CMENTARZ ŻYDOWSKI W BOBROWNIKACH - NAGROBKI - Inwentaryzacja Andrzej Trzciński Bobrowniki Lublin, wiosna 1999

Transkrypt

1 CMENTARZ ŻYDOWSKI W BOBROWNIKACH - NAGROBKI - Inwentaryzacja Andrzej Trzciński Bobrowniki Lublin, wiosna 1999 W czasie inwentaryzacji na terenie cmentarza rozpoznanych zostało 47 nagrobków, przy czym 30 z nich to tylko przyziemia ułamanych stel, w tym część z fragmentami tekstu formuły końcowej oraz dwa bloki horyzontalne pozbawione stel. Żaden z nagrobków nie zachował się w całości. Niniejsza inwentaryzacja obejmuje 15 macew, na których są inskrypcje oraz dwa bloki horyzontalne. Nagrobki w katalogu ujęte są w porządku chronologicznym, według dat śmierci. Katalog zawiera następujące pozycje: - numer kolejny - personalia i data śmierci (w przypadkach gdy data nie zachowała się podana jest przybliżona data na podstawie porównania formalnych cech nagrobka i inskrypcji z macewami z Lubelszczyzny) - materiał, wymiary w centymetrach (wysokość x szerokość x grubość) - opis formalny i stan zachowania - odpis i przekład inskrypcji - uwagi - fotografia Aneks I: Pomniki upamiętniające Zagładę Żydów Dęblina, Bobrownik i Ireny. Aneks II: Fotografia macewy z księgi pamięci Dęblina.

2 1. Sara Chaja bat Mosze Turk z Warszawy, zm. w piątek 9 adar 5602 r., tj. 18 lutego 1842 r. Piaskowiec biały; 80 x 77 x 23,5. Stela w kształcie prostokąta, kształt zwieńczenia nieznany (niezachowane). Lico zakomponowane na motywie edikuli. Pole inskrypcyjne w płycinie, wypełnionej wklęsłą inskrypcją, flankowanej kanelowanymi przyściennymi kolumnami wspartymi na ozdobnym cokole podzielonym na trzy kwatery, w środkowej motyw liściastej rozety, w bocznych konwencjonalne lilijki. Brak górnej partii steli. ]kl 1 dlatego b,> 2 gvnit zvbt 3 Gardziła przyjemnościami ljb yd> abxmb hti 4 Teraz w siedzibie Przedwiecznego, w cieniu ti r>bm hlin yk idt 5 Wiesz, że wzniósł się zwiastun yx hr> m hrqyh hlvtbh h h 6 Oto ta, dziewica droga, pani Sara Chaja a>ravvm qrvu h>m hm tb 7 córka naszego nauczyciela, pana Mosze Turka z Warszawy. qpl b r t tn> rda u q > b hrupn 8 Odeszła w wigilię świętego szabatu, 9 adar roku 602 według krótkiej rachuby. Uwagi: Górna część steli odłamana, numeracja przyjęta dla zachowanej liczby wersów.

3 2. [NN, mężczyzna, data śmierci niezachowana, pierwsza połowa XIX w.] Piaskowiec różowy; 70 x 59,5 x 21. Stela w kształcie prostokąta zamkniętego łukiem pełnym. W przyczółku płaskorzeźbione przedstawienie pary wspiętych lwów w układzie antytetycznym. Inskrypcja wklęsła, umieszczona w prostokątnej płycinie flankowanej podporami architektonicznymi (zachowany fragment kapitelu). Brak dolnej partii steli, boki obtłuczone.,vtb ;lvh r>y [>ya] 1 [mąż] prawy, postępujący nienagannie,vy lk hqdj h>i 2 czynił sprawiedliwość każdego dnia [b]yuhl 3 dobrze czynił 4 5

