit powiat, włość, który jest pożyczką z języka niemieckiego (por. gbur do XVI w. zamożny i dumny gospodarz SEB 137); bardziej prawdopodobne, że jest to nazwa topograficzna, wywodząca się z ps. *gъb-, który oznaczał miejsce nierówne [por. NP III 110]. Klasa semant. i strukt.: n. topograficzna, derywowana /der. sufiksalna: Gb-isk(a)/ GLINIK CHARZEWSKI wieś w gminie Strzyżów; do XIX w. przysiółek Zaborowa; człon odróżniający został dodany do nazwy dopiero w XIX w. Najstarsze zapisy: 1447 in Glinik [ZDM III 763]; 1475 Glynnyk [TP 23, 30-31]; 1536 Glinnik [AP 516]; 1581 Glinnik [AP 257]; 1594 Glynnyky [Matr II 334, 471]. Źródłosłów: tutejsze ziemie są gliniaste, ciężkie (stąd duża ilość cegielni w powiecie), toteż wiele wsi i przys. nazwano Glinikami (glinnik ziemia gliniasta SW I 835; gliniki ziemia gliniasta SGPK II 82). Aby odróżnić je od siebie, z czasem zaczęto dodawać człony określające. Nazwa tej osady otrzymała człon określający dopiero w XIX w.; utworzono go od nazwiska jednego ze znaczniejszych posiadaczy ziemskich, właściciela wsi w XIX w., Wacława Charzewskiego [NP III 147]. Klasa semant. i strukt.: n. z pierwszym członem topograficznym, drugim dzierżawczym, derywowana /der. sufiksalna w drugim członie: Charzewsk-sk(i) 11 / (zestawienie z dwoma członami imiennymi) 11 Można też przyjąć, że drugi człon nazwy powstał przez przesunięcie nazwy osobowej do klasy nazw własnych miejscowych; w niniejszym opracowaniu nazwy tego typu sklasyfikowano jako derywaty sufiksalne. Ponieważ podstawa słowotwórcza analizowanych nazw kończy się na -sk-, zgodnie z prawem haplologii dochodzi do uproszczenia i powstania węzła morfologicznego (Charzewsk-sk(i) > Charzewski). W analizie synchronicznej (w efekcie perintegracji) należałoby wydzielić rdzeń Charzew- oraz sufiks -sk(i) [por. A. Nagórko 1998: 183]. 12

13 1. Słownik nazw miejscowości GLINIK DOLNY wieś w gminie Frysztak, dawniej przysiółek Frysztaka, położony nad Starą Rzeką (dopływem Wisłoka); niegdyś z nadania królowej Jadwigi własność klasztoru koprzywnickiego. Drugi człon pojawił się przy nazwie dopiero w dokumentach z 1794 r. [NP III 147]. Najstarsze zapisy: 1277 (?) Glinik [KMłp I 93]; 1389 Glinnik [KMłp III 89]; 1408 Glinnik [AO 21]; 1442 Glynik [ZDM III, 51]; Glynnyky Glynnyk [JD III 382, 391]; 1474 Glynnyk [Matr I 1162]; 1535 Glinnik [AP 535]; 1581 Glinnik [AP 248]. Źródłosłów: pierwszy człon nazwy jest motywowany rodzajem gleby (por. n. Glinik Charzewski), drugi położeniem (leży niżej, niż sąsiednie Gliniki: Średni i Górny). Klasa semant. i strukt.: n. z obydwoma członami topograficznymi, niederywowana (zestawienie z dwoma członami imiennymi) GLINIK GÓRNY rozległa wieś w gminie Frysztak, położona na pagórkach Pasma Klonowej Góry; drugi człon nazwy po raz pierwszy pojawił się w dokumencie z 1794 r. [NP III 148]. Najstarsze zapisy: 1374 (?) Glynnyky [KMłp III 281]; 1475 de Glynnyk [Mp V/IV 395]; 1497 Glynnik [Matr II 700]; 1508 Glynyk [AP 466]; 1521 Glynnyk [Matr IV/1, 3848]; 1536 Glinnik [AP 529]; 1581 Glinnik [AP 245]. Źródłosłów: pierwszy człon nazwy jest motywowany rodzajem gleby (por. n. Glinik Charzewski), drugi położeniem (leży wyżej, niż sąsiednie Gliniki: Średni i Dolny). Klasa semant. i strukt.: n. z obydwoma członami topograficznymi, niederywowana (zestawienie z dwoma członami imiennymi) GLINIK ŚREDNI niewielka wieś w gminie Frysztak; drugi człon nazwy po raz pierwszy pojawił się w dokumencie z 1794 r. [NP III 148]. Najstarsze zapisy: nazwa pojawiła się dopiero w XVIII w. 12 Źródłosłów: pierwszy człon nazwy jest motywowany rodzajem gleby (por. n. Glinik Charzewski), drugi położeniem (leży wyżej, niż Gliniki Dolny, a niżej, niż Glinik Górny). Klasa semant. i strukt.: n. z obydwoma członami topograficznymi, niederywowana (zestawienie z dwoma członami imiennymi) GLINIK ZABOROWSKI wieś w gminie Strzyżów; niegdyś był to przys. wsi Zaborów; osada zyskała samodzielność administracyjną w XIX w. Najstarsze zapisy: nazwy brak w źródłach do XVIII w.; wieś nie jest też notowana przez