Œlazowiec pensylwañski

Transkrypt

1 Œlazowiec pensylwañski Rosn¹ce zapotrzebowanie na biomasê ze strony energetyki wymusza zak³adanie celowych plantacji roœlin, charakteryzuj¹cych siê du ym potencja³em plonowania. Mo e to doprowadziæ do tworzenia du ych obszarów jednogatunkowych monokultur, co jest sprzeczne z d¹ eniem do zachowania bioró norodnoœci, ponadto uprawy wielko³anowe nara one s¹ na masowe pora enie przez patogeny. Z tych wzglêdów wskazane jest nasadzanie ró nych gatunków roœlin, w zale noœci od warunków klimatyczno-glebowych danego terenu, od sposobu konwersji biomasy na energiê, zapotrzebowania lokalnego rynku na dany surowiec energetyczny itp. Jednym z gatunków, ciesz¹cych siê coraz wiêkszym zainteresowaniem ze strony agroenergetyki, jest œlazowiec pensylwañski (Sida hermaphrodita R.). 1. Opis botaniczny Rodzaj Sida, nale ¹cy do rodziny œlazowatych (Malvaceae), obejmuje kilkaset gatunków roœlin jednorocznych, wieloletnich i krzewów wystêpuj¹cych w tropikalnych i subtropikalnych strefach kuli ziemskiej. Œlazowiec pensylwañski, Sida hermaphrodita pochodzi z Ameryki Pó³nocnej, w Polsce nazywany te malw¹ pensylwañsk¹, a niekiedy sid¹. Œlazowiec jest roœlin¹ wieloletni¹, polikarpiczn¹ 1, o corocznie zamieraj¹cych pêdach. System korzeniowy: palowy lub horyzontalny, silny i doœæ g³êboki. W pierwszym roku rozwija siê on wolno, lecz w nastêpnych latach intensywnie siê rozrasta. Jego g³êbokoœæ zale y od sposobu rozmna ania œlazowca: rozmna anie generatywne prowadzi do wykszta³cenia g³êbokiego ( cm), palowego systemu, zaœ wegetatywne powoduje jego sp³ycenie i rozmieszczenie horyzontalne. W p³aszczyÿnie poziomej korzenie rozprzestrzeniaj¹ siê na odleg³oœæ cm. Czêœæ korzeni bocznych roœnie poziomo tu pod powierzchni¹ gleby i na nich, szczególnie w czêœci przy³odygowej, tworz¹ siê p¹czki wzrostowe, z których wiosn¹ wyrastaj¹ nowe pêdy. odygi: w roku zasiewu rosn¹ wolno, co niestety, sprzyja zachwaszczaniu plantacji. W 50 dni od wschodów pojedyncza, delikatna roœlina osi¹ga wysokoœæ cm, zaœ pod koniec okresu wegetacyjnego wysokoœæ pêdu mieœci siê w granicach cm. W kolejnych latach wegetacji ich wysokoœæ mo e przekraczaæ nawet 400 cm. Pêdy s¹ dobrze ulistnione, okr¹g³e o œrednicy od 5 do 30 mm, a ich gruboœæ w du ym stopniu zale y od rozstawy roœlin. Liœcie: d³oniastoklapowane, ogonkowe, skrêtolegle osadzone na ³odydze. Pierwszy liœæ ma niewielk¹, prawie trójk¹tn¹ blaszkê o z¹bkowanych brzegach, blaszki nastêpnych liœci sk³adaj¹ siê z 5 7 klap. Na przyk³adzie kszta³tu liœci mo na zaobserwowaæ du y polimorfizm u œlazowca pensylwañskiego. W ³anie wystêpuj¹ roœliny z liœæmi o bardzo w¹skich, d³ugich klapkach oraz roœliny tworz¹ce liœcie o klapkach szerokich i krótkich. Mo na wiêc wyodrêbniæ formy mniej ulistnione, tzw. ³odygowe, bardziej