WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ODCZYN, KWASOWOή HYDROLITYCZN, WYMIENN ORAZ ZAWARTOή GLINU WYMIENNEGO W GLEBIE P OWEJ

Transkrypt

1 WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ODCZYN, KWASOWOŒÆ HYDROLITYCZN, WYMIENN... ROCZNIKI GLEOZNAWCZE Vol. LXIII No /0: DOI:./v MA GORZATA NAZARKIEWICZ, JANINA KANIUCZAK Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii, Uniwersytet Rzeszowski WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ODCZYN, KWASOWOŒÆ HYDROLITYCZN, WYMIENN ORAZ ZAWARTOŒÆ GLINU WYMIENNEGO W GLEIE P OWEJ THE EFFECT OF LIMING AND MINERAL FERTILIZATION ON THE REACTION, HYDROLITIC ACIDITY, EXCHANGEALE ACIDITY AND CONTENT OF EXCHANGEALE ALUMINIUM IN HAPLIC LUVISOLS Abstract: The research was carried out on a permanen fertilised field in the area of the Rzeszów Foothills in 00 with Haplic Luvisols developed from loess. Pasture sunflower, winter wheat, potatoes and spring barley were cultivated in a -year cropping system. Different mineral fertilizers NPK with constant Mg and different mineral NPK with constant Mg and Ca were applied in the experiment. Liming was applied in the form of CaO (at the dose of. t Ca ha ). The experiment included fertilizer objects, in repetitions according to the random sub-blocks method. Analysis of variance (ANOVA) was applied in statistic processing for double classification: liming (A) and mineral () independently of liming. The tests showed that liming decreased the hydrolytic and exchangeable acidity and decreased the exchangeable Al content in the Ap (0 ) and t (0 ) horizons. Mineral without liming raised the hydrolytic acidity in the Ap and t horizons, and also increased the exchangeable acidity and the exchangeable Al content in the Ap horizons. The combined effect of liming and mineral decreased the exchangeable Al content in the Ap horizon. S³owa kluczowe: gleba p³owa, wapnowanie, nawo enie mineralne, kwasowoœæ hydrolityczna, kwasowoœæ wymienna, glin wymienny Key words: Haplic Luvisols, liming, mineral, hydrolitic acidity, exchangeable acidity, exchangeable aluminium WSTÊP Jednym z powa niejszych problemów wystêpuj¹cych w produkcji rolnej jest nadmierne i stale utrzymuj¹ce siê zakwaszenie gleb, które ogranicza plon roœlin i pogarsza jego jakoœæ [Filipek ; Str¹czyñski ]. Przyczynami zakwaszenia gleb s¹ czynniki przyrodnicze i antropogeniczne [Siuta ; Turski ]. Nadmierne zakwaszenie gleby to powa ny czynnik degradacji i znaczne zagro enie dla jej wartoœci ekologicznych. Zwi¹zane jest to z wieloma niekorzystnymi przemianami sk³adników pokarmowych w glebach, z czym wi¹ e siê z jednej strony ograniczenie pobierania fosforu, magnezu, wapnia, molibdenu [Kaczor ; Kaniuczak ; Kaniuczak i in. 000; Mercik ], a z drugiej nadmierne pobieranie cynku, manganu, kadmu, o³owiu, niklu, glinu lub siarki [Kaczor ; Kaniuczak, ]. Wieloletnie stosowanie wy³¹cznie nawo enia mineralnego, z pominiêciem zabiegu wapnowania, powodowa³o zakwaszenie gleby lessowej: obni enie wartoœci ph, wzrost kwasowoœci hydrolitycznej [Kaniuczak ; Mazur i in. ; Str¹czyñska ] i wzrost stê enia glinu ruchomego [Stanis³awska-Glubiak, Wróbel ; Kuszelewski i in. ; Wiater, Weso³owski ; Kaniuczak i in. 00]. Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu wapnowania i zró nicowanego nawo enia mineralnego NPK na tle sta³ego nawo enia magnezem, w warunkach uprawy roœlin w czteroletnim zmianowaniu, na odczyn, kwasowoœæ hydrolityczn¹ i wymienn¹ oraz zawartoœæ glinu wymiennego w glebie p³owej wytworzonej z lessu. oraz