SG. Źródłosłów: pierwszy człon nazwy jest motywowany rodzajem gleby (por. n. Glinik Charzewski), drugi położeniem przy wsi Zaborów (niegdyś część tej wsi). Klasa semant. i strukt.: n. z pierwszym członem topograficznym, drugim relacyjnym, niederywowana (zestawienie z dwoma członami imiennymi) GODOWA wieś w gminie Strzyżów, w dolinie rzeki Stobnicy na Pogórzu Strzyżowskim; powstała na przełomie XIV i XV w.; znajduje się tam zabytkowy dwór Dydyńskich z XVIII w. Najstarsze zapisy: 1445 de Godowa [TP 22, 104]; 1449 Godawa [Matr I 75]; Godawa [JD II 257]; 1508 Godowa [AP 469]; 1536 Godowa [AP 526]; 1581 Godowa [AP 255]. Źródłosłów: wieś zawdzięcza swą nazwę założycielowi lub pierwszemu osadnikowi. Źródła średniowieczne potwierdzają istnienie nazwy osobowej God już w 1136 r. Później pojawia się wiele antroponimów z rdzeniem God-, np. Godak (1265), Godasz (1265), Godacz (1426) oraz bardzo liczne: Godko Godek (od 1204 r.). Możliwe też, że jest to zdrobnienie od dwuczłonowych, np. Mirogod, Nagod [SSNO II/1/ ]. 12 A. Orzechowska przytacza zapis z Kodeksu dyplomatycznego klasztoru tynieckiego z 1408 r., ale ten sam zapis przytacza przy Gliniku Dolnym, nie ma więc żadnej pewności, której z tych dwóch miejscowości zapis dotyczy [AO 21]. 13

14 Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: God-ow(a)/ 1. Słownik nazw miejscowości GOGOŁÓW rozległa, górzysta wieś w gminie Frysztak, przy drodze z Brzostka do Frysztaka; przepływa tamtędy Potok Gogołowski; wieś została założona na prawie niemieckim dokumentem wydanym w Niepołomicach 13. kwietnia 1360 roku [WS ]; do dziś stoi tam drewniany zabytkowy kościół z XV w. Najstarsze zapisy: 1353 Gogolowa [KMłp III 701, 89]; 1360 Gogolouo [KMłp I 255]; Gogolow [JD III 203]; 1497 Gogoliew [Matr II 700]; 1508 Gogolow [AP 466]; 1536 Gogolow [AP 529]; 1581 Gogoliow [AP 245]. Źródłosłów: nazwa doczekała się kilku interpretacji: 1. Słownik geograficzny podaje, że pochodzi ona od apelatywu gogoł w znaczeniu: dawne przezwisko, które, sądząc z wyrazu gogółka, oznaczającego dotąd niewyrośniętą należycie, a przedwcześnie dojrzałą jagodę lub owoc, odnosiło się zapewne do ludzi małego wzrostu [SG II 650]; 2. Według J. Piętniewicza nazwa pochodzi od niem. miasta Glogau (za Kromerem historyk podaje, że ok. XI w. przybyli na te tereny osadnicy niemieccy i to oni przynieśli z sobą nazwy: Cieszyna, Frysztak i Gogołów) [F 9-10]; 3. Ks. Sarna odnotowuje, że: nazwa pochodzi według hipotezy Piekosińskiego od założyciela Gogola [WS ]. To samo twierdzenie znajdujemy u A. Orzechowskiej, wywodzącej nazwę od n. os. Gogoł [1975: 23]. Najtrafniejsza wydaje się ostatnia hipoteza. Źródła średniowieczne potwierdzają ją w pełni. Nazwa osobowa Gogoła pojawiła się już w Bulli gnieźnieńskiej w 1136 r., z kolei nazwa Gogoł jest licznie notowana w piętnastowiecznych dokumentach krakowskich [SSNO II/1/149]. Tezę o pochodzeniu nazwy wsi od n. osobowej potwierdza też K. Rymut [NP II 211]. Klasa semant. i strukt.: nazwa dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Gogoł-ów/ GOLCÓWKA niegdyś wieś, dziś przys. Wysokiej Strzyżowskiej (por. Słownik nazw części wsi). Najstarsze zapisy: 1277 (?) Golczowa [KMłp 93]; 1410 Golczowam vola [KMłp IV 183]; 1420 Golczowa wola [KMłp 1191]; 1425 de Golczowa [ZDM II 54]; 1466 Golczowa Wola [MK 33 za rp.]; Golczowa Wolya [JD III 393]; 1480 Golczowska Wolya [JD II 264], Golczowa [JD II 294]; 1536 Golyczowa [AP 521]; 1581 Golyczowa [AP 246]. Żródłosłow: Wieś została nazwana od n. właściciela: Golec 13. Nazwę osobową Golec notują źródła średniowieczne od XII wieku (głównie dokumenty krakowskie [SSNO II/1/152]). Pierwotnie wieś nazywała się Golcowa Wola 14, potem Golcowa, w końcu Golcówka. Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Golc-ow(a) (Wola) Golc-ow(a) > Golc-ów-k(a) 15 ; towarzyszy jej alternacja e:ø/ GRODECZNA niegdyś samodzielna wieś 16, dziś przys. w Wysokiej Strzyżowskiej (por. Słownik nazw części wsi). Najstarsze zapisy: nazwy brak w źródłach do XVII w., nie notuje jej też SG; w mapach geodezyjnych z 1968 zapisana jako Grodena Grudeczna [EG]. Źródłosłów: archeolodzy odkryli na terenie powiatu strzyżowskiego kilka bardzo starych grodzisk (por. n.m. 13 Podobnie wyjaśnia pochodzenie nazwy miasta Golczewo w szczecińskiem S. Rospond [MiG 97]. Historia ludowa głosi, że wieś została założona w 1448 r. jako Piotrawin, mieszkańcy zmienili jednak nazwę na Golcowa, od Macieja Golca, pierwszego sołtysa. 14 Na temat nazw z członem Wola zob. hasło Wola Czudecka. 15 Nazwa pierwotnie była dwuczłonową z pierwszym członem dzierżawczym, drugim kulturowym, z czasem drugi człon uległ zanikowi, nazwa stała się eliptyczną, później dodano do niej przyrostek deminutywny -ka (por. rozdz. 7.2). 16 W dziele Długosza trzykrotnie jest opisywana parafia Dobrzechów, do której należała wieś Grodeczna, jednak Długosz owej wsi nie wymienia ani raz. 14

15 1. Słownik nazw miejscowości Grodzisko); prawdopodobnie i na terenie tej miejscowości był jakiś niewielki gród warowny (gródek), od którego osada wzięła nazwę 17. Klasa semant. i strukt.: n. kulturowa, derywowana /der. sufiksalna: Grodecz-n(a); towarzyszy jej alternacja k:cz/ GRODZISKO wieś w gminie Strzyżów, nad potokiem Grodzisko; niegdyś własność klasztoru koprzywnickiego. Najstarsze zapisy: 1428 de Grodczysco [TP 22, 688]; 1448 de Grodzyska [TP 22, 498]; 1474 Grodzysko [Matr I 1162]; Grodzysko Grodzyszko [JD II 263, III 381]; 1536 Grodzisko [AP 521]; 1581 Grodzisko [AP 246]. Źródłosłów: nazwę tę trafnie wyjaśnia Słownik geograficzny: (...) grodzisko jest mianem, które się często powtarza w nazwach geograficznych. Wyraża ono pospolicie miejscowości, gdzie był lub jeszcze się znajduje obronny wał, zamknięty, większy lub mniejszy, gdzie ludność szukała schronienia w czasie wojny. Dużo tych wałów pochodzi z okresu najazdów Karola X i XII, stąd często nazywano je okopami szwedzkimi. Często wsi o tej lub podobnych nazwach jest dużo blisko siebie tak, jak ciągną się wały [SG II 843]. Apelatyw grodzisko jest różnie objaśniany w słownikach: grodzisko szpetny, nieforemny gród, mieścisko SL II 125; grodzisko gród SW I 909; grodzisko wielki gród, zamek obronny, miejsce, teren, na którym dawniej wznosił się gród, ruiny, wykopaliska grodu; grodzisko miejsce, gdzie kiedyś był gród (może też zdatne do zbudowania grodu) SPSz VIII 130; grodzisko zespół wałów i rowów, stanowiących pozostałości po obronnym grodzie; wielki gród, zamek obronny SJP I 698. Klasa semant. i strukt.: nazwa kulturowa, niederywowana GWOŹDZIANKA wieś w gminie Niebylec, nad rzeką Gwoździanką. Najstarsze zapisy: 1581 Gwozdzyanka [AP 256]; 1650 in villa Gwozdzianka ruthenicali [MK 34 za rp.]. Źródłosłów: wieś jest położona nieopodal starszej i większej wsi Gwoźnicy, nad rzeką Gwoździanką (zob. Słownik nazw wodnych); z pewnością pochodzi od innego toponimu: albo nazwy wodnej, albo co bardziej prawdopodobne od nazwy miejscowości [por. NP III 3 i NW 57]. Klasa semant. i strukt.: n. relacyjna, derywowana /der. sufiksalna: Gwoździ-ank(a)/ GWOŹNICA duża wieś w gminie Niebylec, położona w dolinie rzeki Gwoźnicy na Pogórzu Dynowskim, dzieląca się na Gwoźnicę Dolną i Górną, wzmiankowana od 1462 r.; pochodzi stamtąd i tam jest pochowany poeta Julian Przyboś. Najstarsze zapisy: 1462 Gwozdziecz [TP 3, 71]; 1464 Gwoznica [MK 34 za rp]; 1504 Gwosznycza [TP 26]; 1581 Gwoznycza [AP 255]; 1650 ex villa Gwoznica seu Sporna [MK 34 za rp.]. Źródłosłów: wśród mieszkańców utrzymuje się pogląd, że nazwa wsi ma motywację kulturową: niegdyś rosło tu dużo grabów (a to najtwardsze drzewo), z których robiono gwoździe na użytek własny i na sprzedaż. Z kolei K. Rymut wywodzi nazwę wsi od nazwy wodnej Gwoźnica (zob. Słownik nazw wodnych), poświadczonej w źródłach XV-wiecznych. W średniowieczu funkcjonował apelatyw gwozd, który oznaczał drzewo, gałąź, ostro zakończony kawałek drewna (stp. gwozd las NW 57; stp. gwozd cienisty, mroczny las Daszkowska-Ruszel 1995: 135; por. współczesne: gwóźdź, zagwoździć coś). Ponieważ wieś jest położona wśród lasów (w których między innymi rosą graby) i ponieważ trudno wskazać związek pomiędzy rzeką i apelatywem gwozd, wydaje się, że nazwę wodną należy wywodzić od miejscowej, a nie odwrotnie [por. DR 135, NW 57], z kolei nazwę wsi należy wywodzić bezpośrednio od ap. gwozd. Współczesna forma powstała w wyniku upodobnienia i uproszczenia 17 Być może budowle owe mają jakiś związek z odkrytymi na Lubelszczyźnie (w okolicach Józefowa) śladami Grodów Czerwieńskich. Ponieważ do końca nie wiadomo, gdzie się one znajdowały, można przyjąć, ze jakieś odległe fragmenty tej kultury mogły się znajdować na badanym terenie (por. Greszczuk 2000 a). 15

