WPŁYW MIEJSCA I TERMINU WYSIEWU NASION SURMII ZWYCZAJNEJ (CATALPA BIGNONIOIDES WALT.) NA WZROST SIEWEK

Transkrypt

1 FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2008, Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 260 (5), Urszula NAWROCKA-GRZEŚKOWIAK, Jacek MIKULAK WPŁYW MIEJSCA I TERMINU WYSIEWU NASION SURMII ZWYCZAJNEJ (CATALPA BIGNONIOIDES WALT.) NA WZROST SIEWEK INFLUENCE OF PLACE AND SEED TIME OF (CATALPA BIGNONIOIDES WALT.) SEEDS ON SEEDLINGS GROWTH Katedra Dendrologii i Kształtowania Terenów Zieleni, Akademia Rolnicza ul. Janosika 8, Szczecin Abstract. There made investigations on choose of optimal conditions for growth and grow of seedling, this in know park trees as Catalpa bignonioides. The aim was choosing the best place and term seeding of seeds. Seeds were seeding in the basis in glasshouse, PVC tent and ground. In this investigations of proved that the best place of seed seeding, independent of term, was PVC tent. There was discovered that the most advantageous basis for seeding was sand with peat. Results of investigatious showed also that peat it self in comparison with other basis, is unfavourable for further grow and growth of. Słowa kluczowe: Catalpa, podłoże, rozmnażanie, termin siewu. Key words: Catalpa, medium, propagation, seed time. WSTĘP Nazwa łacińska Catalpa jest naśladownictwem tej, którą jednemu z północnoamerykańskich gatunków nadali Indianie Czirokezi katawba lub kutulpa. Określano drzewo jako drzewo świecowe, indiańską fasolę lub drzewo cygarowe. Na świecie rośnie około 10 gatunków surmii, ale najwcześniej (w 1726 roku) w Europie (Anglia) do uprawy wprowadzono surmię (katalpę) zwyczajną (Dolatowski 1998). W Polsce w uprawie spotyka się głównie trzy gatunki surmii: surmię zwyczajną (Catalpa bignonioides), wielkokwiatową (C. speciosa) oraz żółtokwiatową (C. ovata), a czasem mieszańce tej ostatniej z surmią zwyczajną surmię pośrednią (C. x erubescens) Bugała (2000). Wszystkie surmie są bardzo podobne i często w związku z tym ze sobą mylone. Są to drzewa o szerokiej koronie, grubych i sztywnych, ale kruchych gałęziach i bardzo dużych sercowatych liściach. Kwiaty surmii zebrane są w bardzo duże (20 cm) stożkowate kwiatostany. Najwięcej kwiatów w kwiatostanie (nawet do 300 szt.) ma surmia pośrednia (Catalpa x erubescens) Seneta i Dolatowski (2002). Na terenach zieleni surmie polecane są do nasadzeń w parkach oraz zadrzewień osiedlowych na stanowiskach zacisznych, gdyż mogą być łatwo rozłamywane przez wiatr (Bugała 2000). Drzewa charakteryzuje duża odporność na zanieczyszczenie powietrza, co pozwala na stosowanie ich w zadrzewieniach przyulicznych w miastach (Czekalski 2007), ale tylko w rejonach o łagodniejszych zimach (Nawrocka-Grześkowiak 1998). Najlepszym sposobem rozmnażania różnych gatunków surmii jest wysiew nasion zbieranych ze starszych drzew (Terpiński 1984).

