NOTATKA Kwartalny raport o rynku pracy - IV kwartał 2012 r.

Transkrypt

1 N a r o d o w y B a n k P o l s k i n s t y t u t E k o n o m i c z n y Stanisław Cichocki, Katarzyna Saczuk, Paweł Strzelecki, Joanna Tyrowicz, Robert Wyszyński 15 marca 2013 NOTATKA Kwartalny raport o rynku pracy - V kwartał 2012 r. Streszczenie Dane BAEL za 4q2012 wskazują na dalszą stagnację popytu na pracę, aczkolwiek ich interpretacja wydaje się nieco bardziej optymistyczna niż w przypadku danych z sektora przedsiębiorstw (SP). Zarówno w ujęciu rocznym, jak i kwartalnym dynamika liczby pracujących wg BAEL pozostawała w 4q2012 dodatnia, podczas gdy w SP obejmującym firmy pow. 9 osób była wyraźnie ujemna. Spadki liczby pracujących wg BAEL dotyczyły głównie sektora przemysłowego. W usługach kontynuowany był powolny trend wzrostowy. Zmniejszającej się od czterech kwartałów roli samozatrudnienia towarzyszył wzrost znaczenia pracy najemnej oraz umów na czas nieokreślony. W 4q2012 nadal rosła stopa bezrobocia (zarówno BAEL jak i rejestrowana), głównie w wyniku dalszego wzrostu podaży pracy osób w wieku przedemerytalnym, w warunkach braku ożywienia po stronie popytu na pracę i zbliżonej do zera dynamiki zatrudnienia. Analiza przepływów na rynku pracy w 4q2012 wskazuje na obniżenie ryzyka utraty pracy, po wyraźnym wzroście w poprzednim kwartale. Jednocześnie na relatywnie niskim poziomie pozostaje kreacja nowych miejsc pracy, co przejawia się w niskim prawdopodobieństwie znalezienia pracy przez osobę bezrobotną. Na wzrost bezrobocia wciąż dodatnio oddziaływał napływ osób do tej pory nieaktywnych na rynku pracy. Wzrost współczynnika aktywności zawodowej dotyczył głównie osób w wieku 45-59/64 lata, jak również osób z wykształceniem ogólnokształcącym. Jednocześnie trwałą tendencję spadkową charakteryzowała się aktywność w grupie osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Tempo wzrostu płac w gospodarce w 4q2012 ustabilizowało się na relatywnie niskim poziomie (2,9% r/r w 4q2012 wobec 2,8% r/r w 3q2012). Wzrost płac w SP w 4q2012 pozostawał zbliżony do wzrostu płac w całej gospodarce (2,8% r/r). Nieco wyższemu tempu wzrostu wynagrodzeń w 4q2012 towarzyszył łagodny spadek wydajności pracy. W rezultacie dynamika nominalnych jednostkowych kosztów pracy w gospodarce narodowej nieznacznie zwiększyła się w stosunku do poprzedniego kwartału. Zgodnie z NECMOD w latach należy oczekiwać kontynuacji dotychczasowych negatywnych tendencji na rynku pracy. Spis treści:. PRACUJĄCY POPYT NA PRACĘ PODAŻ PRACY BEZROBOCE PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY V. WYNAGRODZENA, WYDAJNOŚĆ KOSZTY PRACY V. RYNEK PRACY W POLSCE NA TLE WYBRANYCH KRAJÓW. 20 ANEKS: TERMNY DEFNCJE Analizy pogłębione dotyczące tematu wiodącego Rola umów o pracę na czas określony na polskim rynku pracy : Ramka 1. Ścieżki wejścia na rynek pracy umowy czasowe ważne dla osób młodych i bezrobotnych Ramka 2. Umowy na czas określony kto je stosuje?... 9 Ramka 3. Umowy czasowe łatwiej uzyskać stałą pracę, ale i łatwiej stracić zatrudnienie Ramka 4 Umowy na czas określony korzystne czy niekorzystne? /24

2 . PRACUJĄCY POPYT NA PRACĘ Pracujący W 4q2012 obserwowana była dalsza stagnacja po stronie zatrudnienia, zarówno wg danych BAEL 1, jak i wg danych ze sprawozdawczości przedsiębiorstw. Roczna dynamika liczby pracujących wg BAEL pozostała nieznacznie dodatnia i praktycznie nie zmieniła się w stosunku do poprzedniego kwartału. Spadki zatrudnienia odnotowano głównie w sektorze przemysłowym. W usługach kontynuowany był powolny trend wzrostowy. Zmniejszającej się od czterech kwartałów roli samozatrudnienia towarzyszył wzrost znaczenia pracy najemnej, jak również umów zawieranych na czas nieokreślony. Wyraźniejszy spadek poziomu zatrudnienia uwidocznił się w sektorze przedsiębiorstw (SP). przypadku SP nie uwzględniają najmniejszych podmiotów zatrudniających od 1 do 9 osób. Nie obejmują poza tym takich form zatrudnienia jak umowa zlecenie lub umowa o dzieło 3. Wykres nr 1 Dynamiki r/r oraz indeks jednopodstawowy (2007q1=100) liczby pracujących wg BAEL, wg danych ze sprawozdawczości podmiotów powyżej 9 zatrudnionych dla całej GN oraz dla SP (sa) Zgodnie z wynikami BAEL liczba pracujących rosła w 4q2012 w tempie 0,2% r/r (sa), tj. zbliżonym do tempa z poprzedniego kwartału (Wykres nr 1). W ujęciu kwartalnym odnotowano niewielki wzrost o 0,1% kw/kw (sa). W tym samym czasie w SP po raz pierwszy od 1q2010 odnotowano spadek r/r liczby pracujących, która po usunięciu efektów sezonowych obniżyła się o 0,2% r/r i tyle samo procent w ujęciu kwartalnym. Dane dotyczące zatrudnienia w SP najprawdopodobniej wpłyną na dalsze obniżenie w 4q2012 ujemnej już dynamiki zatrudnienia w całej Gospodarce Narodowej (GN) 2. Różnica w zachowaniu się dynamik r/r pomiędzy BAEL i danymi z gospodarki narodowej (GN) może wynikać z odmiennego zakresu podmiotowego oraz różnych definicji pracującego. Kwartalne dane dot. zatrudnienia zarówno w GN jak również w 1 Dane BAEL wykorzystywane w niniejszym raporcie uwzględniają już korekty wprowadzone przez GUS w badanej populacji BAEL w związku z Narodowym Spisem Powszechnym Różnice powstałe pomiędzy danymi BAEL sprzed korekty i aktualnymi dotyczą głównie poziomów, w mniejszym zaś stopniu dynamik oraz obserwowanych dotychczas tendencji (więcej na temat zmian w BAEL związanych z NSP2011 w Ramce nr 1 w Raporcie za 3q2012). 2 Publikacja danych dot. przeciętnego zatrudnienia w GN za 4q2012 planowana przez GUS na koniec kwietnia b.r. Źródło: GUS, obliczenia NBP. 3 Przez pracujących w GN należy rozumieć: 1) osoby wykonujące pracę przynoszącą im zarobek (w formie wynagrodzenia za pracę) lub dochód, bez względu na czas i miejsce trwania tej pracy, na podstawie stosunku pracy bądź innego stosunku prawnego lub czynności prawnej, na podstawie której jest świadczona praca; bez osób pracujących na umowę zlecenie lub umowę o dzieło; 2) osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Natomiast pracujący wg BAEL to osoba, która w okresie badanego tygodnia wykonywała przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód (Szerzej: Zasady metodyczne statystyki rynku pracy i wynagrodzeń, GUS, Warszawa 2008). 2/24