4 3. [NN], zm. kislew 5612 r., tj. między 25 listopada a 23 grudnia 1851 r. Stela: piaskowiec biały; 67 x 58 x 17. Płyta: piaskowiec biały; 101 x 59 x 21. Stela w kształcie prostokąta, kształt zwieńczenia nieznany (niezachowane). Inskrypcja wklęsła, rozmieszczona w pogłębionym polu inskrypcyjnym, flankowanym kanelowanymi pilastrami wspartymi na ozdobnym cokole podzielonym na trzy kwatery, w środkowej motyw wieńca i palmetek, w bocznych kaboszony. Przed stelą prostopadłościenny blok horyzontalny, bez ozdób. Brak górnej partii steli, lico mocno zniszczone. 1 pn> 2 któr odszedł/odeszła vylcyk,vyb 3 dnia kislew h b j n t b y r t tn> 4 roku 612. Niech będzie dusza jego/jej zawiązana w woreczku żywych. Uwagi: Wers 4: Por. 1Sm 25,29; TB, Szabat 152b oraz modlitwa Jizkor.

5 4. [NN, prawdopodobnie kobieta, data śmierci niezachowana, ok. połowy XIX w.] Piaskowiec szaro-żółty; 60 x 77 x 19. Stela w kształcie prostokąta zamkniętego łukiem pełnym. Zachowała się tylko górna część steli. W przyczółku półkolista płycina, w niej płaskorzeźbione motywy: kosz wypełniony owocami i kwiatami, nad nim ozdobnie udrapowana tkanina, powyżej duży ptak z rozpostartymi skrzydłami. Łuk zwieńczenia i gzyms oddzielający przyczółek od korpusu ozdobione profilowaną listwą i ząbkami. W pogłębionym polu inskrypcyjnym, zapewne flankowanym podporami architektonicznymi, inskrypcja wklęsła (pozostał tylko pierwszy wers). Brak dolnej partii steli poniżej przyczółka; na licu i brzegach obtłuczenia. n p 1 Tu pochowana 2

6 5. Chaja bat Szlomo, [data śmierci niezachowana, druga połowa XIX w.] Granit szaro-różowy, 36 x 64 x12. Stela w kształcie nieregularnego prostokąta, kształt zwieńczenia nieznany (niezachowane). Na korpusie steli cztery wersy inskrypcji wklęsłej. Brak górnej partii steli, boki obtłuczone. 1 np 2 Tu pochowana vnjh h>ah 3 niewiasta skromna yx trm hdycxhv 4 i pobożna, pani Chaja h b j n t l z hml> m tb 5 córka naszego nauczyciela Szlomo, pamięć jego niech będzie błogosławiona. Niech będzie dusza jej zawiązana w woreczku żywych. Uwagi: Wers 5: Por. 1Sm 25,29; TB, Szabat 152b oraz modlitwa Jizkor.

7 6. [NN, data śmierci niezachowana, druga połowa XIX w.] Piaskowiec biały; 28 x 45,5 x 20. Stela w kształcie prostokąta, kształt zwieńczenia nieznany (niezachowane). Lico płaskie. Pole inskrypcyjne obramowane prostokątną ramką wykonaną rytem liniowym. Inskrypcja wklęsła. Brak górnej partii steli. [q]pl [r]t tn[>] 1 roku 6 według krótkiej rachuby. h b j n t 2 Niech będzie dusza jego/jej zawiązana w woreczku żywych. Uwagi: Górna część steli odłamana, numeracja przyjęta dla zachowanej liczby wersów. Wers 2: Por. 1Sm 25,29; TB, Szabat 152b oraz modlitwa Jizkor.

