Poręczenie wekslowe. Część I. (Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. K. Górnicza z Uniwerstytetu Wrocławskiego - fragmenty)

Transkrypt

1 mgr Iwona Korczyńska aplikant sądu w Zielonej Górze Poręczenie wekslowe. Część I (Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. K. Górnicza z Uniwerstytetu Wrocławskiego - fragmenty) Rozdział I. Ogólna charakterystyka poręczenia w prawie cywilnym 1. Rodzaje poręczeń Z instytucją poręczenia spotykamy się już w prawie rzymskim. Od tego czasu ulega ona licznym przekształceniom i zróżnicowaniu, zawsze dostosowując się do panujących stosunków gospodarczych. Zostaje prawnie uregulowana w kodyfikacjach XIX i XX wieku. Poręczenie możemy określić jako przyjęcie na siebie obowiązku przez osobę trzecią do wykonania zobowiązania osoby poręczonej, gdyby ta ze swojego zobowiązania się nie wywiązała. Jest to więc swojego rodzaju gwarancja udzielona przez poręczyciela za poręczonego, a na rzecz wierzyciela. Daje ona pewność wierzycielowi, że jego wierzytelność będzie zaspokojona, oczywiście tylko w przypadku, gdy poręczycie] jest wypłacalny. Zawsze stosunek poręczenia ma charakter dodatkowy, akcesoryjny, wobec istniejącego już głównego stosunku prawnego, za który poręczono. Poręczenie nie jest jednak instytucją jednolitą. Jej uregulowanie prawne znajdujemy zarówno w kodeksie cywilnym, prawie wekslowym, prawie czekowym oraz do roku 1965 również w kodeksie handlowym. Ogólnie możemy więc mówić o poręczeniu cywilnym, zaznaczając za każdym razem o jaki rodzaj poręcze- 30

2 Poręczenie wekslowe. Część I nia chodzi. Z punktu widzenia gospodarczego wszystkie rodzaje poręczenia pełnią tę samą funkcję, ale z prawnego punktu widzenia muszą być oceniane odmiennie 1. Te trzy rodzaje poręczenia mają swoiste uregulowania w odmiennych aktach prawnych. Tak też poręczenie cywilne z kodeksu cywilnego regulują przepisy art k.c., poręczenie wekslowe przepisy art prawa wekslowego, poręczenie czekowe przepisy art prawa czekowego. Charakteryzując każdy rodzaj poręczenia korzystamy z przepisów jemu właściwych, a wyjątkowo, w sprawach nieuregulowanych posługujemy się posiłkowo przepisami innymi. Ma to główne znaczenie w przypadku poręczenia wekslowego i czekowego i odnosi się do posiłkowego stosowania przepisów kodeksu cywilnego 2. Poręczenie cywilne z kodeksu cywilnego za cudzy dług jest formą osobistego zabezpieczenia wierzytelności, w odróżnieniu od form zabezpieczenia rzeczowego takich, jak np. zastaw czy hipoteka. W umowie poręczenia cywilnego poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela, że wykona zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik swego zobowiązania nie wykonał 3. Chodzie tu zarówno o zobowiązanie pieniężne, jak i niepieniężne, to znaczy, że poręczyciel cywilny może przyjąć na siebie obowiązek zarówno zapłaty jakiejś kwoty pieniężnej, jak i wykonania konkretnej czynności, np. naprawienia szkody, wydania rzeczy. Sposób wykonania zobowiązania przez poręczyciela zależy od rodzaju zobowiązania dłużnika głównego 4. Poręczenie wekslowe jest szczególnym rodzajem poręczenia cywilnego i bywa również nazywane avalem. Polega ono na przyjęciu przez poręczyciela (avalistę) odpowiedzialności za zapłatę długu wekslowego osoby, za którą poręczył (avalata), gdyby ta nie spełniła swojego świadczenia. Zobowiązanie wekslowe poręczyciela do zapłaty sumy długu wekslowego powstaje na skutek złożenia przez niego oświadczenia wekslowego. Niezależnie jed A. Ważbiński, glosa do orzeczenia SN z dn , ZCR 976/61, publikowana w: Nowe Prawo" 11/64, s B. Łój, T. Sojka, Prawo wekslowe i czekowe, Zielona Góra 1990, s. 74. J. Kukulski, Poręczenie za dług, Fiskus" nr 16/92, s. 5. Por. S. Grzybowski, System prawa cywilnego, Wrocław 1974, s

3 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. nak od poręczenia wekslowego, za dług wekslowy można poręczyć również cywilnie (chodzi o poręczenie cywilne z k.c.), które stanowi dodatkową gwarancję zapłaty tego długu. Jednakże poręczenie cywilne z k.c. nie będzie udzielone na wekslu, ale w osobnym dokumencie, np. w deklaracji wekslowej, z zaznaczeniem wysokości sumy długu, za jaki udzielono poręczenia. W takim przypadku będą miały zastosowanie do poręczenia cywilnego odpowiednie przepisy z k.c. 5 Poręczenie czekowe jest kolejnym rodzajem poręczenia cywilnego i podobnie jak poręczenie wekslowe stanowi zobowiązanie pieniężne poręczyciela. Poręczyciel czekowy zobowiązuje się wobec posiadacza czeku do zapłaty sumy czekowej, gdyby na rachunku wystawcy czeku nie było pokrycia. Poręczenie czekowe jest samoistnym zobowiązaniem o charakterze gwarancji zapłaty czeku. Poręczenie czekowe jest uregulowane w prawie czekowym właściwie tak samo, jak poręczenie wekslowe w prawie wekslowym, z jedną tylko różnicą, która wynika z istoty czeku. Dotyczy ona osoby trasata, który nie może dać poręczenia na czeku, a jest to związane z naturą czeku, która wyklucza instytucję przyjęcia czeku 6. Kodeks handlowy z 1935 roku, który obowiązywał do 1965 roku, regulował w art. 530 jeszcze jeden rodzaj poręczenia, a mianowicie poręczenie handlowe. Z dniem 1 stycznia 1965 roku weszły w życie przepisy kodeksu cywilnego. Artykuł VI przepisów wprowadzających kodeks cywilny uchylił z tym dniem obowiązywanie przepisów kodeksu handlowego, a w tym i art. 530 k.h. Artykuł 530 k.h. stanowił, że Kupiec, dla którego poręczenie jest czynnością handlową, odpowiada solidarnie z tym, za kogo poręczył". Przepis ten obejmuje wypadek, gdy poręczenie jest związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa kupca, gdy wypływa z charakteru tego przedsiębiorstwa, którego przedmiotem jest między innymi udzielanie takich poręczeń. W przypadku, gdy poręczenie zostało udzielone przez kupca nawet za dług o charakterze handlowym, to nie nie będzie ono poręczeniem handlowym, jeżeli udzielenie poręczenia nie jest czynnością handlową. 5 fi B. Łój, T. Sojka, op. cit., s. 24. B. Łój, T. Sojka, op. cit.. s