2 M. NAZARKIEWICZ, J. KANIUCZAK MATERIA I METODY Œcis³e badania polowe przeprowadzono na sta³ym polu nawozowym w miejscowoœci Krasne k. Rzeszowa, po³o onej na Podgórzu Rzeszowskim. y³o to czwarte zmianowanie w œcis³ym doœwiadczeniu. Dwuczynnikowe doœwiadczenie, które za³o ono metod¹ podbloków losowanych w powtórzeniach, obejmowa³o -letnie zmianowanie roœlin: s³onecznik pastewny, pszenica ozima, ziemniaki, jêczmieñ jary. Pierwszym czynnikiem zmiennym by³o wapnowanie (A), a drugim nawo enie mineralne () (niezale nie od wapnowania). Nawo enie obejmowa³o obiektów nawozowych w czterech powtórzeniach. Podstawowy poziom nawo enia mineralnego ( ) zastosowany pod poszczególne roœliny wynosi³: 0 kg N ha,,, kg P ha,, kg K ha. Roœliny uprawiane w zmianowaniu nawo ono corocznie magnezem w formie siarczanu magnezu, w iloœci, kg Mg ha. Wapnowanie w formie CaO (0%) zastosowano pod s³onecznik pastewny w iloœci, t Ca ha (wg Hh). Nawozy fosforowe i potasowe zastosowano przedsiewnie pod wszystkie roœliny w zmianowaniu, fosforowe w postaci superfosfatu potrójnego granulowanego, nawozy potasowe w postaci soli potasowej KCl. Nawozy fosforowo-potasowe w ca³oœci zastosowano jesieni¹, przed upraw¹ gleby. Nawozy azotowe w postaci saletry amonowej, wysiano wiosn¹: pod s³onecznik w dwóch równych dawkach przedsiewnie i pog³ównie ( tygodnie po wschodach); pod pszenicê ozim¹ w fazie krzewienia; pod ziemniaki w ca³oœci przed sadzeniem; pod jêczmieñ jary w ca³oœci przed siewem roœliny. Próbki glebowe pobierano z poziomu próchnicznego Ap (0 ) oraz ze stropowej czêœci poziomu wzbogacania t (0 ) w ka dym roku badañ, po zbiorze roœliny uprawnej. Wartoœci ph oznaczono potencjometrycznie w roztworze mol KCl i w wodzie, kwasowoœæ hydrolityczn¹ (Hh) metod¹ Kappena, kwasowoœæ wymienn¹ (Hw) oraz zawartoœæ glinu wymiennego (Alw) metod¹ Soko³owa. Do statystycznego opracowania wyników badañ zastosowano analizê wariancji dla klasyfikacji podwójnej (wapnowanie, nawo enie mineralne NPK), obliczaj¹c wg Tukey a. W przypadku stwierdzenia istotnego wp³ywu nawo enia mineralnego (), w celu porównania œrednich z kontrol¹ (gleba wyjœciowa), obliczono wg Dunneta. WYNIKI I DYSKUSJA Wapnowanie korzystnie wp³ynê³o na odczyn gleby p³owej wytworzonej z lessu, przyczyniaj¹c siê do wzrostu wartoœci ph (w H O i KCl) w poziomach próchnicznych i wzbogacania (tab. ). Podobne rezultaty osi¹gnêli, w wyniku zastosowania tego zabiegu, inni autorzy [Kaniuczak ] na glebie p³owej oraz Szwedo i muda [] na glebie kwaœnej. Jednoczeœnie zabieg ten obni y³ kwasowoœæ hydrolityczn¹ (Hh) w sposób statystycznie istotny, zarówno w poziomie Ap (œrednio ponad -krotnie) oraz w stropowej czêœci poziomu wzbogacania (t) (œrednio prawie -krotnie) (tab. ). Ruszkowska i in. [] po przeprowadzeniu badañ na glebach: piaskowej, gliniastej i lessowej stwierdzili korzystny wp³yw wapnowania na obni enie Hh. Istotny wp³yw wapnowania uwidoczni³ TAEL. Wartoœci ph w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego, () zakresy TALE.Values, of ph in depending of liming (A) and mineral () ranges (),,,,,,,,,, ph (H O ) ph (KCl) 0 * 0 * * 0 * 0 * *,0,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,0,0,,,,,,0,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,0,0,0,,,,,0,,,,,,,,,,,0,,,,0,,,,,,,,,,,,,,,,,0,0,,,,,0,,,,0,,,,0,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,0,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,0,,,,,,,0,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,0,,,,0,,,,,0,,,,,0,,,,,,,,,,,,,,0,,,,,0,,,,,,,0,,, Objaœnienia Explanations: nawo enie/ NPK Mg, nawo enie/ NPK Mg Ca ; * poziom Ap, Ap horizon, ** poziom t, t horizon.