2 50 U. Nawrocka-Grześkowiak i J. Mikulak Surmia, mimo walorów dekoracyjnych, jest bardzo rzadko rozmnażana w naszych szkółkach, ale ostatnio zauważa się coraz większe zainteresowanie szczególnie surmią zwyczajną jako drzewem parkowym lub jej odmianami, np. karłowatą odmianą Nana charakteryzującą się zwartą, kulistą koroną czy Aurea (odm. złocista) o złocistożółtych liściach. Zainteresowanie szkółkarzy surmią skłoniło do przeprowadzenia badań, których celem było wybranie optymalnych warunków do rozwoju i wzrostu tego gatunku. Dotyczyło to głównie podłoża, terminu i miejsca wysiewu nasion. MATERIAŁ I METODY Do doświadczenia pozyskano nasiona z 30-letnich drzew matecznych rosnących w Arboretum Kórnickim. Nasiona przed wysiewem przechowywano na sucho, w temperaturze 10 C. Przed pierwszym terminem wysiewu przeprowadzono badania zdolności kiełkowania. W tym celu na kiełkowniku Jacobsona, w stałych warunkach termiczno-świetlnych, wykonano próbę. W pomieszczeniu temperatura dobowa była zmienna: 12 godzin 20 C i 12 godzin 30 C, przy czym w okresie z wyższą temperaturą ustawiono na 8 godzin lampy typu LF 40W Polam, o średnim napromieniowaniu (PPFD), pod kołpakiem 20,8 μmol/m 2 s. Kontrolę kiełkowania przeprowadzano co 3 dni przez 2 tygodnie, obliczając procent kiełkujących i martwych nasion. Dalsze badania prowadzono w terenie, w latach Ich celem było ustalenie najlepszego podłoża i terminu do wysiewu nasion tego gatunku. Suche nasiona wysiano w ażurowe skrzyneczki, w których na dnie ułożony był kompost korowy (2 cm), następnie ziemia kompostowa (10 cm), a na niej warstwa badanego podłoża (2 cm). Przed wysiewem nasion wykonano badania na odczyn zastosowanych podłoży. Podłożami zastosowanymi w doświadczeniu były: torf (ph 4,21), piasek (ph 6,20) oraz mieszanina torfu z piaskiem w stosunku 1:2 (ph 4,80). W celu porównania szybkości wschodów nasion oraz dalszego rozwoju skrzyneczki z nasionami ustawiano w różnych miejscach w szklarni, namiocie foliowym oraz w gruncie, w różnych terminach. W szklarni siew przeprowadzono i 10.05, w namiocie foliowym 3.05 i 10.05, a w gruncie (siewki są wrażliwe na wiosenne przymrozki, stąd tylko jeden termin wysiewu). Bezpośrednio po wysiewie, w celu zabezpieczenia przed chorobami, podłoże podlano 0,15-procentowym roztworem preparatu Previcure, a następnie profilaktycznie prowadzono przemiennie opryski co dni środkami: Mirage 0,1%, Rovral 0,1% oraz Amistar 0,1%. Doświadczenie wykonano w 3 powtórzeniach, w układzie losowym, po 30 nasion w każdym powtórzeniu (jedna skrzynka). Kontrolę przeprowadzono pod koniec października, gdy młode siewki zakończyły wzrost i były w okresie spoczynku. Podczas kontroli oceniano oraz ich liczbę. Siewki na okres zimy zabezpieczono przed działaniem niskiej temperatury przez okrycie systemu korzeniowego grubą warstwą trocin, a pędów agrowłókniną.

3 Wpływ miejsca i terminu wysiewu nasion surmii Uzyskane wyniki poddano statystycznej analizie wariancji, stosując program Statistica PL 1998 (StatSoft Polska Inc. USA). Istotność różnic między średnimi w poszczególnych kombinacjach badano za pomocą testu Tukeya na poziomie ufności α=5%. WYNIKI I DYSKUSJA Nasiona poszczególnych gatunków roślin drzewiastych mogą być bardzo zróżnicowane pod względem zdolności kiełkowania. Niektóre z nich tracą ją szybko, więc powinny być wysiewane zaraz po dojrzeniu (Ślaski 1971). Nasiona surmii nie wymagają specjalnych zabiegów przed wysiewem, choć Dirr i Heuser (1987) zalecają krótką zimną stratyfikację. Chcąc jednak zbadać żywotność nasion, wykonano próbę kiełkowania. Pierwsze nasiona wykiełkowały już po 3 dniach od czasu wyłożenia ich