3 Wyniki Szybkiego Monitoringu NBP 4 wskazują, że redukcje etatów w relatywnie najmniejszym stopniu dotknęły najmniejsze podmioty, co mogło dodatnio oddziaływać na dynamikę liczby pracujących wg BAEL, w porównaniu z tempem wzrostu zatrudnienia wg sprawozdawczości. Różnice w dynamice zatrudnienia pomiędzy BAEL i GN mogą również oznaczać częstsze występowanie w trakcie ostatnich dwóch kwartałów nieetatowych form zatrudnienia. Wykres nr 2 Kontrybucja zmian dynamiki r/r liczby pracujących wg wybranych kategorii zatrudnienia do zmian dynamiki liczby pracujących BAEL ogółem Obserwowane w ostatnim czasie tendencje w zatrudnieniu nie odbiegają w sposób znaczący od wyników projekcji NECMOD z marca 2013 r., wskazujących na dalsze spadki zatrudnienia oczekiwane w 2013 r. Do niewielkiego wzrostu w ujęciu rocznym liczby pracujących BAEL w 4q2012 przyczyniło się (Wykres nr 2), przede wszystkim utrzymanie dynamiki zatrudnienia najemnego na poziomie z poprzedniego kwartału (1,0% r/r sa). Po niewielkim wzroście w 3q2012 ponownie spadła liczba samozatrudnionych poza rolnictwem tj. o ponad 30 tys. osób (1,8% r/r sa) 5. Trend spadkowy kontynuowała liczba pracujących na własny rachunek w rolnictwie indywidualnym (-2,6% r/r sa wobec -3,0% r/r w 3q2012) oraz członków rodzin pomagających w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub działalności gospodarczej (-3,8% r/r sa wobec - 7,9% r/r w 3q2012). Zmniejszenie zatrudnienia w indywidualnych gospodarstwach rolnych nie wiązało się przy tym z odpływem ludności pracującej ze wsi do miasta, przeciwnie liczba pracujących na terenach wiejskich nawet wzrosła w ujęciu rocznym. 4 nformacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w V kw oraz prognozy koniunktury na kw. 2013, NBP, styczeń 2013 r. 5 Dla dalszego rozwoju samozatrudnienia nie bez znaczenie będą planowane zmiany w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Przygotowany przez MPiPS projekt przewiduje m.in. wprowadzenie dodatkowego instrumentu rynku pracy, jakim będą pożyczki z Funduszu Pracy na utworzenie stanowiska pracy lub podjęcie działalności gospodarczej przez bezrobotnego (Projekt z dnia 13 lutego 2013r.). Źródło: GUS, obliczenia NBP. Odsezonowane dane BAEL w podziale na podstawowe sektory wskazują, że odnotowany w 4q2012 niewielki wzrost liczby pracujących należy przypisać podobnie jak w poprzednim kwartale głównie sektorowi usługowemu. Po usunięciu efektów sezonowych dynamika zatrudnienia w tej części gospodarki nawet nieznacznie wzrosła w porównaniu z 3q2012 do poziomu 1,3% r/r. W tym samym czasie liczba pracujących w sektorze przemysłowym spadła r/r o 0,9% (sa), zaś w rolnictwie o 2,4% (sa). Podobnie w ujęciu kwartalnym (Wykres nr 3) dodatnią dynamikę zatrudnienia odnotowano jedynie w sektorze usługowym (0,4% sa), zaś w przemysłowym i rolniczym obserwowano spadki (odpowiednio o 0,4% i 0,1%). Ujemna dynamika liczby pracujących w sektorze rolniczym wpisuje się w obserwowane w ostatnich latach tendencje, zaś spadek liczby pracujących w sektorze przemysłowym 6 potwierdzają także dane pochodzące ze sprawozdawczości przedsiębiorstw. Dane z SP za 4q2012 wskazują na pogłębienie spadków zarówno w samym przemyśle (-0,9% r/r wobec -0,7% r/r w 3q2012), jak i w budownictwie (- 1,1% r/r wobec 1,1% r/r w poprzednim kwartale). 6 Sektor przemysłowy w BAEL zawiera przemysł (tj. przetwórstwo przemysłowe, górnictwo, zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę) oraz budownictwo. 3/24

4 Wykres nr 3 ndeks jednopodstawowy (2007q1=100) liczby pracujących wg BAEL oraz wg danych ze sprawozdawczości podmiotów powyżej 9 dla całej GN w głównych gałęziach gospodarki (sa) Wykres nr 4 Zmiany liczby pracujących wg danych z SP na tle zmian WDB (r/r) w wybranych sektorach gospodarki Źródło: GUS, obliczenia NBP. Kształtowanie się zatrudnienia w poszczególnych branżach stanowi wypadkową zmian ich sytuacji ekonomicznej, ocenianej przy pomocy realnego tempa wzrostu Wartości Dodanej Brutto (WDB). Obecnie niedostępne są jeszcze pełne dane ze sprawozdawczości podmiotów powyżej 9 osób. Dostępne dane z SP jednak dość dobrze przybliżają tendencje w zakresie zatrudnienia obserwowane w całej gospodarce. Na ich podstawie można stwierdzić, że zarówno w przemyśle jak i w budownictwie zachowanie rocznej dynamiki liczby pracujących było zgodne co do tendencji z realnym tempem wzrostu WDB (Wykres nr 4). Realna dynamika WDB w przemyśle ponownie obniżyła się w stosunku do poprzedniego kwartału (tym razem o 1,3 pp.), osiągając w 4q2012 po raz pierwszy od 2009 r. wartości ujemne (-1.2%). W tym czasie liczba pracujących w przemyśle (SP) już czwarty kwartał z rzędu spadła (w 4q2012 o 0,9% r/r sa). Wprawdzie spadek rocznego tempa wzrostu WDB w sektorze budowlanym był nieco mniejszy (-2,1%) niż w poprzednim kwartale (-5,8% r/r), jednak przełożył się na wyraźny spadek dynamiki pracujących (-1,1% r/r w budownictwie SP). Osłabienie koniunktury w budownictwie spotęgował efekt zakończenia niektórych projektów infrastrukturalnych realizowanych jeszcze w 1. połowie 2012 r. Źródło: GUS, obliczenia NBP. Dynamika WDB w usługach rynkowych po okresie nieco wolniejszego wzrostu w 2. połowie 2011 r. ustabilizowała się na poziomie 3,1% r/r w 4q2012. Jednocześnie tempo wzrostu liczby pracujących w usługach wg danych z SP obniżyło się względnie łagodnie do poziomu 0,4% r/r (wobec 0,7% r/r w 3q2012). Zważywszy na fakt, że udział sektora usługowego w całkowitym zatrudnieniu stanowi blisko 3/5 i wykazuje nadal tendencję rosnącą, łagodne negatywne dostosowanie w tej części gospodarki wciąż pełni istotną funkcję stabilizującą sytuację na rynku pracy w Polsce. W trakcie ostatniej dekady systematycznie rosło zatrudnienie w sektorze prywatnym oraz jego udział w zatrudnieniu ogółem (z 67,2% w 1q2003 do 75,1% w 2q2012). Wprawdzie w ostatnich dwóch kwartałach udział ten nieznacznie obniżył się, jednak nie wpłynęło to na zmianę dotychczasowej tendencji, która jest między innymi skutkiem procesów prywatyzacyjnych 7. W 4q2012 podobnie jak w poprzednim kwartale liczba pracujących w 7 Planowane w okresie działania prywatyzacyjne dotyczą głównie sektora energetycznego (PGE Polska Grupa Energetyczna S.A.) oraz finansowego (m.in. PZU S.A. oraz PKO BP S.A.), ale także przetwórstwa przemysłowego oraz górnictwa (zob. Plan prywatyzacji na lata , Ministerstwo Skarbu Państwa, marzec 2012 r.). 4/24

