Moduł 5. Funkcje systemu operacyjnego

Transkrypt

1 Moduł 5 Funkcje systemu operacyjnego Wstęp funkcje systemu operacyjnego 1. Charakterystyka informatycznych systemów komputerowych 2. Funkcje systemu operacyjnego

2 Wstęp funkcje systemu operacyjnego System operacyjny jest powszechnie znany i używany. Bez niego ciężko by nam było funkcjonować w świecie komputerowym. System jest łącznikiem pomiędzy nami użytkownikami a naszym sprzętem. Tematyka samych systemów operacyjnych jest bardzo rozległa, jest tam do poruszenia wiele aspektów, natomiast ten moduł będzie się skupiał na przedstawieniu funkcji systemów operacyjnych. Takimi funkcjami są: wielozadaniowość, kontakt z użytkownikiem, czy zarządzanie zasobami maszyny. Jedną z funkcji systemu operacyjnego jest również sygnalizacja błędów i stanów awaryjnych, która z punktu widzenia użytkownika ma sporo do zrobienia. Wszystko jest dobrze do czasu kiedy mamy problem z komputerem lub systemem. Dostępne funkcje mają nam pomóc i określić rodzaj błędów, na podstawie danych będziemy mogli szukać rozwiązania w celu naprawy naszego systemu. Systemy operacyjne stanowią integralną część naszego życia, to przez mamy możliwość komunikacją ze sprzętem, dlatego warto przyjrzeć się tej tematyce, przyswoić kilka ważnych pojęć, a wtedy na pewno będzie łatwiej zrozumieć jak to wszystko działa. 1. Charakterystyka informatycznych systemów komputerowych System informatyczny jest to wyodrębniona część systemu informacyjnego, która jest, z punktu widzenia przyjętych celów skomputeryzowana. Na system informatyczny składa się więc: sprzęt (hardware), oprogramowanie (software), baza danych, telekomunikacja, ludzie, organizacja. Hardware jest to sprzęt techniczny, dzięki któremu informacje są nadawane, odbierane, przetwarzane i przesyłane. Jest to zbiór, który składa się z rozmaitych urządzeń technicznych takich jak: procesor, pamięć, urządzenia wejścia (klawiatura, czytniki), urządzenia wyjścia (monitory, drukarki). Software po polsku oprogramowanie. Jest to zbiór programów i instrukcji napisanych w specjalnym języku, który jest zrozumiały dla komputera. Ludzie to najważniejszy element całego systemu. Personel obsługujący informatyczne systemy zarządzania, kierowania, wspomagania decyzji jak również systemy doradcze to ludzie, którzy: zarządzają, projektują, programują, eksploatują, konserwują wymienione systemy. Oczywiście cały wymieniony personel jest również zaliczany do personelu systemu informatycznego. Przygotowanie ich wszystkich decyduje o tym, czy system będzie sprawny, efektywny i niezawodny. Na nic zda się zastosowanie najnowszego sprzętu informatycznego i oprogramowania, jeżeli personel go obsługujący i nadzorujący nie będzie na najwyższym profesjonalnym poziomie. Organizacja sprawia, że poszczególne elementy systemu stanowią całość. Organizacja zawiera w sobie: strategie rozwoju, politykę, reguły i zasady postępowania. 1 Głównym powodem ryzyka przy tworzeniu systemów informacyjnych jest fakt, że każdy projekt systemu informatycznego oznacza zmianę. Wprowadzanie systemu informacyjnego w przedsiębiorstwie wiąże się zwykle z koniecznością wprowadzania zmian w jego dotychczasowej organizacji. 1 całość: 2

