MECHANIZMY ZACHOWAŃ A BEZPIECZEŃSTWO RUCHU DROGOWEGO

Transkrypt

1 MECHANIZMY ZACHOWAŃ A BEZPIECZEŃSTWO RUCHU DROGOWEGO Andrzej Markowski tel andrzejmarkowski@gmail.com INSTYTUT BADAŃ I EDUKACJI PSYCHOLOGICZNEJ STOWARZYSZENIA PSYCHOLOGÓW TRANSPORTU w POLSCE

2 TEMATY SPOTKANIA Kulturowy i osobowościowy model zachowania w ruchu drogowym; Style radzenia sobie w sytuacjach trudnych i sytuacjach stresu matryce ludzkich decyzji; Przykłady ćwiczeń relaksacyjnych

3 KIEROWCY WYPADKOWI A KIEROWCY BEZPIECZNI Młodzi - Starzy Kobiety - Mężczyźni Rosjanie, Ukraińcy, Polacy, Szwedzi, Niemcy, Anglicy, Francuzi, Włosi, Arabowie

4 SPRAWCY WYPADKÓW, KIEROWCY SAMOCHODÓW OSOBOWYCH (wg kategorii wieku) Wiek Stosunek liczby wypadków do ilości przejechanych km. Do 25 lat 1 wypadek co 2 mln km lat 1 wypadek co 6 mln km. 60 i więcej lat 1 wypadek co 2,5 mln km.

5 MODEL RUCHU DROGOWEGO KIEROWCA DROGA I RUCH DROGOWY(JEGO ORGANIZACJA) POJAZD

6 RZECZYWISTY MODEL RUCHU DROGOWEGO KIERUJĄCY POJAZDEM INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO DROGA I RUCH DROGOWY (jego organizacja) POJAZD Andrzej Markowski

7 MODEL RUCHU DROGOWEGO 1. Informacje o kierowcy z którym wchodzimy w interakcję 4.. Rozbudowa sytuacji w kierunku niezgodnym z oczekiwaniami Osoba zarządzająca interakcją zachowaniem w ruchu drogowym (cechy osobowości i kultury ): postawy, przekonania, system wartości, wiedza 2. Wstępny kontakt (uprzednie doświadczenia i oczekiwania) 3. Rozbudowa sytuacji w kierunku zgodnym z oczekiwaniami

8 DLACZEGO DOCHODZI DO KOLIZJI I WYPADKÓW DROGOWYCH? WWstępne oczekiwania kierowcy wobec siebie, innych i sytuacji drogowej P Podmiotowe traktowanie uczestników ruchu drogowego (klimat współdziałania klimat współdziałania) miotowe trprzedmiotowe traktowanie uczestników ruchu drogowego (klimat agresji, lęku, poniżania) z a c h o w a n i e S p e ł n e n i e o c z e k i w a ń Podmiotowe trefekt GALATEI (PIGMALIONA) Wysoki poziom realizowanych zadań satysfakcja ) PEFEKT GOLEMA niski poziom realizowanych zadań niezadowolenie

9 STOSUNEK KIEROWCY DO RUCHU DROGOWEGO DETERMINANTY TYPOLOGII ZACHOWAŃ WCZEŚNIEJSZE DOŚWIADCZENIA GŁĘBOKIE PRZEKONANIA I ZAŁOŻENIA (CZĘSTO DYSFUNKCYJNE) DROGOWE WYDARZENIE KRYTYCZNE OBJAWY FIZJOLOGICZNE AKT INTENCJONALNY WOLA / MYSLI Poznawczy stosunek kierowcy do aktualnej sytuacji drogowej EMOCJE Emocjonalny stosunek kierowcy do aktualnej sytuacji drogowej ZACHOWANIA Andrzej Markowski

10 TYPOLOGIA KIEROWCÓW KIEROWCA Z SYNDROMEM MAD MAXA (agresywny, egoistyczny) 1. chce za wszelką cenę pokazać kto na drodze rządzi 2. robi to kosztem innych Najważniejsze: ja jestem najważniejszy, narzucam swoją wolę innym KIEROWCA Z SYNDROMEM WYCHOWAWCY (ukryta agresja + lęk) 1. chce potwierdzić swoją wartość 2. wychowuje innych na drodze Najważniejsze: jestem lepszy, bo inni popełniają błędy KIEROWCA Z SYNDROMEM SŁODKIEJ IDIOTKI (egoistyczny) 1. nie interesują go skutki społeczne własnego zachowania 2. nie interesują go inni ludzie Najważniejsze: INTERESUJE MNIE TYLKO MOJA WYGODA KIEROWCA ODREAGOWUJĄCY LĘKI (defensywny i agresywny) 1. często rezygnuje z podstawowego celu 2. ustępuje innym bądź jest wobec innych samochodów agresywny Najważniejsze: INNI SĄ MOCNIEJSI ODE MNIE, CHCĘ BYĆ AKCEPTOWANY, DOBRZE SIĘ CZUĆ KIEROWCA ASERTYWNY 1. dąży do podstawowego celu roztropnie i skutecznie 2. szanuje innych życzliwy Najważniejsze: JA I INNI JESTEŚMY TAK SAMO WAŻNI Andrzej Markowski Zachowania i reakcje innych Gniew Irytacja Frustracja Agresja Zachowania i reakcje innych Nieufność Irytacja Frustracja Agresja Zachowania i reakcje innych Nieufność Irytacja Frustracja Agresja Zachowania i reakcje innych Obojętność Lekceważenie Nieufność Irytacja agresja Zachowania i reakcje innych Życzliwość Szacunek INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO (ich typ) INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO (ich typ) INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO (ich typ) INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO (ich typ) INNI UCZESTNICY RUCHU DROGOWEGO (ich typ)