5 sektorze prywatnym rosła wyraźnie wolniej (0,1% r/r wobec przeciętnego tempa wzrostu w trakcie ostatnich 2 lat na poziomie 1,2% r/r), ale w ujęciu rocznym pozostała dodatnia. W relacji do poprzedniego kwartału liczba pracujących w sferze prywatnej obniżyła się (o -0,3% kw/kw sa wobec - 0,5% kw/kw sa w 3q2012). Jednocześnie zatrudnienie w sektorze publicznym nie zmieniło się w stosunku do poprzedniego roku (średnia z ostatnich 2 lat na poziomie -1,7% r/r), a w ujęciu kwartalnym odnotowano nawet niewielki jego wzrost (0,6% kw/kw sa). Wykres nr 5 Zatrudnienie w SP zmiana % w stosunku do lutego każdego roku (sa) 8 Popyt na pracę W 4q2012 obserwowano pewną stabilizację po stronie popytu na pracę, której towarzyszyły krótkookresowe wahania liczby wolnych miejsc pracy zgłaszanych do urzędów pracy. Odnotowany na początku tego roku wyraźny wzrost ogólnej liczby wakatów wynikał jednak głównie z większej liczby subsydiowanych miejsc pracy, w mniejszym zaś stopniu ze zwiększenia rynkowej części popytu. W 4q2012 popyt na pracę mierzony liczbą wakatów zgłaszanych do urzędów pracy zdawał się wykazywać pewne oznaki ożywienia. Przeciętna liczba wolnych miejsc pracy wzrosła w stosunku do poprzedniego kwartału o 2,8% kw/kw sa (wobec - 8,0% kw/kw w 3q2012) do poziomu 71 tys. Po wyłączeniu subsydiowanej części ofert widoczna była stabilizacja liczby ofert zgłaszanych do UP w ciągu miesiąca na relatywnie niskim poziomie ok. 41 tys. (sa). Wykres nr 6 Odwrotność Wskaźnika Rynku Pracy BEC i liczba ofert w urzędach pracy 120, Źródło: GUS, obliczenia NBP. 100,000 80,000 60, Miesięczne szeregi dotyczące zatrudnienia w samym sektorze przedsiębiorstw (Wykres nr 5) wskazują na powolnie ale systematycznie pogłębiającą się tendencję spadkową. Według odsezonowanych danych za styczeń b.r. przeciętne zatrudnienie w SP wyraźnie obniżyło się zarówno w ujęciu rocznym, jak i w stosunku do poprzedniego miesiąca. 8 Taki sposób prezentacji danych został wybrany ze względu na zaburzenia powodowane corocznymi zmianami próby oraz zmianami strukturalnymi dokonywanymi zazwyczaj w styczniu. Dane za 2009 r. uwzględniają zarówno zmianę próby, jak i modyfikację w klasyfikacji PKD (dlatego nie są w pełni porównywalne z poprzednimi latami). 40,000 20,000 Liczba ofert w ciągu miesiąca, sa - lewa skala Liczba ofert w ciągu miesiąca bez miejsc subsydiowanych, sa - lewa skala Odwrotność WRP - prawa skala,0 70 sty 00sty 01sty 02sty 03sty 04sty 05sty 06sty 07sty 08sty 09sty 10sty 11sty 12sty 13 Źródło: GUS, BEC, obliczenia NBP. Podobnie, wzrosty odnotowane w pierwszych miesiącach 1q2013 (o 15,4% m/m sa w styczniu i 7,2% m/m sa w lutym b.r., wg szacunków MPiPS) związane były z bardziej intensywną kreacją subsydiowanych miejsc pracy finansowanych ze środków Funduszu Pracy. W szczególności liczba miejsc aktywizacji zawodowej wzrosła w styczniu b.r. skokowo o ponad 9 tys. (po usunięciu efektów sezonowych o 45,9% m/m). Tempo wzrostu niesubsydiowanej części wakatów było znacznie niższe (w styczniu 4,3% m/m sa). Niemniej jednak w /24

6 zauważalny sposób przyczyniło się do wyhamowania dotychczas malejącego trendu rynkowej części popytu na pracę 9. Wyższa wahliwość części subsydiowanej w stosunku do niesubsydiowanej wynika z trybu i sposobu rozdysponowania środków Funduszu Pracy. Dla okresu od początku 2009 r. współczynnik zmienności liczby subsydiowanych ofert pracy był blisko 4- krotnie wyższy niż w przypadku ofert niesubsydiowanych. O nadal ograniczonym zapotrzebowaniu na pracowników zgłaszanym przez pracodawców świadczyło również zachowanie Wskaźnika Rynku Pracy publikowanego przez BEC (por. 0), którego odwrotność od połowy ub.r. systematycznie obniża się. Przedłużająca się stagnacja w odbudowywaniu popytu na pracę ze strony pracodawców, przejawiająca się m.in. utrzymywaniem się prawdopodobieństwa znalezienia pracy na relatywnie niskim poziomie (zob. rozdział dotyczący przepływów na rynku pracy), mogą w najbliższym czasie przyczyniać się do dalszego obniżania dynamiki zatrudnienia oraz wzrostu poziomu bezrobocia. przetwórstwa przemysłowego oraz budownictwa. Nieco łagodniejsze spadki obserwowane były również w usługach (handel i inne usługi). Zwiększenie stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych widoczne było jedynie w grupie przedsiębiorstw sprzedających wyłącznie na rynek krajowy, a także w największych podmiotach. Tendencje branżowe w zakresie stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych wydają się w większości zgodne ze zmianami po stronie PKB, jak również ze zmianami zatrudnienia. Wykres nr 7 Wskaźnik wykorzystania mocy produkcyjnych oraz odsetek pracujących na podstawie kontraktów krótkoterminowych i liczba godzin przepracowanych w tygodniu (sa) Wykorzystanie czynnika pracy w procesach produkcyjnych Zgodnie z wynikami Szybkiego Monitoringu NBP w 4q2012 (po korekcie sezonowej) niekorzystne zmiany po stronie popytu na rynku dóbr przełożyły się na dalsze obniżenie stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych. Obserwowano spadek wskaźnika wykorzystania mocy produkcyjnych, tak w ujęciu kwartalnym (o 0,6 pp.), jak i rocznym (o 1,4 pp.). Obniżenie wykorzystania mocy produkcyjnych nastąpiło praktycznie we wszystkich częściach gospodarki, choć w największym stopniu dotyczyło 9 Dane pochodzące z Badania popytu na pracę GUS zawierają informacje jedynie do 3q2012 włącznie, wskazując tym samym na powolną tendencję spadkową liczby ofert. Zgodnie z wynikami tego badania w 3q2012 liczba wolnych miejsc pracy zmalała o 24,6% r/r (wobec spadku o 15,2% w 2q2012, zob. Monitoring rynku pracy Popyt na pracę w kw r., GUS). Wyraźny spadek liczby ofert pracy obserwowany był w tym czasie szczególnie w Górnictwie i wydobywaniu (o 52,0% r/r), Zakwaterowaniu i gastronomii (o 50,8% r/r) oraz Dostawie wody, gospodarowaniu ściekami ( ) (o 47,3% r/r). Źródło: GUS, NBP. Niższemu wykorzystaniu mocy produkcyjnych towarzyszył brak większych zmian w intensywności wykorzystania czynnika pracy (Wykres nr 7). Przeciętna liczba godzin przepracowanych w tygodniu wzrosła wg BAEL w 4q2012 o 0,1% r/r sa (wobec wzrostu o 0,6% r/r sa w 3q2012). Łączny przepracowany czas uwzględniający także efekt wzrostu liczby pracujących zwiększył się 6/24