16 1. Słownik nazw miejscowości grupy spółgłoskowej (-zdń- > -źń-). Klasa semant. i strukt.: n. topograficzna, derywowana /der. sufiksalna: Gwozd-nic(a) > Gwoźnica/ HUTA GOGOŁOWSKA wieś w gminie Frysztak, w górzystym terenie, dawniej przys. Gogołowa, jako samodzielna miejscowość pojawia się w źródłach z końca XVIII w.; na tym terenie niegdyś była usytuowana huta [WS 523]. Najstarsze zapisy: nazwy brak w źródłach do XVIII w.; wieś nie jest też notowana przez SG. Źródłosłów: pierwszy człon nazwy ma motywację kulturową (od istniejącej tu huty), drugi wskazuje na położenie w sąsiedztwie wsi Gogołów. Klasa semant. i strukt.: n. z pierwszym członem kulturowym, drugim relacyjnym, niederywowana (zestawienie z obydwoma członami imiennymi) JASZCZUROWA wieś w gminie Wiśniowa, położona na terenie pagórkowatym. Najstarsze zapisy: 1479 Jastzorow [CB 2, 17]; 1493 de Jasczorowa [TC 5, 314], Jaschczorowa [TC 7, 139]; 1502 Jaschczorowa [AO 27]; 1581 Wolya Jasczurowa [AP 257]. Źródłosłów: nazwa pochodzi od imienia pierwszego właściciela lub osadnika: Jaszczur [por. NP IV 134]. Miana tego brak wprawdzie w źródłach średniowiecznych, ale to jak wiadomo nie wyklucza istnienia takiej nazwy osobowej; zwłaszcza, że poświadczone są inne nazwy z rdzeniem Jaszcz-: Jaszczorka (w dokumentach krakowskich z 1299 i 1334 r. oraz w odpisie dokumentu z 1277 r), Jaszczek (1390 r.), Jaszczon (1397 r.), Jaszczko (1400 r.), Jaszczo (1407 r.), Jaszcz (1420 r.) [SSNO II/3/ i VII/1/93]. Klasa semant. i strukt.: nazwa dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Jaszczur-ow(a)/ JAWORNIK NIEBYLECKI wieś w gminie Niebylec, położona na Pogórzu Dynowskim, nad rzeką Gwoźnicą. Osada wzmiankowana w dokumentach od 1414 r., w 1472 r. posiadała już prawa miejskie. Jeszcze w XIX w. było to dość ruchliwe miasteczko, ale później prawa miejskie utraciło. O miejskiej przeszłości wsi świadczy obszerny plac dawnego rynku z budynkiem ratusza. Jest tam późnobarokowy kościół z 1839 r. Najstarsze zapisy: 1414 Jaworznik [KT 142]; 1418 Jaworsznik [NP. IV 143]; 1418 Jaworsznik [AO 27]; 1462 de Jaworzczyk [TP 24, 228]; Jaworznik [JD II 258]; 1499 de Jaworznyk [TP 22, 639]; 1508 Iawornyk [AP 469]; 1536 Iaworznik [AP 520]. Źródłosłów: pierwszy człon nazwy jest motywowany tutejszą roślinnością (jawornik miejsce, gdzie rośnie dużo jaworów NP IV 143 za kartoteką do SGPR; por. jawor klon SGPK II 240; jawor las jaworowy KR 95), drugi został dołączony później i wskazuje na sąsiedztwo z wsią (dawniej miastem) Niebylec. Klasa semant. i strukt.: n. z pierwszym członem topograficznym, drugim relacyjnym 18, niederywowana (zestawienie z dwoma członami imiennymi) JAZOWA wieś w gminie Wiśniowa, na prawym brzegu Wisłoka, w okolicy pagórkowatej. Najstarsze zapisy: 1443 de Iaszowa [AGZ VII 44]; 1448 in Iazowa [TP 22, 198]; 1451 Iezowa [TP 3, 52]; 1498 Jazova [Matr II 1206]; 1508 Iazowa [AP 465]; 1536 Iazowa [AP 518]; 1581 Iazowa [AP 256]. Źródłosłów: Piekosiński wywodzi nazwę od imienia założyciela wsi Jaza [WS 667]. Nazwa ta nie znajduje wprawdzie potwierdzenia w źródłach średniowiecznych, ale to oczywiście nie wyklucza jej istnienia. Zwłaszcza, że SSNO przytacza inne nazwy z rdzeniem Jaz-: Jaziło (1420), Jazuk (1459 r.), a także z rdzeniem Jazd-: Jazd (1399 r.), Jazdon (1232 r), Jazdek (1401 r.), Jazdko (1388 r.), Jazdocha (1357 r.) [por. SSNO II/3/ ]. Z kolei A. Orzechowska wywodzi nazwę od ap. jaz [AO 28] (jaz płot w poprzek rzeki lub stawu do zatrzymywania i łowienia ryb, tama, grobla SS III 128). Podobnie twierdzi K. Rymut, który jednak dodaje, że nazwa może być dzierżawczą, utworzoną od im. Jasz [NP IV 150]. Wobec faktu, że na terenie pow. strzyżowskiego jest bardzo dużo nazw dzierżawczych z przyrostkiem -owa 18 Drugi człon pojawił się późno; w średniowieczu to Jawornik był większą (i starszą) miejscowością, niż Niebylec. 16