3 Generalnie ludzie zmian nie lubią i będą się im przeciwstawiać ile tylko mogą i gdzie tylko mogą. Przyczyny oporów przed zmianami Własne interesy: 1. Obawa przed nieznanym. 2. Nieświadomość celów zmiany. 3. Brak zaufania. 4. Różnice postrzegania. 5. Brak tolerancji. 6. Względy kulturowe. 2 Jak przygotować zmiany przeprowadź diagnozę rzeczywistych potrzeb dokonania zmian; zapewnij poparcie kierownictwa wszystkich szczebli; zaprojektuj każdy etap wprowadzania zmiany; Przezwyciężaj opory przeciw zmianom poprzez: wskazywanie wszystkim ich miejsca po wprowadzeniu zmiany organizowanie szkoleń niestwarzanie aury tajemniczości wokół procesu zmiany stwarzanie atmosfery współtworzenia; stawiaj na entuzjastów, przywódców nieformalnych zespołów pracowników. Współczesne warunki prowadzenia biznesu wymuszają jednak stosowanie bardziej złożonych form działania, a te z kolei wymagają posiadania bardziej rozbudowanych systemów informacyjnych wspomagających zarządzanie. 3 Podstawowe funkcje systemu informatycznego. Gromadzenie informacji polega na zbieraniu, rejestrowaniu i ewidencjonowaniu danych, czyli informacyjne zasilanie obiektu. Dlatego też funkcja ta jest często nazywana wejściem systemu informatycznego. Przetwarzanie informacji polega na wykonywaniu na nich typowych operacji arytmetycznych i logicznych. Z danych źródłowych zgromadzonych i wprowadzonych do systemu uzyskuje się w wyniku ich przetworzenia informacje wynikowe żądane przez odbiorców. Przechowywanie informacji polega na zapisaniu danych na trwałych nośnikach w postaci i formie umożliwiających ich łatwe wykorzystanie w kolejnych procesach przetwarzania, bez konieczności ponownego realizowania operacji wejściowych. Prezentowanie informacji polega na dostarczeniu odbiorcom niezbędnych informacji wynikowych w wymaganych przez nich terminach, miejscu, zakresie, postaci czy stopniu szczegółowości, dlatego też bywa nazywane wyjściem systemu informatycznego. Przesyłanie informacji wiąże się z przemieszczeniem się zasobów informacyjnych pomiędzy komórkami organizacyjnymi organizacji wykonującymi kolejne operacje przetwarzania

4 Zintegrowany system informatyczny: Najbardziej merytorycznie i technologicznie zaawansowana klasa systemów informatycznych wspomagających zarządzanie w przedsiębiorstwach i instytucjach. Optymalizuje procesy zarówno wewnętrzne, jak i zachodzące w najbliższym otoczeniu poprzez oferowanie gotowych narzędzi. Narzędzia te służą do automatyzacji wymiany danych pomiędzy działami przedsiębiorstwa oraz pomiędzy przedsiębiorstwem a innymi podmiotami biznesowymi z jego otoczenia (np. kooperantami, dostawcami, odbiorcami, bankami, urzędami skarbowymi). 5 Główne cechy: kompleksowość funkcjonalna, integracja danych i procedur, elastyczność funkcjonalna i strukturalna, zaawansowanie technologiczne oraz otwartość. Tendencje rozwojowe ZSI: szerszy zakres usług biznesowych (np. CRM, PRM, SCM), pełniejsze wykorzystanie technologii internetowych w realizacji idei e-biznesu, rozwój aplikacji na platformy mobilne, systemy wspomagające zarządzanie wiedzą. 6 System informatyczny zarządzania jest to część systemu informacyjnego realizowana przez techniczne środki informatyki, którego celem jest wspomaganie procesów zarządzania. Powstanie systemów informatycznych zarządzania spowodowane było ciągle wzrastającą ilością gromadzonych danych w przedsiębiorstwach i wyniku tego trudnością ich przetwarzania i wykorzystania w bieżących procesach zarządzania w firmach. Dla dużych firm dodatkowymi czynnikami wpływającymi na konieczność wykorzystywania SIZ były: wzrost wielkości firmy, rozrastająca się struktura organizacyjna, globalizacja prowadzonej działalności, zmienne i niepewne otoczenie gospodarcze. 7 Dlaczego wdrażać systemy informatyczne? Głównym celem SIZ jest zaspokajanie potrzeb informacyjnych kierownictwa różnego szczebla zarządzenia, oraz wspomaganie procesów podejmowania decyzji. Zastosowanie SIZ daje przedsiębiorstwu następujące korzyści: przyspieszenie obiegu informacji w przedsiębiorstwie związane z automatyzacją czynności wczytywania, przetwarzania i prezentowania danych, możliwość dostępu w każdej chwili kierownictwa do bazy poprawnych, wiarygodnych, aktualnych informacji, niezbędnych do bieżącego i przyszłego zarządzania przedsiębiorstwem, usprawnienie procedur obsługi dostawców i klientów, ułatwienia pracy personelu oraz zarządzających przedsiębiorstwem. 8 5 teleinfo.pb.edu.pl/gilg/informatyzacja/02-ewolucja.ppt 6 teleinfo.pb.edu.pl/gilg/informatyzacja/02-ewolucja.ppt 7 teleinfo.pb.edu.pl/gilg/informatyzacja/02-ewolucja.ppt 4