4 Poręczenie wekslowe. Część I Istnieje jednak domniemanie, że poręczenie przyjęte przez kupca jest czynnością handlową. Na poręczycielu więc, jeżeli ma w tym interes prawny, spoczywa dowód przeciwny. Poręczenie handlowe odnosi się do poręczenia kupca zarówno za innego kupca, jak i za osobę, która kupcem nie jest, nie odnosi się natomiast do poręczenia osoby nic będącej kupcem za dług kupca. Tak jak każde inne poręczenie, także poręczenie handlowe powinno być pisemne. Jako że poręczenie handlowe nie było wyczerpująco uregulowane w kodeksie handlowym, stosowano do niego odpowiednie przepisy obowiązującego wówczas kodeksu zobowiązań 7. Tak przedstawiała się sytuacja poręczenia handlowego do czasu likwidacji tej instytucji, obecnie nie istniejącej, a więc i nie stosowanej w praktyce. Biorąc pod uwagę dzisiejszy stan prawny, możemy korzystać z trzech form poręczenia, ogólnie nazwanego cywilnym: poręczenia cywilnego" według k.c., poręczenia wekslowego i poręczenia czekowego. 2. Poręczenie cywilne z kodeksu cywilnego a poręczenie wekslowe Oba rodzaje poręczenia, tzn. poręczenie cywilne z k.c. i poręczenie wekslowe, w zasadzie polegają na tym samym, a mianowicie - na przyjęciu przez poręczyciela odpowiedzialności za dług innej osoby, którego skutki normują odpowiednio: kodeks cywilny w przypadku poręczenia cywilnego albo prawo wekslowe w odniesieniu do poręczenia wekslowego. Pomimo podobnych za łożeń, oba rodzaje poręczenia różnią się od siebie. Poręczenie wekslowe jest szczególną formą poręczenia cywilnego, ale pewne odrębne cechy nadane mu przez prawo wekslowe powodują, że staje się ono swoistą i odrębną postacią poręczenia 8. Poręczenie wekslowe nie mieści również samo w sobie poręczenia cywilnego, może nim się stać jedynie wtedy, gdy będzie odpowiadało warunkom tego ostatniego 9. Porównując przepisy kodeksu cywilnego 7 Maurycy Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, księga V - reprint pierwszego 9 wydania, Lwów 1935, Warszawa 1991, s St. Herman, Weksle gwarancyjne w świetle orzecznictwa SN, PUG nr 6/70, s A. Glasner, A. Thaler, Prawo wekslowe, Bielsko-Biała 1992, s

5 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. i prawa wekslowego, możemy wskazać wiele różnić pomiędzy poręczeniem cywilnym i poręczeniem wekslowym. Po pierwsze - powstaje problem samodzielności poręczenia. Skuteczność i ważność poręczenia cywilnego zależy od ważności zobowiązania dłużnika poręczonego. Nieważność więc zobowiąznia głównego powoduje nieważność poręczenia, np. jeżeli umowa kredytu z jakichkolwiek przyczyn okaże się nieważna, to tym samym spowoduje wygaśnięcie umowy poręczenia cywilnego, którą została zabezpieczona umowa kredytu. Przedmiotem poręczenia cywilnego musi być zobowiązanie ważne i zaskarżalne. Przy czym jest to zobowiązanie, które może polegać na spełnieniu zarówno świadczenia pieniężnego, jak i niepieniężnego. Odnośnie poręczenia wekslowego, wszelkie przyczyny nieważności zobowiązania osoby poręczonego z wyjątkiem wady formalnej, nie powodują nieważności poręczenia wekslowego (art. 32 ust. 2 pr. weksl.). Avalat może więc nie mieć zdolności wekslowej, podpis jego może być sfałszowany, a poręczyciel mimo tego będzie odpowiadał. Przedmiotem poręczenia wekslowego jest zobowiązanie wekslowe, polegające na spełnieniu wyłącznie świadczenia pieniężnego. Po drugie - wyłania się zagadnienie oznaczenia wysokości świadczenia przez poręczyciela i termin jego spełnienia. Dokonanie poręczenia cywilnego z k.c. jest możliwe tylko do jego wysokości z góry oznaczonej (art. 878 k.c.). Poręczenie wekslowe może dotyczyć również długu nieoznaczonego, np. poręczenie na wekslu in blanco. Jeżeli poręczyciel cywilny z k.c. poręczył za dług przyszły, może to poręczenie odwołać w każdym czasie przed powstaniem tego długu. Jeżeli poręczenie cywilne było terminowe, wtedy odwołanie nie może nastąpić (art k.c.). W przypadku avalu, z chwilą złożenia podpisu w charakterze avalisty, poręczyciel staje się prawnie zobowiązany i nie może się zwolnić od poręczenia, bez względu na to, czy jest to poręczenie terminowe, czy bezterminowe. Po trzecie - przy poręczeniu cywilnym umowa poręczenia może być zawarta pod warunkiem zarówno zawieszającym, jak i rozwiązującym oraz z zastrzeżeniem terminu. Aval natomiast 34

6 Poręczenie wekslowe. Część I jest nieważny, jeżeli został umieszczony na wekslu pod jakimś warunkiem. Po czwarte - istnieje zasadnicza różnica między poręczeniem cywilnym z k.c. a poręczeniem wekslowym, w odniesieniu do formy udzielenia poręczenia. Oba rodzaje poręczeń są wprawdzie udzielane pisemnie, ale umieszczenie podpisu poręczyciela jest różne. Poręczenie cywilne z k.c. jest udzielane w osobnym dokumencie. Poręczenie wekslowe natomiast polega na złożeniu podpisu przez poręczyciela na samym wekslu, na jego tylnej lub przedniej stronie, ale nigdy w osobnym dokumencie. Poręczenie umieszczone w osobnym dokumencie nie jest na podstawie prawa polskiego avalem, albowiem Polska nie skorzystała z zastrzeżenia przyjętego co do tej kwestii w Hadze oraz w Genewie i nie przewiduje avalu przy pomocy aktu odrębnego. Poręczenie takie podlega przepisom prawa powszechnego i może ono występować dodatkowo obok avalu w celu umocnienia gwarancji wekslowej. Można natomiast zamieścić aval z pełnym skutkiem na odpisie weksla" 10. Po piąte - powstaje kwestia zarzutów, jakie przysługują poręczycielowi wobec wierzyciela. Poręczyciel cywilny może podnieść wobec wierzyciela wszystkie zarzuty zarówno obiektywne (rzeczowe), jak i subiektywne (osobiste), przysługujące jemu i osobie poręczonego wobec wierzyciela (art k.c.). Zaliczamy tu zarzuty kwestionujące istnienie i wymagalność długu głównego (zarzut całkowitej lub częściowej zapłaty długu, zarzut przedawnienia, exceptio doli) oraz zarzut potrącenia z wierzytelnością dłużnika głównego" 11. Poręczyciel wekslowy natomiast nie może podnieść zarzutów, jakie przysługują dłużnikowi głównemu. Nie może też wobec wierzyciela bronić się zarzutami opartymi na osobistych stosunkach avalisty z avalatem, np. na tym, że dłużnik główny wyłu- 10 Stanisław Wróblewski, Prawo wekslowe i czekowe - komentarz, Warszawa 1936, s Por. A. Ważbiński, glosa do orzeczenia SN z r., publikowana w: Nowe Prawo" nr 11/69, s

