Zasady i tryb głosowania

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Zasady i tryb głosowania Kwiecień 1992 Opracowała Joanna Maria Karolczak Informacja Nr 29 Procedura głosowania bywa niezrozumiała dla biorących w nim udział a wyniki niejednokrotnie są rozmaicie interpretowane. Pod prosto brzmiącym terminem "głosowanie większością" kryje się wiele różnych treści. Z jednej strony - samo pojęcie większości nie jest całkowicie jednoznaczne (większość może być zwykła, bezwzględna, kwalifikowana i.t.p.), z drugiej -głosowanie większością nad każdą kwestią bardziej skomplikowaną niż wybór w obrębie alternatywy "tak lub nie" można przeprowadzić wieloma różnymi sposobami, przy czym nierzadko zdarza się, że wynik głosowania w danym gremium zależy od przyjętej metody głosowania. Przy różnych metodach glosowania ta sama grupa może zatem podjąć w tej samej sprawie różne decyzje, przy czym każda z nich zostaje podjęta w całkowicie demokratyczny sposób

2 - 1 - Pojęcie postępowania sejmowego wiąże się zawsze z działaniem mającym doprowadzić do podjęcia przez Sejm określonej decyzji. W każdym postępowaniu ostatnią czynnością proceduralną jest więc głosowanie, poprzedzone ewentualną debatą parlamentarną. Konstytucyjna zasada jawności oznacza również, że głosowanie w Sejmie, jego technika, przebieg i wyniki muszą być w świetle Konstytucji jawne. Dlatego ani Konstytucja ani regulamin Sejmu nie znają w ogóle możliwości zarządzenia przez Marszałka głosowania tajnego. Tymczasowy regulamin (w art. 78) zna tylko dwie dopuszczalne w izbie formy głosowania: głosowanie jawne przez podniesienie ręki (może się ono również odbywać przy jednoczesnym użyciu urządzenia do liczenia głosów) oraz tzw. głosowanie imienne zarządzane przez Marszałka z własnej inicjatywy lub na wniosek co najmniej 30 posłów. Przez głosowanie imienne należy w tym przypadku rozumieć głosowanie przy użyciu kart do głosowania, na których oddający głosy posłowie wyrażają pisemnie swoje stanowisko w sprawie będącej przedmiotem głosowania oraz podpisują je; taka forma głosowania umożliwia publikowanie w załącznikach do sprawozdań stenograficznych imiennego zestawienia wyników głosowania. Drugie czytanie zakończone zostaje przez podjęcie przez Sejm stosownej uchwały. Konstytucja w art. 20 narzuca przede wszystkim konieczność uchwalania, nie precyzując czy uchwalać mają jednomyślnie wybrani przez naród posłowie, czy też jednomyślności oczekuje się od wszystkich posłów biorących udział w danym głosowanium, czy też za "Sejm" uważa się większość posłów wybranych lub też większość posłów głosujących. Odrzucić można hipotezę, że chodzi tu o pełną jednomyślność. W myśl konstytucji uchwalanie ustaw ma odbywać się większością głosów. Większość ta może być różna (zwykła, kwalifikowana), ponadto od różnej obliczana podstawy (problem quorum). Problemy te reguluje regulamin sejmowy. Dla prawomocności wszelkich uchwał Sejmu wystarczy obecnie zwykła większość przy obecności 1/2 ogólnej liczby posłów. Regulamin nie czyni quorum warunkiem prowadzenia obrad, lecz tylko warunkiem podejmowania uchwał. Technika głosowania jest prosta: głosuje się przez podniesienie ręki. Marszałek może zarządzić głosowanie imienne, natomiast głosowania tajnego regulamin sejmowy nie przewiduje. Głosowanie jest zawsze osobiste. Konsekwencje liczbowe: Quorum 50% = 230 posłów rodzaj większości jednomyślność kwalifikowana 3/4 kwalifikowana 2/3 zwykła minimalna liczba głosów przy minimalnym quorum Glosowanie większością jest podstawowym narzędziem funkcjonowania demokracji. Termin ten jest niejednoznaczny, co powoduje kontrowersje, nieporozumienia i rozmaite interpretacje wyników. W dużym stopniu wynik glosowania zależy od metody przyjętej w głosowaniu. Przez termin "głosowanie" rozumie się wybór przez grupę jednej lub więcej spośród propozycji czy możliwości poprzez indywidualny akt głosowania.