5 Wiele lat rozwoju metod i narzędzi informatyki i ich szczególnego zastosowania jakim jest wspomaganie procesów decyzyjnych w organizacjach (np.: przedsiębiorstw produkcyjnych) uczyniło systemy informatyczne koniecznym elementem funkcjonowania organizacji. Aktualnie zarządzanie przedsiębiorstwem produkcyjnym wymaga stosowania systemów informatycznych typu MRP/ERP oraz systemów CAD, CAM, zarządzania obiegiem dokumentów i wielu innych. Systemy MRP/ERP są efektem procesu ewolucji polegającej na dodawaniu podsystemów obejmujących swoją funkcjonalnością coraz szersze obszary wspomagania organizacji przedsiębiorstwa. Głównymi celami zastosowania systemów MRP/ERP jest planowanie i kontrola produkcji w przedsiębiorstwie i obliczanie wskaźników ekonomicznych. 9 Systemy MRP/ERP są narzędziami, wytworzonymi metodami informatyki, które realizują funkcje systemu informacyjnego przedsiębiorstwa. Problematyka systemów informacyjnych wymaga ujęcia interdyscyplinarnego, obejmującego wiedzę o zarządzaniu, funkcjach i organizacji przedsiębiorstwa, metodach informatyki, analizy systemowej. W analizie systemu informacyjnego przedsiębiorstwa są stosowane modele przepływów i przetwarzania informacji (danych). Natomiast modelowanie systemu informacyjnego jest metodą stosowaną w projektowaniu i wytwarzaniu systemów informatycznych. Doświadczenia zebrane w procesie wytwarzania systemów informatycznych dla różnego typu organizacji, a w szczególności przedsiębiorstw produkcyjnych służą w opracowaniu standardów. Aktualnie, w dziedzinie systemów informatycznych w zarządzaniu można wymienić dobrze opracowane standardy dla przedsiębiorstw produkcyjnych: systemy finansowo-księgowe, zarządzania zasobami, informacji kierownictwa, standard niejawny, brak jednolitego unormowania, praktycznie dobrze opracowana dokumentacja do tego typu systemu może stanowić standard, systemy klasy MRP, obejmują ekonomikę i kierowanie produkcją w przedsiębiorstwie, (MRP I planowanie zapotrzebowania materiałowego, MRP II planowanie zasobów do produkcji), standard jawny, publikowany, systemy klasy CIM, (computer integrated manufacturing komputerowo zintegrowane wytwarzanie), rozszerzenie zadań realizowanych przez system na projektowanie wyrobów i przygotowanie technologii produkcji. 10 Dla przedsiębiorstw o specjalistycznym profilu, instytucji finansowych, dla organizacji realizujących zadania administracyjne, jednostek budżetowych tworzone są systemy informatyczne, które same w sobie stanowiące standardy. Tutaj można wymienić systemy zarządzania transportem, bankowe, administracji rządowej i samorządowej, zarządzania budżetem, ewidencyjne, informacyjne. Publikowanie standardów ma na celu podsumowanie doświadczeń zebranych w projektowaniu, wytwarzaniu i wdrażaniu systemów informatycznych. Standard jest płaszczyzną komunikacji między użytkownikami a wykonawcami systemu (analitykami, programistami, wdrożeniowcami). Podstawowymi założeniami opracowania standardu są uniwersalność oraz przewidywanie nowych zadań realizowanych przez system w wyniku rozwoju metod zarządzania i organizacji przedsiębiorstw. To powoduje, że standard jest obszernym i szczegółowym 8 teleinfo.pb.edu.pl/gilg/informatyzacja/02-ewolucja.ppt

