ENCYKLOPEDIE INTERNETOWE JAKO ŹRÓDŁO INFORMACJI O SZTUKACH PIĘKNYCH [INTERNET ENCYCLOPEDIAS AS A SOURCE OF INFORMATION ON FINE ARTS]

Transkrypt

1 Stanisława Kurek-Kokocińska, Piotr Szeligowski Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Łódzki szelka@tlen.pl ENCYKLOPEDIE INTERNETOWE JAKO ŹRÓDŁO INFORMACJI O SZTUKACH PIĘKNYCH [INTERNET ENCYCLOPEDIAS AS A SOURCE OF INFORMATION ON FINE ARTS] Abstrakt: Celem referatu jest zdanie relacji z badań wybranych encyklopedii dostępnych w polskim Internecie pod kątem obecności, zawartości oraz treści haseł z dziedziny sztuk pięknych, tj. muzyki, sztuk plastycznych oraz literatury. Porównawcza analiza obejmuje hasła dotyczące twórców i ich dzieł ze szczególnym uwzględnieniem ilustrujących te hasła prezentacji utworów muzycznych oraz malarstwa, prowadząc do próby oceny badanych źródeł informacji. ENCYKLOPEDIE INTERNET LITERATURA MUZYKA SZTUKI PIĘKNE SZTUKI PLASTYCZNE ŹRÓDŁA INFORMACJI Abstract: The paper is aimed at presenting the findings of the survey of selected Polish encyclopedias available on the Internet. The presence and content of entries for art (music, fine arts, and literature) were analyzed. In this comparative analysis the entries for authors and their works were taken into account with special emphasis placed on presentations (particularly music and paintings), which accompanies the entries. It resulted in an attempt to evaluate the examined sources of information. ART ENCYCLOPEDIAS FINE ART INTERNET LITERATURE SOURCES OF INFORMATION * * * Encyklopedia to stała rodzajowo pozycja warsztatu informacyjnego bibliotekarza. Aktualnie dostęp do encyklopedycznych źródeł informacji o zakresie uniwersalnym uwzględnia globalne środowisko Internetu oraz tryb WWW. Warto przy tym pamiętać, że: Każda encyklopedia uwzględnia przede wszystkim sprawy własnego kraju, w różnym zaś stopniu krajów i narodów innych, zależnie od tego, z którym ojczyznę encyklopedii łączyły bliższe stosunki, albo który odegrał w dziejach ważniejszą rolę [Urbańczyk 1991, s. 66], a ( ) to, co oczywiste dla Anglika, jawi się już inaczej niemieckiemu czytelnikowi [Czubaj 2000, nr 40, s. 57]. Ukształtowane w toku dziejów kultury znaczenie encyklopedii skłania do przyjęcia postawy badawczej. Zabierając głos w dyskusji nad współczesnymi źródłami informacji, rozważymy encyklopedie internetowe w roli źródła informacji o sztukach pięknych. Na drodze porównawczej odniesiemy się do zawartości i kompozycji wybranych haseł z zakresu muzyki, malarstwa oraz literatury. Refleksja taka wydaje się konieczna z perspektywy dyscypliny, która współuczestniczy w kształtowaniu świadomego korzystania przez użytkowników z bogatych pokładów informacji elektronicznej. Na wstępie poddane badaniu źródła przedstawione zostaną w trybie sprawozdawczym. 106

2 Encyklopedie dostępne w polskich portalach to osobno zorganizowane systemy wiedzy. Każdy z nich identyfikuje własny tytuł: Encyklopedia Internautica (Interia), Encyklopedia Wiem (Onet), Wikipedia.Wolna Encyklopedia (Wikipedia), Internetowa Encyklopedia PWN (Wirtualna Polska). Encyklopedie obecne w sieci wykazują związki z wydawnictwami encyklopedycznymi istniejącymi w innej postaci. Jednoznacznie o genezie tego źródła w portalu WP zaświadcza komunikat obecny pod treścią wyświetlanych haseł: Encyklopedia PWN Wydawnictwo