7 nieznacznie o 0,2% r/r sa (wobec wzrostu o 0,8% r/r sa w 3q2012). Wynika z tego, że w sytuacji nadal słabnącego popytu na wytwarzane produkty i usługi oraz obniżających się marż intensywność wykorzystania czynnika pracy utrzymuje się na relatywnie niskim poziom. Jednocześnie firmy odkładają w czasie decyzje o zatrudnianiu nowych pracowników. W 4q2012 ponownie spadła liczba kontraktów zawieranych na czas określony 10 (o -0,7% r/r sa, podobnie jak w kwartale poprzednim). Tendencja ta znajduje potwierdzenie również w wynikach BARP 2012, wg których w roku 2012 przedsiębiorcy wyraźnie częściej niż przed rokiem deklarowali gotowość zwalniania pracowników nieetatowych w reakcji na spadek popytu (7,3% badanych przedsiębiorstw wobec 4,9% w ub.r.) 11. Częściowo spadek liczby kontraktów na czas określony mógł wynikać jednak z przekształcenia niektórych tego typu umów na umowy zawierane na czas nieokreślony (tj. pow. 12 m-cy), których liczba wzrosła w tym samym czasie o blisko 1,6% r/r sa. W niniejszym raporcie przedstawione zostały szersze analizy dotyczące konsekwencji zmian udziału umów na czas określony w całym zatrudnieniu (Ramki 1-4 s. 8-12). Oczekiwane zmiany zatrudnienia Wyniki ostatniego Badania koniunktury NBP 12 wskazują, że przedsiębiorstwa nadal częściej planują redukcje niż zwiększanie zatrudnienia. Wskaźnik ilustrujący plany przedsiębiorstw dotyczące zatrudnienia w 1q2013 wzrósł nieznacznie do poziomu -4,9 (o 0,5 pp. w porównaniu z 4q2012). Utrzymuje się jednak wyraźna przewaga podmiotów, które planują zmniejszać niż zwiększać zatrudnienie Na podstawie BAEL możliwa jest identyfikacja osób o stosunku pracy zawartym na krócej niż 12 miesięcy, przy czym zgodnie z Kodeksem Pracy umowa na czas określony może być zawierana także na okres dłuższy. 11 Więcej nt. stosowanych przez firmy elastycznych metod dostosowania kosztów pracy w Badanie Ankietowe Rynku Pracy Raport 2012, NBP Dane z nformacji o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w V kw oraz prognozy koniunktury na kw. 2013, NBP, styczeń 2013 r. 13 Na przewagę planów zwolnień nad planami zatrudniania w pierwszych dwóch kwartałach 2013 r. wskazuje również Wprawdzie odsetek przedsiębiorstw przewidujących zwolnienia w 1q2013 nieznacznie obniżył się w stosunku do poprzedniego kwartału, jednak już od kilku kwartałów udział firm planujących wzrost zatrudnienia nie zmienił się i pozostawał na poziomie zbliżonym do swojej średniej długookresowej. W związku ze słabnącymi perspektywami popytowymi, rosnącą oceną niepewności sytuacji gospodarczej oraz wolnymi mocami produkcyjnymi, przedsiębiorcy prawdopodobnie częściej odkładają decyzje o zatrudnianiu nowych pracowników i często wybierają strategię wyczekiwania. Podobnie jak w poprzednim kwartale zwiększanie zatrudnienia w 1q2013 przewidywały firmy w bardzo dobrej sytuacji, oczekujące wzrostu popytu bądź będące w trakcie realizacji inwestycji. stotnie pogorszyły się prognozy zatrudnienia dla przedsiębiorstw w trudnej sytuacji ekonomicznej, przewidujących spadek produkcji lub zmniejszenie popytu, charakteryzujących się niskim wykorzystaniem mocy produkcyjnych. naczej niż w poprzednim kwartale, tym razem odnotowano spadek optymizmu także wśród przedsiębiorstw planujących wzrost eksportu. W tym kwartale widoczna była też silniejsza polaryzacja prognoz zatrudnienia pomiędzy podmiotami o najlepszych i najsłabszych perspektywach rozwoju. W ujęciu branżowym niewielkiej poprawie uległy prognozy dotyczące zatrudnienia w budownictwie i przemyśle, mimo, że w przypadku budownictwa przewidywany jest nadal znaczny spadek zatrudnienia w 1q2013. W usługach plany zatrudnienia pozostają stabilne, choć na 1q2013 przewiduje się jego nieznaczny spadek. Pomimo, że prognozy zatrudnienia w grupie dużych przedsiębiorstw wyraźnie poprawiły się, nadal dominują w tej grupie plany zwolnień. Największym optymizmem odnośnie przyszłego zatrudnienia odznaczały się podmioty najmniejsze (poniżej 50 osób), które jednak po raz pierwszy od 3 lat nieco częściej przewidywały redukcje niż zwiększanie zatrudnienia. Barometr Manpower. Po odsezonowaniu negatywne saldo planów zatrudnienia jednak stopniowo rośnie tj. z -6% w 1q2013 do -2% w 2q2013 (zob. Barometr Manpower Perspektyw Zatrudnienia Polska, Q1/2013 oraz Q2/2013). 7/24

8 Ramka 1. Ścieżki wejścia na rynek pracy umowy czasowe ważne dla osób młodych i bezrobotnych* Umowy czasowe stanowią na przestrzeni ostatniej dekady istotny sposób wejścia na rynek pracy w przypadku absolwentów szkół i studiów wyższych, a także dominujący sposób zatrudniania w pierwszym okresie osób bezrobotnych. W większym stopniu i częściej jest to ścieżka wejścia dla osób bezrobotnych niż dla absolwentów i osób powracających po dłuższej nieobecności na rynku pracy. Umowa na czas określony oferuje znacznie krótszy okres wypowiedzenia niż umowy na czas nieokreślony, co per se powinno skutkować zwiększeniem skłonności pracodawców do tworzenia miejsc pracy. Niższe koszty rozwiązania kontraktu są bowiem tożsame z mniejszym ryzykiem i oczekiwanym kosztem związanym z jego zawarciem. Z tego względu w większości krajów kodeksy pracy dopuszczają umowę na tzw. okres próbny, tj. czas potrzebny pracownikowi i pracodawcy, by określić, czy dalsza współpraca będzie korzystna dla obu stron. W Polsce czas trwania umów czasowych w praktyce jest wyjątkowo długi, ponieważ de facto pracownik podlega pełnej ochronie u danego pracodawcy dopiero po trzeciej umowie na czas określony, co oznaczać może nawet kilka lat (kodeks pracy nie stwarza ograniczeń dla czasu trwania tego typu umów). W całym okresie umowy na czas określony wypowiedzenie obejmuje 2 tygodnie (liczone od najbliższej soboty po wręczeniu wypowiedzenia) w miejsce 3 miesięcy w przypadku umów na czas nieokreślony (liczonych od pierwszego dnia miesiąca następnego po wręczeniu wypowiedzenia). Wykres R1.1 Forma umowy o pracę wg statusu na rynku pracy przed rokiem (w tys. osób) Źródło: obliczenia własne na podstawie mikrodanych BAEL, szeregi wygładzone MA(4) W przypadku osób pracujących, którzy rok wcześniej byli studentami, proporcja umów na czas określony do umów na czas nieokreślony wynosi około 5:1. Ta relatywnie wysoka proporcja odzwierciedla preferowanie przez pracodawców umów na czas określony w zatrudnianiu osób z małym doświadczeniem zawodowym. Umowy na czas określony stanowią jednak dominujący typ kontraktów nie tylko wśród osób, które wcześniej studiowały. Większość osób, które nie pracowały rok wcześniej i zostały zatrudnione na czas określony to osoby, które rok wcześniej były bezrobotne. Dotyczyło to w ostatnim roku ok. 400 tys. osób przed rokiem bezrobotnych w porównaniu z ok. 250 tys. osób studiujących i ok. 150 tys. osób nieaktywnych zawodowo rok wcześniej. W przypadku grupy osób obecnie pracujących najemnie z epizodem bezrobocia rok wcześniej proporcja liczby umów na czas określony do umów na czas nieokreślony wynosi 4:1 (400tys. do ok. 100 tys.). Względnie częściej 8/24