7 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. dził od niego poręczenie. W zasadzie więc pozostaje mu możliwość zasłaniania się zarzutami obiektywnymi oraz subiektywnymi, ale tylko opartymi na jego stosunkach z posiadaczem weksla. Po szóste - istnieje możliwość udzielenia poręcznia za zobowiązania poręczyciela, tzw. podporęczenia. Jest ono możliwe, ale tylko w odniesieniu do poręczenia cywilnego z k.c., chociaż kodeks cywilny tego problemu nie reguluje. Podporęczyciel odpowiada wobec wierzyciela na równi z poręczycielem, a roszczenie regresowe przysługuje mu tylko wobec poręczyciela 12. Po siódme - wyłania się problem powiadomienia osoby poręczonej o udzielonym za nią przez poręczyciela poręczeniu. Na poręczycielu cywilnym z k.c., który zaspokoił roszczenie wierzyciela, spoczywa niezwłoczny obowiązek powiadomienia o tym dłużnika, za którego poręczył. W przypadku niezawiadomienia dłużnika, gdyby dłużnik również zobowiązanie to wykonał, to poręczyciel traci względem niego roszczenie zwrotne. Wyjątek stanowi zła wiara dłużnika. W takim przypadku pozostaje poręczycielowi tylko roszczenie przeciwko wierzycielowi z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia 13. Poręczyciel wekslowy nie ma obowiązku zawiadomienia dłużnika poręczonego o zapłaceniu długu wekslowego. Ponadto, poręczycielowi wekslowemu nie przysługuje przeciwko wierzycielowi (posiadaczowi weksla) roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Po ósme - powstaje zagadnienie odmienności terminów przedawnienia w przypadku obu poręczeń. Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące poręczenia nie przewidują specjalnych terminów przedawnienia roszczeń objętych stosunkiem poręczenia. Dlatego też wydawałoby się słuszne stosowanie do poręczenia tego ogólnych terminów przedawnienia zawartych w art. 118 k.c., czyli 10-letniego terminu przedawnienia, a dla roszczeń o świadczenia okresowe i związane z prowadzeniem działalności gospodarczej - 3-letniego 14. Biorąc jednak pod uwagę akcesoryjność 12 Por. St. Grzybowski, System prawa cywilnego, Wrocław 1985, s St. Grzybowski, op. cit., s St. Grzybowski, op. cit., s

8 Poręczenie wekslowe. Część I (zależność) stosunku poręczenie od innego stosunku, za który poręczono (art k.c.), to do zobowiązania poręczyciela cywilnego należy stosować terminy przedawnienia właściwe dla danego stosunku prawnego, za który udzielono poręczenia, czyli np. umowy kredytu, składu itp. 15 Terminy przedawnienia zobowiązania avalisty uzależnione są od terminów przewidzianych dla przedawnienia zobowiązania poręczonego. Stosuje się tu przepisy art. 70 prawa wekslowego, biorąc pod uwagę fakt, że avalista odpowiada tak jak avalat, tzn. tak jak wystawca, akceptant, indosant, za którego poręczono. Dokładnie ten problem omówiony zostanie w dalszej części pracy. Po dziewiąte - istotny jest również problem dochodzenia roszczeń regresowych przez poręczyciela, który zaspokoił wierzyciela. W odniesieniu do poręczenia z k.c., poręczyciel na skutek spełnienia świadczenia wstępuje z mocy ustawy w prawa zaspokojonego wierzyciela do wysokości spełnionego zamiast dłużnika świadczenia (art pkt 1 k.c.). Poręczyciel może żądać od dłużnika zwrotu wszystkiego tego, co sam świadczył z tytułu długu głównego. Treść zobowiązania dłużnika głównego nie ulega zmianie. Dla zapewnienia poręczycielowi tej samej pozycji prawnej, jaką miał pierwotny wierzyciel, jest on zobowiązany wydać poręczycielowi wszystkie środki dowodowe i zabezpieczenia (art. 887 k.c.). Poręczyciel wekslowy natomiast, na skutek spełnienia świadczenia osoby poręczonej, nie wstępuje w miejsce zaspokojonego wierzyciela. Nabywa on z mocy ustawy prawa wynikające z weksla, tak jakby był posiadaczem weksla. Roszczenia regresowe przysługują jemu przeciwko osobie, za którą poręczył i tym, którzy wobec niej odpowiadają z weksla. Powyższe różnice wskazują wystarczająco na swoistość i odrębność obu rodzajów poręczeń. Staną się one bardziej widoczne przy dalszej i bardziej szczegółowej charakterystyce poszczególnych problemów avalu, które tutaj zostały tylko zasygnalizowane. 15 J. Kukulski, Poręczenie za dług, Fiski.s" nr 16/92, s

9 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. Poręczenie wekslowe, będąc instytucją nieodłącznie związaną z wekslem, uczestniczy pośrednio w realizowaniu funkcji spełnianej przez ten papier wartościowy, a więc: funkcji kredytowej, obiegowej i płatniczej. Bezpośrednio jednak służy spełnieniu funkcji gwarancyjnej, zabezpieczającej. Poręczenie wekslowe może udzielić każdy, zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, w tym również bank. Im więcej jest poręczycieli, tym lepsze jest zabezpieczenie weksla. Dla wierzyciela wekslowego zasadnicze znaczenie ma fakt wypłacalności poręczyciela jako dłużnika wekslowego. Wierzyciel (posiadacz weksla) może od każdego z dłużników wekslowych, w tym również od każdego z poręczycieli, dochodzić swojej wierzytelności. Funkcję gwarancyjną umacnia dodatkowo zasada solidarności dłużników wekslowych, bowiem kto weksel wystawił, przyjął, indosował lub dokonał poręczenia, odpowiada wobec posiadacza solidarnie" (art. 47 prawa wekslowego). Posiadacz weksla może według swojego wyboru dochodzić roszczenia wekslowego od jednego, kilku lub od wszystkich dłużników. Gwarancję szybkiej realizacji roszczenia posiadacza weksla stanowi szczególnie postępowanie w sprawach wekslowych. Chodzi tu głównie o możliwość dochodzenia roszczenia na drodze sądowej w trybie postępowania nakazowego, należącego do grupy postępowań odrębnych, którego cechą jest przyśpieszony oraz uproszczony tok postępowania, zapewniający szybką egzekucję sumy wekslowej. Poręczenie wekslowe może być umieszczone zarówno na wekslach trasowanych, jak i na wekslach własnych, zawsze wzmacniając pewność realizacji sumy długu wekslowego w stosunkach pomiędzy podmiotami gospodarczymi oraz między podmiotami nie prowadzącymi działalności gospodarczej. W obrocie gospodarczym ważną rolę spełniają weksle gwarancyjne, które występują w postaci weksli in blanco oraz wzmacniane są często poręczeniem wekslowym osoby trzeciej. Są one wykorzystywane jako prawna forma zabezpieczenia kredytu bankowego o charakterze osobistym. 38