Naukowe PWN S.A. (...). Brak bliższych danych nie pozwala dokładniej określić relacji pomiędzy edycjami. Internautica czerpie z obecnej na rynku wydawniczym Popularnej encyklopedii powszechnej. W portalu Interia można przeczytać: Encyklopedię przygotowano przy współpracy z wydawnictwem Pinnex. Encyklopedia Wiem ma ścisły związek z Multimedialną encyklopedią powszechną. W opisie zamieszczonym w portalu pn. Informacja o produktach czytamy: Użytkownicy płytowej wersji WIEM 2005 mogą skorzystać ze specjalnej oferty na zakup dostępu do codziennie aktualizowanej internetowej wersji Encyklopedii, znajdującej się na stronach portalu wiedzy Onet.pl ( ). Dalsze objaśnienie stanowi tekst pojawiający się pod wyświetlanym hasłem: Encyklopedia WIEM została opracowana na podstawie Popularnej Encyklopedii Powszechnej Wydawnictwa Fogra ( ). Część haseł encyklopedycznych w Onet.pl powołuje się na inne źródła drukowane i elektroniczne, tj. słowniki oraz utrwalone wywiady (czaty). Wikipedia nie posiada związków z określonym istniejącym źródłem informacji. Powstaje na bieżąco, pozwalając włączyć się do grona autorskiego osobom zainteresowanym i czującym się na siłach. Użytkownik, nie odszukawszy żądanego przez siebie hasła, odczytuje tu skierowane do niego słowa: W Wikipedii nie ma jeszcze artykułu o tytule [tu pojawia się żądane hasło]. Jeśli chcesz pomóc w rozwoju Wikipedii, możesz napisać go poniżej. Gdy skończysz, naciśnij Zapisz. ( ) Jeśli nie chcesz utworzyć tego artykułu nie umieszczaj nic, wciśnij po prostu Wstecz. Konkludując: nasuwa się, że encyklopedie internetowe z natury rzeczy budzić mają zaufanie użytkownika. Zapewniają pozyskanie różnorodnych wiadomości, nie zawsze informując o kolejnych poziomach metainformacji w łańcuchu dostępu do wiedzy. Oddziaływaniu na odbiorcę służyć mogą dane ilościowe. Na stronie Internautiki czytamy: Największa i najbardziej przyjazna encyklopedia w polskim Internecie, umożliwiająca przeszukiwanie bazy ponad haseł ( ). W opisie Encyklopedii Wiem podano: Encyklopedia zawiera obszerną bazę, 125 tysięcy haseł ( ).Wikipedia, jak można dowiedzieć się z zamieszczonej tam informacji, stanowi: Projekt [który] ma na celu stworzenie największej wielojęzycznej, dostępnej dla wszystkich encyklopedii.( ) Chociaż do tej pory napisano już haseł, nadal wiele pozostaje do zrobienia. Ten rodzaj danych pominięty został w portalu WP. Zorganizowana w strukturę bazy danych wiedza wymaga koniecznych narzędzi dostępu. Na ogół jest możliwość wpisania w okno dialogowe frazy, która ukierunkowuje przeszukiwanie zawartości encyklopedii. Istnieje też opcja wyboru z wyświetlanej kolejno porcjami listy haseł. Inną drogę otwierają skupienia haseł w obrębie działów i poddziałów, pozwalające zawężać zakres poszukiwań. Pewne możliwości stwarza postępowanie w ślad za obecnymi odsyłaczami lub też wykorzystywanie nazw, np. osobowych, występujących w treści hasła, a nie posiadających statusu hiperłącza; ich ponowne wprowadzenie w okno dialogowe pozwala kontynuować wyszukiwanie. Dalej przedstawione zostaną obserwacje użytkownika poszukującego w encyklopedii wiedzy na temat muzyki, malarstwa oraz literatury w okresie romantyzmu; taki opis pozwoli wskazać właściwości poszczególnych systemów encyklopedycznych. 107