11 WYZNACZNIKI AGRESYWNEGO ZACHOWANIA KIEROWCY Personifikuje drogę, traktuje ją jak przeciwnika, którego chce pokonać w jak najkrótszym czasie: chełpi się opowiadaniami w jak krótkim czasie przejechał jakąś trasę; Czasem zatrzymuje pojazd, aby powiedzieć innemu kierowcy co o nim myśli może przy tym dopuścić się fizycznej napaści (wyrażając w ten sposób swoją wyższość nad nimi); Gwałtownie rusza z miejsca, mocno przyśpiesza i raptownie hamuje, nie zwracając uwagi na innych użytkowników drogi; Z premedytacją, niekiedy w celu wychowawczym, utrudnia innym jazdę (np. zajeżdża im drogę); Nie znosi gdy inny pojazd go wyprzedza lub jedzie przed nim musi go wyprzedzić; Na przejściu dla pieszych stara się być pierwszy przed przechodniem; Na skrzyżowaniu często przejeżdża na żółtym, bądź czerwonym świetle, bo światła nie mogą decydować o jego zachowaniu; Stara się pierwszy ruszyć ze skrzyżowania, przed innymi kierowcami; Umyślnie oślepia światłami drogowymi jadących z przeciwka; Nie zapina pasów bezpieczeństwa, Z demonstracyjną nonszalancją rozmawia podczas jazdy przez telefon komórkowy; W samochodzie używa zestawu nagłaśniającego dużej mocy, aby podczas jazdy słychać było muzykę daleko poza jego pojazdem, w ten sposób sygnalizuje innym swoją obecność na drodze, zaznacza swoje terytorium ;

12 Przeciążenie Sytuacja stresowa charakteryzuje się niezdolnością do wybrania optymalnej decyzji. Osoba znajdująca się w takiej sytuacji ma kłopot z eliminowaniem nieistotnych informacji

13 Ja kierowca, jaki jestem? Praca z kierowcami (zadania dla kierowców)

14 Czy przy pomocy zajęć z psychologiem można ćwiczyć bezpieczeństwo kierowcy? T A K Bo kierowanie odbywa się w mózgu!

15 WPŁYW WŁASNYCH ZACHOWAŃ ZA KIEROWNICĄ NA ZACHOWANIA INNYCH KIEROWCÓW TYP ZACHOWANIA STYL ZACHOWANIA ODDZIAŁYWANIE NA INNYCH ZACHOWANIA I REAKCJE INNYCH KIEROWCÓW SKUTKI NASZEGO ZACHOWANIA ZACHOWANIA DOMINUJĄCE SYNDROM MAD MAXA, SYNDROM WYCHOWAWCY PRESJA NA INNYCH, UZURPOWANIE SOBIE PRAW, KTÓRYCH NIE MAJĄ INNI FRUSTRACJA AGRESJA KONFLIKT POWSTAWANIE SYTUACJI ZAGROŻENIA NA DRODZE ZACHOWANIA ULEGŁE SYNDROM REAKCJI LĘKOWYCH ODDANIE INICJATYWY, PRÓBY PODPORZĄDKOWANIA INNYCH IRYTACJA AGRESJA KONFLIKT POWSTAWANIE SYTUACJI ZAGROŻENIA NA DRODZE ZACHOWANIA MANIPULACYJNE SYNDROM SŁODKIEJ IDIOTKI MANIPULOWANIE INNYMI, UZURPOWANIE SOBIE PRAW, KTÓRYCH NIE MAJĄ INNI NIEUFNOŚĆ FRUSTRACJA AGRESJA KONFLIKT POWSTAWANIE SYTUACJI ZAGROŻENIA NA DRODZE ZACHOWANIA ASERTYWNE WSPÓŁDZIAŁANIE, PODMIOTOWE TRAKTOWANIE INNYCH KIEROWCÓW WYWOŁYWANIE SZACUNKU DO SIEBIE I INNYCH, RESPEKTOWANIE PRAW SATYSFAKCJA ŻYCZLIWOŚĆ WSPÓŁODPOWIE- DZIALNOŚĆ MINIMALIZOWANIE EWENTUALNEGO ZAGROŻENIA NA DRODZE Opracował: Andrzej Markowski