6 wykazem zadań systemu informatycznego oraz szczegółową specyfikacją struktur danych (zbiorów, baz danych) oraz algorytmów (funkcji). System informatyczny wykonany dokładnie według założeń standardu jest skomplikowany, posiada dużą ilość wejść i wyjść oraz wymaga wykonania złożonych czynności, aby uruchomić proces przetwarzania. 11 Rolą narzędzi informatycznych jest przede wszystkim wspomaganie i przyspieszanie podejmowania decyzji przez zarząd i kadrę menedżerską przedsiębiorstwa. Należy jednak zauważyć, że obecnie decydującym czynnikiem konkurencyjnym jest szybkość przepływu informacji, która skraca procesy zachodzące w przedsiębiorstwie. Dotyczy to również działań menedżerskich z zakresu analizy i oceny efektywności przedsiębiorstwa, gdyż od nich zależy szybkość podejmowanych decyzji strategicznych i operacyjnych. Ciągła presja czasu utrudnia analizę danych i wyciąganie poprawnych wniosków. Niezbędna zatem wydaje się informatyzacja zadań analitycznych w procesie zarządzania logistyką przedsiębiorstwa. Rolą informatycznych narzędzi wspomagających ocenę efektywności jest wspieranie kadry zarządczej i menedżerskiej w procesie zarządzania. Obecnie narzędzia informatyczne wspierające ocenę efektywności procesów logistycznych nabierają szczególnego znaczenia, m.in. dla przedsiębiorstw planujących osiągnięcie przewagi konkurencyjnej na rynku. 12 Największe zapotrzebowanie w zakresie gromadzenia, przetwarzania i przechowywania danych z wykorzystaniem informatycznych narzędzi wspomagających podejmowanie decyzji występuje szczególnie w dużych i średnich przedsiębiorstwach. Ze względu na rozdrobnienie i różnorodność tego sektora zapotrzebowanie na skuteczny przepływ informacji jest mocno zróżnicowane i uzależnione zarówno od specyfiki branży, w której funkcjonuje przedsiębiorstwo, jak i od charakteru realizowanych w nim procesów. 13 Tabela 5.1. Cechy systemu informatycznego Cecha Dziedzina Cel działania, tworzone wyjścia Klasa systemu Składniki Klasa rozwiązywanych problemów SIt system informatyczny dane rejestrowane, przesyłane, przechowywane, wyszukiwane, przetwarzane, prezentowane, dostarczane odbiorcom struktury danych wynikowych, przyjętych dotychczas raportów system sztuczny (artefakt) systemy sztuczne (artefakty) - dane, metody i systemy abstrakcyjne, dobrze ustrukturyzowane, problemy informatyków sformułowane według potrzeb odbiorców danych

7 Metoda badania, analizy i tworzenia systemu Właściciel systemu twarde metody szef SIt i kierownicy liniowi Ideologia Dane Techniki i 'technologia' Metody Technika, technologia Organizacja Ludzie Rola człowieka potrzeba wykonania przypisanych zadań dane zidentyfikowane wg wzorca starej organizacji TI czyli technika komputerowa metody ilościowe wspomagane przez technikę komputerową techniki komputerowe i jako uzupełnienie dostępne t.o. org. odziedziczona do której dostosowuje się SIt ludzie przyuczający się nowych rozwiązań technicznych człowiek traktowany, jako element techniczny Źródło: 2. Funkcje systemu operacyjnego System operacyjny (ang. operating system) jest programem (grupą programów), który pośredniczy między użytkownikiem komputera a sprzętem komputerowym. Jest on niezbędny do prawidłowej pracy komputera i w pewnym sensie określa możliwości wykorzystania sprzętu i komfort pracy użytkownika. System operacyjny musi być oczywiście dostosowany do sprzętu, na którym jest instalowany. Od niego zależy również jaką pracę możemy wykonać, jakie programy uruchomić. System operacyjny jest, więc pośrednikiem między człowiekiem i programami użytkowymi a sprzętem. Dzięki zastosowaniu systemu operacyjnego możliwe jest łatwe wykorzystanie komputerów o różnej architekturze wewnętrznej, zbudowanych z różnych podzespołów różnych producentów, gdyż z punktu widzenia użytkownika obsługa tych systemów jest taka sama. Szczegółami obsługi urządzeń wewnętrznych zajmuj się właśnie system operacyjny. Łatwiej mają również twórcy oprogramowania, którzy nie muszą dostosowywać swoich programów do wielkiej liczby różnorodnych rozwiązań sprzętowych dostępnych na rynku. 14 Wielu z nas mówić system operacyjny ma na myśli tylko systemy Windows. A tutaj można użytkownika zaskoczyć podając przykłady: MS DOS jako środowisko tekstowe,