17 1. Słownik nazw miejscowości (struktura rzadka w nazwach kulturowych), bardziej prawdopodobna jest teza o odantroponimicznym, niż odapelatywnym pochodzeniu nazwy tej miejscowości. Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Jaz-ow(a)/ KALEMBINA wieś w gminie Wiśniowa, na lewym brzegu Wisłoka. Najstarsze zapisy: 1425 Kąląbyancha [ZDM V 1358]; 1425 (1516) Calambina [ZDM II 54]; 1430 Kabuabanya, 1447 Kalambyna [TP 29]; 1447 de Kalambyna [TP 24, 79]; 1464 de Caląnbyanka [TP 22, 168], 1508 Kalebina [AP 466]; 1536 Kalanbina [AP 529]; 1581 Kaliembina [AP 245]. Źródłosłów: według Piekosińskiego Kalembina nosi nazwisko od swego założyciela, Kalemby [WS 673]. Tezę tę potwierdza K. Rymut [NP IV 255]. Źródła średniowieczne notują nazwy osobowe: Kalęba (1491 r.) oraz Kalębin (1443 r.; Stanisław Kalębin kmieć z ziemi czerskiej) [SSNO II/3/520 i VII/2/99]. W gwarach istnieje apelatyw kalęba oznaczający starą i chudą krowę [SGPK II 294, SW 209], wyraz ten mógł być wykorzystany przez nazewnictwo osobowe. Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Kalemb-in(a)/ KOBYLE wieś w gminie Frysztak, położona pośród lasów nad Wisłokiem, lokowana na prawie niemieckim r. przez Kazimierza Wielkiego; od XV w. własność klasztoru koprzywnickiego z nadania Elżbiety, królowej węgierskiej [F 21]. Najstarsze zapisy: 1352 Kobila [KMłp III 83]; 1366 Cobile [KMłp III 195]; 1461 Cobyle [TP 22, 22]; Cobilye [JD III 82]; 1489 de Kobyle [TP 24, 387]; 1508 Kobile [AP XV 467]; 1536 Kobile [AP XV 531]; 1581 Kobelie [AP XIV 248]. Źródłosłów: wyjaśnienie pochodzenia nazwy tej wsi nastręcza wiele trudności, które potęguje fakt, że w średniowieczu istniały zarówno nazwy osobowe oparte na rdzeniu Kobyl-, jak i wieloznaczny apelatyw kobyła 19. W tej sytuacji nie może dziwić spora ilość hipotez na temat źródłosłowu nazwy: 1. Słownik geograficzny [SG IV, 231] wywodzi nazwę od apelatywu kobyła, nie analizuje jednak jej związku z desygnatem. 2. Według miejscowej legendy, jest to nazwa typu kulturalnego, związana z urządzeniami obronnymi (kobylicą, kobyliną nazywa się drewnianą zaporę zakładaną jako przeszkodę blokującą przejście na drodze ). Kobylenie urządzało się przeważnie z sośniny lub dębiny z ostrymi gałęziami dla obrony przed nieprzyjacielem [SP 14, WL 14]. Nie wiadomo tylko, jakież to urządzenia obronne miały się znajdować w miejscowości, która nigdy nie była żadnym punktem strategicznym. 3. Najczęściej wśród mieszkańców słyszy się tezę o pochodzeniu nazwy od ap. kobyła samica konia, klacz. Podaje się liczne dowody na związki wsi z kobyłami: dawniej ludzie, przeprawiając się przez rzekę Wisłok, korzystali z kobyły, która służyła im za przewoźnika z jednego brzegu rzeki na drugi; kiedyś po niszczycielskich najazdach hord Tatarów, którzy spustoszyli i ograbili te okolice, wieś zagrożona głodem miała się ratować spożywaniem mleka kobylego. Znaczenie rodowodu nazwy Kobyle od kobyły może poświadczać argument, że ongiś konie cieszyły się większymi względami u gospodarzy wiejskich niż inne zwierzęta domowe dla nich przeznaczano i wydzielano pastwiska [por. SP 14-15]; ongiś ludność Kobyla zajmowała się na dworskim hodowlą koni, a dowodem na to są m.in. zachowane nazwy: w pobliskich Łękach znajduje się obiekt fizjograficzny Koniuchy (koniuch koniarek, chłopak do pasienia źrebiąt, parobek stajenny ), w Kobylu zaś występuje obiekt o nazwie Pasternik; do 19 Tylko Słownik gwar polskich podaje siedem znaczeń: kobyła 1. ławka z pedałem do podtrzymywania struganych rzeczy; 2. narzędzie bednarskie, ława 4 łokcie długa; na niej, jak na koniu, siedzi bednarz; 3. gatunek śliwek; 4. haftka; 5. pętlica; 6. płachta rozpięta w polu na drążkach, służąca w czasie lata za kołyskę dla dzieci; 7. każda rzecz duża [SGPK II ]; jeszcze więcej znaczeń wymienia Słownik języka polskiego [SW II 384]. 17