9 umowy stałe mają osoby powracające z nieaktywności (analogiczna proporcja około 2:1). Systematycznie ok. 2 mln osób, które już przed rokiem pracowały, dysponuje w chwili badania umową czasową. Są to osoby, które albo zmieniły pracę i w nowym miejscu pracy odbywają właśnie okres próbny, albo takie, których umowa czasowa obejmuje okres dłuższy niż 12 miesięcy (tzn. już wcześniej pracowały na umowę na czas określony). Asymetria ochrony stosunku pracy, jaką zaobserwować można w Polsce nie jest jedynym modelem występującym w Europie. Dla przykładu zarówno w Danii jak i w Holandii, ochrona stosunku pracy jest niemal jednakowa (i krótka) w przypadku umów czasowych i bezterminowych. Skutkiem tego forma stosunku pracy zależy w większym stopniu od natury współpracy (np. zlecenia projektowe versus stałe i powtarzalne zobowiązania stron), a w mniejszym od bodźców wynikających z kodeksu pracy. * Uwaga: Na potrzeby Wykresu 7 w tekście głównym Raportu Kwartalnego, w trosce o ciągłość metodologiczną szeregu czasowego, wykorzystywana jest informacja o czasie trwania umowy o pracę (umowy krótkoterminowe wszystkie poniżej 12 miesięcy). Na potrzeby obliczeń zwartych w tej i następnych ramkach, skorzystano z deklaracji wprost o formie stosunku pracy (czas określony/nieokreślony). Pytanie to jest obecna w kwestionariuszu BAEL od 2002 roku. Ramka 2. Umowy na czas określony kto je stosuje? Najintensywniej z umów czasowych korzystają pracodawcy w budownictwie, co może być związane z silnie sezonowym charakterem prac wykonywanych w tym sektorze gospodarki. Choć skala wykorzystania umów czasowych jest zbliżona w przemyśle i usługach, sektor usług jest w znaczący sposób zróżnicowany. W hotelarstwie i gastronomii oraz w administrowaniu nawet ok. 50% pracowników zatrudnionych jest na czas określony. O ile jednak wykorzystanie tej formy stosunku pracy wydaje się uzasadnione czynnikami sezonowymi w przypadku hotelarstwa i gastronomii, w przypadku administrowania główną motywacją wydaje się być potrzeba zapewnienia elastyczności zatrudnienia. Wykres R2.1. Znaczące zróżnicowanie częstości stosowania umów czasowych w zależności od sektora Źródło: Obliczenia własne na podstawie mikrodanych BAEL oraz Badań Ankietowych Rynku Pracy NBP (2010). Uwaga: W przypadku BAEL dane pochodzą z deklaracji osób ankietowanych na próbie reprezentatywnej. W odniesieniu do BARP, deklaracje pracodawców, uwzględniono tylko te przedsiębiorstwa, które w ogóle wykorzystują umowy czasowe, próba celowa. Stosowanie przez pracodawców umów na czas określony jest jednym z elementów uelastyczniania kosztów pracy (BARP 2012). Zniesienie limitu maksimum trzech kolejnych umów na czas określony, po których pracodawca musiał zawrzeć umowę na czas nieokreślony było także jednym z szerzej stosowanych elementów pakietu antykryzysowego stosowanego w latach Teoria ekonomii sugeruje, że niższe koszty rozwiązania stosunku pracy mogą przyczynić się do większej kreacji zatrudnienia, skutkując wyższym popytem na pracę także osób z relatywnie mniejszym doświadczeniem (hipoteza stepping stone). Z drugiej jednak strony, niestabilna historia zatrudnienia może być czynnikiem stygmatyzującym pracownika z perspektywy przyszłych potencjalnych pracodawców (hipoteza segmentacji rynku pracy), wywołując również pewne negatywne konsekwencje o charakterze społecznym. 9/24

10 Ramka 3. Umowy czasowe łatwiej uzyskać stałą pracę, ale i łatwiej stracić zatrudnienie Umowy na czas określony, wprowadzone zmianami w kodeksie pracy w 2000 roku stały się w Polsce podstawową ścieżką wejścia na rynek pracy, zarówno dla osób młodych, jak i tych, którzy próbują odzyskać zatrudnienie po okresie bezrobocia lub nieaktywności. Skala zatrudnienia na umowy czasowe należy w Polsce do najwyższych w UE. Osoba zatrudniona na czas określony ma 3,5-krotnie większą prawdopodobieństwo zawarcia w ciągu roku umowy na czas nieokreślony niż osoba bezrobotna, Wykres R3.1. W przypadku pracujących na umowy czasowe zmiana taka w ciągu roku dotyczyć będzie przeciętnie 1 na 6-10 osób zatrudnionych. Ryzyko utraty pracy w wyniku rozwiązania lub nieprzedłużenia kontraktu czasowego jest także ok. 3,5-krotnie wyższe niż w przypadku osób zatrudnionych na czas nieokreślony i dotyczy przeciętnie 1 na 15 osób, Wykres R3.2. Wykres R3.1 Prawdopodobieństwo znalezienia pracy na czas nieokreślony w ciągu roku Wykres R3.2 Prawdopodobieństwo utraty pracy (i przejścia do bezrobocia) w ciągu roku wg typu umowy Pracujący - czas określony Bezrobotni Nieaktywni Źródło: obliczenia własne na podstawie mikrodanych BAEL, szeregi wygładzone MA(4) Jak wskazywał NBP (por. Raport Kwartalny o Rynku Pracy za 4q2011), dla osób młodych zatrudnienie na umowę czasową w większym stopniu sprzyja zawarciu kolejnej umowy na czas nieokreślony niż trwałej stygmatyzacji związanej z bezrobociem lub dostępem tylko do kontraktów na czas określony. Prawidłowość ta dotyczy wszystkich uczestników rynku pracy szanse uzyskania umowy na czas nieokreślony są znacząco wyższe w przypadku pracowników z kontraktami czasowymi. Należy przy tym podkreślić, że proporcje tych motywacji mogą być znacząco zróżnicowane pomiędzy sektorami a także pomiędzy fazami cyklu koniunkturalnego. Z drugiej strony, trwałość kontraktu czasowego jest znacząco niższa, choć wobec spowolnienia z lat umowy takie rozwiązywane są obecnie o 50% rzadziej, Wykres R1.2. Relatywnie wyższe prawdopodobieństwo utraty pracy w przypadku umów czasowych związane jest nie tylko z ich rozwiązywaniem, ale także z wygasaniem, co w części przypadków może oznaczać pożądane przez pracodawcę i pracownika strony zakończenie współpracy. 10/24