3 WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ODCZYN, KWASOWOŒÆ HYDROLITYCZN, WYMIENN... TAEL. Kwasowoœæ hydrolityczna w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego () (mmol (+) kg ) TALE. Hydrolitic acidity in soil, in depending of liming(a) and mineral () (in mmol (+) kg ) (),,,,,,,,,, Œrednia/MeanA,0 Kwasowoœæ hydrolityczna Hydrolitic acidity 0 0,, 0,0,,,,,0,,,, 0,0,,0,,,,,,,,0,,,,,0,,,,,,,,, 0,0,,0,,,,,,,,,0,,0,0,,,,0,,,,,,0,0,,,,,,0,,0,,,0,, 0,,, 0,,,,,,, 0, T A** =,00 ***=,00 A = n.i./n.s. A* =, * =, A = n.i./n.s. Rok/Year,0 D / LSD =,,00 D /LSD =, Objaœnienia Explanations: nawo enie/ NPK Mg, nawo enie/ NPK Mg Ca, n.i. ró nice nieistotne/n.s. non significant differences, *** poziom istotnoœci/significance level 0,00, ** 0,00 < poziom istotnoœci/significance level 0,0, * 0,0 < poziom istotnoœci/significance level 0,0. siê równie w badaniach przeprowadzonych w glebach lessowych [Kaniuczak ; Wiater, Weso³owski ]. Stwierdzono tak e udowodniony statystycznie, korzystny wp³yw na badane w³aœciwoœci nawo enia mineralnego () w obydwu poziomach badanej gleby. W poziomie Ap mia³o to miejsce w nastêpuj¹cych obiektach nawozowych:,,,,,,,,, i w porównaniu do obiektu oraz,,, i,,, w stosunku do obiektu,. W poziomie t nawo enie mineralne zwiêkszy³o wartoœæ Hh tylko w obiekcie z podwójn¹ dawk¹ NPK w porównaniu z obiektami:, oraz,. Stosowanie wzrastaj¹cych dawek azotu i potasu spowodowa³o wzrost Hh, tak jak we wczeœniej prowadzonych badaniach na tej glebie przez Kaniuczak []. Rosn¹ce dawki azotu spowodowa³y ten sam efekt na glebie brunatnej kwaœnej wytworzonej z gliny [Nowak, Wo³oszyk ] oraz na glebie p³owej wytworzonej z gliny [Rabikowska i in. ]. Wspó³dzia³anie wapnowania z nawo eniem mineralnym nie by³o statystycznie istotne, zarówno w poziomach Ap, jak i t gleby p³owej. W badanym okresie stwierdzono istotny wzrost œrednich wartoœci Hh w poziomie Ap gleby niewapnowanej (obiekty,,,,,,,,,,,,,,, ), a ich obni enie we wszystkich obiektach nawozowych gleby wapnowanej w porównaniu z wartoœci¹ Hh z okresu za³o enia doœwiadczenia (tab. ). W poziomie t stwierdzono wzrost œrednich wartoœci Hh w nielicznych obiektach niewapnowanych (obiekty i ) oraz istotny spadek we wszystkich obiektach pola wapnowanego w stosunku do wartoœci Hh w glebie wyjœciowej. Z tych badañ wynika, e zastosowane w tym okresie dawki wapna, zneutralizowa³y zakwaszenie poziomu próchnicznego i stropowej czêœci poziomu wzbogacania. Wapnowanie znacz¹co obni y³o kwasowoœæ wymienn¹ w poziomach Ap (-krotnie) i t (-krotnie) (tab. ). Zabieg ten obni y³ w jeszcze wiêkszym stopniu w tych poziomach zawartoœæ glinu wymiennego (w poziomie Ap -krotnie, w t 0-krotnie) (tab. ). We wczeœniejszych badaniach, przeprowadzonych przez Kuszelewskiego i in. [] oraz Kaniuczak i in. [00], tak e stwierdzono bardzo korzystny wp³yw wapnowania na obni enie siê zawartoœci wymiennych form glinu w glebach. Wapnowanie to czynnik skutecznie zmniejszaj¹cy zawartoœæ glinu wymiennego w glebie [rzeziñski, arszczak 00]. Przez zmianê odczynu, w wyniku wapnowania, uzyskuje siê trwa³¹ detoksykacjê glinu [Filipek, Dechnik ]. Nawo enie mineralne (niezale nie od wapnowania) zwiêkszy³o wartoœæ kwasowoœci wymiennej i zawartoœæ glinu wymiennego, szczególnie w obiekcie