3 Encyklopedie internetowe, o których mowa, oferują dostęp do wiedzy o muzyce na podstawie odszukanych następujących haseł: Tab. 1 Zestawienie haseł tytułowych na temat muzyki w okresie Romantyzmu PWN WIEM ROMANTYZM; w ramach hasła fragment zat. MUZYKA ROMANTYZM W MUZYCE ROMANTYZMU MUZYKA MUZYKA ROMAN- TYCZNA Analiza zawartości haseł przynosi określone uwagi. Przygotowane zestawienie ilustruje ważniejsze podobieństwa i różnice zaistniałe w badanych encyklopediach. Tab. 2 Zestawienie wybranych elementów zawartości haseł na temat muzyki w okresie Romantyzmu PWN Przywołane nazwy osób 1 przedstawicieli epoki; nie Berlioz H. 2 Brahms J. Chopin F. Franck C. Liszt F. Mahler G. Mendelssohn-Bartholdy F. Moniuszko S. Musorgski M. Paganini N. Rimski-Korsakow N. Schubert F. Schumann R. Strauss R. Wagner R. Wolf H. Przywołane gatunki muzyczne charakterystyczne dla epoki; nie funkcjonują jako dramat muzyczny; msza; oratorium; pieśń; poemat symfoniczny; sonata; suita; symfonia; symfonia programowa; uwertura; wariacje Przywołane nazwy osób przedstawicieli epoki; funkcjonują jako BERLIOZ H. Liszt F. Wagner R. Przywołane gatunki muzyczne charakterystyczne dla epoki; ballady; fantazje; poemat symfoniczny; sonaty; wokalistyka solowa WIEM Przywołane nazwy osób przedstawicieli epoki; funkcjonują jako BELLINI V. BERLIOZ H. BRAHMS J. CZAJKOWSKI P.I. DONIZETTI G. DVOŘÁK A.L. LISZT F. MASSENET J. MENDELSSOHN F. MEYERBEER G. MONIUSZKO S. RIMSKI-KORSAKOW N.A. ROSSINI G. SCHUBERT F. SCHUMANN R. SMETANA B. STRAUSS R. VERDI G. WAGNER R. WEBER C.M. VON WOLF H. Przywołane gatunki muzyczne charakterystyczne dla epoki; MAZURKI NOKTURNY OPERA PIEŚNI POEMAT SYMFONICZNY SYMFONIA PROGRAMOWA WALCE Przywołane nazwy osób przedstawicieli epoki; funkcjonują jako BERLIOZ H. BRAHMS J. BRUCKNER A. CZAJKOWSKI P. DWORAK A. GRIEG E. LISZT F. MAHLER G. MENDELSSOHN F. MONIUSZKO S. MUSORGSKI M. PAGANINI N. SAINT-SAENS K. SCHUBERT F. SCHUMANN R. SMETANA B. STRAUSS R. WAGNER R. WEBER K.M. WIENIAWSKI H. Przywołane gatunki muzyczne charakterystyczne dla epoki; ETIUDY KAPRYSY KONCERT OPERY PIEŚNI 1 W niniejszym i w kolejnych zestawieniach pisownia nazwisk zgodna z zapisem obecnym w encyklopediach. 2 W niniejszym i w kolejnych zestawieniach alfabetyczny porządek wymienianych nazw. 108

4 Do ewidentnych różnic dotyczących zawartości rozpatrywanych haseł oraz ich nasycenia łącznikami hipertekstowymi, dodać należy dalsze spostrzeżenia. Tab. 3 Zestawienie wybranych elementów budowy haseł na temat muzyki w okresie Romantyzmu PWN Brak odsyłaczy wewnętrznych Brak odsyłaczy zewnętrznych Brak ilustracji muzycznych Odsyłacze wewnętrzne zobacz również obecne w haśle głównym [6 odsyłaczy] oraz w hasłach osób, np. F. Chopin [106 odsyłaczy], H. Berlioz [16 odsyłaczy]; odsyłacz zobacz tabelę obecny w haśle F. Chopin pn. Laureaci Międzynarodowych konkursów im. F. Chopina Brak odsyłaczy zewnętrznych Brak ilustracji muzycznych WIEM Odsyłacze wewnętrzne inne na ten temat obecne w haśle głównym [53 odsyłacze] oraz w hasłach osób, np. B. Smetana [16 odsyłaczy], F. Chopin [164 odsyłacze] Odsyłacze zewnętrzne pn. odwiedź w Internecie obecne w hasłach osób: - Fundacja chopinowska w USA DONIZETTI D. - Donizetti Domenico Gaetano Maria ROSSINI G. - Rossini Gioacchino Opery STRAUSS R. - Strauss Richard Site; - Strauss Richard Opery VERDI G. - Verdi Giuseppe WAGNER R. - Wagner Richard - Opery Ilustracje muzyczne: łącznie: 20, z czego 6 występuje w haśle głównym, pozostałe w hasłach osób Odsyłacze wewnętrzne zobacz też obecne w haśle głównym [38 odsyłaczy] oraz w hasłach osób, np. F. Chopin [46 odsyłaczy], P. Czajkowski [77 odsyłaczy] Odsyłacze zewnętrzne pn. linki zewnętrzne obecne w hasłach osób: - Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina; - Towarzystwo imienia Fryderyka Chopina w Warszawie; - Fundacja Chopina w USA; - Strona internetowa o Fryderyku Chopinie po polsku; SCHUBERT F.P. - Utwory Schuberta wg katalogu O.E. Deutscha; - Notes on Franz Schubert by pianist Bart Berman; - The Schubert Institute (UK); MENDELSSOHN F. - FELIX MENDELSSOHN (po angielsku) CZAJKOWSKI P. - Czajkowski w Encyklopedii Kompozytorów Ilustracje muzyczne: łącznie: 1 Ilość, a zwłaszcza identyfikacja ilustracji muzycznych i graficznych w haśle głównym oraz w hasłach osób przedstawicieli muzyki Romantyzmu zasługuje na osobną uwagę. W Encyklopedii Wiem ilustracje muzyczne wystąpiły w 10 spośród 22 haseł kompozytorów, dotycząc następujących osób [w nawiasie ilość fragmentów]: 109

5 Berlioz [1], Brahms [4], Chopin [5], Czajkowski [1], Liszt [1], Mendelssohn [1], Rossini [1], Schumann [1], Schubert [3], Verdi [2]. Opisu ilustracji dokonano na dwóch niejako poziomach, skróconym i rozwiniętym, skróconą identyfikację napotyka użytkownik przed wyborem utworu do odsłuchania, rozwiniętą przed uruchomieniem odtwarzania zapisu muzycznego (np. w haśle CHOPIN FRYDERYK opis skrócony: Chopin F., Walc cis-moll op. 64 ; opis rozwinięty: Fryderyk Chopin, Walc cis-moll op. 64, kompozycja cyklu 3 Walców, ). Wikipedia ilustrująca dźwiękowo hasło MODEST MUSORGSKI, w opisie fragmentu uwzględniła następujące dane: Obrazki z wystawy cykl fortepianowy. Ilustracje graficzne haseł twórców muzyki Romantyzmu na ogół przedstawiają portret kompozytora; odbiorca często nie dowiaduje się tego, kim był twórca wizerunku. Nierzadko ilustrują tekst hasła fotografie pomników, grobowców, rzeźb, rzadziej fragmentów dzieł. Poniższe zestawienie unaoczni poczynione obserwacje. Tab. 4 Zestawienie dotyczące ilustracji graficznych haseł na temat muzyki w okresie Romantyzmu PWN WIEM Brak ilustracji graficznych Ilustracje graficzne, tj. podpisane portrety autorstwa malarzy oraz fotografie w hasłach osób: BERLIOZ H. Paul Sieffert, Louis Hektor Berlioz, 1907 Eugenie Delacroix, portret Fryderyka Chopina fotografie: Pokój Chopina w Nohant Rękopis Mazura Fryderyka Chopina Ilustracje graficzne, tj. nie podpisane portrety w hasłach osób: SCHUBERT F.P. SCHUMANN R. VERDI G. Ilustracje graficzne, tj. podpisane i nie podpisane por-trety i fotografie osób, miejsc, dzieł w hasłach osób: - nie podpisane portrety CZAJKOWSKI P. GRIEG E. MAHLER G. MENDELSSOHN F. MUSORGSKI M. PAGANINI N. SCHUBERT F. SCHUMANN R. SMETANA B. STRAUSS R. WAGNER R. - podpisane fotografie: FRYDERYK CHOPIN: - Pomnik Szopena w warszawskich Łazienkach - Grób Szopena na paryskim cmentarzu Père Lachaise STANISŁAW MONIUSZKO: - Popiersie Stanisława Moniuszki w Poznaniu Porównawczą analizę warto uzupełnić uwagami wskazującymi rozwiązania swoiste. Z tego punktu widzenia wyróżnia się Wolna encyklopedia. Hasła kompozytorów cechuje tu różnorodność, o czym decyduje w dużym stopniu ich ujęcie. Dla przykładu: hasła poświęcone S. Moniuszce, R. Wagnerowi oraz F. Chopinowi są