8 7. [NN kobieta, data śmierci niezachowana, ok r.] Piaskowiec biały; 61 x 45 x 7. Stela w kształcie prostokąta zamkniętego łukiem pełnym. W centrum przyczółka płycina w kształcie łuku podkowiastego, w niej płaskorzeźbione motywy: ręka wrzucająca monetę do skarbonki, obok pojedynczy lichtarz, dalej owalna tarczka z literami formuły początkowej. Wokół płyciny wers wklęsłego napisu. Lico korpusu płaskie, na nim inskrypcja wklęsła. Brak części zwieńczenia oraz partii cokołowej, lico mocno zniszczone, napis w większości nieczytelny. qpl 1 według krótkiej rachuby. n p 2 Tu pochowana

9 8. Frajda bat Mosze Dow, zm. 5 szwat 5656r., tj. 20 stycznia 1896 r. Piaskowiec biały; 132 x 49 x 10. Stela w kształcie prostokąta zamkniętego łukiem pełnym. Lico płaskie. Inskrypcja wklęsła pierwszy wers rozmieszczony po łuku w zwieńczeniu. W przyczółku ryte liniowo przedstawienie trójramiennego lichtarza ze świecami, po bokach litery formuły początkowej. Na korpusie pole inskrypcyjne ujęte w prostokątną ramkę rytą liniowo. Stela przełamana w połowie. vnrt ub> h,vy 1 Dnia 5 szwat 656. np 2 Tu pochowana hrqyv lyx t>a 3 niewiasta dzielna i droga, hbydnv,ybvu tb 4 z dobrej rodziny i szlachetna, hrhzn d tvjmb 5 przykazań Bożych przestrzegała, hrrjn ht igb 6 w ogrodzie Eden niech będzie umieszczona. tb hdyyrp trm 7 Pani Frajda córka lz bvd h>m r 8 pana Mosze Dowa, pamięć jego niech będzie błogosławiona. hbjnt 9 Niech będzie dusza jej zawiązana w woreczku żywych. Uwagi: Wers 9: Por. 1Sm 25,29; TB, Szabat 152b oraz modlitwa Jizkor.

10 9. [NN młodzieniec, data śmierci niezachowana, ok r.] Piaskowiec żółtawy; 63 x 54,5 x 11,5 Stela w kształcie prostokąta zamkniętego łukiem pełnym(?). W centrum przyczółka półkolista płycina, w niej wypukłe, reliefowe przedstawienie sześciu ksiąg w otwartej szafie. Wokół płyciny wers wklęsłego napisu. Pod przyczółkiem fryz z jednym wersem wklęsłego napisu. Na korpusie prostokątne pole inskrypcyjne, flankowane wyobrażeniem kolumn wykonanych rytem liniowym, wypełnione wklęsłym napisem. Brak części zwieńczenia oraz dolnej partii steli. qpl pn 1 Odszedł według krótkiej rachuby. ;lhy vynpl qdj 2 Sprawiedliwość kroczyć przed nim będzie. ]mun hp 3 Tu pochowany,yn>b ;r ;rba 4 młodzieniec, ubogi w lata, yv rvtb rtkvm 5 ukoronowany Nauką i ryv dycx 6 pobożny i

11 10. Pesach ben Szmuel, [data śmierci niezachowana, ok r.] Piaskowiec biały; 68 x 68 x 11,5. Stela w kształcie prostokąta, kształt zwieńczenia nieznany (niezachowane). Pole inskrypcyjne w płycinie flankowanej półkolumnami (mocno zniszczonymi), wypełnione wklęsłym napisem. Korpus oddzielony od partii cokołowej uskokiem. Brak górnej partii steli, boki obtłuczone, lico mocno zniszczone, napis w większości nieczytelny. m> h ydvqp 1 Rozkazy Pana,ymt ;lvh irm rc 2 Stronił od zła, postępował nienagannie. hrvt yx 3 Tora hr tvnb 4 córki l tm 5 > 6 dmlm 7 v 8 a 9 [l] 10 Uwagi: Początkowe litery wersów 1-10 tworzą akrostych: lavm> m b xcp (Pesach syn naszego nauczyciela Szmuela). Wers 2: Job 1,1; 1,8.