10 Poręczenie wekslowe. Część I Poręczenie wekslowe poprzez realizację funkcji gwarancyjnej wzmacnia realizację pozostałych funkcji gospodarczych weksla i decyduje o bezpieczeństwie obrotu wekslowego 16. Rozdział II. Czynność poręczenia wekslowego 1. Dokonanie czynności poręczenia wekslowego Poręczenie wekslowe jest instytucją prawa wekslowego, do której wyjaśnienia stosujemy oprócz przepisów tego prawa także przepisy prawa cywilnego. Chodzi głównie o przepisy ogólne kodeksu cywilnego, dotyczące czynności prawnych i stosunków prawnych. Mechanizmu funkcjonowania poręczenia wekslowego nie możemy oprzeć tylko i jedynie na prawie wekslowym. Poręczenie jest bowiem czynnością prawną, a zagadnienie czynności prawnej jest uregulowane w przepisach kodeksu cywilnego (art k.c.). Czynność prawną możemy najkrócej zdefiniować jako pewien stan faktyczny, którego istotną częścią składową jest co najmniej jedno oświadczenie woli, wywołujące zamierzone i wyrażone w tym oświadczeniu woli skutki prawne. Tym skutkiem prawnym jest powstanie, zmiana lub wygaśnięcie określonego stosunku prawnego. Czynności prawne służą więc do ukształtowania stosunków prawnych. Najpierw osoba fizyczna lub prawna dokonuje czynności prawnej, a dopiero w jej wyniku powstaje, zmienia się lub wygasa stosunek prawny 17. Tak też dwojako należy również rozpatrywać poręczenie wekslowe. Najpierw jako czynność prawną, dokonaną przez poręczyciela, a następnie jako skutek tej czynności, którym jest zobowiązanie wekslowe poręczyciela. Czynność prawna poręczenia dokonywana jest przez osoby fizyczne lub prawne, które z chwilą jej dokonania stają się poręczycielami. Czynność poręczenia polega na złożeniu oświadczenia woli przez poręczyciela, poprzez złożenie podpisu na wekslu - in ver- IK Marek Michalski, Funkcje gospodarcze weksla, PUG nr 4/92, s St. Grzybowski, System prawa cywilnego, tom I, Część ogólna, Wrocław 1985,

11 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. so - na przedniej stronie weksla lub in dorso - na tylnej stronie weksla. Mamy tu przykład czynności prawnej zobowiązującej. Każdy dłużnik, który składa swój podpis na wekslu, zaciąga zobowiązanie wobec wierzyciela 18. Dokonanie czynności poręczenia wywołuje skutki prawne w postaci powstania stosunku poręczenia. Ten stosunek poręczenia jest zobowiązaniem wekslowym poręczyciela wobec wierzyciela (posiadacza weksla). Zobowiązanie to opiera się na umowie zawartej przez poręczyciela z posiadaczem weksla. Pod pojęciem posiadacz weksla rozumiemy remitenta jako pierwszego posiadacza weksla, a także wszystkie inne osoby, które się stały posiadaczami weksla poprzez przeniesienie na nie praw z weksla drogą indosu lub cesji albo w inny sposób, według prawa powszechnego, np. dziedziczenia. Zagadnienie czynności poręczenia wekslowego oraz zobowiązania wekslowego nie jest wbrew pozorom tak jasne i jednoznaczne 19. Nauka i doktryna prawnicza rozróżniają dwie zasadnicze teorie powstania zobowiązania wekslowego, a mianowicie: teorię kontraktową (umowną) oraz teorię jednostronnego oświadczenia podpisującego weksel. Teoria umowna jest dominująca i według niej do powstania zobowiązania nie wystarczy samo podpisanie weksla we właściwy sposób przez poręczyciela. Najważniejszym elementem jest zawarcie umowy pomiędzy poręczycielem a wierzycielem wekslowym. W samej umowie poręczyciel - wierzyciel wekslowy najważniejsze jest oddanie i przyjęcie weksla, co powoduje powstanie umowy oderwanej zupełnie od przyczyny prawnej (causa), będącej podstawą czynności poręczenia i która nadaje abstrakcyjny charakter zobowiązaniu wekslowemu poręczyciela. W prawie niemieckim umowa taka jest nazywana Begebungsvertrag. Jest ona także umową o charakterze rzeczowym o danie i wzięcie weksla. Podlega ogólnym zasadom prawa cywilnego. Cała czynność poręczenia według tej teorii sprowadza się do tego, że poręczyciel podpisuje we- 18 A. Szpunar, O powstaniu zobowiązania wekslowego, PUG nr 1/92, s Por. A. Szpunar, op. cit., s. 4; A. Doliński, Polskie prawo wekslowe, Poznań 1925, s

12 Poręczenie wekslowe. Część I ksel (oczywiście podpis ten musi być ważny), przez co zobowiązuje się wekslowo, a następnie wydaje ten podpisany weksel wierzycielowi. W ten sposób dochodzi do zawarcia umowy poręczenia, mocą której avalista zobowiązuje się wobec wierzyciela (posiadacza weksla) do zapłacenia sumy wekslowej w określonej wysokości. Odnosić się to może zarówno do całości długu wekslowego, jak i do określonej jego części (art. 30 prawa wekslowego). Istotną rzeczą jest więc moment wydania dokumentu (weksla) wierzycielowi. Zobowiązanie nie powstanie, jak długo weksel jest jeszcze w rękach osoby, która go podpisała jako poręczyciel. Może ona swój podpis przekreślić lub zmienić jego treść". Szpunar uważa, że można tu analogicznie zastosować art. 29 prawa wekslowego: Jeżeli trasat przekreślił przyjęcie przed zwróceniem weksla, uważa się, że przyjęcia odmówił". Czyli poręczyciel również aż do chwili wydania weksla wierzycielowi może odmówić poręczenia, przez przekreślenie swojego podpisu. Od chwili wydania dokumentu uczynić już tego nie może, odtąd bowiem umowa poręczenia jest już zawarta. Wydanie dokumentu dokonuje się na podstawie umowy 20. Umowa ta przypomina typ umowy realnej. Jej skutki wiążą się także z wydaniem dokumentu jako pewnej rzeczy, a nie tylko z samym oświadczeniem woli stron. Jeżeli dokument nie zostaje wydany wierzycielowi, ale innej osobie, to ta osoba traktowana jest jako posłaniec. Może nim być wystawca, akceptant 21. Teoria kontraktowa została skrytykowana przez Stanisława Wróblewskiego. Uzasadnienie swojego twierdzenia poparł on tym, że teoria ta nie znajduje poparcia w przepisach prawa wekslowego 22. W szczególności nie wskazują na to artykuły 10 i 29 prawa wekslowego. Artykuł 10 stanowi wprawdzie o zawarciu porozumienia, czyli pewnego rodzaju umowy, przy wystawieniu weksla in blanco. Nie wynika z niego jednak, że zawarcie tego 20 A. Szpunar. Poręczenie wekslowe. Państwo i Prawo" nr 8/92, s A. Szpunar, op. cit.. s St. Wróblewski, op. cit., s. 18; przeciwnie A. Szpunar, Poręczenie wekslowe, PiP nr 8/92, s. 24, dla którego art. 29 prawa wekslowego stanowi argument wskazujący, że ustawodawca opowiedział się za teorią kontraktową. 41