niejednorodne. Biogram Moniuszki jest zwarty, podana niezbędna faktografia, osobno wyliczone dzieła. Postać Wagnera przedstawiona została z uwzględnieniem szerszego tła. Prezentacja dokonań Chopina to odrębna monografia uporządkowana Spisem treści (rozbudowany hipertekst) z dołączonym m.in. kalendarium i bibliografią przedmiotową, oceną dorobku. Internetowe łączniki dodane do haseł istotnie wzbogacają podane wiadomości, stwarzając np. możliwość zapoznania się z tekstami libretta oper Moniuszki (np. Straszny dwór). Niepospolitą 110

6 propozycją Wolnej encyklopedii są fragmenty wypowiedzi znanych osób ujęte w podzbiór pn. Wikicytaty; odpowiednia kolekcja cytatów F. Chopina uzupełnia hasło kompozytora w tej Encyklopedii. Zawartość haseł poświęconych twórcom muzyki romantycznej nasunęła pewne obserwacje dotyczące potraktowania w encyklopediach dokonań z obszaru malarstwa oraz twórczości literackiej epoki. Sugestywnemu zaprezentowaniu dalszych rezultatów badania polskich encyklopedii dostępnych przez sieć Internet posłuży zestawienie. Tab. 5 Zestawienie wybranych elementów zawartości i budowy haseł na temat malarstwa w okresie Romantyzmu PWN WIEM Hasło: ROMANTYZM; w ramach hasła fragment zat. SZTUKA Przywołane nazwy osób Blake W. Constable J. Delacroix F. Friedrich C.D. Füsele H. Géricault T. Goya F. Michałowski P. Rude F. Runge Ph. O. Turner W. nazwy zbiorowe hiperłącza Nazareńczycy Hasło: ROMANTYZMU SZTUKA Przywołane nazwy osób BLAKE W. CONSTABLE J. DELACROIX F FRIEDRICH C.D. GOÝA F. MICHAŁOWSKI P. TURNER W. nazwy osób hiperłącza Géricault T. Runge Ph. O. Füssle J.H. [brak hasła] nazwy zbiorowe hiperłącza Nazareńczycy Hasło: ROMANTYZM W SZTUKACH PLASTYCZNYCH Przywołane nazwy osób BARYE A.L. BLAKE W. CONSTABLE J. D`ANGERS P.J.D. DAUMIER H. DELACROIX E. FRIEDRICH C.D. GERICAULT T. GOYA F. GROTTGER A. MICHALOWSKI P. ORLOWSKI A. OVERBECK J.F. PFORR F. PIRANESI G. ROBERT. H. RODAKOWSKI H. RUDE F. TURNER W. Hasło: ROMANTYZM Przywołane nazwy osób FRIEDRICH C. D. RUNGE P.O. (hiperłącze w trakcie budowy) Brak ilustracji graficznych Brak odsyłaczy zewnętrznych Ilustracje graficzne malarstwa: łącznie 12, tj. w haśle głównym: 2 w hasłach malarzy epoki: 10 Brak odsyłaczy zewnętrznych nazwy zbiorowe hiperłącza BARBIZOŃCZYCY BATALISTYKA BIEDERMAIER NAZAREŃCZYCY Ilustracje graficzne malarstwa, fotografie miejsc: łącznie w hasłach malarzy epoki: 11 Odsyłacz zewnętrzny odwiedź w Internecie obecny w haśle MI- CHAŁOWSKI P. - Kultura polska Brak ilustracji graficznych Brak odsyłaczy zewnętrznych 111

7 Niektóre encyklopedie przybliżają użytkownikowi twórczość malarzy epoki, zamieszczając stosowne ilustracje. W Encyklopedii Internautica spośród przywołanych siedmiu twórców (hasła osobowe jako hiperłącza), zilustrowana została praca sześciorga [w nawiasie ilość ilustracji], tj. CONSTABLE [1], DELACROIX [1], FRIEDRICH [1], GOÝA [3], MICHAŁOWSKI [2], TURNER [2]. Encyklopedia Wiem na 19 haseł osobowych oraz 4 zbiorowe twórców malarstwa romantycznego, zilustrowała 7 haseł, tj. DAUMIER [2], GÉRICAULT [1], GOYA [3], GROTTGER [1], ROBERT [1], TURNER [2], Millet (barbizończyk) [1]. Charakterystykę encyklopedii, które zostały już w tym tekście w znacznym stopniu zaprezentowane, skoncentrujemy teraz na zagadnieniu z twórczości A. Mickiewicza. Postać i dzieła wieszcza opisują hasła obecne w każdej z