11 Ramka 4. Umowy na czas określony korzystne czy niekorzystne? Jakie konsekwencje z punktu widzenia osób zatrudnionych miała popularyzacja umów na czas określony? Dynamiczny wzrost liczby umów na czas określony w latach był częściowo związany ze wzrostem liczby osób nie mogących znaleźć innej pracy, ale zwłaszcza po 2006 roku większą część wzrostu stanowili pracownicy przyjęci na okres próbny, osoby pracujące w ramach stażu lub nauki oraz takie, którym praca na czas określony odpowiadała. W okresie dobrej koniunktury umowy na czas określony stanowią głównie sposób rozpoczęcia stosunku pracy. W okresie spowolnienia gospodarczego większość nowych umów na czas określony traktowana jest jednak przez osoby tak zatrudnione nie jako preferowana, lecz jako jedyna dostępna alternatywa. Wraz ze stabilizacją na bardzo wysokim poziomie odsetka osób pracujących na tzw. umowach czasowych, zmniejsza się liczba osób, które deklarują taką formę zatrudnienia z powodu braku alternatyw. W latach udział umów na czas określony wśród wszystkich umów o prace wzrósł w Polsce z 13% do około 28%, (Wykres R4.1). Do tej pory nie przeprowadzono jednak badań, na ile ten bezprecedensowy wzrost udziału osób pracujących na podstawie kontraktów czasowych był akceptowany przez pracowników. Tymczasem od 2002 w ankiecie BAEL zadawane jest pytanie pozwalające na ocenę, czy fakt pracy na czas określony wynika z tego, że dana osoba rozpoczyna pracę lub uczy się zawodu (pracuje na stażu), wynika to z jej preferencji, czy też pracuje w tym trybie, gdyż nie może znaleźć innej pracy. W okresie bieżącego spowolnienia gospodarczego (od 2009q1 do 2012q4) osoby zmuszone do umów czasowych stanowiły przeciętnie 16% wszystkich osób zatrudnionych w gospodarce i jednocześnie około 60% osób zatrudnionych na czas określony. Udziały te podlegają wahaniom wraz z cyklem koniunkturalnym. Dla porównania w okresie dobrej koniunktury w latach osoby deklarujące, że są zmuszone do pracy na czas określony stanowiły 14% zatrudnienia w gospodarce i 55% osób zatrudnionych na czas określony. Wykres R4.1. Od 2006 roku stabilizuje się udział pracowników z umowami czasowymi (dane na wykresie w % liczby wszystkich zatrudnionych) Źródło: obliczenia własne na podstawie BAEL Wraz z przekształceniami strukturalnymi zwiększyła się w gospodarce liczba osób pracujących na czas określony, choć wolałyby pracę na czas nieokreślony. Zmiany tej kategorii mają jednak charakter cykliczny tzn. w okresach osłabienia popytu na pracę i generowania przez firmy głównie mniej stabilnych miejsc pracy rosła grupa takich osób, natomiast w okresie dobrej koniunktury liczba tych osób spadała (Wykres R4.2). Gdy popyt na pracę rośnie, większą część wzrostu zatrudnienia stanowią osoby przyjęte na okres próbny oraz takie, którym odpowiada umowa na czas określony. Co więcej, od 2010 silnie zaczęła spadać liczba osób pracujących na czas określony ze względu na okres próbny, co związane jest z niższą kreacją zatrudnienia niż okresie boomu gospodarczego. W miarę przedłużania się okresu spowolnienia gospodarczego (tj. od roku 2011) rośnie nieznacznie liczba osób zmuszonych do pracy na czas określony. Może to być tłumaczone głównie poprzez niedostatek nowych miejsc pracy i fakt, że dostępna jest głównie praca na czas określony. Wpływ na wyniki może też mieć możliwa zmiana w okresie kryzysu preferencji osób ku formom pracy dającym większą stabilizację. 11/24

12 Wykres R4.2. Większość wzrostu zatrudnienia pochodzi z umów na czas nieokreślony, wymuszone umowy na czas określony częstsze w okresie spowolnienia Źródło: Obliczenia własne na podstawie mikrodanych BAEL 12/24

13 . PODAŻ PRACY BEZROBOCE Podaż pracy W 4q2012 współczynnik aktywności zawodowej kontynuował wzrost. Przy stabilnej populacji BAEL odnotowano zatem wzrost liczby osób aktywnych zawodowo. Rosnąca aktywność przyczyniła się do wzrostu stopy bezrobocia, ponieważ liczba osób aktywnych zawodowo przyrastała szybciej niż liczba osób pracujących. Wzrost liczby aktywnych zawodowo w 4q2012, zbliżony do notowanego w poprzednich kwartałach, odzwierciedla kontynuację obserwowanego od końca 2007 roku trendu wzrostowego współczynnika aktywności zawodowej 14. Przyrost r/r wyniósł 0,6 pp. Przy względnie stałym tempie wzrostu populacji, skutkowało to wzrostem podaży pracy (Wykres nr 8). Dane BAEL wskazują, że liczba aktywnych zawodowo wzrosła o 98 tys. osób w ujęciu rocznym i ok. 14,5 tys. osób w ujęciu kwartalnym, po usunięciu składnika sezonowego. Wykres nr 8 Liczba aktywnych zawodowo, współczynnik aktywności zawodowej i populacja BAEL (sa) we wcześniejszych edycjach Kwartalnej nformacji o Rynku Pracy, tj. systematycznie malejącej liczby przedwczesnych odejść na emeryturę. Po okresie bardzo intensywnego opuszczania rynku pracy w latach , od 2010 liczba nowo przyznanych emerytur wróciła do poziomów obserwowanych we wcześniejszych latach (por. Wykres nr 10). Wykres nr 9 Współczynnik aktywności zawodowej (%), wskaźnik zatrudnienia (%) oraz ich zmiany (r/r w pp.) wg grup wieku Źródło: dane GUS, obliczenia NBP Wykres nr 10 Liczba osób, którym przyznano emerytury (obejmuje także osoby pobierające zasiłki i świadczenia emerytalne, którym przyznano emeryturę) na podstawie sprawozdań ZUS Źródło: dane GUS, obliczenia NBP Kolejny kwartał z rzędu największy wzrost współczynnika aktywności zawodowej objął osoby w wieku przedemerytalnym - wzrost wyniósł 1,5 pp. r/r (Wykres nr 10). Bez wzrostu aktywności zawodowej i zatrudnienia wśród osób w wieku okołoemerytalnym, aktywność zawodowa przestałaby rosnąć już pod koniec 2011 roku. Duży wzrost aktywności zawodowej osób w wieku przedemerytalnym to skutek tendencji opisywanych 14 Przeciętny kwartalny przyrost współczynnika aktywności zawodowej w ciągu ostatnich 20 kwartałów wyniósł ok. 0,11 pp., co przełożyło się na łączny wzrost o ok. 834 tys. osób aktywnych zawodowo. Źródło: dane ZUS, zestawienie NBP. Począwszy od 2007r. kolorami oznaczono kolejne kwartały. Dane za V kwartał 2012r. nie są jeszcze dostępne Nieznaczne wzrosty współczynnika aktywności zawodowej ( pp. r/r) obserwowano również w pozostałych grupach wieku. Spadek współczynnika (- 0.3 pp. r/r) odnotowano jedynie w grupie osób w wieku lata, gdzie w 3q2012 obserwowano drugi najwyższy wzrost WAZ. Wstępna analiza danych BAEL wskazuje, że nieznaczne wzrosty i spadki WAZ w kolejnych kwartałach w grupach wieku są raczej konsekwencją metody 13/24

