Betony ogniotrwa e o du ej odporno ci na wstrz sy cieplne

Transkrypt

1 MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 63, 3, (2011), Betony ogniotrwa e o du ej odporno ci na wstrz sy cieplne IZABELA MAJCHROWICZ 1 *, JÓZEF BARA SKI 1, JERZY WITEK 1, TERESA LIWA 1, EDWARD ORLIK 2 1 Instytut Ceramiki i Materia ów Budowlanych, Oddzia Materia ów Ogniotrwa ych, ul. Toszecka 99, Gliwice, Poland 2 Euroblacha S.A. ul. Niedurnego 79, Ruda l ska, Poland * i.majchrowicz@icimb.pl Streszczenie Opracowano nowe niskocementowe betony ogniotrwa e charakteryzuj ce si wysok odporno ci na wstrz s cieplny. Przygotowano próbki betonów ogniotrwa ych na bazie ró nych kruszyw (palonka kordierytowa, szk o kwarcowe, palonka szamotowa), na wi zaniu z cementu glinowego. Oznaczono ich podstawowe w asno ci takie jak g sto pozorna, porowato otwarta, wytrzyma o na ciskanie i skurczliwo. Oznaczono równie odporno betonów na wstrz s cieplny w tradycyjnych testach ogrzewania i ch odzenia. Badania wykaza y, e otrzymane betony ogniotrwa e charakteryzowa y si lepszymi w asno ciami po wypaleniu ni konwencjonalny beton szamotowy (BOS 135) dotychczas stosowany w wy o eniu drzwi komór koksowniczych. W porównaniu do betonu BOS 135, nowe betony niskocementowe posiada y wy sz wytrzyma o na ciskanie, ni sz porowato otwart, ni sz skurczliwo i znacznie wy sz odporno na wstrz s cieplny. Obliczono równie parametr R St otrzymanych materia ów na podstawie zmierzonych warto ci pracy p kania, dynamicznego modu u Younga i wspó czynnika rozszerzalno ci cieplnej. Obliczenia wykaza y, e beton na bazie szk a kwarcowego posiada najwi ksz warto parametru R st. Warto ci parametru R St porównano z wynikami uzyskanymi w próbach ogrzewania i ch odzenia. Przeprowadzono próby przemys owe z udzia em opracowanych betonów w obmurzu pieca przepychowego w Euroblacha S.A. w Rudzie l. oraz w obmurzu drzwi komory koksowniczej w ZK Radlin. Próby te wykaza y, e w asno ci u ytkowe nowych betonów ogniotrwa ych by y zadowalaj ce i spe ni y warunki pracy urz dze cieplnych. W wyniku stosowania informacyjnych partii nowych wyrobów uzyskano nast puj c ich trwa o : w obmurzu drzwi komór koksowniczych 29 miesi cy i nadal, a w obmurzu okien manewrowych w grzewczych piecach przepychowych 25 miesi cy i nadal. S owa kluczowe: beton ogniotrwa y, odporno na wstrz s cieplny, parametr R st, próby przemys owe REFRACTORY CASTABLES HIGH THERMAL SHOCK RESISTANCE New lowcement refractory castables characterised by high thermal shock resistance have been developed. Samples of refractory castables based on various aggregates (cordierite grog, quartz glass, chamotte grog) with alumina cement were prepared. Their basic properties were determined such as apparent density, open porosity, cold crushing strength and shrinkage. Castables resistance to thermal shock was also determined in traditional heating and cooling tests. The investigations have revealed that the obtained refractory castables display better properties after ring than conventional chamotte ones (BOS 135), which until now have been used in linings for coking chamber doors. Compared to BOS 135, the new lowcement castables are characterized by higher cold crushing strength, lower open porosity, lower shrinkage and considerably higher thermal shock resistance. The R St parameter for the obtained materials has also been calculated on the basis of the measured values of the work of fracture, dynamic Young s modulus and thermal expansion coef cient. Results