18 1. Słownik nazw miejscowości takiem motywacji zdaje się przychylać K. Rymut, który przypuszcza, że osady o nazwie Kobyle (utworzonej od ap. kobyli) mogły powstać po elipsie członu nadrzędnego z pierwotnmych, analitycznych struktur: *Kobyle Pole; jak zauważa: terminem kobyle pole określano w średniowieczu pewne grunty wiejskie, na których odbywał się chów klaczy [NP V 16-17]. 4. Nazwę próbowano też wywodzić od n. os. Kobyła [np. AO 31]. Antroponimy z tym rdzeniem są dość licznie reprezentowane z źródłach średniowiecznych. Miano Kobyłka, Kobylica pojawia się już w Bulli gnieźnieńskiej z 1136 r., nazwy: Kobel i Kobil są licznie poświadczone w źródłach od 1399 r., również z końca XIV w. pochodzą nazwy: Kobyłka Kobełka, Kobielica, Kobyle. Wiele nazw z rdzeniem Kobylnotują źródła piętnastowieczne: Kobelan, Kobełka Kobyłka, Kobylarz, Kobylic, Kobylina, Kobyła [SSNO III/1/32-33]. Budowa nazwy może istotnie wskazywać na to, że jest to nazwa dzierżawcza (Kobyl > Kobyle /np. sioło/). 5. Bardzo prawdopodobne, że nazwa wsi jest n. topograficzną: wieś jest położona w górzystej okolicy, ukształtowanie terenu przypomina kopy siana (por. kobyła kopa siana ); na Podkarpaciu częste są nazwy górskie i terenowe z tym rdzeniem, np. Kobyla Góra, Kobylica itp. [por. NW 76]. Mimo, iż nazwa wsi ma jasną, poświadczoną źródłowo podstawę, konieczne jest prowadzenie dalszych badań (nie tyle językoznawczych, ile etnograficznych), które mogłyby dać jednoznaczną odpowiedź na pytanie o jej pochodzenie. Klasa semant. i strukt.: n. wieloznaczna: topograficzna lub dzierżawcza (ew. kulturowa), derywowana /der. sufiksalna: kobyła > Kobyl-j(e) > Kobyle, towarzyszy jej alternacja ł:l/ KONIECZKOWA malownicza wieś w gminie Niebylec, nad rzeką Gwoźnicą, położona w górzystej i lesistej okolicy. Najstarsze zapisy: 1460 Kunieczkowa [MK 34 za rp.]; 1464 Kunieczkowa [MK 34 za rp.]; 1519 de Nyzyny et Konyeczkova [TP 25, 73]; 1508 Konyeczkowa [AP XV 469]; 1536 Conieczkowa [AP 520]; 1581 Konieczkowa [AP 255]. Źródłosłów: wieś zawdzięcza swą nazwę założycielowi lub pierwszemu osadnikowi [por. NP V 102]. Źródła średniowieczne potwierdzają istnienie nazwy osobowej Konieczko (dokumenty krakowskie z lat 1474, 1477, 1490) [SSNO III/1/65]. Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Konieczk-ow(a)/ KOZŁÓWEK wieś w gminie Wiśniowa, na prawym brzegu Wisłoka, w okolicy pagórkowatej, otoczona wzgórzami Wierzchowinami, pokrytymi lasami. Najstarsze zapisy: 1419 Kosslow [TP 20, 9]; 1424 de Coslow [TP 22, 479]; 1428 de Coszlowa [TP 21, 679]; 1460 de Coszlow [TP 24, 346]; 1478 de Coslowa [TP 21, 450]; 1536 Kozlow [AP 521]; 1581 Kozlow [AP 246]. Źródłosłów: ks. Sarna podaje, że Kozłówek ma swą nazwę od założyciela Kozła [WS 675] 20 Ku tej tezie skłania się tez K. Rymut [NP V 251] 21. Nazwa osobowa Kozioł Kozieł pojawia się w dokumentach krakowskich od XIV wieku, licznie występuje w dokumentach XV-wiecznych. Jeszcze wcześniej źródła notują nazwę Koziełek Koziołek (już w 1238 r.) [SSNO III/1/120]. Osada pierwotnie nazywała się Kozłów, później w nazwie zaszła wtórna deminutywizacja (por. rozdz ) i została przekształcona na Kozłówek. Klasa semant. i strukt.: nazwa dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Kozł-ów > Kozł-ów-ek, towarzyszy jej alternacja e:ø/ KOŻUCHÓW wieś w gminie Wiśniowa, nad Wisłokiem, przy drodze Strzyżów Frysztak; położona w lesistej i pagórkowatej okolicy; jedna z najstarszych osad w powiecie (wspomniana w przywileju z r. 1282, w 20 S. Rospond podobnie wyjaśnia nazwę Kozłów w woj. kieleckim. 21 K. Rymut dopuszcza także motywację apelatywną nazwy (od ap. kozieł). 18