13 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. porozumienia ma być warunkiem powstania zobowiązania wekslowego. Z kolei artykuł 29 prawa wekslowego, który przez analogię możemy stosować również do osoby poręczyciela, wskazuje tylko na możliwość cofnięcia oświadczenia wekslowego przez przekreślenie podpisu, aż do chwili wydania weksla. Wskazuje to na cofnięcie przyjęcia odpowiedzialności przez poręczyciela. Z tego artykułu, zdaniem Wróblewskiego, można tylko wyciągnąć wniosek, że samo położenie podpisu nie stwarza jeszcze zobowiązania wekslowego. Natomiast nie uprawnia to do dalej idącego wniosku, że przyjęcie niewykreślone (przez akceptanta - dopisek mój) staje się obowiązujące dopiero wtedy, gdy akceptant zwrócił przyjęły weksel temu, kto mu go przedstawił do przyjęcia" (i analogicznie, nie uprawnia do uznania istnienia zobowiązania w przypadku poręczenia, dopiero moment, gdy poręczyciel wręczył podpisany przez siebie weksel wierzycielowi - dopisek mój) 23. Z przepisu tego nie można również wnioskować, za którą teorią powstania zobowiązania wekslowego opowiedział się ustawodawca. Teoria umowna nie daje również wytłumaczenia sytuacjom, kiedy weksel wyszedł z posiadania dłużnika (poręczyciela) bez jego woli i wiedzy, np. w przypadku kradzieży weksla 24. Wróblewski zajął się przypadkiem, kiedy to weksel został skradziony wystawcy, a następnie dostał się na podstawie indosów w ręce posiadacza w dobrej wierze. Powstaje problem, czy wystawca, a biorąc pod uwagę art. 32 ust. 1 prawa wekslowego również i jego poręczyciel, ponoszą wtedy odpowiedzialność z weksla. Wystawcy nie przysługują osobiste zarzuty wynikające ze stosunków z poprzednimi posiadaczami weksla (art. 17 prawa wekslowego). Wątpliwe jest jednak to, czy z kradzieży wynika tylko osobisty stosunek wystawcy z poprzednimi posiadaczami weksla. Zarzut, że wystawca stracił posiadanie weksla bez swojej woli można zaliczyć do zarzutów, które są skuteczne przeciwko każdemu posiadaczowi weksla. Biorąc pod uwagę sposób powstania zobowiązania wekslowego, według teorii kontaktowej, byłby to zarzut negujący istnienie samego zobowiązania wekslowego, a taki zarzut jest za- 23 St. Wróblewski, op. cit., s A. Doliński, Polskie prawo wekslowe, Poznań 1925, s

14 Poręczenie wekslowe. Część I wsze możliwy do podniesienia. Jeśli mimo to uznawałoby się odpowiedzialność wystawcy czy poręczającego za niego avalisty, to oznaczałoby, iż zobowiązanie istnieje nie dlatego, że zawarto umowę (bo jej przecież nie zawarto - doszło do kradzieży), ale dlatego, że zobowiązanie powstało z jednostronnego oświadczenia woli wystawcy (poręczyciela), a weksel znalazł się w rękach posiadacza w sposób uniemożliwiający domaganie się jego wydania (art. 16 ust. 2 prawa wekslowego). Według Wróblewskiego teoria i praktyka skłonne są przeważnie do uznania w takim przypadku wekslowej odpowiedzialności wystawcy, skoro się zaś odpowiedzialność taką przyjmie, to teoria kontraktowa bezwarunkowo nie da się utrzymać" 25. Nie można również uzasadniać słuszności teorii umownej stwierdzeniami, że zachodzi wyjątek od zasady, który jest usprawiedliwiony potrzebami obrotu wekslowego. Pozytywna zasada może być ograniczona wyjątkami, ale konstrukcja musi bezwarunkowo obejmować i pokrywać wszystkie bez wyjątku pozytywne rozstrzygnięcia" 26. Nie można jednych rozstrzygnięć tłumaczyć, a innych nie i pozostawiać jako wyjątki. Dlatego dla wytłumaczenia sytuacji rzadkich i wyjątkowych najlepiej nadaje się nie teoria umowna, lecz teoria aktu jednostronnego, ale rozumiana szerzej, a nie tylko w ujęciu, że sam podpis na wekslu ma stwarzać zobowiązanie wekslowe osoby na nim podpisanej. Modyfikacją teorii umownej jest teoria pozoru prawnego. Ma to znaczenie głównie w sytuacjach, gdy umowa dotknięta była nieważnością lub nie istniała. Teoria pozoru prawnego chroni nabywcę w dobrej wierze, w szczególności, gdy weksel został skradziony lub utracony w inny sposób przez wystawcę, czy też innego dłużnika wekslowego, np. poręczyciela. W polskim prawie wekslowym należy chyba oprzeć się na tej zmodyfikowanej teorii umownej, głównie ze względu na wzajemne interesy stron występujących w obrocie wekslowym 27. Dopiero bowiem umowa stwarza wzajemne obowiązki stron zobowiązania wekslowego, w 25 St. Wróblewski, op. cit., s St. Wróblewski, op. cit., s. 20. Por. A. Szpunar, O powstaniu zobowiązania wekslowego, PUG nr 1/92, s

15 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. naszym przypadku chodzi tutaj o umowę między poręczycielem a wierzycielem wekslowym. Drugą grupą teorii wypowiadających się na temat powstania zobowiązania wekslowego są teorie jednostronnego oświadczenia dłużnika podpisującego weksel. W ramach tych teorii wyróżnić można teorię kreacyjną oraz teorię emisyjną. Teoria kreacyjna wymaga do powstania zobowiązania poręczenia wekslowego jedynie czynności polegającej na podpisaniu weksla - jego kreacji, bez względu na to w jaki sposób weksel dojdzie do drugiej strony, czyli do wierzyciela wekslowego. Według tej teorii, już samo umieszczenie podpisu poręczyciela na wekslu wiąże go. Nie możemy więc w uzasadnieniu tej teorii oprzeć się na przepisie art. 29 prawa wekslowego, który mówi o możliwości przekreślenia swojego podpisu na wekslu przez dłużnika. Aby kreacja weksla była skuteczna, wymagany jest jeszcze jeden warunek, żeby weksel dostał się do rąk drugiej osoby (wierzyciela wekslowego). Wierzyciel musi stać się właścicielem weksla. Między kreacją weksla a nabyciem jego własności nie musi zachodzić natomiast żaden związek 28. Teoria emisyjna natomiast może być traktowana jako uzupełnienie teorii kreacyjnej. Według niej do powstania zobowiązania poręczenia wekslowego dochodzi dopiero na skutek wydania weksla, wyjścia weksla z rąk osoby go podpisującej (poręczyciela) 29. Mówimy więc dlatego o tak zwanej emisji weksla. Za teorią emisyjną wypowiedział się w doktrynie St. Wróblewski, który odrzucił teorię umowną, ale i nie poparł i teorii kreacyjnej. Uważał on, że teorii kreacyjnej nie można rozumieć tak, jakby sam podpis miał stwarzać zobowiązanie wekslowe. Teoria ta w ten sposób pojęta prowadzi do uznania istnienia zobowiązania, pomimo że weksel jest jeszcze w rękach tego kto na nim złożył podpis, zatem do konstrukcji tak dziwacznych, jak np. teoria personifikacyjna, która w samym wekslu widzi wierzyciela" 30. Nie jest ona również zgodna z przepisem art. 29 prawa wekslowego, mówią- 28 A. Doliński, op. cit., s '' A. Doliński, op. cit., s ,1 St. Wróblewski, op. cit., s