8 MAC OS system operacyjny firmy Apple, Linux, może być wykorzystywany dowolnie, Windows, system operacyjny firmy Microsoft. Istotną alternatywą dla Windows stał się system operacyjny oparty o platformę UNIX (Unix Time Sharing System)a chodzi oczywiście o Linuxa. Dystrybucji Linuxa jest bardzo wiele, a takie przykładowe to Ubuntu, Fedora, Debian, Slackware. Każdy znajdzie coś dla siebie w tym temacie, zapraszam do zaznajomienia się tą tematyką. Rysunek 5.1. System operacyjny jako pośrednik. Źródło: Funkcje Systemu Operacyjnego: zarządzanie zadaniami, zarządzanie akcjami, zarządzanie danymi, komunikacja z użytkownikiem. 15 Rysunek 5.2. Hierarchia budowy systemu komputerowego. Źródło: Komputer bez oprogramowania jest jedynie bezużyteczną skrzynką. Aby tchnąć w niego życie trzeba dodać do niego myśl człowieka zawartą w oprogramowaniu. Dopie

9 ro połączenie tych dwóch elementów sprzętu (ang. hardware) i oprogramowania (ang. software) tworzy środowisko, w którym można wykonywać różnorodne zadania. Sprzęt i oprogramowanie tworzą system komputerowy. Rysunek 5.3. System komputerowy. Źródło: Oprogramowaniem, bez którego nie może dziś istnieć (w zasadzie) system komputerowy jest system operacyjny. System operacyjny jest programem albo grupą programów, które pełnią w systemie komputerowym szczególną rolę. System operacyjny powinien spełniać dwa podstawowe zadania: tworzyć wygodne i wydajne środowisko dla użytkownika systemu; zapewniać wydajną i bezawaryjną pracę wszystkich komponentów systemu komputerowego. 16 Jako alternatywę dla Windows warto zapoznać się jak działa poprzez diagram blokowy systemu Linux. Rysunek 5.4. Diagram blokowy jądra systemu Linux Źródło:

10 W celu spełnienia swoich zadań system operacyjny musi realizować następujące funkcje: Funkcja zarządzająca System operacyjny zarządza pracą wszystkich elementów wchodzących w skład systemu komputerowego. Jego zadanie polega na dostarczaniu odpowiednich mechanizmów do właściwego użycia zasobów systemu i do pracy programów użytkowych. Tworzy on środowisko do pracy innych programów. 17 Funkcja dystrybucji zasobów System operacyjny ma pod swoją opieką wiele różnych zasobów wchodzących w skład systemu komputerowego. Zasoby te takie jak obszar pamięci operacyjnej, pamięci zewnętrznej, czas procesora, dostęp do magistrali danych itp. są potrzebne różnym programom po to, aby mogły prawidłowo wykonywać swoje zadania. Rolą systemu operacyjnego jest odpowiedni przydział (dystrybucja) zasobów poszczególnym programom, które zgłaszają potrzebę ich wykorzystania. Tak więc programy użytkowe, które potrzebują skorzystać z określonego zasobu komputera muszą zgłosić się do systemu operacyjnego z prośbą o przydzielenie im tego zasobu. Jednym słowem, składają zamówienia na potrzebne zasoby. System operacyjny rozpatruje te zamówienia i decyduje o ich realizacji. 18 Rysunek 5.5. Funkcje systemu operacyjnego. Źródło: Podczas pracy wielu programów mogą pojawiać się konflikty spowodowane próbą jednoczesnego korzystania z tych samych zasobów. System operacyjny troszczy się o eliminowanie tych konfliktów i taki przydział zasobów, aby w możliwie najlepszy sposób zapewnić efektywne i wydajne ich wykorzystanie. 19 Funkcja sterująca Z funkcją dystrybucyjną nierozerwalnie związana jest funkcja sterująca. Polega ona na nadzorowaniu działania programów użytkownika, przeciwdziałaniu błędom i zapobiegania sytuacjom awaryjnym i nieprawidłowemu wykorzystaniu komputera. Jednym z zadań systemu operacyjnego jest na przykład sterowanie pracą urządzeń wejścia-wyjścia i zapewnienie poprawnej współpracy jednostki centralnej z urządzeniami peryferyjnymi takimi jak klawiatura czy drukarka