19 1. Słownik nazw miejscowości którym Leszek Czarny nadał biskupowi lubuskiemu 22 egzemcyę sądową i podatkową dla ludzi w jego dobrach zamieszkałych [WS 674]). Po rozbiorach pojawiła się w dokumentach nazwa wsi zapisywana przez rz; ten stan trwał do międzywojnia [ZK 15]. Najstarsze zapisy: 1279 Cozucow [KMłp II 486]; 1366 de Koschuchow [KMłp III 202]; 1377 Koschuchow [KMłp 890]; ok Kozegow [MK 34 za rp.]; 1409 de Cozuchow [TP 34, 358]; 1415 de Cuszuchow [TP 34, 158]; 1417 Kosuchow [KMłp IV 162]; 1418 de Chossuchow [TP 34, 192]; 1419 de Koschwchow [TP 20, 11]; 1428 Coszuchova [TP 22, 686]; 1444 de Kozochow [TP 21, 576]; 1477 de Kozuchow [TP 24, 406]; 1508 Koszuchowa [AP 466]; 1536 Kozuchow [AP 522]; 1581 Kozuchowa [AP 245]; 1899 Korzuchów [KAT]. Źródłosłów: według Piekosińskiego nazwa pochodzi od założyciela Kożucha [WS 674]. Tezę tę potwierdzają też S. Rospond [MiG 164], K. Rymut [NP V 261] i A. Orzechowska [AO 34]. Nazwa osobowa Kożuch pojawia się w dokumentach krakowskich w latach: 1388, 1397, 1399 i później, z kolei nazwa Kożuszek występuje już w Bulli gnieźnieńskiej z 1136 r. [SSNO III/1/127]. Klasa semant. i strukt.: nazwa dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Kożuch-ów/ KROŚNIA nieistniejąca współcześnie wieś położona niegdyś w okolicy Szufnarowej. Najstarsze zapisy: 1508 Kroszna [AP 468]; 1536 Krossna [AP 515]; 1681 Krosnya [AP 256]; Źródłosłów: nazwa ma wprawdzie jasną podstawę, ale niejednoznaczną motywację. K. Rymut nazwę pobliskiego miasta Krosna wywodzi od ap. krosta oznaczającego parchy, strupy oraz nierówności, wertepy [KR 122]. S. Rospond [MiG 171] dodaje, że ps. *krost- i współczesny chróst to wyrazy spokrewnione, a pochodzące od tego rdzenia nazwy topograficzne oznaczają najczęściej teren nadwodny, krzaczasty. Nie można wykluczyć pochodzenia nazwy osady od n. osobowej, choć to mało prawdopodobne. Źródła średniowieczne poświadczają istnienie nazw osobowych Krosna (1465 r.), Krosno (1482 r.) oraz Krosta (1384 r.) i Krostawiec (1136 r.) [SSNO III/1/148]. W tej okolicy liczne były zakłady tkackie, pobliski Strzyżów słynął z niezwykle prężnego cechu tkackiego istniejącego już w XVI w.; w sąsiedniej Szufnarowej do dziś utrzymują się nazwy bardzo starych przysiółków: Krosno oraz Blich, przez wieś przepływa potok Krościenka, w nieodległej Lutczy jest pole W Krościenkach. W tej sytuacji możliwa wydaje się interpretacja nazwy jako kulturowej, pochodzącej od apelatywu krosno w znaczeniu warsztat tkacki. Klasa semant. i strukt.: n. kulturowa, ewentualnie topograficzna lub dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Krosn-j(a) > Krośni(a)/ LUBLA wieś w gminie Frysztak, w okolicy pagórkowatej i lesistej, nad potokiem Lubla, przy gościńcu z Kołaczyc do Frysztaka i z Frysztaka do Jasła; niegdyś wieś należała do diecezji krakowskiej i była własnością opactwa koprzywnickiego. W aktach parafialnych znajdują się kopie fundacji kościoła z 3 lipca 1314 r. przez W. Bonara (ale ten dokument może być falsyfikatem). Najstarsze zapisy: 1277 (?) Lubla [KMłp I 109]; 1279 de Lublna [KMłp II 144]; 1397 Lubla [TP 24, 320]; Lublya [JD II 278]; Lublna [JD III 381]; 1508 Lubna [AP 467]; 1536 Lublia [AP 522], 1581 Liublia [AP 243]. Źródłosłów: objaśnienie etymologii tej nazwy nastręcza wiele trudności, które potęguje fakt, że w zapisach źródłowych pojawia się kilka wariantów nazwy: Lubla, Lublna, Lublia, Lubna; Ks. Sarna nazwę wsi wywodzi od założyciela Lubli [WS ]. Mimo, iż nazwa osobowa Lubla nie pojawia się w źródłach średniowiecznych (które notują inne miana oparte na rdzeniu Lub-: Luba Łuba, Lubaj, Luban, Lubasz, Lubcza, Lubcyc, Lubek Lubko, Lubelczyk, Lubelski, Lubianek, Lubiański, Lu- 22 Biskupi lubuscy w pierwszej połowie XIII w. otrzymali z nadania książęcego ziemie na terenie działu wodnego między Wisłoką i Wisłokiem. Właśnie m. in. Kożuchów (a także Dobrzechów, Tułkowice i Czudec) znalazł się w dokumencie określającym granice posiadłości biskupstwa [Baczkowski 1980: 64]. 19

