Konflikt w Irlandii Północnej środa, 21 kwietnia :03

Transkrypt

1 Irlandia Północna (Ulster) stanowi część Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Zajmuje obszar km kw., zamieszkały w 2002 r. przez ludności, z czego 58% stanowią protestanci, a 42% katolicy. Stolicą jest Belfast. W 1801 r. Irlandia stałą się częścią Zjednoczonego Królestwa. Nigdy jednak Irlandczycy nie zaprzestali domagać się niepodległości. W 1911 r. w północnej części wyspy powstała Ulsterska Rada Unionistów utworzona przez protestantów, która sprzeciwiała się żądaniom irlandzkich nacjonalistów i domagała się utrzymania więzów z Wielką Brytanią. W 1916 r. wybuchło w Dublinie wielkanocne powstanie nacjonalistów irlandzkich, które zostało stłumione, ale podziemna Irlandzka Armia Republikańska (IRA) kontynuowała walkę z administracją brytyjską, domagając się wycofania Brytyjczyków z wyspy. Kiedy w 1922 r. Irlandia jako Wolne Państwo Irlandzkie uzyskała status dominium, 6 z 32 hrabstw dawnej kolonii, zamieszkałych w większości przez ludność protestancką, pozostało przy Wielkiej Brytanii. Protestanci zdominowali lokalny parlament Irlandii Północnej. Katolicy nie tylko odsunięci zostali od wszelkiej władzy w prowincji, ale byli wręcz dyskryminowani, co było przyczyną stałego napięcia w tej części wyspy. W 1949 r. rząd brytyjski uznał nowy status Irlandii Południowej, udzielając jednocześnie Irlandii Północnej gwarancji przynależności do Zjednoczonego Królestwa, co znalazło wyraz w uchwalonej przez parlament ustawie o Irlandii (The Ireland Act). W dokumencie czytamy m.in.: "Niniejszym uznaje się i oświadcza, że część Irlandii, znana dotychczas pod nazwą Eire, z dniem 18 kwietnia 1949 roku przestała być jedną z posiadłości Jego Królewskiej Mości. Niniejszym oświadcza się, że Irlandia Północna pozostaje częścią posiadłości Jego Królewskiej Mości". W drugiej połowie lat sześćdziesiątych XX w. w Irlandii Północnej dochodzi do erupcji nawarstwionych przez lata sprzeczności, które przybrały formę ostrego i otwartego konfliktu. Organizujący się w tym okresie w Irlandii Północnej katolicki ruch obywatelski, stawiał sobie za cel walkę o prawa ludności katolickiej środkami pokojowymi. Ludność katolicka prowincji była bowiem dyskryminowana w dziedzinie praw politycznych, systemu oświaty, w dziedzinie zatrudnienia oraz rozdziału mieszkań. Działalność ruchu spotkała się jednak ze sprzeciwem ekstremistów protestanckich, widzących w nim republikańskie zagrożenie. Po wydarzeniach z lat w łonie ruchu ludności katolickiej wyodrębniła się grupa, która nawiązała nie tylko do tradycji IRA, ale również przyjęła nazwę Tymczasowej IRA, stawiając sobie za cel odpowiadanie gwałtem na gwałt ze strony protestantów i uzyskanie tą drogą zjednoczenia z Republiką Irlandii. W latach siedemdziesiątych Tymczasowa IRA oraz powstała w 1975 r. Irlandzka Narodowa Armia Wyzwolenia (INLA) prowadziły ataki terrorystyczne na brytyjskie cele wojskowe i cywilne, natomiast paramilitarne grupy protestanckie, tzw. lojalistów, dokonywały ataków bombowych przeciwko katolikom. IRA zorganizowana była w sposób wojskowy. Dysponowała bronią z czasów drugiej wojny światowej. Formalnie od maja 1972 r. nie prowadziła działań zbrojnych przeciwko wojskom brytyjskim, chociaż przewidywano stosowanie tzw. selektywnych aktów terroru w konkretnych przypadkach. 1 / 5