4 M. NAZARKIEWICZ, J. KANIUCZAK TAELA. Kwasowoœæ wymienna w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego (mmol(+) kg ) TALE. Exchangeable acidity in soil, in depending of liming(a) and mineral () (in mmol(+) kg ) (),,,,,,,,,, Œrednia/Mean A, Kwasowoœæ wymienna Exchangeable acidity 0 0,,,0,,,,,0,,,,0,, 0, 0, 0,0 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0,0 0, 0, 0, 0,,,,,,,,,,,,,,,,,,,0,0,,,,00,,,0,, 0,, T / LSDT= 0,0 A** =, ** =, A** =, Rok/Year A* =, A = n.i./n.s., D= 0,, 0, 0, 0,0 0,0 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0, 0,,0,,,,,,,,0,,,, = n.i./n.s. Objaœnienia Explanations: nawo enie/ NPK Mg, nawo enie/ NPK Mg Ca, ** 0,00 < poziom istotnoœci/ significance level 0,0, *0,0 < poziom istotnoœci/significance level 0,0, n.i. ró nice nieistotne/n.s. non significant differences.,,, poziomu Ap, w porównaniu do obiektów bez NPK. W poziomach t natomiast nie zauwa ono istotnego wp³ywu nawo enia mineralnego na badane parametry. Równie wysokich, czy nawet wy szych wartoœci, nie zaobserwowano w obiekcie z najwiêkszymi dawkami nawozów ( ). Mo e to wynikaæ z zastosowania wysokich dawek superfosfatu potrójnego, jako nawo enia fosforowego, które wed³ug rzeziñskiego [000] obni y³o stê enie glinu wymiennego w wyniku tworzenia siê trudno rozpuszczalnych fosforanów glinu. Intensywne nawo enie fosforem mo e byæ jednym z czynników zapobiegaj¹cych toksycznoœci glinu [rzeziñski, arszczak 00], gdy sk³adnik ten zostaje wytr¹cony w glebie oraz na powierzchni korzeni, a nadmiar fosforu transportowany jest do czêœci nadziemnych [Filipek ]. Wspó³dzia³anie wapnowania i nawo enia mineralnego (A) w poziomie próchnicznym, ujawni³o siê ni szymi wartoœciami Hw i Alw w obiektach nawozowych gleby wapnowanej, w odniesieniu do analogicznych obiektów gleby niewapnowanej. W poziomie t nie stwierdzono interakcji tych zabiegów w kszta³towaniu wymienionych parametrów. Analizuj¹c wp³yw wapnowania i nawo enia mineralnego na zawartoœæ glinu wymiennego i wartoœæ kwasowoœci wymiennej, w stosunku do roku wyjœciowego (), nale y stwierdziæ, i na skutek wieloletniego nawo enia mineralnego, przy braku regularnego wapnowania roœnie zakwaszenie gleby, objawiaj¹ce siê wzrostem stê enia Alw (tab. ) i wzrostem wartoœci Hw (tab. ). W badaniach Stanis³awskiej- Glubiak i Wróbla [] odnotowano podobne zale noœci. Udzia³ glinu wymiennego, w kszta³towaniu kwasowoœci wymiennej, osi¹gn¹³ najwy sze wartoœci w poziomie Ap podbloku niewapnowanego (%), a by³ wyraÿnie mniejszy w obiektach podbloku wapnowanego (0%) (tab. ). Na udzia³ glinu w kwasowoœci wymiennej, w poszczególnych obiektach nawozowych, modyfikuj¹co wp³ynê³o nawo enie mineralne () (niezale nie od wapnowania). Najwiêkszy udzia³ glinu wymiennego w Hw odnotowano w obiektach z wysokimi dawkami nawozów azotowych i potasowych, które zwiêkszy³y zakwaszenie gleby. Podobnie w stropowej czêœci poziomu wzbogacania t, udzia³ glinu w kwasowoœci wymiennej by³ znacznie wiêkszy w poziomie t gleby niewapnowanej (%), a mniejszy w glebie wapnowanej (%). Niekorzystny wp³yw nawo enia azotowego i potasowego (szczególnie przy ich wysokich dawkach) na udzia³ glinu w kwasowoœci wymiennej, jest wyraÿnie widoczny w obu poziomach genetycznych gleby w obiektach niewapnowanych. W obiektach na-