16 MATRYCA SPRAWNEGO ZACHOWANIA NA DRODZE (zmodyfikowana przez Andrzeja Markowskiego wersja Villersa) UWARUNKOWA - NIA PSYCHOLO- GICZNE I SPOŁECZNE PROWADZENIE POJAZDU FUNKCJONOW- ANIE I KONTROLA POJAZDU Dojrzałość emocjonalna, Dojrzałość społeczna, Przystosowanie do otoczenia (prawidłowe, psychopatyczne, neurotyczne) Style rozwiązywania sytuacji zadaniowej (z,e,s) Rutyna, Percepcja ryzyka Zasady ruchu, Zasady współpracy z innymi uczestnikami ruchu drogowego, etc. Funkcjonowanie samochodu, Prawa fizyki, Kontrola pojazdu. Systemy "obronne" pojazdu Osobowość patologiczna, Cechy temperamentu, System wartości, Normy grupowe i ich relacja do norm społecznych, Wpływ otoczenia itp. Alkohol, zmęczenie, godziny szczytu, Pora dnia a typ aktywności, Nieprzestrzeganie zasad (odległości od pojazdów), Naśladownictwo etc Brak pasów, Awaria systemów pojazdu, Stan techniczny, Brak świateł etc Introspekcja - sprawny wgląd w siebie, Stopień świadomości własnych kompetencji i niekompetencji, motywacji oraz uwarunkowań: Osobowościowych, Intelektualnych, Motorycznych i psychofizycznych Umiejętność oceny zagrożeń w ruchu drogowym, Umiejętność krytycznej samooceny sprawności prowadzenia pojazdu w ogóle i w danym momencie Weryfikacja umiejętności kontroli pojazdu

17 PRZYCZYNY POPEŁNIANIA BŁĘDÓW W RUCHU DROGOWYM PRZEZ KIERUJĄCYCH POJAZDAMI SAMOCHODOWYMI (wyniki badań prowadzonych w SPT w latach ) Kategoria 1 Kategoria 2 Kategoria 3 Kategoria 4 kategoria 5 1. ZAWYŻONA SAMOOCENA KOMPETENCYJNA - współwystępuje w 2 na 3 wypadkach i kolizjach 2. WYSOKA AGRESJA współwystępuje w 2 na 3 wypadkach i kolizjach, 3. OBNIŻONY POZIOM PODZIELNOŚCI I KONCENTRACJI UWAGI - współwystępuje w co drugim wypadku i kolizji, 4. NIEDOSTATECZNA INTERNALIZACJA NORM SPOŁECZNYCH - współwystępuje w 1 na 3 wypadku i kolizji, 5. NISKA SPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA - współwystępuje w 1 na 3 wypadku i kolizji.

18 Przeciążenie Redukcja poczucia zagrożenia Redukcja stresu Efektywne radzenie sobie przez skoncentrowa nie na zadaniu Brak istotnych kosztów psychologicznyc h: zmęczenia, lęku, wyczerpania, rozkojarzenia, poczucia krzywdy, winy, rozczarowania, niespełnienia nadziei, wstydu wobec siebie lub wobec otoczenia

19 Przeciążenie Wzrost poczucia zagrożenia Wzrost stresu Nieefektywne radzenie sobie przez skoncentrowa nie na sobie lub emocjach Znaczny wzrost kosztów psychologicznyc h: zmęczenia, wyczerpania, rozkojarzenia, lęku, dolegliwości psychosomatycznyc h, poczucia krzywdy, winy, rozczarowania, niespełnienia nadziei, wstydu wobec siebie lub wobec otoczenia

20 WPŁYW STRESU KIEROWCÓW NA BEZPIECZEŃŚTWO JAZDY (badania SPT w latach ) WYDŁUŻENIE CZASU REAKCJI NIESTABILNOŚĆ CZASU REAKCJI SPOWOLNIENIE KOORDYNACJI WZROKOWO RUCHOWEJ SPOWOLNIENIE ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ OBNIŻENIE DOKŁADNOŚCI ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ OSŁABIENIE KONCENTRACJI, PODZIELNOŚCI I PRZERZUTNOŚCI UWAGI POGORSZENIE I ZABURZENIA PERCEPCJI WZROKOWEJ SPOWOLNIENIE PRZETWARZANIA INFORMACJI ZABURZENIA PAMIĘCI ŚWIEŻEJ..

21 ĆWICZENIA ANTYSTRESOWE Szybka relaksacja czas ok. 30 sekund; konieczna systematyczność co najmniej 3 razy w ciągu dnia przez co najmniej tydzień; towarzyszący przedmiot jako sygnał; patrząc nań głęboki, bardzo wolno wykonujemy wdech nosem i wydech ustami; wypuszczając powietrze ustami, rozluźnij się i pomyśl: spokój relaks; Zrób jeszcze jeden, czy dwa oddechy i spokojnie wypuszczaj powietrze, myśląc: spokój relaks;

22 ĆWICZENIA ANTYSTRESOWE Malarz Stań. W wyobraźni zamień nos w pędzelek. Na wyimaginowanym płótnie zacznij nim malować Potem maluj w drugą stronę. Bądź patrząc w lewo napisz woje imię końcem nosa, a nazwisko patrząc w prawo. (Możesz pisać lub rysować cokolwiek chcesz, bylebyś robił to bardzo powoli.)

23 Dziękuję Państwu za udział w zajęciach Andrzej Markowski