14 pomiaru niż jakichś trwalszych tendencji wzrostu czy spadku aktywności. Wyjątkiem są najstarsze grupy wieku co najmniej od 2010r 15 systematycznie rośnie aktywność osób w wieku przedemerytalnym. Obserwowany jest również wzrost aktywności osób w wieku emerytalnym, ale ze względu na skalę błędu, w tym przypadku trudno o jednoznaczną ocenę tendencji. Konsekwentnie wzrost aktywności przejawia się głównie w grupie osób z wykształceniem ogólnokształcącym (por. Wykres nr 11). W 3q2012 praktycznie nie zmieniły się współczynniki aktywności zawodowej oraz wskaźniki zatrudnienia wśród osób z wykształceniem wyższym i średnim zawodowym. Trwałą tendencją, obserwowaną od kilku kwartałów, jest spadek wskaźnika zatrudnienia i aktywności zawodowej wśród osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i niższym. Posiadanie wykształcenia wyższego natomiast zdecydowanie chroni przed bezrobociem, szczególnie w przypadku starszych grupy wieku. Ze względu na coraz większą powszechność posiadania dyplomu uczelni wyższej wśród najmłodszych uczestników rynku przewaga wynikająca z możliwości wylegitymowania się wykształceniem wyższym wyraźnie maleje w ostatnich latach (por. Ramki 3 i 4 w poprzedniej edycji raportu). Spadek zatrudnienia w najmłodszej grupie wieku może również wynikać z aktywności edukacyjnej. Wykres nr 11 Współczynnik aktywności zawodowej (%), wskaźnik zatrudnienia (%) i ich zmiany (r/r w pp.) wg wykształcenia Bezrobocie W przeciwieństwie do lat , od początku 2012 roku obserwuje się nieznaczną tendencję wzrostową bezrobocia. W 4q2012 (po wyeliminowaniu czynników sezonowych) obie miary stopy bezrobocia wzrosły - do poziomu 13,3% w przypadku danych rejestrowych oraz 10,2% w przypadku BAEL. W 4q2012 kontynuowana była tendencja nieznacznych wzrostów stopy bezrobocia BAEL (po wyeliminowaniu sezonowości o 0,06 pp. do 10,2% w porównaniu do 3q2011); takich poziomów nie obserwowano od początku 2007 roku (Wykres nr 12). Wzrosła także stopa bezrobocia rejestrowanego o 0,3 pp. w ujęciu kwartalnym sa wcześniej od początku 2011 roku wahała się ona wokół 12,5% sa. Dane za pierwsze miesiące kwartału wskazują, że w 1q2013 przekroczy ona 13.5% sa. Pomimo niewielkich i mniejszych niż w ostatnich kwartałach zmianach w populacji BAEL, przyrost liczby osób aktywnych zawodowo był większy niż wzrost liczby osób pracujących (Wykres nr 13). W konsekwencji, przy wzroście wskaźnika aktywności zawodowej w ujęciu kwartalnym bezrobocie wzrosło o 0,2 pp. (po usunięciu czynnika sezonowego). Podobny przebieg procesów na rynku pracy obserwowano również w 3q2012. Podobny obraz wyłania się również z wyników analiz opartych o przepływy na rynku pracy (patrz: Rozdział ). Wykres nr 12 Stopa bezrobocia rejestrowanego i BAEL (sa) Źródło: dane GUS, obliczenia NBP Źródło: dane GUS, MPiPS, obliczenia NBP Dane BAEL wskazują na pogarszającą się sytuację na rynku pracy najmłodszych osób, tj. do 25 lat. Stopa bezrobocia w tej grupie jest najwyższa, i systematycznie rośnie. W 4q2012 wyniosła 27,4%. 15 Wcześniejsze dane BAEL zgodne z nową metodologią nie są dostępne. 14/24

15 Wykres nr 13 Dekompozycja dynamiki r/r stopy bezrobocia (sa) Dane z urzędów pracy wskazują, że podobnie jak w poprzednim kwartale, w 4q2012 nadal wzrastała liczba nowo zarejestrowanych bezrobotnych (o ok. 9,7% r/r). W przeciwieństwie do poprzedniego kwartału wzrosła natomiast liczba wyrejestrowanych ogółem (o 5,4% r/r) w tym z tytułu podjęcia pracy (o 7,0% r/r). Danym tym towarzyszy utrzymująca się na względnie niskim poziomie liczba rynkowych ofert pracy oraz rosnąca w ostatnich miesiącach liczba subsydiowanych miejsc pracy. Źródło: dane GUS, obliczenia NBP 15/24

16 . PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Utrzymanie się nieznacznego wzrostu liczby pracujących w 4q2012 było prawdopodobnie efektem zmniejszenia ryzyka utraty pracy. Na wzrost bezrobocia wciąż dodatnio oddziaływał napływ osób do tej pory nieaktywnych na rynku pracy 16. zmniejszyło wzrost bezrobocia. Ponownie dodatnio na liczbę bezrobotnych oddziaływała większa liczba osób napływających z nieaktywności zawodowej niż dezaktywujących się. (Wykres nr 17). Wykres nr 15 Kwartalne zmiany pracujących przepływy (w tys. sa) Najważniejszymi przepływami decydującymi o zatrudnieniu i bezrobociu w gospodarce są przepływy związane ze znajdowaniem pracy (U->E) oraz utratą pracy (E->U). Znacznie mniejsze znaczenie miały przepływy z nieaktywności do bezrobocia lub zatrudnienia (N->E, N->U) oraz w odwrotną stronę (E->N, U->N). Od 2011 roku brakuje trwałej tendencji zmian prawdopodobieństw znalezienia pracy i utraty pracy (Wykres nr 14). Wykres nr 14 Prawdopodobieństwa przejścia osoby bezrobotnej do zatrudnienia (U->E) oraz przejścia osoby zatrudnionej do bezrobocia (E->U) Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych GUS Wykres nr 16 Kwartalne zmiany bezrobocia przepływy (w tys. sa) Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych GUS Po wyraźnym wzroście prawdopodobieństwa utraty pracy w 3q2012, w kolejnym kwartale nastąpiło równie wyraźne obniżenie się ryzyka utraty pracy. Prawdopodobieństwo znalezienia pracy ustabilizowało się na niskim poziomie w całej drugiej połowie 2012 r. Mniejsze ryzyko utraty pracy było głównym czynnikiem utrzymującym wzrost całkowitej liczby osób pracujących (Wykres nr 15, Wykres nr 16) oraz zmniejszyło napływy nowych osób do bezrobocia i tym samym nieznacznie Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych GUS Wykres nr 17 Kwartalne przepływy pomiędzy nieaktywnością a pracą i bezrobociem ( w tys. sa) 16 Przepływy za okres do 3q2012 wyznaczone na podstawie mikrodanych BAEL. Przepływy w 3q2012-4q2012 oszacowane na podstawie publikacji GUS. Spójność przepływów z danymi makro (uwzględniającymi korektę o NSP 2011) zapewniona za pomocą procedury PF. Szerzej nt. metody zob. Aneks (pkt ). Źródło: Obliczenia NBP na podstawie danych GUS 16/24