na wilgotną bibułę na kiełkowniku Jacobsena. Średnia wykiełkowanych nasion (z trzech powtórzeń) wynosiła 6,33, czyli 21,10%. Dalsze obserwacje wykazały, że najwięcej nasion kiełkowało po upływie 9 12 dni (tab. 1). Po 15 dniach obserwacji przyjęto, że żywotność nasion wynosi 87,77%. Uzyskane wyniki pozwoliły na zastosowanie nasion do dalszych badań. Tabela 1. Średnia oraz procent wykiełkowanych nasion w zależności od ilości dni po wyłożeniu na kiełkownik Jacobsena Table 1. Mean number and percentage sprout to the number day to lay out on the germinating Jacobsena Dzień pomiaru Day measurement Nasiona wykiełkowane Seedlings sprout procent number percentage number Nasiona martwe Seedlings dead 3 6,33 21, ,66 48, procent percentage 9 18,33 61,10 0,66 2, ,00 83,33 1,33 4, ,33 87,77 2,00 6,66 Duże znaczenie, szczególnie w początkowej fazie kiełkowania, jak również w późniejszej fazie wzrostu, ma miejsce wysiew nasion. W zależności od miejsca wysiewu panowały w tym samym okresie różne warunki cieplne i wilgotnościowe. W terminie zanotowano wysoką temperaturę powietrza około C zarówno w szklarni, jak i w namiocie foliowym, ale korzystniejszą wilgotność powietrza stwierdzono w namiocie foliowym (95%). Wysiew do gruntu można było przeprowadzić dopiero, gdy ustąpiły wiosenne przymrozki i gdy temperatura była odpowiednia dla kiełkowania nasion (16 18 C). Zarówno miejsce wysiewu, jak i termin oraz zastosowane podłoże wpływały w różnym stopniu na kiełkowanie nasion i dalszy ich wzrost. Najwięcej, niezależnie od zastosowanego podłoża, otrzymano w namiocie foliowym (tab. 2). Przy wysiewie w szklarni i w gruncie o liczbie otrzymanych zadecydował rodzaj zastosowanego podłoża. Najgorsze wyniki uzyskano, wysiewając surmię do

4 52 U. Nawrocka-Grześkowiak i J. Mikulak gruntu w samym piasku, a także w szklarni w samym torfie. Zdecydowanie najlepszym podłożem, niezależnie od miejsca wysiewu, okazał się piasek z torfem w stosunku 2:1 (tab. 2). Tabela 2. Wpływ podłoża i miejsca wysiewu na średnią liczbę oraz Table 2. Influence the medium and place of seedling on the number and tall Szklarnia Namiot foliowy Grunt Podłoże Medium no. of Greenhouse no. of Plastic house no. of Ground Piasek Sand 15,66 b 11,02 ab 16,00* 8,99* 0,66 a 0,26 a Piasek + torf Sand + peat 15,33 b 12,68 b 16,33 12,01 13,66 b 1,10 b (2:1) Torf Peat 4,33 a 2,36 a 14,00 5,57 13,00 b 1,10 b * Różnice statystycznie nieistotne. Differences statistically not significant. Wartości oznaczone tą samą literą nie różnią się statystycznie między sobą. Values marked with the same letter do not differ significantly from each other. Liczba wysianych nasion w powtórzeniu: 30. Number of sow per replicate: 30. : Seed time: Podłoże to było odpowiednio przepuszczalne, a jednocześnie wystarczająco wilgotne. Sam torf, szczególnie przy wysiewie w szklarni (tab. 3), był prawdopodobnie zbyt wilgotny i mało przepuszczalny (siewki mimo oprysków pielęgnacyjnych zamierały), natomiast sam piasek przy wysiewie w gruncie, mimo podlewania, mocno przesychał, co nie było korzystne dla kiełkujących nasion. Tabela 3. Wpływ podłoża na średnią liczbę oraz w zależności od terminu wysiewu w szklarni Table 3. Influence the medium on the number and tall to the date in the greenhouse Podłoża Medium Seed time no. of Seed time no.of Piasek Sand 17,00* 21,76* 15,66 b 11,02 ab Piasek + torf Sand + peat (2:1) 17,00 20,65 15,33 b 12,68 b Torf Peat 17,00 20,66 4,33 a 2,36 a * Różnice statystycznie nieistotne. Differences statistically not significant. Wartości oznaczone tą samą literą nie różnią się statystycznie między sobą. Values marked with the same letter do not differ significantly from each other. Liczba wysianych nasion w powtórzeniu: 30. Number of sow per replicate: 30. Badając wzrost w zależności od podłoża, najwyższe rośliny stwierdzono w piasku z torfem (2:1) zarówno przy wysiewie w szklarni, jak i w namiocie foliowym (tab. 2). Wpływ na wzrost w tych miejscach miały prawdopodobnie wyrównana wilgotność