czterech encyklopedii. Przyczynek do ukazania odmienności oraz szczegółowości tych źródeł informacji stanowi analiza wyników wyszukiwawczych dla frazy PAN TADEUSZ. Tab. 6 Zestawienie ilości haseł uzyskanych na podstawie frazy PAN TADEUSZ PWN WIEM WIKIPEDIA Ilość odpowiedzi: 65 Ilość odpowiedzi: 1268 Ilość odpowiedzi: 676 Ilość odpowiedzi: 1 Internetowa Encyklopedia PWN posiada w swoim zasobie hasła osobowe reżyserów filmów oraz widowisk teatralnych, ilustratorów, aktorów, właściwego autora epopei, tłumacza książki na język obcy, kompozytora utworu Pan Tadeusz. Część haseł dotyczyła zagadnień szerszych, jak: Polska.Film czy Polska.Literatura, a większość osób o imieniu Tadeusz. Hasło-tytuł utworu Mickiewicza jest obecne w Encyklopedii Internautica. W treści tego hasła wyróżniono nazwy postaci literackich jako hiperłącza. Wiele spośród wyszukanych haseł należy uznać za szum informacyjny. Wyszukiwanie na podstawie obecności słów niekiedy owocuje zaskakująco pozytywnie; np. po wpisaniu frazy SOPLICA (JACEK SOPLICA) Encyklopedia Wiem odpowiada hasłami pozostającymi w merytorycznym związku, tj. BOHATER ROMANTYCZNY oraz BOHATER UTWORU, w treści których przywołany został tytuł epopei. Choć brak w Encyklopedii Wiem osobnego hasła odnoszącego się do utworu, to fraza PAN TADEUSZ sprowadza użytkownikowi na ekran komputera hiperłącze do osobnego zbioru portalu Onet pn. Biblioteka, skąd możliwy jest dostęp do pełnej wersji tekstu dzieła. Wikipedia w odpowiedzi na wprowadzoną frazę PAN TADEUSZ przywołuje hasło odnoszące się do utworu o Soplicowie. Wymienione w treści hasła nazwy bohaterów, funkcjonują (obecnie lub w przyszłości) jako hiperłącza. Konkludując: zgromadzony i przedstawiony materiał daje podstawy, by encyklopedie internetowe uznać za źródło wiedzy przede wszystkim o twórcach sztuk pięknych. Użytkownik różnych encyklopedii otrzymuje na ten sam temat wiedzę nieidentyczną, łączoną dodatkowo w różnorakie konteksty. W tym świetle uzasadnione okazuje się korzystanie z kilku źródeł, które dopełniają się pod pewnymi względami: treściowym, bibliograficznym (wykazy piśmiennictwa obecne w encyklopedii w portalu WP), z punktu widzenia obecności materiału ilustracyjnego, muzycznego i graficznego, pod względem prezentacji treści utworów literackich oraz kierowania do pełnych tekstów, z racji występowania nieczęsto jeszcze stosowanych linków zewnętrznych, których obecność pozwala widzieć encyklopedie internetowe również jako bazy-przewodniki po merytorycznych wartościowych zasobach sieci. 112

8 Encyklopedie w typologii źródeł sytuujemy w grupie informatorów, które służą doraźnym i natychmiastowym poszukiwaniom informacji. Takie rozumienie wpisane jest też w treść definicji hasła obecnego w analizowanych tu systemach wiedzy. Obserwując encyklopedie w środowisku WWW, odnotowujemy spostrzeżenie o uzasadnionym sięganiu i cierpliwym poszukiwaniu przez użytkownika wiadomości w kilku takich źródłach równocześnie. Wykorzystane źródła i opracowania Czubaj, M. (2000). (Po)waga książki. Polityka nr 40, s Urbańczyk, S. (1991). Słowniki i encyklopedie: ich rodzaje i użyteczność. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 91 s. Internetowa Encyklopedia PWN, [odczyt: ]. Encyklopedia Internautica, [odczyt: ]. Encyklopedia Wiem, [odczyt: ]. Wikipedia.Wolna Encyklopedia, [odczyt: ]. 113