of calculations revealed that quartz glassbased castable had highest value of parameter R st. The value of R St was compared to the results obtained in heating and cooling tests. Industrial tests were conducted for the developed castables, which were used in the lining of the pusher furnace in Euroblacha S.A. in Ruda l ska and in the lining of the coking chamber door in ZK Radlin. The trials demonstrated that the performance of the new refractory castables was satisfactory and ful lled the operational conditions. As a result of application of new castables, the following lifetime was obtained: in the lining of the coking chamber door 29 months and still, and in the lining of manoeuvring windows in the pusher furnace 25 months and still. Keywords: Refractory castable, Thermal shock resistance, R st parameter, Industrial tests 1. Wst p W wielu urz dzeniach cieplnych stosuj cych wy o enie ogniotrwa e, trwa o tego wy o enia i w konsekwencji koszty zwi zane z jego u ytkowaniem zale od parametrów jako ciowych zastosowanych materia ów ogniotrwa ych. Wed ug danych literaturowych, jedn z g ównych przyczyn zatrzymywania urz dze cieplnych, zwi zanych ze zniszczeniem wy o enia ogniotrwa ego, jest zbyt ma a odporno stosowanych wyrobów ogniotrwa ych na nag e zmiany temperatury. Z powodu zbyt ma ej odporno ci na wstrz sy cieplne wy o e ogniotrwa ych ok. 30 % wymurówek urz dze cieplnych ulega zniszczeniu i jest zatrzymywana do remontów ceramicznych. 626

2 BETONY OGNIOTRWA E O DU EJ ODPORNO CI NA WSTRZ SY CIEPLNE Spo ród wielu urz dze cieplnych, w których wymurówka nara ona jest na cz ste wstrz sy cieplne, nale y wymieni obmurze regeneratorów oraz drzwi komór w bateriach koksowniczych, obmurze pieców grzewczych (pokrocznych, przepychowych) i pieców do obróbki cieplnej w strefach wysadowych, a tak e obmurze górnego obszaru cian i pokrywy pieców wg bnych eksploatowanych w hutnictwie elaza i stali. Tradycyjnie, jako wy o enie ogniotrwa e drzwi komór koksowniczych stosuje si wyroby szamotowe w gatunku As lub prefabrykaty z szamotowego betonu ogniotrwa ego w gatunku BOS 135. W asno ci tych materia ów przedstawiono w Tabeli 1. Tabela 1. W asno ci wyrobów w gatunku As i betonu ogniotrwa ego BOS 135. Table 1. Properties of As grade bricks and BOS 135 castable. W asno Wyroby As Beton ogniotrwa y BOS 135 Wytrzyma o na ciskanie [MPa] G sto pozorna [g/cm 3 ] 2,1 1,8 2,0 Porowato otwarta [%] OWT [ilo zmian 950 Cwoda] Wyroby te charakteryzuj si jednak ma odporno ci na wstrz sy cieplne, co prowadzi do przy pieszonego zu ycia wy o enia ogniotrwa ego drzwi komór koksowniczych. Na Rys. 1. przedstawiono zniszczenia powsta e w wy o eniu wykonanym z betonu ogniotrwa ego BOS 135 w trakcie eksploatacji komory. Rys. 1. Wy o enie drzwi komory koksowniczej wykonane z betonu ogniotrwa ego BOS 135, zniszczone w wyniku eksploatacji. Fig. 1. Lining of the coking chamber door made of castable BOS 135, destroyed by exploitation. W ostatnim czasie wdro ono do stosowania prefabrykaty z betonu ogniotrwa ego zawieraj cego kruszywo z kwarcytu topionego. Rozwi zanie to pozwoli o zwi kszy trwa o wy o enia drzwi komór koksowniczych [1]. Odporno na wstrz sy termiczne (OWT) wyra a odporno materia u na niszcz ce dzia anie napr e powstaj cych w materiale w wyniku gradientu temperatury w czasie nagrzewania lub ch odzenia. Ogrzanie materia u wi e si z jego rozszerzaniem tym wi kszym, im wi ksz warto ma wspó czynnik rozszerzalno ci cieplnej. Je eli wskutek szybkiego nagrzewania (lub ch odzenia) poszczególne cz ci danego tworzywa osi gaj ró n temperatur to wówczas nierównomierne rozszerzanie si powoduje generowanie napr e mechanicznych na granicach tych obszarów. Im wi kszy gradient temperatury i wy sza warto wspó czynnika rozszerzalno ci cieplnej, tym wi ksze napr enia cieplne powstaj w danym materiale. Je eli przekrocz one wytrzyma o materia u, powoduj jego sp kanie lub ca kowit destrukcj. Oprócz napr e wynikaj cych z gradientu temperatury w wielofazowych materia ach istnieje jeszcze dodatkowe ród o napr e. S nim zmiany obj to ci poszczególnych faz tworz cych dany wyrób. Poniewa ka da faza w mniejszym lub wi kszym stopniu odznacza si inn rozszerzalno ci ciepln, to na granicy rozdzia u tych faz równie s generowane napr enia mechaniczne. Do tego mog powstawa napr enia jako wynik przemian polimor cznych, zwi zanych ze zmian obj to ci [2]. W literaturze znale mo na wiele sposobów okre lania odporno ci na wstrz s termiczny. Jedna grupa metod oparta jest na ogrzewaniu i ch odzeniu próbek o ró nych kszta tach i wymiarach [36]. Ró na jest te temperatura ich ogrzewania i ch odzenia (odmienne media ch odz ce) oraz kryteria okre laj ce wielko odporno ci na nag e zmiany temperatury. Z kolei inna grupa metod wykorzystuje obliczenia do wyznaczania odporno ci na wstrz s cieplny [7, 8]. Podstaw tych oblicze s wytrzyma o mechaniczna materia u poddanego wstrz som cieplnym, jego modu spr ysto ci, liczba Poissona, wspó czynnik rozszerzalno ci cieplnej, przewodno cieplna, g sto, ciep o w a ciwe i energia p kania. Parametrami okre laj cymi wielko OWT s natomiast wspó czynniki odporno ci na p kanie (na powstawanie mikrop kni ) R, R i R oraz odporno ci na zniszczenie (na rozprzestrzenianie si p kni ) R, R i R st. Badania obejmuj ce porównanie obliczonego parametru R st z ilo ci cykli grzania i ch odzenia wykaza y, e parametr ten mo e s u y do szacowania OWT w przypadku materia ów ogniotrwa ych [9]. W ramach niniejszej pracy przedstawiono wyniki bada nad opracowaniem niskocementowych betonów ogniotrwa ych, charakteryzuj cych si wysok odporno ci na wstrz s cieplny. Omówiono równie wyniki stosowania opracowanych betonów w obmurzu pieca przepychowego w Euroblacha S.A. w Rudzie l. oraz w obmurzu drzwi komory koksowniczej w ZK Radlin. 2. Cz badawcza Baz surowcow do otrzymania nowych zmody kowanych betonów ogniotrwa ych by y palonka kordierytowa, palonka szamotowa, szk o kwarcowe i cement glinowy jako rodek wi cy oraz dodatki spiekaj ce i up ynniaj ce. Próbki betonów przygotowano wg normy PNEN 14025: Nieformowane wyroby ogniotrwa e. Cze 5: Przygotowanie i obróbka próbek do bada. Zgodnie z t norm sk adniki mieszanek betonowych mieszano w mieszadle laboratoryjnym przez 1 minut, a nast pnie z wod przez 2 minuty. Próbki formowano przez wibrowanie na laboratoryjnym stole wibracyjnym przez 30 sekund. Wymiary próbek wynosi y 230 x 64 x 64 mm (pó prostki do oznacze wytrzyma o ci na ciskanie, g sto ci pozornej, porowato ci otwartej, skurczliwo ci i przewodno ci cieplnej), 150 x 25 x 25 mm MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 63, 3, (2011) 627