2 W związku z sytuacją w Irlandii Północnej, Republika Irlandii złożyła w grudniu 1971 r. skargę do Europejskiej Komisji Praw Człowieka w Strasburgu na Wielką Brytanię, w której stwierdzano, że w Irlandii Północnej obowiązują ustawy o specjalnych pełnomocnictwach, stanowiące naruszenie europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w częściach dotyczących ochrony życia, zakazu tortur, nieludzkiego traktowania oraz gwarantującej prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego oraz do sprawiedliwego procesu przed niezależnym i bezstronnym sądem. Na wiosnę 1972 r. Wielka Brytania postanowiła zmodyfikować swoją dotychczasową politykę w Irlandii Północnej, biorąc pod uwagę utrzymujące się od 1969 r. napięcie między rządzącymi ugrupowaniami protestanckimi i ugrupowaniami katolickimi. Przewidywano przejęcie przez rząd brytyjski całkowitej odpowiedzialności za sprawy bezpieczeństwa w Irlandii Północnej, pozbawienie lokalnego rządu złożonego z unionistów wpływu na działalność sił porządkowych, organizowanie okresowo plebiscytów w Irlandii Północnej w sprawie zjednoczenia z Irlandią oraz ograniczenie, aż do całkowitego zaniechania polityki internowania. Od momentu wejścia z dniem 1 stycznia 1973 r. Wielkiej Brytanii i Irlandii do Wspólnot Europejskich oba kraje postanowiły podjąć współpracę w dziedzinie zwalczania terroryzmu, co dotyczyło przede wszystkim działalności IRA. W wyniku trójstronnej konferencji, która odbyła się w dniach od 6 do 9 grudnia 1973 r. w Sunmngdale z udziałem przedstawicieli rządów Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz lokalnego rządu Ulsteru, rząd Irlandii oświadczył, że "w pełni akceptuje i uroczyście deklaruje, że status Irlandii Północnej nie może ulec zmianie dopóty, dopóki większość ludności Irlandii Północnej nie zażąda zmiany tego statusu". W ten sposób rząd Irlandii uznał po raz pierwszy od 1921 r. przynależność Irlandii Północnej do Zjednoczonego Królestwa, co spotkało się ze sprzeciwem w irlandzkim społeczeństwie. Z dniem 1 stycznia 1974 r. rząd brytyjski ponownie przekazał bezpośrednie administrowanie sprawami Irlandii Północnej nowo utworzonemu rządowi lokalnemu. Równocześnie w 1974 r. zniesiono liczne regulacje prawne o charakterze dyskryminacyjnym wobec mniejszości katolickiej, a przede wszystkim wprowadzono zasadę proporcjonalności w wyborach do rad lokalnych. Parlament brytyjski uchwalił 26 listopada 1974 r. tymczasową ustawę o zapobieganiu działalności terrorystycznej, uznającą IRA za nielegalne ugrupowanie na terenie Wielkiej Brytanii. Reakcją ze strony IRA była decyzja o zawieszeniu broni na kilka dni, które zostało następnie przedłużone na czas nieokreślony. Ułatwiło to przygotowanie wyborów do Zgromadzenia Konstytucyjnego Irlandii Północnej, które odbyły się I maja 1975 r. Wszelkie próby uregulowania sytuacji V Irlandii Północnej napotykały jednak na sprzeciw rządzącej większości protestanckiej, która w obawie przed utratą supremacji nad katolicką mniejszością oskarżała ją o nielojalność wobec państwa i chęć przyłączenia prowincji do Republiki Irlandii. Pewne nadzieje na złagodzenie konfliktu wiązano z polityką rządów brytyjskiego i irlandzkiego. Tymczasem w czerwcu 1982 r. premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher oświadczyła, że "rząd Jej Królewskiej Mości nie ma żadnych zobowiązań, by prowadzić konsultacje z rządem irlandzkim na tematy dotyczące Irlandii Północnej". W 2 / 5