11 2.1 Rodzaje systemów operacyjnych Systemy wsadowe. Pierwsze systemy operacyjne były prostymi programami, najczęściej rezydującymi na stałe w pamięci komputera, których zadanie polegało na przekazywaniu sterowania do kolejnych zadań znajdujących się w kolejce do wykonania. Zadania do wykonania były najczęściej zapisywane na kartach perforowanych, które były przekazywane operatorowi systemu. Na wyjściu znajdowały się najczęściej drukarki lub perforatory kart i w ten sposób system wyświetlał wynik wykonania powierzonego mu zadania. Programiści nie mieli w ogóle dostępu do takiego systemu, zarówno wejście jak i wyjście systemu obsługiwane było wyłącznie poprzez operatora. W systemach tego typu brak jest jakiejkolwiek kontroli nad wykonywanym zadaniem w trakcie jego przetwarzania. 21 Systemy interaktywne. Wcześniej omówione systemy nie pozwalały na sterowanie przebiegiem wykonania poszczególnych zadań. Omawiane tutaj systemy zwane też są systemami wielodostępnymi, pozwalają na wykonywanie przez użytkownika więcej niż jednego programu jednocześnie oraz nadzorowanie prac związanych z wykonywanym zadaniem. Taka możliwość pozwala na interakcję z programem, wprowadzanie potrzebnych danych, kontrolę błędów podczas wykonywania programów. 22 Systemy rozproszone. Systemy operacyjne mogą nadzorować pojedynczy komputer, lub pewną grupę komputerów, wtedy nazywamy je systemami rozproszonymi. W odróżnieniu od systemów wieloprocesorowych, które dzielą jednie kilka procesory (pamięć oraz zegar pozostają wspólne), systemy rozproszone posiadają osobne procesory, osobną pamięć jak również zegar. Systemy takie komunikują się ze sobą za pośrednictwem sieci komunikacyjnych, do których zliczamy zarówno szyny przesyłania danych, jak również bardziej popularne sieci komputerowe, korzystający z różnego rodzaju mediów (linie telefoniczne, światłowody, sieci bezprzewodowe). Patrząc pod kątem użytkowania takich systemów, osoby z nich korzystając mogą być nieświadome korzystania z wielu maszyn sprzętowych, pracując identycznie jak z systemami centralnymi. Systemy rozproszone są w najprostszym ujęciu współczesnymi sieciowymi systemami operacyjnymi SSO (ang. network operating system NOS), korzystającymi z wielu komputerów (serwerów). Systemy operacyjne mogą być kombinacją pewnych cech zarówno systemów wsadowych jak również interakcyjnych

12 Bibliografia: 1. Bensel P. (2011) Systemy i sieci komputerowe. Gliwice: Helion 2. Silberschatz A., Galvin P.B., Gagne G. (2006) Podstawy systemów operacyjnych. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne WNT 3. Sokół R. (2004) Vademecum hakera. Zabezpieczenia w Windows. Gliwice: Helion 4. Halska B., Bensel P. (2012) Projektowanie lokalnych sieci komputerowych i administrowanie sieciami. Część 1, Gliwice: Helion 5. Halska B., Bensel P. (2012) Projektowanie lokalnych sieci komputerowych i administrowanie sieciami. Część 2, Gliwice: Helion 6. Stallings W. (2009). Organizacja i architektura systemu komputerowego. Warszawa: WNT Netografia: Niemieszane.info: Systemy informatyczne prof. dr hab. Ryszard Tadeusiewicz: Budowa systemu informacyjnego podstawowe-funkcje-systemu-informatycznego_74_2850.html - Wkuwanko.pl: ISZ - Wykład 03 - Podstawowe funkcje systemu informatycznego dr inż. Grażyna Gilewska: INFORMATYZACJA PRZEDSIĘBIORSTW dr inż. Senczyna Stefan: Systemy informatyczne zintegrowane wspomagające zaawansowane zarządzanie Adam Koliński, Karolina Kolińska:Wykorzystanie informatycznych narzędzi wspomagających ocenę efektywności procesów logistycznych w przedsiębiorstwach produkcyjnych Sławomir Nowak: Co to jest system operacyjny? Wikipedia: System operacyjny Sławomir Nowak: Funkcje systemu operacyjnego w systemie komputerowym Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie: SYSTEMY OPERACYJNE Paweł Augustyn: Zadania systemu operacyjnego. 12