5 WP YW WAPNOWANIA I NAWO ENIA MINERALNEGO NA ODCZYN, KWASOWOŒÆ HYDROLITYCZN, WYMIENN... TAELA. Zawartoœæ glinu wymiennego w glebie w zale noœci od wapnowania (A) i nawo enia mineralnego () (mmol (+) kg ) TALE. Content of exchangeable aluminium in soil, in depending of liming(a) and mineral () (in mmol(+) kg ) (),,,,,,,,,, Œrednia/Mean A, Glinwymienny Exchangeable aluminium 0 0,,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0 0, 0,0 0,0 0, 0, 0, 0,0 0, 0, 0, 0,,,,,,,,,,0,0,,,,00 0,,,,0,,0,0,,0,,,0,0,0 0, 0,0 0, 0, 0, 0,0 0, 0,0 0,0 0, 0, 0,, 0, T / LSDT = 0,0 A** =, *** =, A*** =, Rok/Year A* =, A=n.i./n.s.,0 D= 0,0,0 = n.i./n.s. 0, 0,,,0,,0, 0,,0 0,, 0,,, Objaœnienia Explanations: nawo enie/ NPK Mg, nawo enie/ NPK Mg Ca, *** 0,00 < poziom istotnoœci/ significance level 0,00, **0,00 < poziom istotnoœci/ significance level 0,0, *0,0 < poziom istotnoœci/significance level 0,0, n.i. ró nice nieistotne/n.s. non significant differences. TAELA. Procentowy udzia³ glinu wymiennego w kwasowoœci wymiennej TALE. Participation of Al in exchangeable acidity (%) (),,,,,,,,,, Œrednia/Mean A Glinwymienny Exchangeable aluminium Objaœnienia Explanations: NPK Mg, NPK Mg Ca.

6 M. NAZARKIEWICZ, J. KANIUCZAK wozowych gleby wapnowanej natomiast wp³yw ten nie jest ju tak jednoznaczny, co wi¹ e siê z neutralizuj¹cym dzia³aniem wapnia. WNIOSKI. Wapnowanie gleby zmniejszy³o zakwaszenie poziomu próchnicznego (Ap) i stropowej czêœci poziomu wzbogacania (t), co uwidoczni³o siê wzrostem wartoœci ph w H O i KCl oraz bardzo znacz¹cym obni eniem œrednich wartoœci kwasowoœci hydrolitycznej, kwasowoœci wymiennej i zawartoœci glinu wymiennego.. Nawo enie mineralne (niezale nie od wapnowania), zastosowane w zwiêkszonych dawkach NPK, spowodowa³o wzrost kwasowoœci hydrolitycznej w poziomach Ap i t oraz wzrost kwasowoœci wymiennej i zawartoœci glinu wymiennego w poziomach Ap.. Wspó³dzia³anie wapnowania i nawo enia mineralnego, istotnie wp³ynê³o na obni enie kwasowoœci wymiennej i zawartoœci glinu wymiennego w poziomie Ap gleby wapnowanej.. W badanym okresie (00) nast¹pi³a bardzo istotna neutralizacja zakwaszenia gleby wapnowanej oraz wzros³o zakwaszenie gleby niewapnowanej, szczególnie w poziomach Ap w porównaniu do stanu przed za³o eniem doœwiadczenia ( r.). LITERATURA RZEZIÑSKI M Zawartoœæ glinu wymiennego w glebie w zale noœci od nawo enia mineralnego i organicznego oraz wapnowania. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. :. RZEZIÑSKI M., ARSZCZAK T. 00. Zawartoœæ glinu wymiennego w glebie w œwietle trwa³ych doœwiadczeñ nawozowych w Skierniewicach. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. :. FILIPEK T.. Wystêpowanie glinu ruchomego w glebie i jego oddzia³ywanie na roœliny. Post. Nauk. Roln. //:. FILIPEK T.. Dynamika antropogenicznych przyczyn oraz skutków zakwaszenia gleby w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. :. FILIPEK T., DECHNIK I.. Glin wymienny jako wskaÿnik yznoœci gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., a:. KACZOR A.. Od ywianie siê roœlin w warunkach gleb silnie zakwaszonych. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. :. KANIUCZAK J.. The effect of various systems of mineral on the acidification of brown soil formed from loes. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. :. KANIUCZAK J.. Magnez przyswajalny w glebach centralnej czêœci Obni enia Podkarpackiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., a:. KANIUCZAK J.. Elementy bilansu mikroelementów w glebie wytworzonej z lessu w warunkach uprawy roœlin w zmianowaniu z uwzglêdnieniem nawo enia mineralnego NPK Mg Ca. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. : 0 0. KANIUCZAK J.. Elementy bilansu kadmu i niklu w glebie lessowej w zale noœci od nawo enia mineralnego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., a: 0. KANIUCZAK J.. Zakwaszenie gleb lessowych w zale noœci od sposobów u ytkowania, wapnowania i nawo enia mineralnego. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. :. KANIUCZAK J., HAJDUK E., NOWAK M Zawartoœæ rozpuszczalnych form boru i molibdenu w glebie p³owej wytworzonej z lessu w zale noœci od wapnowania i nawo enia mineralnego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. : 0. KANIUCZAK J., NOWAK M., KANIUCZAK R. 00. Wp³yw wapnowania i nawo enia mineralnego na zawartoœæ glinu wymiennego w glebie p³owej wytworzonej z lessu. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. : 0. KUSZELEWSKI L., AÊTOWICZ J., KORC M.. Dynamika plonowania i zmiany w sk³adzie kompleksu sorpcyjnego przy ró nych systemach nawo enia na glebie lekkiej. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., a:. MAZUR T., WOJTAS A., MAZUR Z., S DEJ W.. Porównanie dzia³ania nawo enia organicznego z mineralnym na odczyn i kwasowoœæ gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. :. MERCIK S.. Ujemny wp³yw nadmiernego zakwaszenia gleby na roœliny. Symp. Naukowe: Przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny oraz skutki zakwaszenia gleb. Lublin:. NOWAK W., WO OSZYK C.. Wp³yw nawo enia azotem i potasem na zmiany w³aœciwoœci chemicznych gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. : 0. RAIKOWSKA., WILK K., PISZCZ U.. Wp³yw 0- letniego zró nicowanego nawo enia mineralnego na w³aœciwoœci gleby gliniastej. cz. I. Odczyn, w³aœciwoœci sorpcyjne oraz zawartoœæ wêgla i azotu. Zesz. Nauk. AR Kraków, ():. RUSZKOWSKA M., KUSIO M., SYKUT S., MOTOWICKA- TERELAK T.. Zmiany zawartoœci pierwiastków œladowych w glebach w warunkach doœwiadczenia lizymetrycznego (). Rocz. Glebozn., /:. SIUTA J.. Przemys³owe czynniki kwasowej degradacji pokrywy glebowo-roœlinnej. Symp. Naukowe: Przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny oraz skutki zakwaszenia gleb. Lublin: 0. STANIS AWSKA-GLUIAK E., WRÓEL S.. Kszta³towanie siê w³aœciwoœci chemicznych gleby lekkiej w warunkach wieloletniego nawo enia mineralnego lub organicznego. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. :. STR CZYÑSKA S.. Zmiany odczynu i w³aœciwoœci sorpcyjnych gleby piaszczystej pod wp³ywem wieloletniego nawo enia mineralnego, organicznego i organiczno-mineralnego. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. :. STR CZYÑSKI S.. Stan zakwaszenia i potrzeby wapnowania gleb w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. :. SZWEDO J., MUDA E.. Effect of soil management and liming on the changes of chemical properties of acid soils in an orchard. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. : 00. TURSKI R.. Przyrodnicze aspekty zakwaszenia gleb w Polsce. Symp. Naukowe: Przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny oraz skutki zakwaszenia gleb. Lublin:. WIATER J., WESO OWSKI M.. Wp³yw ró nych nawozów na ph i kwasowoœæ hydrolityczn¹ w glebie lessowej wieloletnich monokultur zbo owych. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roln. : 0. Dr in. Ma³gorzata Nazarkiewicz Katedra Gleboznawstwa, Chemii Œrodowiska i Hydrologii Uniwersytet Rzeszowski ul. M. Æwikliñskiej -0 Rzeszów tel. nazarm@univ.rzeszow.pl