3 rzeczywistości konsultacje się odbywały. W listopadzie 1984 r. po spotaniu Margaret Thatcher z premierem Irlandii Garetem FitzGeraldem stwierdzono, że "tożsamość zarówno większości, jak i mniejszości w Irlandii Północnej winna być uznawana, szanowana oraz powinna znaleźć odzwierciedlenie w strukturach i procesach zmian w Irlandii Północnej w sposób akceptowany przez obie społeczności". Spotkanie zaowocowało podpisaniem 15 listopada 1985 r. porozumienia opartego o tzw. podejście symetryczne, zakładające równe traktowanie obu społeczności, co miało znaleźć odzwierciedlenie w strukturach władzy i procesie zmian w prowincji. Zmiany miały się dokonywać jedynie za zgodą większości obywateli Irlandii Północnej. Następstwem porozumienia było powołanie Międzyrządowej Konferencji Brytyjsko-Irlandzkiej, która miała zakreślić ramy, w jakich powinny się rozstrzygać wszystkie kwestie związane z sytuacją w Irlandii Północnej. Dalsze rozmowy kontynuował Patrie Mayhow, który w kwietniu 1992 r. został sekretarzem stanu ds. Irlandii Północnej w rządzie brytyjskim. Rozmowy były jednak tym trudniejsze im bardziej dotyczyły kwestii szczegółowych. Stojąc na stanowisku, że rozmawiać należy ze wszystkimi, łącznie z partią Sinn Fein, politycznym zapleczem IRA, próbując przeciągać ją na płaszczyznę konstytucyjną, Mayhow doprowadził do podpisania w grudniu 1993 r. wspólnej deklaracji rządów brytyjskiego i irlandzkiego, znanej jako Deklaracja z Downing Street, gwarantująca ludności Irlandii Północnej prawo do samostanowienia, łącznic ze zjednoczeniem z Republiką Irlandii. Działania te świadczyły z jednej strony o gotowości rządu brytyjskiego do równego traktowania i uznania aspiracji obu stron w Ulsterze oraz z drugiej o odchodzeniu rządu irlandzkiego od bezkompromisowego stanowiska w sprawie zjednoczenia wyspy. Było to tym bardziej uzasadnione, że brytyjskie subwencje dla Irlandii Północnej znacznie przewyższały w tym czasie możliwości Republiki Irlandii. Dopiero jednak w Wielki Piątek 10 kwietnia 1998 r. udało się osiągnąć porozumienie przy udziale czynników wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Zawarli je przedstawiciele rządów Wielkiej Brytanii i Republiki Irlandii oraz głównych partii politycznych Irlandii Północnej. Udało się po raz pierwszy w Irlandii Północnej uzyskać konsensus wszystkich zainteresowanych sil politycznych, marginalizując najbardziej ekstremistyczne i agresywne z nich i uzyskując wyciszenie emocji obu stron konfliktu. Istotne znaczenie dla powodzenia rokowań miało dopuszczenie do nich politycznego skrzydła IRA, partii Sinn Fein. Największy udział w doprowadzeniu do porozumienia miał jednak brytyjski premier Tony Blair, który po zwycięstwie wyborczym Partii Pracy w 1997 r., zaangażował w to przedsięwzięcie cały swój autorytet. Ważną rolę w doprowadzeniu do pozytywnego zakończenia rokowań odegrało pośrednictwo amerykańskie, gdyż rokowaniom przewodniczył były amerykański senator George J. Mitchell, pochodzenia irlandzkiego, a popierał je prezydent USA Bill Clinton, również Irlandczyk z pochodzenia. Przyjęta 8 kwietnia 1998 r. Deklaracja dotyczy statusu i instytucjonalnej struktury Irlandii 3 / 5