5 Wpływ miejsca i terminu wysiewu nasion surmii podłoża i powietrza oraz temperatura. W miejscach tych zadowalające wyniki uzyskano także w samym piasku, natomiast sam torf okazał się minimalnie lepszym podłożem, ale tylko przy wysiewie nasion do gruntu. W gruncie uzyskano dobre wschody tylko w podłożach o zwiększonej pojemności wodnej, tj. w piasku z torfem i w samym torfie. Tutaj dodatek torfu wpływał korzystnie, ponieważ pozwalał na utrzymanie lepszej stałej wilgotności. Można zatem wnioskować, że wysiew nasion surmii do gruntu jest możliwy, a wyniki są zadowalające, gdy będzie stosowane odpowiednie podłoże. W gruncie wysiew nasion drzew liściastych (w tym surmia), wrażliwych na oddziaływanie przymrozków wiosennych, powinien być wykonany dopiero na początku maja (Suszka i in. 1994). Hrynkiewicz-Sudnik i in. (1987) stwierdzili, że wysiew nasion wprost do gruntu jest najczęściej marnotrawstwem materiału siewnego. Uważają oni, podobnie jak Suszka i in. (1994), że rzeczywista wschodzących nasion jest mniejsza od liczby nasion wysianych w warunkach kontrolowanych, np. w szklarni lub tunelu foliowym. Sprawdzano, czy wcześniejszy wysiew nasion w szklarni i w namiocie foliowym ma zasadniczy wpływ na kiełkowanie i późniejszy wzrost roślin. Nasiona wysiewane w szklarni w terminie 26.04, niezależnie od podłoża, wykiełkowały w wysokim procencie (56,66), przy czym ich była wyrównana (tab. 3). Natomiast w terminie wykazano duże różnice wynikające z zastosowanego podłoża zarówno w liczbie, jak i w ich wysokości. Najwyższe rośliny i najwięcej uzyskano w piasku z torfem, a najniższe w samym torfie. Można więc wnioskować, że wcześniejszy wysiew nie ma większego znaczenia, jeżeli jest zastosowane odpowiednie podłoże. Bärtels (1982) zaleca wysiew nasion w lutym pod szkłem, ale w podłoże podgrzewane od spodu. Wysiew w marcu-kwietniu w szklarni zaleca także Rozwałka (2001), który uważa, że jest to termin najodpowiedniejszy. W prowadzonych badaniach również wykazano, że termin wcześniejszy (26.04) był lepszy. Wysiewając nasiona w namiocie foliowym 3.05, stwierdzono statystyczne różnice w liczbie w zależności od podłoża. Najlepszymi podłożami okazały się sam piasek i torf (tab. 4), ale najwyższe siewki uzyskano w samym piasku, a najniższe w torfie. Wpływ podłoża w terminie późniejszym (10.05) nie miał znaczenia zarówno na liczbę, jak i na, choć najmniej uzyskano w samym torfie (tab. 4). Porównując te dwa terminy w przypadku nasion wysiewanych w namiocie foliowym, stwierdzono, że dla liczby nasion korzystniejszy był termin pierwszy (3.05), ale wyższe siewki uzyskano przy wysiewie późniejszym, głównie w piasku z torfem (tab. 4). Do siewu w namiocie foliowym Suszka i in. (1994) zalecają przystępować wcześniej niż na otwartej przestrzeni. Zastosowanie namiotów foliowych do uprawy roślin zapewnia znaczne korzyści pod względem gospodarki cieplnej, pozwala na utrzymanie podwyższonej wilgotności powietrza i podłoża oraz zapewnia ochronę młodych (Suszka i in. 1994). Jako najlepsze podłoża do wysiewu Rozwałka (2001) zaleca torf lub podłoża mieszane, w których można łączyć korzystne właściwości różnych materiałów. Podaje on przykłady różnych podłoży, np. torfowo-korowych w stosunku 1:1 lub 1:2 oraz torfowo-piaskowych (1:1 lub 2:1), a także inne.