przydatne do spalania i formy silniej ulistnione, bardziej predestynowane do produkcji np. biogazu. Miêdzy tymi dwoma skrajnymi kszta³tami wystêpuje wiele form poœrednich. Blaszki liœciowe mog¹ mieæ barwê intensywn¹, ciemnozielon¹ przez jasnozielon¹ do seledynowej. Kwiaty: obup³ciowe (kilkaset na jednym pêdzie, a na roœlinie ok. 8 tys. sztuk), o bia³ych, drobnych p³atkach korony, zebrane w kwiatostany typu podbaldacha [1]. Kwitnienie przypada na okres od lipca do wrzeœnia. Stosunkowo d³ugi okres kwitnienia powoduje, e obok dojrza³ych owocostanów równoczeœnie wystêpuj¹ kwitn¹ce pêdy, które kwitn¹ a do przymrozków. Kwitn¹ce roœliny oblatywane s¹ przez owady, w tym pszczo³y. Owoce: roz³upnie 5 8-nasienne, dojrzewaj¹ nierównomiernie. Nasiona: jasnobr¹zowe, stosunkowo drobne, o masie 1000 nasion 2 3 g, trudno wym³ócaj¹ce siê. Mo liwy jest ich zimowy zbiór razem z zaschniêtymi ³odygami, gdy nie opadaj¹ i d³ugo pozostaj¹ na roœlinie. Nasiona œlazowca uzyskane w warunkach Polski bezpoœrednio po zbiorze s³abo kie³kuj¹. Maksymaln¹ zdolnoœæ kie³kowania uzyskuj¹ dopiero po pierwszym roku od zbioru. D³u sze przechowywanie prowadzi do stopniowego spadku liczby kie³kuj¹cych nasion. Niska zdolnoœæ kie³kowania w znacznym stopniu spowodowana jest wystêpowaniem nasion twardych [2]. Fot. 1. Œlazowiec pensylwañski w pierwszym roku wegetacji Fot. Alina Kowalczyk-Juœko 2. Wymagania klimatyczno-glebowe Œlazowiec pensylwañski nie ma specjalnych wymagañ w stosunku do gleby i klimatu. Udaje siê na wszystkich typach gleb, nawet na piaszczystych V klasy bonitacyjnej, pod warunkiem ich dostatecznego uwilgotnienia. Mog¹ to byæ równie tereny zdegradowane chemicznie, ha³dy pokopalniane, czy rekultywowane wysypiska komunalne, gdzie pe³ni rolê fitoremediacyjn¹. Œlazowiec mo e byæ uprawiany na zboczach terenów erodowanych i generalnie na gruntach wy³¹czonych z rolniczego u ytkowania. Przedplonem dla œlazowca pensylwañskiego mog¹ byæ wszystkie roœliny uprawne, które schodz¹ z pola dostatecznie 51

2 wczeœnie, aby wykonaæ orkê przedzimow¹. Szczególnie korzystnym przedplonem jest ziemniak uprawiany na oborniku. Po przedplonach mniej korzystnych zaleca siê zastosowaæ zwiêkszone nawo enie mineralne. Ze wzglêdu na podatnoœæ na niektóre wspólne choroby nie zaleca siê uprawy œlazowca po s³oneczniku, fasoli i tytoniu. W naszych warunkach jego d³ugowiecznoœæ w uprawie na nasiona okreœlona zosta³a na lat. Trwaj¹ce blisko 50 lat obserwacje nie wykaza³y, aby œlazowiec wymarza³ w czasie ostrych zim lub wysycha³ w czasie upalnych i suchych lat. Dziêki g³êbokiemu systemowi korzeniowemu jest to roœlina odporna na okresowe susze, doskonale nadaj¹ca siê do uprawy we wszystkich rejonach kraju. Jednak na glebach yÿniejszych wytwarza zdecydowanie wiêksz¹ masê nadziemn¹ ni na ubogich. Przy