12 11. Bracha bat Becalel, nechedet Aharon Gecel, [data śmierci niezachowana, ok r.] Piaskowiec biały; 60 x 49 x 8. Stela w kształcie prostokąta, kształt zwieńczenia nieznany (niezachowane). Lico płaskie. Pole inskrypcyjne bez obramowania, wypełnione wklęsłym napisem. Brak górnej i dolnej partii steli, lico mocno starte. lvtb np 1 Tu pochowana dziewica laljb b hkrb 2 Bracha córka Becalela lyjg ]vrha kn 3 wnuczka Aharona Gecela 4 hbjn[t] 5 Niech będzie dusza jej zawiązana w woreczku żywych. Uwagi: Wers 5: Por. 1Sm 25,29; TB, Szabat 152b oraz modlitwa Jizkor.

13 12. [NN], zm. 10 cheszwan 5681 r., tj. 22 października 1920 r. Piaskowiec biały; 30 x 68 x 14. Stela w kształcie prostokąta, kształt zwieńczenia nieznany (niezachowane). Lico płaskie. Pole inskrypcyjne, ujęte w prostokątną ramkę z wklęsłymi narożami, wykonaną rytem liniowym, wypełnione wklęsłym napisem. Brak górnej partii steli, boki obtłuczone.,yyxh rvab rval vnr 1 aby oświecić światłem żyjących. q pl aprt ]v>x y r[upn] 2 [Odszedł/odeszła] 10 cheszwan 681 według krótkiej rachuby. hbjnt 3 Niech będzie dusza jego/jej zawiązana w woreczku żywych. Uwagi: Górna część steli odłamana, numeracja przyjęta dla zachowanej liczby wersów. Wers 3: Por. 1Sm 25,29; TB, Szabat 152b oraz modlitwa Jizkor.

14 13. Szlomo Zalman Wajnapel ben Efraim Fiszel, zm. 8 ijar 5696 r., tj. 30 kwietnia 1936 r. Obelisk: piaskowiec biały; 81 x 55,5 x 45. Płyta: cegła, beton, tynk: 180 x 81. Nagrobek prawdopodobnie w formie obelisku na cokole, zachowany tylko prostopadłościenny cokół. Na frontowej ściance cokołu inskrypcja wklęsła, ujęta w prostokątną ramkę z wklęsłymi narożami. Cokół stoi na betonowej płycie umieszczonej na całej powierzchni grobu. W narożach płyty, przed frontem cokołu, ślady po betonowych słupkach. Brak górnej partii nagrobka, boki obtłuczone.,crvpmh apvrh n p 1 Tu pochowany lekarz słynny,,ymy ib>v ]qz 2 stary i syty dni, vyx ymyl hn> b p ]b 3 w wieku 82 lat swego życia. ]mlz hml> hvm 4 Nasz nauczyciel, pan Szlomo Zalman l z ly>yp,yrpa r b 5 syn pana Efraima Fiszla, pamięć jego niech będzie błogosławiona, lipanyyvv 6 Wajnapel. vjrt ryya x rupn 7 Odszedł 8 ijar 696. h b j n t 8 Niech będzie dusza jego zawiązana w woreczku żywych. Uwagi: Wers 2: Rdz 35,29; Job 42,17 i in. Wers 8: Por. 1Sm 25,29; TB, Szabat 152b oraz modlitwa Jizkor.

15 14. [NN] Pinchas, [data śmierci niezachowana, przed 1939 r.] Piaskowiec biały; 53 x 76 x 21,5. Stela w kształcie prostokąta, kształt zwieńczenia nieznany (niezachowane). Inskrypcja wklęsła. Pole inskrypcyjne pogłębione, flankowane podporami architektonicznymi (zachowane resztki baz), w nim wklęsły napis. Korpus oddzielony od partii cokołowej uskokiem, na cokole formuła końcowa w prostokątnej ramce, wykonanej rytem liniowym, ze schematycznymi palmetkami w narożach. Brak górnej partii steli. ]ma qpl lz cxnp 1 Pinchasa, pamięć jego niech będzie błogosławiona. Według krótkiej rachuby. Amen. hbjnt 2 Niech będzie dusza jego/jej zawiązana w woreczku żywych. