WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWARTOŒÆ ROZPUSZCZALNYCH FORM PIERWIASTKÓW

Transkrypt

1 W YW WANOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWAROŒÆ ROZUSZCZALNYCH FORM IERWIASKÓW... DOI /v x ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE SOIL SCIENCE ANNUAL Vol. 63 No 3/202: MA GORZAA NAZARKIEWICZ, JANINA KANIUCZAK Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii, Uniwersytet Rzeszowski W YW WANOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWAROŒÆ ROZUSZCZALNYCH FORM IERWIASKÓW ŒLADOWYCH W GLEBIE OWEJ HE INFLUENCE OF LIMING AND MINERAL FERILIZAION ON HE CONEN OF RACE ELEMENS SOLUBLE FORMS IN HALIC LUVISOLS FORMED FROM LOESS Abstract: he research was carried out on a permanent fertilization field in the area of the Rzeszow Foothills Region, with Haplic Luvisols formed from loess. he following plants were cultivated in a 4-year cropping system: pasture sunflower, winter wheat, potatoes and spring barley. Various mineral fertilizers NK + Mg constans and various mineral fertilization NK + Mg Ca constans were applied in the experiment. Liming was applied in the form of CaO (at the dose of 2.86 t Ca ha ). he experiment included 4 fertilizer objects, in 4 replications according to the method of random sub-blocks. Analysis of variance (ANOVA) was applied in statistic processing for a double classification: liming (A) and mineral fertilization independently of liming. As a result of the testing, it was found that liming raised the content of Cr in Ap and Bt horizons. Mineral fertilization raised the content of Co and Cr in Ap and Bt horizons and Cd and b in Bt horizon. he combined effect of liming and mineral fertilization decreased the content of Ni and Co in Ap horizon and Cd in Bt horizon and raised the content of Cr in Ap and Bt horizons and b in Bt horizon. S³owa kluczowe: gleba p³owa, wapnowanie, nawo enie mineralne, pierwiastki œladowe Key words: Haplic Luvisols, liming, mineral fertilization, trace elements WSÊ Jednym z kryteriów zmian chemicznych w œrodowisku glebowym jest zawartoœæ pierwiastków œladowych [Gworek, Jeske 996]. Naturalna ich zawartoœæ w glebach (stanowi¹ca tzw. t³o), nie ma na ogó³ ujemnego wp³ywu na iloœæ i jakoœæ uzyskanego plonu i zale na jest g³ównie od rodzaju ska³y macierzystej i sk³adu granulometrycznego [Czarnowska 996; Kabata-endias, endias 999]. Jednak podwy szona ich zawartoœæ pod wp³ywem dzia³alnoœci cz³owieka, mo e stanowiæ zagro enie dla produkcji rolniczej, czyli na terenach uprzemys³owionych, gdzie wraz ze spalinami, œciekami lub py³ami przemys³owymi dostaje siê do gleby i roœlin, i jest w³¹czana do ³añcucha pokarmowego [Gorlach, Gambuœ 2000]. Znacznie wy sz¹ zawartoœci¹ tych pierwiastków (zw³aszcza kadmu i o³owiu) charakteryzuj¹ siê miejsca zurbanizowane i trasy komunikacyjne [urski, Wójcikowska-Kapusta 980/98; Wójcikowska-Kapusta, Martyn 996; Kaniuczak 998a]. Lepszym wskaÿnikiem zanieczyszczenia gleb metalami ciê kimi od ich ca³kowitej zawartoœci jest okreœlenie zawartoœci rozpuszczalnych form metali œladowych [Gray, McLaren 2006]. Odczyn gleby jest najwa niejsz¹ spoœród w³aœciwoœci decyduj¹cych o rozpuszczalnoœci tych metali w glebie [Chuan i in. 99]. Wyniki badañ niektórych autorów [Kaniuczak 998a; Smal i in. 998; Kabata-endias, endias 999; Kaniuczak, Hajduk 2000] potwierdzaj¹ wzrost rozpuszczalnoœci, m.in. kadmu i o³owiu wskutek zakwaszenia gleby. Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu wapnowania i zró nicowanego nawo enia mineralnego NK na tle sta³ego nawo enia magnezem, w warunkach uprawy roœlin w czteroletnim zmianowaniu na zawartoœæ rozpuszczalnych form niklu, kobaltu, chromu, kadmu i o³owiu w glebie p³owej wytworzonej z lessu. oraz Download Date /27/7 6: M

2 8 M. NAZARKIEWICZ, J. KANIUCZAK MEODYKA BADAÑ Œcis³e badania polowe przeprowadzono na sta³ym polu nawozowym w miejscowoœci Krasne k. Rzeszowa, po³o onej na odgórzu Rzeszowskim na glebie p³owej, wytworzonej z lessu o sk³adzie granulometrycznym py³u ilastego. By³o to czwarte zmianowanie roœlin w œcis³ym doœwiadczeniu prowadzonym od 986 roku. Dwuczynnikowe doœwiadczenie, które za³o ono metod¹ podbloków losowanych w 4 powtórzeniach, obejmowa³o 4-letnie zmianowanie roœlin: s³onecznik pastewny, pszenica ozima, ziemniaki, jêczmieñ jary. ierwszym czynnikiem by³o wapnowanie (A), a drugim nawo enie mineralne niezale nie od wapnowania, po 4 obiektów nawozowych w ka - dym powtórzeniu. odstawowy poziom nawo enia mineralnego ( ) zastosowany pod poszczególne roœliny wynosi³: N 8020 kg ha, 34,9 43,6 kg ha, K 8332,8 kg ha. Roœliny uprawiane w zmianowaniu nawo ono w ka dym roku, z pierwsz¹ wiosenn¹ dawk¹ azotu, siarczanem magnezu w iloœci 24,2 kg Mg ha. Wapnowanie w formie 60% CaO zastosowano pod s³onecznik pastewny w iloœci 2,86 t Ca ha (wg Hh). Nawozy fosforowe i potasowe zastosowano przedsiewnie pod wszystkie roœliny w zmianowaniu, fosforowe w postaci superfosfatu potrójnego granulowanego, nawozy potasowe w postaci soli potasowej KCl. Nawozy fosforowo-potasowe w ca³oœci zastosowano jesieni¹ pod orkê zimow¹. Nawozy azotowe w postaci saletry amonowej wysiano wiosn¹; pod s³onecznik w dwóch równych dawkach przedsiewnie i pog³ównie (2 tygodnie po wschodach), pod pszenicê ozim¹ w fazie krzewienia, pod ziemniaki w ca³oœci przed sadzeniem, pod jêczmieñ jary w ca³oœci przed siewem roœliny. W czasie prowadzenia doœwiadczenia chwasty niszczono z zastosowaniem herbicydów, a choroby i szkodniki œrodków ochrony roœlin. róbki glebowe pobierano z poziomu próchnicznego Ap (02 ) oraz ze stropowej czêœci poziomu wzbogacania Bt (260 ) w ka dym roku badañ, po zbiorze roœliny uprawnej. Rozpuszczalne formy mikroelementów (niklu, kobaltu, chromu, kadmu i o³owiu) ekstrahowano metod¹ Rinkisa w wyci¹gu mol HCl dm 3 i oznaczono metod¹ ASA. Do statystycznego opracowania wyników badañ zastosowano analizê wariancji dla klasyfikacji podwójnej (wapnowanie, nawo enie mineralne NK), obliczaj¹c wg ukey a. W przypadku stwierdzenia istotnego wp³ywu nawo enia mineralnego, w celu porównania œrednich z kontrol¹ (rok za³o enia doœwiadczenia), obliczono wg Dunneta. WYNIKI BADAÑ I DYSKUSJA rzeprowadzone zabiegi w ró nym stopniu wp³ywa³y na zawartoœci rozpuszczalnych form badanych pierwiastków œladowych. Wapnowanie nie mia³o istotnego wp³ywu na zawartoœæ rozpuszczalnych form niklu w glebie p³owej, zarówno w poziomie próchnicznym jak i poziomie wzbogacania (tab. ). Jednak wy sz¹ œredni¹ zawartoœæ tego pierwiastka uzyskano z obiektów nawozowych gleby niewapnowanej. Kopeæ i in. [2000] w swoich badaniach równie wykazali, e wapnowanie zmniejsza zawartoœæ rozpuszczalnego niklu, zw³aszcza w poziomie próchnicznym. Z kolei wzrost zakwaszenia gleby powodowa³ wzrost rozpuszczalnoœci niklu [Jackowska, Bojanowska 2000]. Nawo enie mineralne nie mia³o istotnego wp³ywu na zawartoœæ rozpuszczalnego niklu w poziomach Ap i Bt. W badaniach w³asnych zawartoœæ rozpuszczalnego niklu osi¹gnê³a swoje minimum w poziomie Ap w obiekcie bez nawo enia NK (niezale nie od wapnowania). Równoczeœnie zawartoœæ tej formy niklu wykazywa³a tendencjê wzrostu w wyniku wzra- ABEL. Zawartoœæ rozpuszczalnych form niklu w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego ABLE. Content of soluble forms of nickel in soil, in depending of liming(a) and mineral fertilization (in mg kg ) reatment Nikielrozpuszczalny Soluble nickel B N 0 0,8 0, 0,70 0, 0,7 0,6,00 0,68 0,84 0,4 0,68 0,6 3 0, ,6 0,86 0,73 0,9 0,66,2 0,7 0,92 0,78 0,7 0,68, 6 0,93 0,73 0,83 0,80 0,64 0,72 0,93 0,76 0,8 0,6 0,6 0,63 7, 0,84 0,92 0,88 0,76 0,64 0,70 8 9, K 0,84 0,86 0,8 0,66 0,8 0,62 0,94 0,68 0,8 0,60 0, 0,8 0,,0 0,80 0,93 0,9 0, 0,7, 0,90 0,80 0,8 0,76 0,36 0,6 2 0, 3 0,, 0,94 0,73 0,83 0,6 0,4 0,60,,, 0,89 0,86 0,88 0,72 0,66 0,69 4 N 2 0,78 0,88 0,83 0, 0,6 0,60 A 0,93 0,7 0,67 0,8 B = n.i./n.s. AB*** = 0,32 Year 986 0,7 0,94 B = n.i./n.s. AB = n.i./n.s. Objaœnienia Explanations: nawo enie, fertilization NK Mg; nawo enie, fertilization NK Mg Ca; *** poziom istotnoœci, significance level 0,00; n.i. ró nice nieistotne, n.s. non significant differences. Download Date /27/7 6: M

3 W YW WANOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWAROŒÆ ROZUSZCZALNYCH FORM IERWIASKÓW... 9 staj¹cych dawek azotu (na tle sta³ych dawek K) z wyj¹tkiem obiektu, oraz przy proporcjonalnym wzroœcie dawek NK z wyj¹tkiem obiektu N 2. Bednarek i Lipiñski [997] stwierdzili, e azot ogranicza³ wystêpowanie niklu, fosfor powodowa³ niewielki wzrost jego iloœci, a potas pozosta³ bez istotnego wp³ywu. Badania w³asne wykazuj¹ zgodnoœæ w zakresie ograniczenia iloœci niklu, lecz przy wysokich dawkach azotu (, ), a tak e przy wysokich dawkach azotu, fosforu i potasu (N 2 ), co spowodowane by³o przez wiêksze odprowadzenie tego pierwiastka z plonami roœlin [Kaniuczak 997]. Stwierdzono istotn¹ interakcjê wapnowania i nawo enia mineralnego (AB) w poziomie Ap. Ujawni- ³o siê to wiêksz¹ zawartoœci¹ rozpuszczalnego niklu w przewa aj¹cej liczbie obiektów nawozowych gleby niewapnowanej. Wyj¹tek w poziomie Ap gleby wapnowanej stanowi¹ obiekty:,,, oraz N 2, na których stwierdzono wzrost zawartoœci tego pierwiastka w stosunku do tych samych obiektów na glebie niewapnowanej. W poziomach Ap obiektów nawozowych gleby niewapnowanej oraz w niektórych obiektach gleby wapnowanej zaobserwowano tendencjê do zwiêkszania siê zawartoœci rozpuszczalnego niklu, a w poziomie Bt badanych gleb do zmniejszania w porównaniu ze stanem przed rozpoczêciem badañ na sta³ym polu nawozowym. Zale noœci te mog¹ œwiadczyæ o wp³ywie zakwaszenia na uruchamianie niklu w poziomie Ap [Kopeæ i in. 2000], jak równie o jego wzbogaceniu w tym poziomie przez wapnowanie i nawo enie mineralne [Kaniuczak 997; 998b]. Zmniejszenie zawartoœci niklu rozpuszczalnego w poziomie Bt (w stosunku do roku wyjœciowego), prawdopodobnie mia³o zwi¹zek z obni eniem siê w tym poziomie ogólnej zawartoœci tego pierwiastka [Kaniuczak 998b], jak równie z mo liwoœci¹ jego wymycia [Ruszkowska i in. 996a; Sykut i in. 997a]. Wapnowanie nie wykazywa³o wp³ywu na zawartoœæ rozpuszczalnego kobaltu w poziomach Ap i Bt (tab. 2), wp³ynê³o natomiast na zwiêkszenie ogólnego kobaltu w badanej glebie lessowej [Kaniuczak 998b]. Jackowska i Bojanowska [2000], badaj¹c rozpuszczalnoœæ metali ciê kich w glebie lessowej, stwierdzi³y uruchamianie jonów kobaltu w miarê wzrostu zakwaszenia. Nawo enie mineralne wp³ynê³o na zawartoœæ tego pierwiastka w poziomie próchnicznym (Ap), zmniejszaj¹c istotnie jego iloœæ tylko w nielicznych obiektach nawozowych: m.in. w obiekcie bez nawo- enia potasowego (obiekt 9) w porównaniu do obiektów 3, i 6. Natomiast w poziomie Bt nawo enie mineralne istotnie zwiêkszy³o zawartoœæ rozpuszczalnego kobaltu w obiekcie N 2 w porównaniu do obiektu bez nawo enia. Ruszkowska i in. [996b] zaobserwowali tak e wzrost zawartoœci kobaltu rozpuszczalnego w DA w wyniku nawo enia gleby zwielokrotnionymi dawkami NK Mg i NK Mg na tle wapnowania. Zawartoœæ rozpuszczalnego kobaltu w poziomie Ap (w wiêkszoœci obiektów) by³a wiêksza w glebie niewapnowanej ni wapnowanej odwrotne zjawisko wyst¹pi³o w poziomie Bt. Wyniki te s¹ zgodne ze stwierdzeniem o uruchamianiu jonów kobaltu w miarê wzrostu zakwaszenia [Jackowska, Bojanowska 2000]. Z badañ Kaniuczak [999] wynika, e wapnowanie ograniczy³o w glebie lessowej fitoprzyswajalnoœæ kobaltu przez roœliny uprawne. Równoczeœnie przez wapnowanie, z zastosowaniem CaO i CaCO 3, wnoszone s¹ znaczne iloœci kobaltu do gleby [Kaniuczak 998b; 999], które zwiêkszy³y istotnie ogóln¹ zawartoœæ kobaltu w poziomie Ap i Bt [Kaniuczak 998b]. Zawartoœæ rozpuszczalnego kobaltu obni y³a siê w poziomie Ap gleby niewapnowanej i wapnowanej w porównaniu do roku wyjœciowego. odobna zale - noœæ ukszta³towa³a siê tak e w poziomie Bt. Zale - ABEL. Zawartoœæ rozpuszczalnych form kobaltu w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego ABLE 2. Content of soluble forms of cobalt in soil, depending of liming(a) and mineral fertilization reatment Kobalt rozpuszczalny Soluble cobalt B N 0 0,88 0,86 0,87 0, 0,3 0,43 0,86, 0,98 0,49 0,44 0,47 3 0, 4,0,3,09 0,64 0,8 0,6 0,84,04 0,94 0,2 0,66 0,9, 6,04,07,06 0,48 0,66 0,7,22,02,2 0,8 0,60 0,9 7,,2 0,97,0 0,64 0,4 0,9 8 9, K 0,94,4,04 0,74 0,48 0,6 0,87 0,68 0,78 0, 0,6 0,6 0, 0,98 0,72 0,8 0, 0,9 0,,,09 0,66 0,88 0,8 0,73 0,66 2 0, 3 0,, 0,92 0,82 0,87 0,3 0,79 0,66,,,,08 0,6 0,87 0,6 0,49 0,3 4 N 2 0,97 0,83 0,90 0,6 0,70 0,68 A 0,93 0,9 0,7 0,9 / LSD= 0,0 B*** = 0,26 AB*** = 0,37 Year 986 B* = 0,22 AB = n.i./n.s.,23 D= 0,0 0,7 D= 0,04 Objaœnienia Explanations: nawo enie, fertilization NK Mg; nawo enie, fertilization NK Mg Ca; ***poziom istotnoœci, significance level 0,00; *0,0 < poziom istotnoœci, significance level 0,0; n.i. ró nice nieistotne, n.s. non significant differences. Download Date /27/7 6: M

4 20 M. NAZARKIEWICZ, J. KANIUCZAK noœci te œwiadcz¹ o wyczerpywaniu siê zasobów kobaltu z gleby lessowej w warunkach uprawy i nawo- enia mineralnego roœlin, na co wskazuj¹ badania Kaniuczak [998b]. Inni autorzy [Ruszkowska i in. 996b] zwracaj¹ uwagê na mo liwoœæ zwiêkszenia wymycia kobaltu w rezultacie stosowania zwiêkszonych dawek NK Mg (wzrost zawartoœci tego pierwiastka w przes¹czach glebowych o 060%), przy czym wapnowanie ogranicza³o w niewielkim stopniu wymycie tego sk³adnika. Zabieg wapnowania istotnie wp³yn¹³ na zwiêkszenie œredniej zawartoœci chromu rozpuszczalnego w poziomach Ap i Bt (tab. 3). Wapnowanie swoim wp³ywem objê³o wiêkszoœæ obiektów nawozowych, w których stwierdzono wzrost zawartoœci tego pierwiastka. W badaniach Czeka³y i in. [996] stwierdzono równie, e wraz ze wzrostem wartoœci ph zwiêkszy³a siê zawartoœæ rozpuszczalnego chromu w glebie p³owej, wytworzonej z piasku gliniastego. Równoczeœnie w miarê wzrostu wartoœci ph gleby nastêpowa³o obni enie udzia³u chromu rozpuszczalnego w zawartoœci chromu ogólnego. Stwierdzono tak e, e iloœæ chromu ABELA 3. Zawartoœæ rozpuszczalnych form chromu w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego ABLE 3. Content of soluble forms of chromium in soil, in depending of liming(a) and mineral fertilization (in mg kg ) reatment Chromrozpuszczalny Soluble chromium ,9,4 0,99,30,8,26,8,0,09,,00,2 0,99,00 N 0 0,83,28,06 0,84,06 N 0,0,66,36,02,26 N 0,,03,,27 0,74,24,09,67,38,40,9,,06,7,32,0,32,7,27,22,9,34,,09,99,4 0,99,38, K,6,60,38 0,92,09,3,87,0 0,87,32, 0,98,7,34,03,8, 0,8,6,2 0,99,02 0, 0,,,33,33,33,08,7,,,,34,27,3,07 0,9 N 2,4,38,26 0,93,07 A,09,,0,8 / SD = 0,0 A** = 0,2 B* = 0,39 AB*** = 0, L Year 986 A* = 0,7 B*** = 0,29 AB** = 0,4 0,88 D= 0,08 0,77 D= 0,4 Objaœnienia Explanations: nawo enie, fertilization NK Mg; nawo enie/fertilization NK Mg Ca; *** poziom istotnoœci, significance level 0,00; ** 0,00 < poziom istotnoœci/significance level 0,0; * 0,0 < poziom istotnoœci/significance level 0,0. rozpuszczalnego istotnie korelowa³a z zawartoœci¹ chromu ogó³em [Czeka³a i in. 996]. Zawartoœæ chromu rozpuszczalnego mo e podlegaæ modyfikacji w zwi¹zku z wystêpowaniem w glebach g³ównie chromu Cr 3+ (w strukturze niektórych minera³ów lub w formie mieszaniny tlenków Cr 3+ i Fe 3+ ) oraz formy Cr 6+. Chrom na trzecim stopniu utlenienia jest w glebach s³abo rozpuszczalny (jedynie w bardzo kwaœnych roztworach), a przy ph, podlega ca³kowicie wytr¹ceniu. Natomiast kation Cr 6+ jest ³atwo rozpuszczalny zarówno w glebach kwaœnych jak i alkalicznych [Kabata-endias, endias 999]. Nawo enie mineralne (niezale nie od wapnowania) wp³ynê³o istotnie na wzrost zawartoœci chromu rozpuszczalnego w nielicznych obiektach nawozowych poziomów Ap i Bt. Natomiast wspó³dzia³anie wapnowania i nawo enia mineralnego (AB) w badanych poziomach wp³ynê³o na wzrost lub tendencjê wzrostu chromu rozpuszczalnego w wiêkszoœci obiektów nawozowych gleby wapnowanej. Stwierdzono wzrost zawartoœci chromu rozpuszczalnego w badanych obiektach nawozowych (za wyj¹tkiem nielicznych obiektów) gleby wapnowanej i niewapnowanej w poziomach Ap i Bt w porównaniu do stanu jego zawartoœci przed za³o eniem sta³ego pola go. Wzrost zawartoœci chromu rozpuszczalnego w poziomach Ap i Bt na przestrzeni 6 lat trwaj¹cego doœwiadczenia mo e wynikaæ z nak³adaj¹cego siê efektu stosowania nawozów fosforowych (superfosfat potrójny), które mog¹ zawieraæ domieszki chromu [Górecki i in. 992] oraz niewielkiego pobrania chromu przez roœliny uprawne [Czeka³a 990]. Wapnowanie nie wp³ynê³o w istotny sposób na zawartoœæ kadmu rozpuszczalnego w obu badanych poziomach (tab. 4). Jednak w wiêkszoœci obiektów gleby wapnowanej (w obu poziomach) zaobserwowano obni enie zawartoœci rozpuszczalnego kadmu. Jak podaj¹ Gorlach i Gambuœ [996] oraz Zaniewicz- Bajkowska i in. [2009], zabieg wapnowania obni a w glebie zawartoœæ rozpuszczalnych form kadmu. W badaniach Smal i in. [998] rozpuszczalnoœæ kadmu wzrasta³a wraz z zakwaszeniem. odobnie Jackowska i Bojanowska [2000] stwierdzaj¹, e wzrost zakwaszenia gleby zwiêkszy³ rozpuszczalnoœæ i ruchliwoœæ jonów kadmu. Czeka³a i in. [996] stwierdzaj¹ wzrost zawartoœci tej formy kadmu w glebie piaszczystej zwapnowanej. Dodatni wp³yw nawo enia mineralnego na zawartoœæ kadmu rozpuszczalnego (niezale nie od wapnowania) by³ zauwa alny tylko w poziomie wzbogacania (Bt) w obiekcie bez azotu (N 0 ) w stosunku do obiektów 8 i 0. W badaniach wielu autorów nawozy fosforowe zwiêkszaj¹ zawartoœæ kadmu w glebie [Bednarek, Lipiñski 997; Kaniuczak 998b; Download Date /27/7 6: M

5 W YW WANOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWAROŒÆ ROZUSZCZALNYCH FORM IERWIASKÓW... 2 ABELA 4. Zawartoœæ rozpuszczalnych form kadmu w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego ABLE 4. Content of soluble forms of cadmium in soil, in depending of liming (A) and mineral fertilization (in mg kg ) reatment Kadmrozpuszczalny Soluble cadmium N 0 0,6 0,03 0,34 0,08 0,060 0,07 0,63 0,42 0,3 0,07 0,39 0,23 3 N 0, 0,43 0,34 0,38 0,097 0,08 0, ,9 0,69 0,64 0,097 0,064 0,08, 0, 0,69 0,60 0,066 0,064 0,06 6 0, 0,24 0,39 0,077 0,039 0,08 7, 0,4 0,32 0,37 0,084 0,084 0,084 8, 0,40 0,08 0,24 0,06 0,047 0,0 9 0,09 0,29 0,9 0,066 0,0 0,06 0, 0,06 0,09 0,00 0,067 0,037 0,02, 0,0 0,8 0,34 0,66 0,04 0,04,,, 0,46 0,9 0,33 0,42 0,022 0,082 3,,, 0,28 0,098 0,3 0,30 0,028 0,079 4 N 2 0,6 0,60 0,38 0,20 0,090 0,0 A 0,4 0,29 0,097 0,09 / SD = 0,0 A= n.i/n. s B = n.i/n.s AB = n.i/n.s L A= n.i/n.s B* = 0,070 AB* = 0,099 Year 986 0,7 0,0 D= 0,040 Objaœnienia Explanations: nawo enie, fertilization NK Mg; nawo enie, fertilization NK Mg Ca; * 0,0 < poziom istotnoœci, significance level 0,0; n.i. ró nice nieistotne, n.s. non significant differences. Kabata-endias, endias 999]. Wapnowanie zmniejsza wymycie tego pierwiastka z gleby, natomiast zwielokrotnione dawki nawozów mineralnych os³abiaj¹ ten proces [Ruszkowska i in. 996a]. Z badañ Sykuta i in. [997a] wynika, e domieszki kadmu w superfosfacie i soli potasowej mog¹ przyczyniaæ siê do zwiêkszania iloœci tego pierwiastka w przes¹czach glebowych. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono tendencjê spadku zawartoœci rozpuszczalnego kadmu, w poziomach Ap wiêkszoœci obiektów nawozowych gleby wapnowanej i niewapnowanej w porównaniu ze stanem jego zawartoœci przed rozpoczêciem badañ. W poziomie Bt wzrost tej formy kadmu by³ bardzo znacz¹cy (kilkukrotny) we wszystkich obiektach gleby niewapnowanej i niektórych obiektach wapnowanej w porównaniu z rokiem wyjœciowym. Zale - noœci te zosta³y ukszta³towane poprzez pobieranie kadmu przez roœliny uprawne (w tym wiêksze z gleby niewapnowanej) [Kaniuczak 997] oraz jego wymywanie do poziomów g³êbszych [Sykut i in. 997a; Kaniuczak, Hajduk 2000]. Wapnowanie nie wp³ynê³o istotnie na zawartoœæ rozpuszczalnego o³owiu w poziomie Ap i Bt (tab. ), chocia minimalnie zwiêkszy³a siê œrednia zawartoœæ w poziomie wzbogacania i zmniejszy³a w poziomie próchnicznym. Czeka³a i in. [996] w swoich badaniach stwierdzili, e odczyn gleby nie ma tak du ego wp³ywu na akumulacjê o³owiu, natomiast wp³ywa na jego rozpuszczalnoœæ. Zawartoœæ o³owiu rozpuszczalnego korelowa³a dodatnio z ph gleby. Jak wynika z badañ innych autorów [Rosa i in. 2009], wapnowanie powoduje w roztworze glebowym spadek stê enia dostêpnych dla roœlin form o³owiu oraz obni enie wskaÿnika jego rozpuszczalnoœci. Wed³ug Misztala i Ligêzy [996] o³ów jest odporny na zmiany odczynu, jedynie maksymalne zakwaszenie powodowa³o œladowy przyrost rozpuszczalnoœci w stosunku do jego zawartoœci w glebie. Sykut i in. [997b] zaobserwowali, e gleby, które nie by³y wapnowane przez 4 do 7 lat odznacza³y siê wy sz¹, w porównaniu z glebami wapnowanymi, zawartoœci¹ o³owiu ekstrahowanego za pomoc¹ DA. W badaniach w³asnych zaobserwowano podobn¹ tendencjê w poziomie Ap gleby niewapnowanej w porównaniu z gleb¹ wapnowan¹. Jest to zgodne z badaniami Jackowskiej i ABELA. Zawartoœæ rozpuszczalnych form o³owiu w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego ABLE. Content of soluble forms of lead in soil, in depending of liming (A) and mineral fertilization (in mg kg ) reatment O³ów rozpuszczalny Soluble lead N 0 9,6 8,8 9,2,4,6, 9, 8,8 9,,,7,4 3 N 0, 9,3 8,6 9,0,8,4,6 4 9,9 9,4 9,7,2 6,2,7, 8,9 9, 9,0 4,9,7,3 6 9,6 9,4 9,,4 6,,8 7, 8,8 0,4 9,6,3 7,2 6,3 8, 9, 8, 8,8,,8,7 9 9,2 9,4 9,3,,3,4 0, 9,8 8,6 9,2, 6,0,8, 9, 8,7 9, 6,3 6,0 6,2,,, 0,3 9,3 9,8,9,6,8 3,,, 0,2 9,3 9,8,6,3, 4 N 2 8,7 9, 9,,0,,2 A 9, 9,,, 8 / SD = 0,0 A= n.i/n. s B = n.i/n.s AB = n.i/n.s L A= n.i/n.s B* =,0 AB* =, Year 986 8, 4,0 D= 0, 3 Objaœnienia Explanations: nawo enie, fertilization NK Mg; nawo enie, fertilization NK Mg Ca; * 0,0 < poziom istotnoœci, significance level 0,0; n.i. ró nice nieistotne, n.s. non significant differences. Download Date /27/7 6: M

6 22 M. NAZARKIEWICZ, J. KANIUCZAK Bojanowskiej [2000], w których stwierdzono, e w miarê wzrostu zakwaszenia gleby lessowej zwiêksza- ³a siê rozpuszczalnoœæ jonów o³owiu. Nawo enie mineralne pozosta³o bez wp³ywu na zawartoœæ rozpuszczalnych form tego metalu w poziomie Ap, natomiast w poziomie Bt zwiêkszy³o j¹ w obiekcie z po³ow¹ dawki fosforu w stosunku do obiektu N 2. Stwierdzono brak istotnego wspó³dzia³ania wapnowania i nawo enia mineralnego w kszta³towaniu zawartoœci tego pierwiastka w poziomie Ap. Jednak w tym poziomie wyst¹pi³a tendencja wzrostu zawartoœci tej formy o³owiu w wiêkszoœci obiektów gleby niewapnowanej. Zale noœci te koresponduj¹ z badaniami Sykuta i in. [997b]. Wspó³dzia³anie tych zabiegów agrochemicznych stwierdzono w poziomie Bt (wiêksza zawartoœæ b tylko w obiekcie, gleby wapnowanej w porównaniu z tym samym obiektem gleby niewapnowanej). W wiêkszoœci obiektów gleby wapnowanej w tym poziomie, zaobserwowano tendencjê wzrostu zawartoœci o³owiu rozpuszczalnego. Zaobserwowano wiêksz¹ akumulacjê o³owiu rozpuszczalnego w poziomie próchnicznym. O³ów z powodu ma³ej rozpuszczalnoœci minera³ów, w sk³ad których wchodzi, jest w œrodowisku ma³o mobilny [erelak i in. 997]. Jego tendencjê do gromadzenia siê w poziomach próchnicznych nale y t³umaczyæ czynnikami antropogenicznymi [Gworek, Jeske 996; Chojnicki, Kowalska 2009]. W poziomach Ap wyst¹pi³a tendencja wzrostu zawartoœci rozpuszczalnego o³owiu w obiektach gleby niewapnowanej i wapnowanej w porównaniu z rokiem 986. Natomiast w poziomach Bt badanych gleb nast¹pi³o istotne zwiêkszenie siê zawartoœci rozpuszczalnego o³owiu we wszystkich obiektach gleby niewapnowanej i wapnowanej w stosunku do 986 roku. Zale noœci te wskazuj¹ na akumulacjê o³owiu rozpuszczalnego w badanych poziomach gleb, co wynikaæ mo e z wprowadzenia go do gleby z wapnem i sol¹ potasow¹ [Kaniuczak 998b], niewielkiego wymycia o³owiu z poziomów powierzchniowych [Ruszkowska i in. 996a], a tak e na dop³yw tego pierwiastka do gleby z atmosfery w wodach opadowych [urski, Wójcikowska-Kapusta 987; Ruszkowska i in. 996b]. WNIOSKI. Wapnowanie gleby zwiêkszy³o œredni¹ zawartoœæ rozpuszczalnego chromu w poziomach Ap i Bt. Zabieg ten nie mia³ istotnego wp³ywu na zawartoœæ rozpuszczalnych form niklu, kobaltu, kadmu i o³owiu. 2. Nawo enie mineralne NK wp³ynê³o w niektórych obiektach nawozowych na wzrost rozpuszczalnych form kobaltu i chromu w poziomach Ap i Bt oraz kadmu i o³owiu w poziomach Bt. 3. Wspó³dzia³anie wapnowania i nawo enia mineralnego mia³o istotny wp³yw na obni enie zawartoœci rozpuszczalnego w mol HCl niklu i kobaltu w nielicznych obiektach gleby wapnowanej w poziomach Ap, wzrost zawartoœci chromu w wiêkszoœci obiektów gleby wapnowanej poziomów Ap i Bt, obni enie zawartoœci kadmu w nielicznych obiektach gleby wapnowanej w poziomach Bt oraz wzrostu zawartoœci o³owiu w nielicznych obiektach gleby wapnowanej poziomów Bt. 4. orównuj¹c zawartoœci rozpuszczalnych form badanych pierwiastków z zawartoœci¹ w glebie wyjœciowej, nale y stwierdziæ istotny wzrost zwartoœci chromu w poziomach Ap i Bt, kadmu i o³owiu w poziomach Bt oraz obni enie zawartoœci kobaltu w poziomach Ap i Bt. LIERAURA BEDNAREK W., LIIÑSKI W Kadm i nikiel w glebie przy zró nicowanym nawo eniu mineralnym. Zesz. robl. ost. Nauk Roln. 448a: 340. CHOJNICKI J., KOWALSKA M Rozpuszczalny Zn, Cu, b i Cd w uprawnych glebach p³owych, wytworzonych z pokrywowych utworów py³owych Równiny B³oñsko-Sochaczewskiej. Ochrona Œrodowiska i Zasobów Naturalnych 40: 49. CHUAN M.C., SHU G.Y., LIU J.C. 99. Solubility of heavy metals in a contaminated soil: Effects of redox potential and ph. Water, Air and soil ollution. 90, 34: 436. CZARNOWSKA K Ogólna zawartoœæ metali ciê kich w ska³ach macierzystych jako t³o geochemiczne gleb. Rocz. Glebozn. t. 47, supl.: 430. CZEKA A J Chrom w paszach i roœlinach pastewnych. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, 239, ser. Sesja Nauk. 26: 94. CZEKA A J., JAKUBUS M., G ADYSIAK S Zawartoœæ form rozpuszczalnych mikroelementów w zale noœci od odczynu gleby i roztworu ekstrakcyjnego. Zesz. robl. ost. Nauk Roln. 434: GORLACH E., GAMBUŒ F Badania nad mo liwoœci¹ ograniczenia pobierania kadmu przez roœliny z gleb zanieczyszczonych tym metalem. Rocz. Glebozn. 47, 3/4: GORLACH E., GAMBUŒ F otencjalnie toksyczne pierwiastki œladowe w glebach (nadmiar, szkodliwoœæ i przeciwdzia³anie). Zesz. robl. ost. Nauk Roln. 472: GÓRECKI H., AWE CZYK A., HOFFMAN J., GÓRECKA H Surowce do produkcji nawozów fosforowych jako Ÿród³o mikroelementów i metali ciê kich. Mat. VII Symp. Mikroelementy w rolnictwie, AR Wroc³aw: GRAY C.W., MCLAREN R.G Soil factors affecting heavy metal solubility in some New Zealand soils. Water, Air and soil ollution. 7: 34. Download Date /27/7 6: M

7 W YW WANOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ZAWAROŒÆ ROZUSZCZALNYCH FORM IERWIASKÓW GWOREK B., JESKE K ierwiastki œladowe i elazo w glebach uprawnych wytworzonych z utworów glacjalnych. Rocz. Glebozn. 47, supl.: 63. JACKOWSKA I., BOJANOWSKA M Badania nad formami i rozpuszczalnoœci¹ metali ciê kich w glebie lessowej. Rocz. Glebozn. 0, /2: 672. KABAA-ENDIAS A., ENDIAS H Biogeochemia pierwiastków œladowych. WN Warszawa: ss KANIUCZAK J Elementy bilansu kadmu i niklu w glebie lessowej w zale noœci od nawo enia mineralnego. Zesz. robl. ost. Nauk Roln. 448a: KANIUCZAK J. 998a. Elementy bilansu o³owiu w glebie lessowej w zale noœci od nawo enia mineralnego. Zesz. Nauk. AN Cz³owiek i œrodowisko : 0. KANIUCZAK J. 998b. Badania nad kszta³towaniem siê zawartoœci pierwiastków œladowych w glebach lessowych. Zesz. Nauk. AR Kraków, Rozprawy, 244: ss 98. KANIUCZAK J Uproszczony bilans kobaltu w glebie lessowej w zale noœci od wapnowania i nawo enia mineralnego. Zesz. Nauk. AR Kraków, 349, sesja Nauk. 64: KANIUCZAK J., HAJDUK E Zawartoœæ kadmu w profilach gleb wytworzonych z lessu w zale noœci od wapnowania i nawo enia mineralnego. Zesz. Nauk. AN, Kadm w œrodowisku problemy ekologiczne i metodyczne, 26: KOEÆ M., MAZUR K., NOWOROLNIK A Wp³yw wapnowania ³¹ki górskiej na ograniczenie ruchliwych form pierwiastków œladowych w glebie (Czarny otok). Zesz. rob. ost. Nauk. Roln. 472: 4034 MISZAL M., LIGÊZA S Wp³yw odczynu i wilgotnoœci gleby zanieczyszczonej przez hutê cynku na zawartoœæ metali ciê kich w roztworze glebowym. Zesz. rob. ost. Nauk. Roln. 434: ROSA R., ZANIEWICZ-BAJKOWSKA A., FRANCZUK J., KOSERNA E Wp³yw wapnowania gleby na akumulacjê o³owiu w szeœciu odmianach buraka æwik³owego. Ochrona Œrodowiska i Zasobów Naturalnych 4: RUSZKOWSKA M., KUSIO M., SYKU S. 996 a. Wymywanie pierwiastków œladowych z gleby w zale noœci od jej rodzaju i nawo enia (badanie lizymetryczne). Rocz. Glebozn. 47, /2: 22. RUSZKOWSKA M., KUSIO M., SYKU S., MOOWICKA- ERELAK. 996b. Zmiany zawartoœci pierwiastków œladowych w glebach w warunkach doœwiadczenia lizymetrycznego (99994). Rocz. Glebozn. 47, /2: SMAL H., MISZAL M., LIGÊZA S., SACHYRA J Wp³yw zakwaszenia gleby na zawartoœæ wybranych pierwiastków œladowych w roztworze glebowym w warunkach doœwiadczenia laboratoryjnego. Zesz. rob. ost. Nauk. Roln. 46: 67. SYKU S., RUSZKOWSKA M., WOJCIESKA U., KUSIO M. 997a. obieranie i wymywanie kadmu i niklu w zale noœci od rodzaju gleby i nawo enia (wyniki doœwiadczenia lizymetrycznego). Zesz. rob. ost. Nauk. Roln. 448a: SYKU S., RUSZKOWSKA M., WOJCIESKA U., KUSIO M. 997b. Wp³yw rodzaju gleby i stopnia jej zakwaszenia na pobieranie i zawartoœæ o³owiu w roœlinach. Mat. Symp. O³ów w œrodowisku problemy ekologiczne i metodyczne, AN, Warszawa: 6. ERELAK H., SUCZYÑSKI., IOROWSKA M Metale ciê kie w glebach u ytków rolnych olski. Materia³y Konferencji Naukowej u³awy 3-4 czerwca 997. Ochrona i wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej olski. IUNG, sesja I: 342. URSKI R., WÓJCIKOWSKA-KAUSA A. 980/98. Ocena zanieczyszczenia œrodowiska w Lublinie na przyk³adzie zawartoœci b, Cu, Zn, B, Ni, Cr i V w glebach i roœlinach. Ann. UMCS, Ser. E, XXXV/XXXVI 23: URSKI R., WÓJCIKOWSKA-KAUSA A Bilans o³owiu w glebach ró nie nawo onych i nawadnianych w doœwiadczeniu lizymetrycznym. am. u³. 89: WÓJCIKOWSKA-KAUSA A., MARYN W Wp³yw stacji CN na zawartoœæ o³owiu w glebach. Zesz. robl. ost. Nauk Rol. 434: ZANIEWICZ- BAJKOWSKA A., ROSA R., FRANCZUK J., KOSERNA E Wapnowanie gleby a akumulacja kadmu w buraku æwik³owym. Ochrona Œrodowiska i Zasobów Naturalnych 4: Dr in. Ma³gorzata Nazarkiewicz Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii Uniwersytet Rzeszowski ul. M. Æwikliñskiej Rzeszów tel nazarm@univ.rzeszow.pl Download Date /27/7 6: M