niedostatku opadów plony biomasy s¹ znacznie ni sze. 3. Uprawa Przygotowanie pola jest bardzo wa nym etapem produkcji, gdy œlazowiec jest roœlin¹ wieloletni¹. Szczególnie istotne jest zapewnienie równomiernoœci wysiewu nasion, ich kie³kowania i wschodów roœlin. M³ode roœliny œlazowca potrzebuj¹ do normalnego wzrostu œwiat³a, dlatego te s¹ wra liwe na zachwaszczenie. Dlatego pole powinno byæ odchwaszczone, a gleba nie powinna zaskorupiaæ siê. Do chwili opracowania pewnych i skutecznych metod chemicznej walki z chwastami nale y opieraæ siê na agrotechnicznych sposobach sukcesywnego odchwaszczania w pierwszym roku uprawy. W latach nastêpnych chwasty nie s¹ tak groÿne, gdy œlazowiec rozwijaj¹c bogat¹ masê nadziemn¹, skutecznie je zag³usza. Œlazowiec pensylwañski mo e byæ rozmna any zarówno generatywnie (przez nasiona), jak i wegetatywnie przez sadzonki z odcinków korzeni, sadzonki zielne otrzymywane z pêdów nadziemnych b¹dÿ przez dzielenie podziemnej czêœci na mniejsze fragmenty. Jednak najczêœciej plantacjê zak³ada siê, wysiewaj¹c nasiona. W³aœciwe przeprowadzenie siewu jest bardzo istotne, gdy musi on zapewniæ okreœlone zagêszczenie roœlin na jednostce powierzchni, odpowiednie ich rozmieszczenie i mo liwie jak najbardziej wyrównan¹ g³êbokoœæ przykrycia nasion. Przedstawione wymagania zostan¹ spe³nione przez zastosowanie siewu maszynowego, który równoczeœnie zmniejsza pracoch³onnoœæ uprawy. W zale noœci od powierzchni plantacji mo na zastosowaæ siewnik ogrodowy lub zbo owy. Wysiewaj¹c œlazowiec przy pomocy siewnika zbo owego nale y wczeœniej wymieszaæ nasiona z materia- ³em balastowym (trociny, drobne nasiona pozbawione zdolnoœci kie³kowania, kasza manna lub inny podobny materia³) w celu równomiernego wysiewu tych drobnych nasion [2, 3]. Bezpoœrednio na pole nasiona œlazowca pensylwañskiego wysiewamy w kwietniu, w ogrzan¹ glebê. Nasiona zaczynaj¹ kie³kowaæ w temperaturze ok. 10 o C. Norma wysiewu nasion w optymalnych warunkach wynosi 1 2 kg/ha, jednak licz¹c siê z czynnikami odbiegaj¹cymi od optymalnych, mo na zwiêkszyæ iloœæ wysiewu do 3 kg/ha. Ze wzglêdu na niewielkie rozmiary nasion, g³êbokoœæ ich umieszczenia nie powinna przekraczaæ 1 1,5 cm. Zalecana rozstawa rzêdów to cm, zaœ roœlin w rzêdzie cm. Roœliny wysiane gêœciej tworz¹ w kolejnych latach mniejsz¹ liczbê pêdów, zaœ wysiane rzadko rozkrzewiaj¹ siê bardziej intensywnie. Nasiona mo na te wysiewaæ w marcu do rozsadnika, wazonów torfowo-glebowych lub do palet wielokomórkowych i wysadzaæ w maju ukorzenione siewki z wykszta³conymi 4 6 liœæmi. Oprócz rozmna ania generatywnego, mo na z powodzeniem wykorzystaæ sposób wegetatywny. Do rozmna ania wegetatywnego s³u ¹ odcinki korzeni lub fragmenty pêdów nadziemnych. Sadzonki przygotowuje siê bezpoœrednio przed sadzeniem, wykopuj¹c podziemn¹ czêœæ roœlin i tn¹c korzenie na odcinki d³ugoœci 8 10 cm. Z dobrze wykszta³conej 2 3-letniej kêpy mo na uzyskaæ co najmniej kilkanaœcie sadzonek, które nastêpnie sadzimy na g³êbokoœæ 5 8 cm. Przygotowanie sadzonek, jak i ich wysadzenie powinno byæ dokonane przed wiosennym odrastaniem ³odyg, gdy pojawiaj¹ce siê p¹czki bardzo ³atwo ulegaj¹ ob³amywaniu, co prowadzi do gorszego i opóÿnionego ukorzenienia. Nawo enie œlazowca uzale nione jest od kierunku u ytkowania plantacji, typu gleby, uwilgotnienia, czynników meteorologicznych itp. W roku zak³adania plantacji z regu³y nie stosuje siê nawo enia mineralnego. W kolejnych latach nale- y stosowaæ nawozy wczesn¹ wiosn¹ i wymieszaæ je z gleb¹. Wy sze dawki nawozów azotowych nale y podzieliæ na dwie czêœci, pierwsz¹ zastosowaæ wraz z nawozami fosforowo-potasowymi, zaœ drug¹ przed zwarciem rzêdów. Œlazowiec najsilniej reaguje na azot, którego dawka wynosiæ mo e nawet 250 kg/ha. Jednak nale y przeanalizowaæ efektywnoœæ ekonomiczn¹ przed ka dym nawo eniem azotem. Dawki nawozów fosforowych i potasowych powinny byæ ustalone na podstawie analizy gleby. Przeprowadzone badania [4] dowodz¹, e optymalne nawo enie œlazowca uprawianego na cele pastewne wynosi kg/ha P 2 O 5, zaœ K 2 O ok. 150 kg/ha. Nieco inaczej przedstawia siê sytuacja, kiedy planujemy pozyskiwaæ nasiona, gdy w tym przypadku nawo enie potasowe pozostaje bez zmian (ok. 150 kg/ha K 2 O), fosforowe nale y ograniczyæ do kg P 2 O 5 /ha, zaœ azotowe do 100 kg N/ha. Z kolei najwy szy plon ³odyg uzyskano po wniesieniu kg P 2 O 5 /ha, zmniejszeniu dawki potasu do kg/ha oraz azotu do kg/ha. W³aœnie takie nawo enie mo na zalecaæ na plantacjach energetycznych œlazowca pensylwañskiego. Pielêgnowanie i ochrona plantacji œlazowca koncentruje siê g³ównie na walce z chwastami. Bardzo istotne jest tu w³aœciwe odchwaszczenie gleby przed siewem lub sadzeniem roœlin, kiedy mo liwe jest zastosowanie herbicydów. Po wschodach roœlin ochrona ogranicza siê do zabiegów mechanicznych. Dotychczas nie stwierdzono masowego wystêpowania patogenów na plantacjach œlazowca, co nie wyklucza ich pojawienia siê na du ych plantacjach w przysz³oœci. Istniej¹ obawy, e niebezpiecznym patogenem dla tego gatunku mo e byæ Sclerotinia sclerotiorum, wywo³uj¹cy zgniliznê twardzikow¹ [3]. U ytkowanie œlazowca na cele pastewne, b¹dÿ te z przeznaczeniem do produkcji biogazu rozpoczyna siê ju w drugim roku uprawy. Pierwszy skos roœlin przypada w maju, drugi w lipcu-sierpniu, kiedy roœliny osi¹gaj¹ cm wysokoœci, tworz¹ p¹czki kwiatowe i kwitn¹. Zebranie trzeciego 52