3 I. MAJCHROWICZ, J. BARA SKI, J. WITEK, T. LIWA, E. ORLIK (belki do oznacze rozszerzalno ci cieplnej, modu u spr ysto ci i pracy p kania) i h = 50 mm x = 50 mm (walce do oznacze odporno ci na wstrz s cieplny). Po zaformowaniu, z próbkami post powano w ten sposób, e pozostawiono je na okres 48 godzin w worku foliowym (24 godziny w formach i 24 godziny po wyj ciu z form). Nast pnie próbki suszono w temperaturze 110 C przez 24 godziny i wypalono w temperaturze 1300 C przez 5 godzin. Nast pnie pó prostki poci to na kostki o wymiarach 64 x 64 x 64 mm. Oznaczono podstawowe w asno ci próbek takie jak skurczliwo, g sto pozorna i porowato otwarta (wg PNEN 9931:1998), oraz wytrzyma o na ciskanie (wg PNEN 9935:2001) próbek surowych, wysuszonych i wypalonych. Okre lono ponadto nast puj ce w asno ci próbek wypalonych: rozszerzalno ciepln (wg IBC71 wyd. 4), modu spr ysto ci w temperaturze 950 C metod statyczn, prac p kania w temperaturze 950 C za pomoc urz dzenie HMOR 422 NETZSCH (szybko deformacji 20 m/min., napr enie 2500 N) oraz odporno na nag e zmiany temperatury przy ogrzewaniu do 950 C i studzeniu w wodzie (wg instrukcji badawczej IBC111/wyd. 3). Wyniki oznacze modu u spr ysto ci, pracy p kania i rozszerzalno ci cieplnej pos u y y do obliczenia parametru wstrz su cieplnego R st. 3. Wyniki bada i ich omówienie W Tabeli 2 przedstawiono warto ci podstawowych w asno ci próbek betonów, a w Tabeli 3 wyniki oznacze odporno ci na wstrz s cieplny, ogniotrwa o ci pod obci eniem i liniowej rozszerzalno ci cieplnej badanych materia ów. Analizuj c w asno ci próbek betonów nale y stwierdzi, e charakteryzowa y si one zadowalaj cymi w asno ciami zycznymi, odpowiedni ogniotrwa o ci pod obci eniem wynosz cym 0,2 MPa, niewielk skurczliwo ci po wypaleniu w temperaturze 1300 C przez 5 h (co wiadczy o o sta o ci obj to ci tych wyrobów w ca ym, szerokim zakresie temperatur ich pracy), wysok wytrzyma o ci na ciskanie oraz doskona odporno ci na wstrz sy cieplne. Na podkre lenie zas uguje ma a warto rozszerzalno ci cieplnej. Mo na oczekiwa, e napr enia cieplne powstaj ce w wymurówce wykonanej z badanych betonów b d niewielkie, co zagwarantuje uzyskanie wysokiej trwa o ci obmurzy. Oznaczenia odporno ci na wstrz sy cieplne, wykonane metod ogrzewania do 950 C i studzenia w wodzie (wg instrukcji badawczej IBC111/wyd.3), pokaza y wysok odporno wszystkich badanych betonów, wynosz c powy ej 35 cykli. Badania te zako czono na 35. cyklu ogrzewania i ch odzenia, ze wzgl du na ich czasoch onno. W celu porównania odporno ci na wstrz sy cieplne badanych betonów pos u ono si obliczeniem parametru R st dla temperatury 950 C. Parametr R st, zaproponowany przez Hasselmana, okre la stabilno p kni powsta ych w wyniku napr e cieplnych, a jego warto oblicza si z warto ci pracy p kania ( WOF ), modu u Younga (E) i rozszerzalno ci cieplnej ( ) wg wzoru: WOF R (1) s t 2 E Du a warto parametru R st charakteryzuje materia y o du ej odporno ci na wstrz s cieplny. Tabela 2. Wytrzyma o na ciskanie, g sto pozorna, porowato otwarta i skurczliwo próbek. Table 2. Cold crushing strength, bulk density, open porosity and shrinkage of samples. Rodzaj kruszywa Temperatura obróbki Wytrzyma o na ciskanie [MPa] G sto pozorna [g/cm 3 ] Porowato otwarta [%] Skurczliwo [%] Palonka kordierytowa 38,5 55,7 1,95 1,96 12,2 17,0 0,47 Szk o kwarcowe 52,0 48,5 2,00 2,02 12,1 14,0 0,20 Palonka kordierytowa + szk o kwarcowe Palonka kordierytowa + palonka szamotowa + szk o kwarcowe 49,0 52,7 1,98 2,00 10,3 13,6 0,27 56,0 58,0 2,10 2,12 12,9 16,8 0,15 Tabela 3. Odporno na wstrz s cieplny, ogniotrwa o pod obci eniem i liniowa rozszerzalno cieplna próbek. Table 3. Thermal shock resistance, refractoriness under load and linear thermal expansion of samples. Rodzaj kruszywa OWT [ilo zmian] Palonka kordierytowa > 35 Szk o kwarcowe > 35 Palonka kordierytowa + szk o kwarcowe > 35 Palonka kordierytowa + palonka szamotowa + szk o kwarcowe > 35 Ogniotrwa o pod obci eniem [ C] t 0, t t 0, t t 0, t t 0, t Rozszerzalno cieplna liniowa [%] w 950 C w 1200 C +0,34 +0,68 +0,37 +0,29 +0,47 +0,52 +0,68 +0, MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 63, 3, (2011)