17 V. WYNAGRODZENA, WYDAJNOŚĆ KOSZTY PRACY W 4q2012 obserwowano stabilizację rocznej dynamiki wynagrodzeń w całej gospodarce na relatywnie niskim poziomie. Przy stosunkowo niewielkim spadku dynamiki wydajności pracy przyczyniło się to do wzrostu dynamiki ULC. Wynagrodzenia Dynamika wynagrodzeń w gospodarce w 4q2012 była podobna jak w poprzednim kwartale i wyniosła 2,9% r/r (wobec 2,8% r/r w 3q2012) to najniższe dynamiki od 2010 r. Do stabilizacji wzrostu wynagrodzeń w GN przyczyniła się przede wszystkim stabilizacja dynamiki płac w SP - 2,8% r/r w 4q2012 wobec 2,7% r/r w 3q2012 (na co złożyły się głównie wzrost dynamiki w przemyśle, spadek dynamiki w handlu oraz spadek wynagrodzeń w budownictwie). Do czasu publikacji danych opisujących wynagrodzenia w pozostałych sekcjach gospodarki (Tablica nr 1), nie będzie można dokonać całościowej oceny zmian, które miały miejsce w 4q2012. Zgodnie z wynikami Szybkiego Monitoringu NBP 17 w 4q2012 należy spodziewać się jednak zbliżonego bądź nieznacznie słabszego w stosunku do poprzedniego kwartału tempa wzrostu wynagrodzeń w sektorze usług, tak rynkowych, jak i nierynkowych. Poziom przeciętnych wynagrodzeń w gospodarce w ujęciu realnym w 4q2012 nie zmienił się r/r wobec spadku o -1,1% r/r w 3q2012. Tablica nr 1 Dynamika wynagrodzeń w gospodarce i jej sekcjach r/r (zgodne z PKD 2007) q 2q 3q 4q 1q 2q 3q 4q Gospodarka* Rolnictwo Sektor przedsiębiorstw Usługi finansowe Nauka i technika Administracja Edukacja Ochrona zdrowia Mikropodmioty i reszta GN** *Dane dla pełnej zbiorowości; ** Kolorem czerwonym oznaczono szacunki E. W stosunku do 4q2012 plany podniesienia wynagrodzeń na 1q2013 zadeklarowało mniej 17 nformacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w V kw oraz prognozy koniunktury na kw. 2013, NBP, styczeń 2013 r. przedsiębiorców ankietowanych w ramach SM NBP (10,0% po korekcie sezonowej, tj. o 2,6 pp. mniej niż w poprzednim kwartale). Wydajność W 4q2012 dynamika wydajności pracy w przypadku rachunku opartego na danych BAEL obniżyła się głównie na skutek spadku dynamiki PKB i wyniosła 1,0% r/r wobec 1,2% r/r w 3q2012 (Wykres nr 18). Tempo wzrostu wydajności było niższe od tempa wzrostu płac nominalnych. Dynamika wydajności liczona zarówno na jednego zatrudnionego (p.c.) jak i na godzinę pracy (p.h.) w 4q2012 była natomiast zdecydowanie wyższa od dynamiki płac realnych (deflowanych CP). Wykres nr 18 Zmiany wydajności pracy a wzrost płac realnych wg BAEL 18 Źródło: GUS, obliczenia NBP. W przypadku rachunku opartego na danych z GN (Wykres nr 19) dostępne szeregi pozwalają na analizę wydajności pracy jedynie za okres do 3q2012 włącznie. W 3q2012 dynamika wydajności pracy spadła zarówno w ujęciu p.c., jak i w ujęciu godzinowym. Wzrost wydajności w ujęciu p.c. wyniósł 1,5% (wobec 2,1% w 2q2012), a w ujęciu p.h. 0,8% (wobec 3,1% w 2q2012). 18 Do kalkulacji tempa wzrostu wydajności pracy na zatrudnionego (p.c.) wykorzystano realną dynamikę PKB oraz dynamikę liczby pracujących wg BAEL. W przypadku wydajności godzinowej (p.h.) posłużono się realnym tempem wzrostu PKB oraz dynamiką łącznie przepracowanego czasu, stanowiącego iloczyn liczby pracujących wg BAEL oraz przeciętnie przepracowanej liczby godzin w tygodniu wg BAEL. 17/24

18 Wykres nr 19 Zmiany wydajności pracy a wzrost płac realnych w gospodarce narodowej (dane za okres do 3q2012) 13% 11% 9% 7% 5% 3% 1% -1% Źródło: GUS, obliczenia NBP. Analiza produktywności pracy w ujęciu branżowym przeprowadzona została na danych z GN do 3q2012. W 3q2012 na skutek silnego spadku dynamiki wartości dodanej brutto przy słabszym spadku dynamiki zatrudnienia nastąpiło dalsze obniżenie wydajność pracy w budownictwie w stosunku do 2q2012. Zmniejszeniu uległo także tempo wzrostu wydajności w przemyśle. W usługach rynkowych nastąpił nieznaczny wzrost wydajności na skutek wyższej dynamiki wartości dodanej brutto przy spadku dynamiki zatrudnienia (Wykres nr 20) 19. Wykres nr 20 Zmiany r/r wydajności w sekcjach GN (dane za okres do 3q2012) 25% Wynagrodzenia w GN (realne) r/r Wydajność pracy p. c.(pkb, GN) r/r Wydajność pracy p. h. (PKB, GN, BAEL) r/r % 0.8% -1.1% nadążała za płacami, a istotnie wzrósł odsetek firm, w których wydajność rosła szybciej niż wynagrodzenia. Przewaga tej drugiej grupy przedsiębiorstw zdecydowanie zwiększyła się w stosunku do poprzedniego kwartału. Jednostkowe koszty pracy (ULC) W 4q2012 na skutek stabilizacji wzrostu wynagrodzeń przy zmniejszeniu dynamiki wydajności pracy wzrosła dynamika jednostkowych kosztów pracy. Przy pomiarze na podstawie BAEL wyniosła ona 1,9% r/r w 4q2012 (wobec 1,5% r/r w 3q2012). Dane o zatrudnieniu w GN za 4q2012 nie są jeszcze dostępne, a analiza ULC oparta na danych z GN kończy się na 3q2012. W 3q2012 dynamika jednostkowych kosztów pracy w oparciu o liczbę pracujących z GN wyniosła 1,2% r/r (wobec 1,8% r/r w 2q2012), (Wykres nr 21). Dla obu miar ULC dynamika r/r w ostatnich kwartałach znajdowała się poniżej średniej dla ostatnich trzech lat. Wykres nr 21 Wzrost ULC a wzrost płac nominalnych w gospodarce narodowej 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% Wydajność (WDB,GN) - przemysł Wydajność (WDB,GN) - usługi rynkowe Źródło: GUS, obliczenia NBP Wydajność (WDB,GN) - budownictwo Wydajność (WDB,GN) - cała gospodarka % 1.5% 1.9% -7.9% Wg wyników Szybkiego Monitoringu w V kw r. relacja pomiędzy wzrostem wynagrodzeń i wzrostem wydajności pracy uległa dalszej poprawie (obserwowanej od 2009 r.) nieznacznie zmniejszył się udział przedsiębiorstw, w których wydajność nie 19 W przypadku analizy po sektorach do wyliczenia zmian w wydajności i ULC użyto wartości dodanej brutto (WDB). Źródło: GUS, obliczenia NBP. Wykres nr 22 Wzrost ULC w sekcjach GN (dane za okres do 3q2012) 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% 2000 V 2001 V ULC (WDB,GN) - przemysł ULC (WDB,GN) - budownictwo ULC (WDB,GN) - usługi rynkowe ULC (WDB,GN) - cała gospodarka 2002 V 2003 V 2004 V Źródło: GUS, obliczenia NBP V 2006 V 2007 V 2008 V 2009 V V V 6.7% 1.2% 1.3% 0.7% 18/24