3 pokosu jest mo liwe tylko w sprzyjaj¹cych warunkach klimatycznych. Nale y te wzi¹æ pod uwagê fakt, e intensywne u ytkowanie œlazowca obni a trwa³oœæ plantacji [5]. Do zbioru roœlin wykorzystuje siê sieczkarnie polowe, silosokombajny itp. Zbiór ³odyg przeznaczonych na cele energetyczne, czy te dla przemys³u celulozowo-papierniczego ³¹czyæ mo na z pozyskiwaniem nasion. Okres zbioru jest doœæ d³ugi i uzale - niony od warunków pogodowych, stanu gleby warunkuj¹cego u ycie maszyn itp. Za optymalny termin zbioru uwa any jest paÿdziernik-listopad (po przymrozkach). Nawet przy póÿniejszym terminie zbioru (zim¹) nie ma obawy o wiêksze straty w plonach nasion dziêki ich s³abemu osypywaniu. Zimowy termin zbioru dotyczy uprawy œlazowca, np. na osadach poœciekowych lub na terenie tzw. lagun, w których gromadzone s¹ œcieki komunalne. W takich warunkach u ycie maszyn do zbioru ³odyg œlazowca jest mo liwe dopiero po zamarzniêciu pod³o a. Fot. 2. Plantacja œlazowca po zakoñczeniu wegetacji Fot. Alina Kowalczyk-Juœko Dotychczasowe kierunki u ytkowania Pierwsze próby aklimatyzacji i uprawy œlazowca pensylwañskiego w Polsce, poczynione przez prof. dr. hab. Boles³awa Styka i prof. dr hab. Halinê Borkowsk¹ z Akademii Rolniczej w Lublinie, ukierunkowane by³y na pozyskanie surowca w³ókienniczego. Niska jakoœæ w³ókna, wystêpuj¹cego w ³odygach œlazowca w du ej iloœci, spowodowa³a, e zaprzestano dalszych badañ nad wykorzystaniem go jako surowca w³óknodajnego. Jednak przeprowadzone analizy wykaza³y, e gatunek ten charakteryzuje siê korzystnym sk³adem chemicznym z punktu widzenia ywienia zwierz¹t. Szczególnie m³ode roœliny cechuje wysoka zawartoœæ bia³ka, witaminy C, karotenu, wapnia i fosforu, przy równoczesnym niskim udziale frakcji w³ókna. W miarê opóÿniania zbioru sk³ad ten zmienia siê niekorzystnie, powoduj¹c spadek strawnoœci paszy. Stwierdzono, e zielonka m³odych roœlin nadaje siê na paszê dla ró nych grup zwierz¹t (króliki, owce, ptactwo oraz po okresie przyzwyczajenia byd³o), a tak e do zakiszania, szczególnie po dodaniu komponentów wêglowodanowych (np. kukurydzy lub melasy). Jako gatunek charakteryzuj¹cy siê du ¹ zawartoœci¹ zwi¹zków bia³kowych w liœciach i m³odych pêdach oraz du ¹ wydajnoœci¹ zielonej masy, mo e stanowiæ uzupe³nienie bazy pokarmowej dla zwierzyny leœnej [2]. Istnieje równie mo liwoœæ wykorzystania œlazowca w przemyœle celulozowo-papierniczym do wyrobu mas w³óknistych, poniewa zawartoœæ celulozy, ywic i wosku w ³odygach jest porównywalna ze œwierkiem i sosn¹ [6]. Trwa³oœæ plantacji œlazowca wydaje siê czyniæ ten gatunek wyj¹tkowo nadaj¹cym siê do rekultywacji terenów zdegradowanych chemicznie oraz w korzeniowych oczyszczalniach œcieków. Gatunek ten charakteryzuje siê du ¹ zdolnoœci¹ pobierania z pod³o a metali ciê kich, które zatrzymuje w swojej biomasie [7, 8]. Œlazowiec pensylwañski mo e s³u yæ te do nasadzeñ w pasach przydro nych, chroni¹cych tereny mieszkalne, pola uprawne czy ogrody przed zanieczyszczeniami komunikacyjnymi, a tak e do tworzenia tzw. remiz