16 Poręczenie wekslowe. Część I cym o możliwości przekreślenia swojego podpisu na wekslu przez poręczyciela 31. Do powstania zobowiązania wekslowego trzeba zatem, aby weksel z podpisem znalazł się w rękach takiej osoby, od której podpisany nie może domagać się wydania weksla (art. 16 prawa wekslowego)" 32. Pod pojęciem zobowiązania wekslowego rozumiemy także zobowiązanie poręczyciela wekslowego, a pod pojęciem osoby podpisanej na wekslu osobę poręczyciela. 2. Treść i forma poręczenia Czynność prawna poręczenia wekslowego, jak każda czynność prawna, ma określoną przepisami treść oraz formę. Zagadnienie to regulują przepisy prawa wekslowego (art. 30 i 31) jako przepisy szczególne oraz przepisy kodeksu cywilnego regulujące zagadnienie czynności prawnej. Niedopełnienie wymienionych w nich warunków może spowodować nieważność poręczenia. Czynność prawną poręczenia konstytuuje złożone przez poręczyciela oświadczenie woli. Treść poręczenia obejmuje więc całość wyrażonego na wekslu oświadczenia woli poręczyciela, sporządzonego odpowiednimi znakami pisemnymi. Wprawdzie art. 60 k.c. wskazuje na możliwość złożenia oświadczenia woli w dowolny sposób, przy użyciu dowolnego znaku, przewidując jednakże od tego wyjątki. Taki wyjątek stanowią przepisy prawa wekslowego, przewidujące dla czynności poręczenia formę pisemną (art. 31 prawa wekslowego). Podpis jest elementem zachowania formy oświadczenia woli 33. Jako przykład pełnej treści poręczenia można przytoczyć następujący sposób wyrażenia oświadczenia woli: Poręczam za akceptanta do wysokości dwóch milionów złotych. Jan Nowak". W treści poręczenia można więc wyróżnić kilka elementów, które się na tę czynność składają, a mianowicie wskazanie, że przedmiotem oświadczenia jest czynność poręczenia, a nie jakakolwiek inna czynność, wymienienie osoby poręczonego, określenie wysokości 31 A. Doliński, op. cit., s St. Wróblewski, op. cit., s St. Grzybowski, System prawa cywilnego, tom I, Część ogólna, Wrocław 1985, s

17 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. sumy wekslowej, za którą poręczono, a poza tym podpis poręczyciela. Przepisy art. 30 i 31 prawa wekslowego oraz poglądy doktryny wskazują, które z wymienionych elementów są istotne i powinny być zawarte w treści poręczenia, oraz co do których nie jest to konieczne. Forma poręczenia wekslowego odnosi się do sposobu dokonania tej czynności oraz jej miejsca. Art. 31 ust. 2 prawa wekslowego wyraźnie przewiduje dla czynności avalu formę szczególną w postaci zwykłej formy pisemnej, poprzez podpis poręczyciela, który umieszcza się na wekslu lub na przedłużku. Dla zachowania formy pisemnej wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na wekslu obejumującym treść oświadczenia woli, przy tym treść ta może być ujęta w dowolnej postaci słownej. Podpis jest umieszczony zazwyczaj pod treścią oświadczenia woli 34. Zagadnienie treści i formy poręczenia wekslowego zostanie dokładniej omówione poniżej. Poręczenie wekslowe może dotyczyć całej sumy wekslowej lub jej części. Ograniczenie poręczenia do części sumy wekslowej musi być zaznaczone w samym poręczeniu. Jeżeli poręczyciel nie zaznaczył na wekslu do jakiej wysokości się zobowiązuje, to wówczas ponosi odpowiedzialność za całość długu osoby, za którą poręczył 35. Jeżeli poręczyciel, który poręczył za część sumy wekslowej, wykona to zobowiązanie, to nie może on żądać, ażeby wydano mu weksel. W tym wypadku jego żądanie może dotyczyć jedynie stwierdzenia na wekslu częściowej jego zapłaty i dodatkowo osobnego pokwitowania (por. art. 51 prawa wekslowego). Aval jest ważny, gdy został udzielony za dług formalnie istniejący i za osobę podpisaną na wekslu. Jeżeli udzielono poręczenia za osobę nie podpisaną na wekslu, jest ono bezskuteczne. Przykładem tego jest udzielenie poręczenia za trasata, który nie przyjął weksla lub za osobę, która nabyła weksel na podstawie indosu in blanco i puściła go dalej w obieg bez umieszczenia swojego indosu 36. M r Por. St. Grzybowski, op. cit., s oraz art. 78 ust. 1 k.c. 35 Por. A. Szpunar, Poręczenie wekslowe, PiP nr 8/92, s Por. A. Szpunar, op. cit., s

18 Poręczenie wekslowe. Część I Poręczyć można zarówno za dług już istniejący, jak i za mogący powstać w przyszłości 37. Poręczenie wekslowe według art. 31 prawa wekslowego może być umieszczone na wekslu lub na przedłużku. Art. 65 i 67 ust. 3 prawa wekslowego wymieniają dodatkowo, jako miejsce udzielenia poręczenia, wtórpisy i odpisy weksla. W doktrynie powszechny jest pogląd, że nie stanowi poręczenia wekslowego poręczenie w osobnym akcie, które jest jednak dopuszczone w niektórych krajach. Związane jest to z rezerwatem krajowym", wyrażonym w art. 4 załącznika II Konwencji Genewskiej. Według niego każdy kraj może, poprzez derogację ustępu 1 art. 31 prawa wekslowego, uznać, że aval może być udzielony na jego terytorium w osobnym akcie, wskazującym miejsce jego sporządzenia - czyli państwo, na którego terytorium ten dokument zawierający poręczenie został dokonany. Tak udzielone poręczenie jest nazywane par un acte separe. Polska nie uznaje tego rezerwatu co do poręczeń udzielonych w Polsce. Natomiast uznaje poręczenie wekslowe udzielone w osobnym akcie co do poręczeń wekslowych wystawionych w państwach, które dopuszczają na swym terytorium aval w osobnym akcie, np. Francja, Holandia 38. Według prawa polskiego do poręczenia udzielonego w oddzielnym dokumencie stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, dotyczące poręczenia cywilnego 39. Najważniejszym elementem czynności poręczenia wekslowego jest podpis poręczyciela. Chodzi tu o podpis w znaczeniu materialnym, jako znak uczyniony ręką, stanowiący podstawę zobowiązania. Podpis musi być zawsze własnoręczny, czyli musi pochodzić od osoby, którą wskazuje. W przeciwieństwie do oświadczenia woli, które może spisać ktokolwiek i to zarówno pismem ręcznym, jak i maszynowym 40. W zależności, czy poręczyciel występuje jako osoba fizyczna, czy jako osoba prawna, podpisuje się odpowiednio nazwiskiem cywilnym lub firmowym. Co do osoby fizycznej 37 A. Glasner, Thaler, Prawo wekslowe, Bielsko-Biała/1992, s Por. I. Rosenbluth, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s. 385; S. WróblewskijPrauw wekslowe i czekowe - komentarz, Warszawa 1936, s A. Glasner, A. Thaler, op.cit., s Por. St. Grzybowski, op.cit., s oraz art. 78 ust. 1 k.c. 47