4 BETONY OGNIOTRWA E O DU EJ ODPORNO CI NA WSTRZ SY CIEPLNE Parametr Rst ,92 30,22 28,91 22,01 PK SK PK+SK PK+PS+SK Symbol próbki Rys. 2. Wielko parametru R st badanych betonów. Fig. 2. Parameter R st of the studied castables. Na Rys. 2. przedstawiono warto ci parametru R st badanych betonów, wyznaczone na podstawie pomiarów pracy p kania, modu u Younga i rozszerzalno ci cieplnej w temperaturze 950 C. Obliczenia wykaza y, e warto parametru R st badanych betonów waha a si w granicach 22,01 30,22 K m 1/2. Beton na bazie szk a kwarcowego (SK) posiada najwi ksz warto parametru R st. Zbli one, cho nieco ni sze warto ci tego parametru charakteryzowa y beton zawieraj cy palonk kordierytow (PK) oraz palonk kordierytow, palonk szamotow i szk o kwarcowe (PK + PS + SK). Natomiast najmniejsze R st stwierdzono w przypadku betonu na bazie palonki kordierytowej i szk a kwarcowego (PK + SK). Mo na stwierdzi, e beton SK posiada najwi ksz odporno na wstrz s cieplny. Parametry jako ciowe badanych wyrobów spe nia y rzeczywiste przemys owe warunki ich pracy w obmurzu hutniczych pieców grzewczych i pieców do obróbki cieplnej w strefach wysadowych oraz w obmurzu drzwi komór koksowniczych. 4. Próby przemys owe W celu okre lenia zachowania si opracowanych betonów w warunkach przemys owych, przeprowadzono próby zastosowania tych materia ów w obmurzu pieca przepychowego w Euroblacha S.A. w Rudzie l skiej oraz w obmurzu drzwi komory koksowniczej w Zak adach Koksowniczych Radlin S.A. Z betonu na bazie szk a kwarcowego oraz na bazie szk a kwarcowego oraz palonek kordierytowej i szamotowej wykonano wymurówk okien manewrowych w obmurzu cian pieców przepychowych w Walcowni Blach Grubych w Euroblacha S.A.. Uformowano cznie 6 kompletów prefabrykatów betonowych, które nast pnie wysuszono i wygrzano. Wyroby na bazie szk a kwarcowego zosta y zabudowane w obmurzu dolnych okien manewrowych pieca przepychowego Nr 1 w Walcowni Blach Grubych w marcu 2009 roku, a wyroby na bazie szk a kwarcowego i palonki kordierytowej zosta y zabudowane w obmurzu górnych okien manewrowych, jako kszta tki podporowe w piecu przepychowym Nr 2 w Walcowni Blach Grubych w maju 2009 roku. Sposób zabudowy i usytuowania próbnych prefabrykatów betonowych w oknach manewrowych grzewczych pieców przepychowych przedstawiono na Rys. 3. W ci gu dotychczasowego okresu pracy przedmiotowe wyroby betonowe z obydwu partii pracuj bez zastrze e, nie wykazuj c oznak zu ycia. Z kolei w Zak adach Koksowniczych Radlin S.A wykonano obmurze drzwi komory koksowniczej z betonu na bazie szk a kwarcowego. Uformowano komplet o miu bloków betonowych, które nast pnie wysuszono i wygrzano. Wymurówk drzwi komory koksowniczej z zastosowaniem próbnych wyrobów wykonano w listopadzie 2008 roku, a w nast pnym miesi cu w/w drzwi zosta y zamontowane od strony maszynowej w baterii koksowniczej A w ZK Radlin S.A. Z powodu braku mo liwo ci wygrzania wymurówki drzwi, by y one w stanie surowym zak adane na pracuj c komor grzewcz od strony maszynowej, gdzie temperatura w przestrzeni roboczej komory wynosi a oko o 1000 C. Po kilku dniach eksploatacji wy o enia próbnego drzwi skontrolowano stan wymurówki, oceniaj c go jako dobry nie stwierdzono adnych p kni ani uszczenia si bloków betonowych. W trakcie kontroli stanu wy o enia, wykonanej w kwietniu 2011 roku, tj. po 29. miesi cach od zabudowy, nie stwierdzono obecno ci adnych ubytków wy o enia, ani ladów jego korozji. Na Rys. 4. przedstawiono obmurze drzwi komory oraz stan wymurówki po pi ciomiesi cznej i 2,5rocznej eksploatacji. 