œródpolnych. W miejscowoœci Leonów œlazowiec pensylwañski wykorzystany zosta³ do obsadzenia strusiej fermy, stanowi¹c dla ptaków os³onê i równoczeœnie Ÿród³o po ywienia. odygi œlazowca mog¹ byæ wykorzystane w uprawie fasoli tyczkowej. Jako roœlina kwitn¹ca a do przymrozków jesiennych stanowi równie dobry po ytek pszczeli: jego wydajnoœæ miodowa oceniana jest na kg/ha [1]. Œlazowiec zawiera te substancje zbli- one do ywokostu lekarskiego oraz œluz (podobnie jak prawoœlaz lekarski) i mo e byæ wykorzystany w przemyœle farmaceutycznym. Tab. 1. Zawartoœæ podstawowych sk³adników pokarmowych w suchej masie œlazowca wg ró nych autorów Sk³adnik Borkowska, Styk 1997 Wójcik, Wideñski 1963 liœcie korzenie przed kwitnieniem faza p¹kowania pe³ne kwitnienie bia³ko surowe ,0 10,7 7,5 bia³ko ogólne 28,0 7, bia³ko strawne 23,7 5, t³uszcz surowy 4,0 2,8 1,8 1,7 1,4 w³ókno surowe 14,0 24,1 28,7 46,7 51,5 popió³ 10,2 11,3 11,3 6,7 4,6 Materia³ Ÿród³owy: Borkowska, Styk

4 Tab. 3. Plony oraz zawartoœæ suchej masy w ³odygach œlazowca pensylwañskiego w zale noœci od rodzaju pod³o a i sposobu rozmna ania Rodzaj pod³o a Sposób rozmna ania generatywne wegetatywne plon suchej masy [t/ha] gleba mineralna 15,8 16,0 13,8 17,8 osad œciekowy 9,3 9,6 11,0 11,3 zawartoœæ suchej masy [proc.] gleba mineralna 45,0 66,3 45,0 72,4 (zbiór jesieni¹) osad œciekowy 70,0 77,1 63,4 76,6 (zbiór zim¹) Materia³ Ÿród³owy: Borkowska, Styk 2003 e wp³ywaæ przez dobór odpowiednich zabiegów agrotechnicznych (zagêszczenie ³anu). Fot letnia roœlina œlazowca pensylwañskiego Fot. Alina Kowalczyk-Juœko 4. Wykorzystanie w energetyce Œlazowiec pensylwañski, jako gatunek wieloletni, o du ym potencjale plonowania, znalaz³ siê w krêgu zainteresowania agroenergetyki. Na podstawie dotychczasowych badañ mo - na jednoznacznie stwierdziæ, i jego biomasa nadaje siê do spalania w postaci zrêbków oraz jako surowiec do produkcji brykietów i peletów. odygi œlazowca w wartoœciach ciep³a spalania ustêpuj¹ o proc. drewnu bukowemu (tab. 2). Nale y te wspomnieæ, e cieñsze ³odygi œlazowca charakteryzuj¹ siê wiêkszym ciep³em spalania, a na tê cechê rolnik mo- Tab. 2. Ciep³o spalania niektórych gatunków drzew i ³odyg œlazowca pensylwañskiego Gatunek Ciep³o spalania [kj/kg s.m.] buk œwierk sosna wierzba œlazowiec: ³odygi grube ³odygi cienkie Materia³ Ÿród³owy: Borkowska, Styk 1997 Istotn¹ zalet¹ biomasy œlazowca, w kontekœcie wykorzystania energetycznego, jest jej niska wilgotnoœæ w okresie zbioru. Jesieni¹, po zakoñczeniu wegetacji, roœliny zawieraj¹ ok. 43 proc. wody, zaœ w grudniu wilgotnoœæ spada ju poni ej 30 proc. Uzyskanie tak niskiej wilgotnoœci bez koniecznoœci dosuszania pozwala na znaczne zmniejszenie nak³adów energii lub pracy, jakie s¹ niezbêdne dla odparowania wody, np. z pêdów wierzby. W przypadku