3 - 2 - Rodzaje większości: większość zwykła - polega na tym, że jedna z propozycji uzyskuje więcej głosów niż jakakolwiek inna; jest ona zaakceptowana, gdy więcej głosów jest "za" niż "przeciw". Głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę. Jest to sposób głosowania najczęściej spotykany. Z matematycznego punktu widzenia oznacza ona mniejszość. Ta zasada obowiązuje najczęściej w tymczasowym regulaminie, przy zastrzeżeniu, że w głosowaniu uczestniczy co najmniej połowa ogólnej liczby posłów. Teoretyczne więc, ustawa może zostać uchwalona przy dwóch głosach "za", przy jednym "przeciw" i 257 wstrzymujących się; większość bezwzględna - gdy dany kandydat lub wniosek uzyskuje poparcie więcej niż połowy ważnie oddanych głosów; jest on zaakceptowany, gdy więcej jest głosów "za" niż wszystkich innych ważnych głosów (przeciwnych i wstrzymujących się). Bezwzględna większość to liczba większa od połowy /overall majority/. Głosy wstrzymujące się sa. brane pod uwagę, utrudniają one uzyskanie większości bezwzględnej którejkolwiek z możliwości. Oddanie głosów nieważnych lub nieoddanie ich wcale przyczynia się do obniżenia limitu głosów niezbędnych do uzyskania większości bezwzględnej. Popularne określenie, że do zwycięstwa potrzebne jest "50% + 1 głos" jest prawdziwe tylko przy parzystej liczbie głosów. Bezwzględnej większości głosów wymaga wybór marszałka i wicemarszałków Sejmu z art. 16 ust.2 tymczasowego regulaminu Sejmu oraz - zgodnie z art uchwały w sprawie wyboru oraz powołania i odwołania organów państwowych z art (Rada Ministrów, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu), a także powołania i odwołania przewodniczącego Komitetu Obrony Kraju, Rzecznika Prawa Obywatelskich, prezesa Najwyższej Izby Kontroli oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego; zapadają one bezwzględna większością głosów. Na przykład w trakcie 6 posiedzenia I kadencji Sejmu RP, w I turze głosowania nad kandydaturami na prezesa NIK wzięło udział 423 posłów, oddano 3 głosy nieważne, a więc większość bezwzględna wynosiła 211. Największą oddaną ilością głosów było 147, a więc żaden z kandydatów nie uzyskał w tej turze wymaganej bezwzględnej większości głosów. W czasie 7 posiedzenia głosowano nad kandydaturą na Rzecznika Praw Obywatelskich. Zgodnie z obowiązującą ustawą wymagana jest bezwzględna większość głosów przy obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Udział w głosowaniu wzięło 303 posłów - większość bezwzględna wynosiła więc 152 (głosów nieważnych nie oddano). Za kandydaturą głosowało 225 posłów, przeciw było 15, wstrzymało się od glosowania 63; kwalifikowana - jest określana przez stosunek wyższy aniżeli większość bezwzględna - ważnie oddanych głosów na daną opcję. Najczęściej określa ją ułamek wyrażający określoną proporcję przewagi większości nad mniejszością (np. 2/3, 3/5). Na ogół oblicza się ją od ilości ważnie oddanych głosów - glosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę - chyba, że ustawa wymaga obliczenia w stosunku do ustawowej liczby głosów. Jest stosowana w szczególnie ważnych sytuacjach (zmiany istotnych ustaw, procedur lub np. konstytucji). Najczęściej wymagana jest większość 2/3 ogólnej liczby ważnych głosów. Dodatkowo często są spotykane inne, szczególne wymagania, np. co najmniej 2/3 obecnych na sali lub np. ponad potowa uprawnionych do glosowania. Taki rodzaj większości obowiązuje w: art.21 ust.5 Konstytucji - poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno-sądowej ani aresztowany bez zgody Sejmu. Sejm wyraża zgodę większością co najmniej dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej potowy ogólnej liczby posłów. W art. 27 Konstytucja stwierdza, że uchwaloną przez Sejm ustawę, z wyjątkiem ustawy budżetowej, przekazuje się Senatowi do rozpatrzenia. Senat może zgłosić propozycje zmian lub jej odrzucenia. Nieprzyjęcie przez Sejm propozycji Senatu uchwalane jest większością dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Podobnie - przy nieprzyjęciu przez Sejm propozycji Senatu co do ustawy

4 - 3 - budżetowej i planów finansowych państwa. Analogicznej większości wymaga ponowne uchwalenie ustawy przez Sejm po odmowie podpisania ustawy przez Prezydenta i przekazaniu Sejmowi do ponownego rozpatrzenia /art. 27, ust.5/. Również większość dwu trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów jest wymagana dla samorozwiązania się Sejmu z art. 30 ust.l i dla ustawy zmieniającej Konstytucję /art. 106 Konstytucji oraz art. 79 ust.2 tymczasowego regulaminu Sejmu/. Zgodnie z art. 6 ust. 5 tymczasowego regulaminu Sejm wyraża zgodę na pociągnięcie posła do odpowiedzialności karno-sądowej lub aresztowanie większością co najmniej dwóch trzecich głosów. Przy każdej z tych większości może być dodatkowo wprowadzony sposób głosowania imiennego, kiedy to zaznacza się na liście zebranych kto jaką opcję wybrał w głosowaniu. Jeżeli wybieramy pomiędzy dwiema możliwościami, najczęściej "za" lub "przeciw", to metody głosowania mogą się różnić tylko rodzajem większości niezbędnej do uzyskania zwycięstwa dla danej propozycji. Natomiast, gdy zbiór możliwości liczy co najmniej trzy elementy, wyniki głosowania mogą być różne w zależności od przyjętej metody. 1 - metoda tzw. zwykła, najczęściej spotykana. Jest to najprostsze głosowanie zwykłą większością. Przeprowadza się tylko jedno głosowanie i każdy oddaje głos tylko na jedną propozycję. Zwycięża ta opcja, która uzyskała najwięcej głosów. Nie ma żadnych wymagań co do procentu uzyskanych głosów. Metoda powszechnie używana, zwłaszcza gdy liczba propozycji jest bardzo mała. 2 - metoda z dodatkowym warunkiem większości bezwzględnej: Stosowana przy dużej ilości propozycji do wyboru. I tura. Każdy wyborca oddaje głos na maximum jedną opcję. Jeśli któraś z propozycji uzyska większość bezwzględną - głosowanie jest zakończone. Jeśli nie - do II tury przechodzą te dwie opcje, które uzyskały najwięcej głosów. II tura. Głosy oddaje na co najwyżej jedną z dwóch pozostałych możliwości. Konieczne jest uzyskanie większości bezwzględnej. Przy tej metodzie część wyborców ujawnia w II turze (jeśli ich najlepsze możliwości odpadły w I turze) także swoje preferencje pomiędzy niektórymi innymi opcjami, niż te na które głosowali w I turze. 