6 54 U. Nawrocka-Grześkowiak i J. Mikulak Tabela 4. Wpływ podłoża na średnią liczbę oraz w zależności od terminu wysiewu w namiocie foliowym Table 4. Influence the medium on the number and tall to the date in the plastic house Podłoże Medium no. of Seed time 3.05 Seed time no. of Piasek Sand 17,00 b 9,39* 16,00* 8,99* Piasek + torf Sand + peat (2:1) 11,33 a 5,52 16,33 12,01 Torf Peat 16,33 b 4,53 14,00 5,57 * Różnice statystycznie nieistotne. Differences statistically not significant. Wartości oznaczone tą samą literą nie różnią się statystycznie między sobą. Values marked with the same letter do not differ significantly from each other. Liczba wysianych nasion w powtórzeniu: 30. Number of sow per replicate: 30. Mieszaninę kompostowanej kory sosnowej z odkwaszonym torfem, w stosunku objętościowym 1:3, jako podłoże do wysiewu nasion zaleca także Tylkowski (1999). Bärtels (1982) zaś twierdzi, że do wysiewów przydatny jest torf wzbogacony w składniki mineralne. Wyniki doświadczenia wykazały jednak, że sam torf okazał się podłożem nieodpowiednim do dalszego rozwoju surmii. Wiele drzew liściastych źle rośnie w zbyt kwaśnych podłożach (Bärtels 1982) do dobrego wzrostu i rozwoju wymagają one obecności wapnia w podłożu. Analizy podłoży zastosowanych do badań wskazują, że najbardziej sprzyjającym pod względem kwasowości podłożem był piasek o ph 6,2. W torfie natomiast o kwasowości 4,21 uzyskano dużo, ale najniższych, co potwierdza, że surmia źle rośnie w kwaśnym podłożu. Podłoże to może prowadzić do blokowania przyswajania niektórych pierwiastków, a tym samym hamuje wzrost roślin. WNIOSKI 1. Ważnym czynnikiem wpływającym na liczbę i był termin wysiewu nasion. Najlepszym terminem przy wysiewie w szklarni był 26.04, a w namiocie foliowym Najkorzystniejszym podłożem do wysiewu nasion surmii, niezależnie od terminu wysiewu, okazał się piasek z torfem w stosunku 2:1, a najgorszym sam torf. 3. Niezależnie od terminu wysiewu i zastosowanego podłoża najlepszym miejscem wysiewu nasion był namiot foliowy; otrzymano tam najwięcej najwyższych. 4. Wysiewając nasiona w gruncie, najlepsze wyniki uzyskano w piasku z torfem (2:1) i w samym torfie, a najgorsze w samym piasku. PIŚMIENNICTWO Bärtels A Rozmnażanie drzew i krzewów ozdobnych. PWRiL, Warszawa. Bugała W Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.

7 Wpływ miejsca i terminu wysiewu nasion surmii Czekalski M Surmia. Zieleń miejska 4 (7), Dirr M.A., Hauser C.W The reference manual of woody plants propagation. Varsity Prees. Inc. Athens, Georgia. Dolatowski J Pod wielkimi liśćmi katalpy. Kwietnik 9, Hrynkiewicz-Sudnik J., Sękowski B., Wilczkiewicz M Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. PWN, Warszawa. Nawrocka-Grześkowiak U Mało znane a cenne drzewa i krzewy dla warunków miejskich [w: Materiały seminaryjne]. Targi Ogrodniczo-Pszczelarskie, Gdynia kwietnia Centrum Targowe EXPO, Gdynia, Rozwałka Z Zasady postępowania z nasionami drzew i krzewów ozdobnych od zakupu w firmie Florpak do wysiewu w szkółce. Omega, Warszawa. Seneta W., Dolatowski J Dendrologia. PWN, Warszawa. Suszka B., Muller C., Bonnet-Masimbert M Nasiona leśnych drzew liściastych od zbioru do siewu. PWN, Warszawa. Ślaski J Szkółkarstwo. PWRiL, Warszawa. Terpiński Z Szkółkarstwo ozdobne. PWRiL, Warszawa. Tylkowski T Warunki przechowywania, kiełkowania i wschodzenia nasion wiązu górskiego (Ulmus glabra Huds.) i wiązu polnego (Ulmus minor Mill.). Sylwan 143 (2),