5. Wnioski a) b) Rys. 3. Sposób zabudowy i usytuowania próbnych prefabrykatów betonowych w oknach manewrowych grzewczych pieców przepychowych: a) Nr 1 i b) Nr 2. Fig. 3. The manner of installation and localization of test precast castable units in manoeuvring windows in pusher furnaces: a) No. 1 and b) No. 2. Opracowano technologi wytwarzania nowych, mody kowanych wyrobów opartych na wi zaniu hydraulicznym, MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 63, 3, (2011) 629

5 I. MAJCHROWICZ, J. BARA SKI, J. WITEK, T. LIWA, E. ORLIK a) b) c) Rys. 4. Obmurze drzwi komory koksowniczej: a) przed prac w trakcie monta u, b) po 5. miesi cach eksploatacji, c) po 29. miesi cach eksploatacji. Fig. 4. Lining of coking chamber door: a) before exploitation during installation, b) after 5 months of exploitation, c) after 29 months of exploitation. o ma ej rozszerzalno ci cieplnej i wysokiej odporno ci na wstrz sy cieplne. Technologia wytwarzania nowych wyrobów ogniotrwa ych oparta jest na wykorzystaniu palonki kordierytowej, palonki szamotowej, szk a kwarcowego oraz na cemencie wysokoglinowym, jako rodku wi cym. W porównaniu do tradycyjnie stosowanego w piecach koksowniczych szamotowego betonu ogniotrwa ego, nowe materia y posiada y lepsze w asno ci zyczne, mechaniczne i OWT. Opracowane wyroby charakteryzowa a bardzo wysoka warto parametru R st, potwierdzaj ca ich wysok odporno na wstrz sy cieplne, przy czym warto ci R st by y zbli one w przypadku betonów z udzia em szk a kwarcowego, jak i palonki kordierytowej, palonki szamotowej i szk a kwarcowego. Próby przemys owego stosowania informacyjnych partii nowych wyrobów wykaza y, e ich warto ci u ytkowe s bardzo wysokie dotyczy to ich wysokiej odporno ci na niszcz ce oddzia ywanie rodowiska pracy, w tym wysokiej odporno ci na nag e zmiany temperatury. Uzyskano nast puj c trwa o : w obmurzu drzwi komór koksowniczych 29 miesi cy i nadal, w obmurzu okien manewrowych w grzewczych piecach przepychowych 25 miesi cy i nadal. Literatura [1] Zg oszenie patentowe P [2] Paw owski S., Serkowski S.: Materia y ogniotrwa e. W asno ci i zastosowanie w urz dzeniach przemys owych, Tom I, Wyd. SITPH, Gliwice, (1996). [3] Harada T.: Thermal shock resistance equipment, Taikabutsu Overseas, 13, (1993), 44. [4] Kataoka M., Kanda M.: Evaluation Techniques for Monolithic Refractories, Taikabutsu Overseas, 17, (1997), [5] Andersson T., Rowcliffe D. J.: Indentation Thermal Shock Test for Ceramics, J. Am. Ceram. Soc., 79, (1996), [6] Takai M.: Evaluation Techniques for Shaped Refractories Used in Continuous Casting Taikabutsu Overseas, 17, (1997), [7] Cotterell B., Ong S. W., Qin C.: Thermal shock and size effects in castable refractories, J. Am. Ceram. Soc., 78, (1995), [8] Hasselman D. P. H.: Thermal stress resistance parameters for brittle refractory ceramics: a compendium Am. Ceram. Soc. Bull., 49, (1970), [9] Wojsa J., Wrona A., Czechowska K.: Praca p kania a odporno materia ów na wstrz sy termiczne ceramiki ogniotrwa ej, Ceramika, 84, (2004), Otrzymano 5 sierpnia 2011; zaakceptowano 14 wrze nia MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 63, 3, (2011)