19 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. nie jest wymagane podpisanie się imieniem, konieczne jest natomiast nazwisko. Podpis podmiotu gospodarczego oraz każdej osoby prawnej, w tym również banku, obejmuje pieczęć firmową oraz podpisy osób upoważnionych do zaciągania w imieniu tego podmiotu zobowiązań wekslowych 41. Dość obszerne wyjaśnienia odnośnie podpisu na wekslu daje Wróblewski. Wprawdzie odnoszą się one do podpisu wystawcy weksla, ale analogicznie można je stosować do podpisu poręczyciela. "Konieczne jest, aby podpis, jak wynika z samego brzmienia tego słowa, przedstawiał się jako napisany (...). Podpis w znaczeniu art. 1 prawa wekslowego oznacza szereg znaków graficznych, które według prawideł pewnego systemu pisania tworzą obraz brzmienia danego nazwiska, a które zamieszczono przy pomocy techniki oddającej indywidualne wła-, >,.. 42 sciwosci piszącego. Obojętne jest, jakiego alfabetu i jakiego systemu znaków pisarskich użyto w podpisie. To, że alfabet jest w Polsce mało znany, że system pisania nie jest używany powszechnie (np. stenografia), nie oznacza, żeby zachodził brak podpisu. Tam, gdzie nie ma przepisu pozytywnego, podpis poręczyciela może być napisany dowolnym alfabetem i dowolnym systemem znaków graficznych. Musi jednak przedstawiać się jako wytwór pisania. Wynika stąd, że wyciśnięcie nazwiska pieczęcią, wydrukowanie go, napisanie na maszynie itp. unieważnia poręczenie wekslowe. Jeżeli poręczyciel jest osobą niepiśmienną lub nie mogącą się podpisać, wówczas może się podpisać za niego inna osoba. Podpis jej powinien być uwierzytelniony przez notariusza lub władzę gminną, z zaznaczeniem, że osoba ta podpisała się na życzenie niepiśmiennego lub nie mogącego się podpisać (art. 75 ust. prawa wekslowego). W imieniu władzy gminnej podpis uwierzytelnia wójt lub burmistrz (prezydent); tego typu czynność możemy zakwalifikować jako prowadzenie bieżącej działalności gminy, z czym związane jest składanie oświadczeń woli przez wymienione osoby. Wniosek taki możemy wysunąć, powołując się bezpośrednio na przepisy ustawy o samo- 41 Por. Izabela Heropolitańska, Kredyty i gwarancje bankowe, Warszawa 1992, s St. Wróblewski, op.cit., s

20 Poręczenie wekslowe. Część I rządzie terytorialnym - art. 31 i art oraz pośrednio na przepisy prawa o notariacie - art. 101, oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie sporządzania niektórych poświadczeń przez organy samorządu terytorialnego i banki 43. Poręczyciel może zobowiązać się również przez swojego przedstawiciela (pełnomocnika). Pełnomocnictwo dla swej skuteczności powinno odpowiadać określonym warunkom. Przede wszystkim powinno być udzielone na piśmie i ma mieć charakter pełnomocnictwa szczególnego. Pełnomocnik podpisując weksel musi podpisać się własnoręcznie oraz wskazać na swój stosunek jako pełnomocnika do reprezentowanego, np. Jan Nowak jako pełnomocnik Jacka Kowalskiego. Stosunek zastępstwa musi być wyrażany przy samym podpisie. Nie może natomiast pełnomocnik podpisać się imieniem i nazwiskiem osoby, którą reprezentuje, nawet gdyby miał do tego upoważnienie. Taki czyn bowiem kwalifikuje się jako karalne fałszowanie podpisu 44. Podpisanie weksla przez poręczyciela może nastąpić na przedniej (in recta) lub na tylnej (in verso) stronie weksla. Dodatkowym warunkiem skuteczności poręczenia jest wzmianka wskazująca, że chodzi o poręczenie. Wzmianka ta może być różnie wyrażona, głównie są to takie zwroty, jak: poręczam", ręczę",,,per aual", bon pour aval", gwarantuję". Nie oznaczają poręczenia takie zwroty, jak vidi" itp., mają one znaczenie z uwagi na podpis tylko wtedy, gdy umieszczono je na pierwszej stronie weksla. Podpis nie ma charakteru poręczenia, jeżeli dodano do niego zwroty:,jako świadek", bez obligu", zatwierdzam jako mąż". Położenie samego podpisu, bez wskazanie, że chodzi o poręczenie, jest wystarczające tylko wtedy, gdy podpis umieszczono na przedniej stronie weksla i jeżeli z treści weksla nie wynika, że jest to podpis trasata lub wystawcy weksla (art. 31 ust. 3 prawa wekslowego). Sam podpis natomiast na odwrocie weksla powoduje liczne 43 Por. Dz.U. Nr 16/90, poz Ustawa o samorządzie terytorialnym; Dz.U. Nr 22/91, poz Prawo o notariacie; Dz.U. Nr 33/91, poz Rozporządzenie w sprawie sporządzania niektórych poświadczeń przez organy samorządu terytorialnego i banki. Por. Józef Frąckowiak, Osobowość prawna gminy, Acta Uniwersitatis Wratislaviensis" No 1470, Wrocław 1993, s Por. St. Włodyka, Prawo papierów wartościowych, Kraków 1992, s

21 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. wątpliwości. Przepisy art. 31 prawa wekslowego nie dają precyzyjnie wyjaśnienia, czy umieszczenie samego podpisu na tylnej stronie weksla będzie skuteczne dla udzielenia poręczenia. Przez szeroką interpretację tego przepisu można by przyjąć, że podpis na tylnej stronie weksla powinien zawierać dla swojej skuteczności wzmiankę o poręczeniu. Różnie jednak rozstrzygany jest ten problem przez orzecznictwo i doktrynę. Trudno bowiem czasami odgraniczyć poręczenie od indosu. Sam podpis osoby na odwrocie weksla jest traktowany jako indos, a niejako poręczenie, tym bardziej, jeżeli dana osoba podpisując się na wekslu nie umieściła zastrzeżenia poręczam" lub innego zwrotu równoznacznego 45. W tej sytuacji odpowiada ona jako indosant, a nie jako poręczyciel. Sam podpis na odwrocie weksla nie jest poręczeniem, nawet jeżeli zamiar kładącego ten podpis był inny. Taki podpis należy traktować jako indos in blanco 46. Dopuszczalny jest jednak dowód przeciwny, czyli że podpis ten jest avalem. Ciężar takiego dowodu spoczywa na zaprzeczającym, np. na uprawnionym z weksla do dochodzenia zapłaty z weksla, tzn. na prawnym posiadaczu weksla, który w razie niezapłacenia weksla przez dłużnika głównego ma prawo dochodzić tej zapłaty od jego avalisty 47. Dlatego może mu zależeć na wskazaniu, że sam podpis na odwrocie weksla jest poręczeniem. Jeżeli na tylnej stronie weksla obok podpisu osoby jest wzmianka o poręczeniu, ale nie pochodzi ona od osoby podpisanej, wtedy na powodzie leży ciężar udowodnienia, że wzmiankę tę zamieszczono za zgodą osoby podpisanej. W przeciwnym razie podpis jest traktowany jako indos 48. Czasami jednak celowo traktuje się indos jako ukryte poręczenie, ażeby lepiej zabezpieczyć weksel. Im więcej jest bowiem indosantów, tym lepiej jest weksel zabezpieczony. Dodatkowym wymogiem udzielenia poręczenia jest wskazanie za kogo je udzielono. W braku takiej wskazówki uważa się, że udzielono je za wystawcę (art. 31 ust. 4 prawa wekslowego). 45 A. Glasner, A. Thaler, op.cit., s K I. Rosenbluth, op.cit., s A. Glasner, A. Thaler, op.cit., s A. Szpunar, op.cit., s