3 - metoda tzw. Bordy: Każdy z wyborców ustawia wszystkie propozycje według swoich preferencji. Tej, którą uważa za najlepszą przydziela największą liczbę punktów. Punkty otrzymane przez poszczególne opcje sumuje się i zwycięża w głosowaniu ta. która otrzymała największą ilość punktów. Możliwe są także warianty tej metody, np: przy większej ilości propozycji punktuje się tylko 3 wybrane, pomijając mniej preferowane opcje. Często używana przy np. wyborach do ciała kolegialnego - na wolne miejsca wchodzą kandydaci z największą liczbą zdobytych punktów. Ta metoda potrafi dać inne wyniki niż metoda nr 1 (zwykła). Wymaga ona od wyborcy dużej świadomości własnych preferencji. 4 - głosowanie przez akceptację: Stosunkowo młoda, bo spopularyzowana dopiero w 1978 r. (approval voting). Głosuje się podobnie jak przy metodzie zwykłej, z tym że każdy może głosować na tyle propozycji, na ile chce. Zwycięża opcja, która uzyskała najwięcej głosów. 5 - metoda sekwencyjna: W sytuacjach, gdy występuje wiele możliwości i wielu wyborców (np. w parlamentach) stosuje się głosowanie sekwencyjne, polegające na przeprowadzeniu serii głosowań "parami", tj. wszystkich propozycji pogrupowanych w pary, ale tylko nad dwiema spośród propozycji w ściśle z góry ustalonej kolejności. Przykładem może być głosowanie poprawek do ustawy w Sejmie (głosowanie poszczególnych poprawek, głosowanie nad projektem w wersji z poprawkami, jego odrzucenie lub uchwalenie).

5 - 4 - Wnioski i decyzje podejmuje się większością lub - gdy jest to zaznaczone - większością 2/3 głosów. Wnioski mogą być sformułowane w dwojaki sposób: 1. Każdy z głosujących ma się wypowiedzieć za lub przeciw wnioskowi, ewentualnie wstrzymać się od głosu; - większość (zwykła, względna). Wniosek uzyskuje akceptację, gdy liczba głosów "za" jest większa niż liczba głosów "przeciw". Głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę. - większość ponad 50% (bezwzględna). Za wnioskiem musi być oddane ponad 50% wszystkich ważnych głosów. Ilość głosów "za" jest większa niż suma głosów oddanych "przeciw" i głosów wstrzymujących się. - większość 2/3 (kwalifikowana). Głosy "za" stanowią co najmniej 2/3 sumy głosów "za" i "przeciw". Głosy wstrzymujące nie są brane pod uwagę. 2. Głosujący wybierają jedną z kilku propozycji lub żadną; - większość (zwykła, względna). Większość uzyskuje ta alternatywa, którą wybrało najwięcej głosujących. Nie bierze się pod uwagę tych, którzy nie wybrali żadnej możliwości. - większość ponad 50% (bezwzględna). Większość uzyskuje ta propozycja, którą wybrało ponad 50% wszystkich obecnych ważnymi głosami. - większość 2/3. Dana propozycja musi uzyskać 2/3 całkowitej liczby tych głosów, które wybrały jakąkolwiek możliwość. Głosy, które nie wybrały żadnej z opcji nie są brane pod uwagę. Takiej większości wymagają przeważnie wnioski zmieniające uprzednio przyjęte reguły. Literatura: M. Malawski, H. Sosnowska - O metodach wyboru stosowanych w organizacjach i stowarzyszeniach, Instytut Podstaw Informatyki PAN, Urząd Rady Ministrów, Gabinet Ministra - Członka Rady Ministrów Aleksandra Halla, Warszawa, M. Kudej - Studia z zakresu prawa parlamentarnego PRL, Uniwersytet Śląski, Katowice, T. Fuks, A. Łopatka, M. Rybicki, W. Skrzydło - Ustrój polityczny PRL, Warszawa F. Siemicński - Prawo konstytucyjne, Warszawa-Poznań, Z. Jarosz, S. Zawadzki - Prawo konstytucyjne. Warszawa, 1980.