20 1. Słownik nazw miejscowości bicz, Lubiec, Lubiesz, Lubik, Lubin oraz Lublin [SSNO III/2/ ]), językoznawcy potwierdzają jej istnienie. S Rospond [1962] wywodzi n.os. Lubla z *Lubja albo *Lubьlь, zaś K. Rymut [KR 134] podaje, że nazwa osobowa Lubla została utworzona od imion złożonych typu Lubomir przy użyciu dawnego przyrostka deminutywnego -la 23. Na istnienie nazw osobowych z sufiksem -l- zwraca uwagę M. Karpluk [1964: 29-37]. Badaczka dowodzi, że takie antroponimy mogły powstawać na dwa sposoby: 1. gdy do nazwy zakończonej na spółgłoskę wargową dołączano sufiks -jь, -ja (istnienie nazw z tymi sufiksami, np. Budz, Budza, potwierdzają źródła staropolskie; po jotacyzacji spółgłoski wargowej w nazwie osobowej powstawało l epentetyczne); 2. gdy do pierwszego członu nazw złożonych lub do apelatywów dodawano sufiksy: -el, -la (<*-ъl-jь, *ъl-ja), np. Drogel, Godel, Chrostla, Dłotla [Karpluk 1964: 47-48]. Wobec powyższego nie można wykluczyć istnienia imienia *Lubel lub *Lubla, od którego wieś mogłaby otrzymać nazwę 24. Zwłaszcza, że spotykamy w źródłach zapisy nazw miejscowych z -e- ruchomym (Lyubeł 1568 Lubelin 1231 zapisy za Karpluk 1964: 37), które jest pozostałością po jerach. Wywodząc nazwę Lubla od imienia *Lubel *Lubla trzeba uznać, że pojawiające się w zapisach -n- jest przyrostkiem, który utworzył nazwę miejscową; późniejszy jego zanik mógł być spowodowany uproszczeniem grupy spółgłoskowej. Nazwę Lubla można też objaśniać jako utworzoną od imienia niederywowanego Luba (licznie poświadczonego w materiałach staropolskich) przyrostkiem -j-, powodującym powstanie l epentetycznego (które w języku literackim uległo zanikowi, utrzymało się w reliktach apelatywnych typu: grobla, kropla, czapla, oraz niektórych nazwach miejscowych). Tak interpretują nazwę m.in. B. Greszczuk [2000: 86] i W. Daszykowska-Ruszel [1995: 134]. Forma Lublna w myśl tej tezy mogła być utworzona formantem złożonym *-jь-na lub formantem powstałym w wyniku kontaminacji dwóch przyrostków: -ja i -na. Taką interpretację dopuszcza też M. Karpluk w swoim studium na temat polskich nazw z l epentetycznym, jednak zaznacza, że nie można wykluczyć, iż -l- było już w rdzeniu nazwy osobowej [Karpluk 1964: 54]. Ta druga teza staje się tym bardziej prawdopodobna, że po przebadaniu nazw zawierających grupy blj, plj, mlj, vlj okazało się, że w większości z nich mamy do czynienia z l wtórnym bądź sufiksalnym, a przypadków niewątpliwego l epentetycznego jest stosunkowo niewiele. Jak stwierdza badaczka: (...) tworzenie grup blj, plj, mlj, wlj z podstawowych bj, pj, mj, vj było na gruncie polskim słabą tendencją językową, która pozostawiła tylko nikłe ślady [Karpluk 1964: 61]. W opuplikowanej w 2005 r. książce K. Rymyt podaje, iż nazwa Lubla pochodzi prawdopodobnie od imienia *Lub, *Lubel (będących skróceniami imion typu Lubomir, Luborad), ale dopuszcza także możliwość etymologizowania nazwy od praindoeuropejskiego rdzenia *leub(h) zdzierać korę, łyko, łupić, łuskać [NP VI 206]. Motywacja odapelatywna wydaje się jednak mniej pawdopodobna, niż motywacja odantroponimiczna (od n. os. Lub Luba Lubel). Klasa semant. i strukt.: n. dzierżawcza, derywowana /der. sufiksalna: Lubl-n(a); mniej prawdopodobne: *Lub-jь-n(a)/ LUTCZA długa wieś w gminie Niebylec, rozłożona po obu stronach rzeki Stobnicy; leży przy drodze z Domaradza do Strzyżowa, w okolicy falistej, wznoszącej się od 294 do 369 m. n.p.m.; wieś jest bardzo stara, ale lokowana była dopiero w 1425 r. przez Janusza de Lubeń, biskupa przemyskiego. Długosz wymienia Lutczę jako należącą do patronatu Jakuba Gryfa Ciepielowskiego [SG IV, 487]. Najstarsze zapisy: 1390 Lustscha [Matr IV 3, 346]; 1392 Luczcza [ZDM I 201, 254-5]; 1443 de Domaradzicze vel de Luthcza [TP 22, 512]; 1450 de Ludcza [TP 22, 183]; 1462 de Lutecz [TP 24, 227]; 1476 de Luthcza [TP 24, 404]; Lyuthcza [JD II 259]; 1480 de Lyvtcza [TP 22, 281]; 1508 Luthcza [AP 469]; 1536 Ludcza [AP 515]; 1581 Ludcza [AP 256]. Źródłosłów: wśród mieszkańców dominuje pogląd, że nazwa wsi wywodzi się od słowa luter; wieś była 23 Podobnie stanowisko zajmuje H. Górnowicz [1968: 90], który nazwę Luble klasyfikuje wśród pochodzących od słowiańskich hipokorystyków i wywodzi ją od antroponimów typu Lubogost. 24 Właśnie od imienia *Lub, *Lubel 20