22 Poręczenie wekslowe. Część I Chodzi tu o wskazanie osoby, która jest podpisana na wekslu, bowiem poręczenie za osobę nie istniejącą pozbawione jest skutków prawnych. Jako przykład można podać osobę trasata, który nie przyjął weksla lub osobę, która wyszła z obiegu wekslowego, ponieważ nie zamieściła swego podpisu po indosie in blanco 49. Od ogólnej reguły interpretacyjnej, stanowiącej, że w braku wskazania osoby dłużnika, za którego poręczono, uważa się, że poręczono za wystawcę, odchodzi się zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie. Według orzecznictwa bierze się pod uwagę sąsiedztwo podpisu avalisty z innym podpisem. Chodzi głównie o przypadek, gdy avalista podpisał się obok podpisu akceptanta. Przyjmuje się wtedy, że poręczenia udzielono za akceptanta 50. Doktryna jest jednak przeciwna temu poglądowi. Przeciwko wypowiada się między innymi Maurycy Allerhand. Według niego sąsiedztwo podpisu avalisty z podpisem innej osoby nie wystarcza jeszcze do przyjęcia, że udziela się poręki za tę osobę, gdyż wymagana jest wyraźna wskazówka co do osoby, za którą się ręczy, a nie wystarczy tylko domysł; przyjąć zaś to należy tym bardziej, że o zobowiązywaniach wekslowych decyduje to, co z dokumentu jest widoczne. Niepodobna więc przyjąć, aby w przypadku, w którym oprócz podpisu żaden nie istnieje dodatek, miano się dopiero domyślać, jakiego rodzaju zaciągnięto zobowiązanie. Mimo to niektórzy, widocznie pod wpływem zapatrywań wypowiedzianych odnośnie do prawa niemieckiego oraz austriackiego, przyjmują, że umieszczenie podpisu avalisty obok podpisu innej osoby wskazuje na to, że przyjął porękę za tę osobę. Zdanie to jest mylne, bo jak już podniesiono nie odpowiada ani ustawie, ani istocie prawa wekslowego" 51. Również Szpunar uznał, że samo sąsiedztwo podpisów nie ma istotnego znaczenia. Najważniejsza jest treść dokumentu 52. Osobę avalata ocenia się więc według treści weksla. Przeważa jednak pogląd, że z braku wskazówki za kogo udzielono poręczenia przyjmuje się domnie- 49 A. Szpunar, op.cit., s Uchwala Sądu Apelacyjnego we Lwowie z , I. R. 380/32 - organ publikacyjny Orzecznictwo Sądów Polskich" 32/p -345, s Glosa M. Allerhanda do Uchwały Sądu Apelacyjnego we Lwowie z , 1. R. 380/32 - publikowana w OSP 32/p - 345, s A. Szpunar, op.cit., s

23 REJENT Nr 2 - luty 1994 r. manie, że udzielone je za wystawcę. Nieważna jest tu strona weksla i sąsiedztwo poręczenia. Domniemanie to jest jednak domniemaniem co do prawa i jednocześnie wzruszalnym, czyli takim, które można obalić dowodem przeciwnym. Rosenbluth wychodzi z założenia, że domniemanie to można obalić każdym dowodem wykazującym, że poręczenia udzielono nie za wystawcę, lecz za inną osobę, lecz dowód taki może poręczyciel prowadzić tylko w tych granicach, które dopuszczalne są w myśl art. 17 prawa wekslowego zarzuty osobiste. Toteż każdy nabywca weksla w dobrej wierze może uważać, że poręczenie, które nie wskazuje za kogo je dano, jest poręczeniem za wystawcę. Natomiast posiadacz weksla może zawsze przeciwko poręczycielowi przeprowadzić dowód, że poręczenie, które nie podaje za kogo je udzielono, udzielono nie za wystawcę, lecz za akceptanta, co zwiększa odpowiedzialność poręczyciela. Ciężar dowodu spoczywa zawsze na tym, kto twierdzi, że poręczenie, które nie wskazuje osoby, za którą je dano, nie jest poręczeniem za wystawcę" 53. Te przytoczone poglądy odnoszą się zarówno do weksli trasowanych, jak i własnych. Przy czym przy wekslu własnym wystawca weksla, który jest jednocześnie głównym dłużnikiem, bowiem sam zobowiązuje się do zapłaty weksla remitentowi, może również za ten weksel poręczyć. Jego podpis ma więc dwojaki charakter, jako dłużnika głównego i jako poręczyciela, i taką też rodzi odpowiedzialność 54. Istnienie obok siebie pod treścią weksla dwóch podpisów rodzi wątpliwości, czy np. obie podpisane pod wekslem osoby są współwystawcami, czy jeden jest wystawcą a drugi poręczycielem wekslowym za wystawcą. Takie sytuacje rozstrzyga się na podstawie konkretnego stanu faktycznego, biorąc pod uwagę słowa weksla wskazujące liczbę wystawców np. wystawi Pan na nasz rachunek", na mój rachunek" 55. Odnośnie treści poręczenia zbędne jest podanie na nim daty poręczenia. Brak jest przepisów regulujących kwestię czasu po- 53 I. Rosenbluth, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s A. Glasner, A. Thaler, op.cit., s I. Rosenbluth, op.cit., s

24 Poręczenie wekslowe. Część I ręczenia, chodzi o przepisy prawa wekslowego, jak i o przepisy ogólne, np. kodeks cywilny. Poręczenie wekslowe można udzielić za dłużnika już istniejącego, natomiast co do długu przyszłego brak jest przeciwwskazań. Dopuszcza się udzielenia poręczenia in blanco za dług jeszcze nie istniejący. Wymagane jest jednak istnienie oprócz podpisu avalisty także podpisu dłużnika głównego, za którego avalista ręczy w chwili wystąpienia wierzyciela z roszczeniem w stosunku do poręczyciela. Możliwe jest także udzielenie poręczenia po upływie terminu płatności weksla, a nawet po sporządzeniu protestu. Skutki takiego poręczenia są takie jak zwyczajnego avalu, stosuje się to poręczenie do osób poręczonych i trwa ono tak długo, jak długo trwa odpowiedzialność wekslowa tych osób. Wydaje się również możliwe umieszczenie poręczenia wekslowego po upływie czasu przedawnienia wekslowego, bowiem nie ma w prawie wekslowym przepisu zakazującego dokonania takiej czynności. Poręczenie nie może być natomiast udzielone pod jakimś warunkiem. Warunek bowiem umieszczony w treści avalu oznacza bezskuteczność poręczenia 56. Pod pojęciem warunku rozumiemy pewne zastrzeżenie, poprzez które poręczyciel dokonując czynności poręczenia uzależnia powstanie skutku prawnego, czyli zobowiązania poręczyciela od zdarzenia przyszłego i niepewnego. 3. Osoby uczestniczące iv czynności poręczenia Poręczenie wekslowe jest czynnością prawną, dokonując której poręczyciel (avalista) zobowiązuje się wobec wierzyciela (posiadacza weksla) do zapłaty określonej sumy długu wekslowego za osobę poręczonego (avalata). Stronami czynności poręczenia są więc avalista oraz posiadacz weksla. Avalista jest niewątpliwie najważniejszą osobą czynności poręczenia, bowiem on jej dokonuje podpisując weksel, co powoduje powstanie skutku w postaci zobowiązania wekslowego. Avalat natomiast nie uczestniczy w samej czynności poręczenia, jest on stroną stosunku głównego, od którego poręczenie jest zależne. O samej czynności poręczenia ava-,>6 A. Szpunar, op.cit., s