4 Północnej, która pozostaje wprawdzie częścią Zjednoczonego Królestwa, ale jej mieszkańcy mogą zdecydować w ramach realizacji prawa do samostanowienia o przyłączeniu do Republiki Irlandii. Rządy brytyjski i irlandzki zobowiązują się do respektowania takiej decyzji. Ponadto Republika Irlandii zobowiązała się do wykreślenia ze swojej konstytucji zapisu o zwierzchnictwie nad całą wyspą, a Wielka Brytania do zniesienia zapisu z 1920 r. o rządzie Irlandii. W Zgromadzeniu Irlandii Północnej, liczącym 108 deputowanych wyłonionych w proporcjonalnych wyborach, najistotniejsze decyzje zatwierdzane są przez przedstawicieli obu społeczności oddzielnie. Wybrany przez Zgromadzenie dwunastoosobowy rząd kierowany jest przez premiera i jego zastępcę. Powołano także: Radę Północ-Południe złożoną z przedstawicieli Republiki Irlandii i Irlandii Północnej, zajmującą się sprawami całej wyspy, Radę Wysp złożoną z przedstawicieli parlamentów Republiki Irlandii i Wielkiej Brytanii oraz Szkocji, Walii i Irlandii Północnej. Istnieje Brytyjsko-Irlandzka Konferencja Międzyrządowa, stanowiąca ramy dla spotkań na szczycie. Zobowiązano się do rozbrojenia w ciągu dwóch lat wszystkich paramilitarnych organizacji. Skazanym za terroryzm członkom tych organizacji, które realizują zawieszenie broni, zmniejszono kary o 2/3, a większość z nich w ciągu dwóch lat wyszła na wolność. Zreformowane zostały systemy sądowy i policyjny. Sprawami rozbrojenia organizacji paramilitarnych, amnestii, reformy policji i sądów zajęły się specjalne komisje". Porozumienie zatwierdzone zostało 22 maja 1998 r. w referendum, przeprowadzonym w Republice Irlandii, gdzie zyskało poparcie 95% uczestników, a w Irlandii Północnej poparcie wyniosło 71%. Porozumienie wywołało wiele kontrowersji zarówno po stronie protestantów, jak i katolików. Premier Tony Blair wykluczył uczestnictwo przedstawicieli Sinn Fein w parlamencie Ulsteru bez rozbrojenia IRA. Politycy Sinn Fein, przypominając o dwuletnim terminie rozbrojenia, uzależniali z kolei rozbrojenie IRA od uprzedniego wycofania z Irlandii Północnej armii brytyjskiej, demilitaryzacji policji oraz zagwarantowania w realnej perspektywie zjednoczenia Irlandii. W wyborach do Zgromadzenia, które odbyły się 25 czerwca 1998 r. w Irlandii Północnej unioniści uzyskali 58 ze 108 mandatów, nacjonaliści i republikanie 42, natomiast pozostałe 8 przypadły ugrupowaniom stojącym ponad podziałami. Na pierwszym posiedzeniu Zgromadzenia 1 lipca 1998 r. ustalono wstępnie, że stanowisko premiera obejmie David Trimble, szef Ulsterskiej Partii Unionistycznej (UUP), która w wyborach uzyskała najwięcej, bo aż 28 mandatów. Wicepremierem miał zostać Seamus Mallon. Członkami dwunastoosobowego gabinetu mieli zostać także reprezentujący Sinn Fein, G. Adams i M. McGumness. Utworzenie rządu nie było jednak sprawą łatwą, gdyż nie chcieli do tego dopuścić przeciwnicy porozumienia, mnożąc różnego rodzaju prowokacje. Z jednej strony płonęły kościoły katolickie, a z drugiej budynki należące do protestantów. Dochodziło do zamachów bombowych, w których ginęli ludzie. Przeszkodę w utworzeniu rządu stanowił także brak zgody unionistów, aby w jego skład weszli przedstawiciele Sinn Fein zanim nie doprowadzą do rozpoczęcia przez IRA rozbrojenia. 17 listopada 1999 r. IRA opublikowała oświadczenie, w którym wyraziła gotowość likwidacji arsenałów i mianowania swego przedstawiciela przy komisji rozbrojeniowej, co usuwało ostatnią przeszkodę na drodze do utworzenia rządu. 4 / 5

5 Upłynęło ponad półtora roku od zawarcia Porozumienia Wielkopiątkowego zanim 29 listopada 1999 r. w Irlandii Północnej powstał rząd. Zgodnie z wcześniejszymi uzgodnieniami, jego premierem został David Trimble (UUP), natomiast wicepremierem - Seamus Mallon z Socjaldemokratycznej Partii Pracy (SDLP). Do rządu weszło dwóch przedstawicieli Sinn Fem. Oficjalnego przekazania władzy rządowi lokalnemu w Irlandii Północnej dokonała królowa Elżbieta II. Źródło: S. Parzymies, Stosunki międzynarodowe w Europie , Warszawa / 5