œlazowca nie ma koniecznoœci sezonowania czy dosuszania w suszarniach; biomasa bezpoœrednio po zbiorze nadaje siê do wykorzystania na cele energetyczne. Przydatnoœæ ³odyg œlazowca pensylwañskiego do produkcji brykietów i granulatu (peletu) badano w Instytucie Technologii Drewna w Poznaniu [9]. Porównanie paliwa sta³ego uzyskanego poprzez granulacjê odpadu drzewnego, s³omy i ³odyg œlazowca, w œwietle normy DIN wskazuje, e odpady drzewne w wiêkszoœci parametrów spe³niaj¹ wymogi normy, zaœ biomasa roœlin uprawnych, wynikaj¹ca z ich odmiennego sk³adu, powoduje przekroczenie kilku mierzonych czynników (tab. 4.). Granulat wytworzony z biomasy œlazowca pensylwañskiego charakteryzowa³ siê stosunkowo wysok¹ gêstoœci¹, jego wilgotnoœæ nie przekracza³a normy, a wartoœæ opa³owa wynosi- ³a 17 MJ/kg, by³a wiêc nieco ni sza od zapisanej w DIN Pelety ze œlazowca, podobnie jak ze s³omy, charakteryzuje wysoka zawartoœæ popio³u. Jest to powa na niedogodnoœæ, czêsto ograniczaj¹ca eksport granulatów do krajów Europy Zachodniej, w których obowi¹zuj¹ ju normy dotycz¹ce jakoœci sta³ych paliw odnawialnych. Wyniki oznaczeñ zawartoœci podstawowych pierwiastków wskazuj¹, e tylko pelety drzewne mieszcz¹ siê w granicach normy pod wzglêdem zawartoœci azotu i chloru. Z kolei wskaÿnik EOX, informuj¹cy o zawartoœci niebezpiecznych (chloroorganicznych) syntetycznych preparatów czêsto znacznie przekracza³ normê w przypadku granulatu z odpadów drzewnych, co wskazuje na obecnoœæ w surowcu np. lakierów lub innych substancji o tym charakterze. 54

5 Tab. 4. Podstawowe w³aœciwoœci paliwowe oraz zawartoœæ niektórych sk³adników w peletach Mierzony czynnik W³aœciwoœci wymagania surowiec DIN drewno s³oma œlazowiec podstawowe w³aœciwoœci paliwowe œrednica [mm] ,0 8,0 9,0 15,0 5,0 gêstoœæ [kg/dm 3 ] 1,0 1,4 1,09 1,33 1,0 1,14 1,11 wilgotnoœæ [proc.] <12 4,90 8,99 8,3 8,65 8,05 popió³ [proc.] <1,5 0,30 3,12 5,49 7,90 4,83 wartoœæ opa³owa [MJ/kg] 17,5 19,5 17,5 19,2 17,1 18,1 17,0 zawartoœæ podstawowych pierwiastków i substancji chemicznych zawartoœæ siarki [proc.] <0,08 n.w. n.w. n.w. zawartoœæ azotu [proc.] <0,3 0,04 0,21 0,58 1,00 0,45 zawartoœæ chloru [proc.] <0,03 <0,001 0,003 0,27 0,128 wskaÿnik EOX [mg/kg] <3 0,24 13,00 1,8 3,3 zawartoœæ podstawowych pierwiastków œladowych arsen < 0,8 0,00 0,75 0,08 0,001 o³ów <10 0,30 12,29 0,19 3,61 kadm <0,5 0,001 0,50 0,05 0,31 chrom <8 0,02 5,02 0,11 1,19 miedÿ <5 0,42 3,59 4,57 2,60 rtêæ <0,05 0,001 0,24 0,03 0,004 cynk <100 1,80 20,05 27,93 26,01 Materia³ Ÿród³owy: Cichy 2005 Ocena ró nego rodzaju granulatów pod k¹tem zawartoœci pierwiastków œladowych wskazuje, e pelety ze œlazowca nie wykazuj¹ odstêpstw od wymagañ normy. Nale a³oby siê zastanowiæ nad technologi¹ produkcji granulatów z mieszaniny ró nych surowców, gdy mog³oby to poprawiæ szereg parametrów paliwa. Formy ³odygowe œlazowca pensylwañskiego s¹ najodpowiedniejsze do spalania, a formy liœciaste mog³yby zostaæ wykorzystane do produkcji biogazu, choæ w tym ostatnim przypadku s¹ to tylko mo liwoœci teoretyczne, bowiem nie ma jeszcze precyzyjnych badañ z tego zakresu. Barier¹ dla szybkiego wzrostu powierzchni uprawy œlazowca pensylwañskiego stanowiæ mo e ograniczonoœæ materia³u siewnego, wynikaj¹ca m.in. z niskiej si³y kie³kowania (du a liczba nasion twardych). Na polskim rynku funkcjonuj¹ ju firmy oferuj¹ce w sprzeda y nasiona i sadzonki œlazowca. Obserwacje prowadzone od kilku lat na plantacjach produkcyjnych (np. 40 ha w miejscowoœci Czciradz k. Zielonej Góry) sk³aniaj¹ do pozytywnej oceny tego gatunku jako roœliny energetycznej [10]. Wprawdzie za³o enie plantacji œlazowca jest przedsiêwziêciem pracoch³onnym i obarczonym pewnym ryzykiem, ale uzyskiwana biomasa jest bardzo dobrym surowcem do produkcji peletu. Jej zalet¹ jest niska wilgotnoœæ i brak koniecznoœci wstêpnego suszenia na polu, ³atwoœæ zbioru i rozdrabniania ogólnodostêpnym sprzêtem oraz mo liwoœæ przechowywania przez d³ugi okres bez zadaszenia, bez ryzyka gnicia czy obni enia jakoœci. Wad¹ jest niska gêstoœæ usypowa oraz stosunkowo wysoka zawartoœæ sk³adników mineralnych i tym samym popio³u. Piœmiennictwo 1. Wróblewska A, Kolasa Z. Po ytek pszczeli z sidy. Pszczelarstwo 1986: Borkowska H, Styk B. Œlazowiec pensylwañski (Sida hermaphrodita Rusby). Uprawa i wykorzystanie. Wyd. AR, Lublin Borkowska H, Styk B. Œlazowiec pensylwañski. [W:] Roœliny energetyczne, red. Koœcik B, Wyd. AR w Lublin, Borkowska H. Wp³yw nawo enia azotowego i potasowego na wysokoœæ i jakoœæ plonów zielonki œlazowca pensylwañskiego (Sida hermaphrodita Rusby). Ann. UMCS, s. E, v. LI, Styk B. Niektóre zagadnienia u ytkowania, biologii i agrotechniki sidy. Post Nauk Roln 1984: 3. 55

6 6. B¹czyñska K, Stanis³awczyk P. Informacja dotycz¹ca wstêpnej analizy chemicznej ³odyg sidy. Instytut Celulozowo-Papierniczy, ódÿ Borkowska H, Jackowska I, Piotrowski J, Styk B. Pobieranie o³owiu przez œlazowiec pensylwañski z osadu poœciekowego. Annales UMCS, s. E, 54 (5), Jasiewicz C, Antonkiewicz J. Ekstrakcja metali ciê kich przez roœliny z gleb zanieczyszczonych metalami ciê kimi. Czêœæ I. Œlazowiec pensylwañski (Sida hermaphrodita Rusby). Zeszyty Problemowe Post Nauk Roln 2000: Cichy W. Problemy z utrzymaniem jakoœci pelet. Czysta Energia 2005: Oraczewski A. Produkcja pelet z malwy pensylwañskiej pierwsze doœwiadczenia. Czysta Energia 2005: 6. Przypis 1 Roœlina polikarpiczna to roœlina, u której faza generatywna powtarza siê wielokrotnie, obejmuj¹c nowo utworzone partie organizmu dr Alina Kowalczyk-Juœko dr Piotr Gradziuk Wydzia³ Nauk Rolniczych w Zamoœciu, Akademia Rolinicza w Lublinie 56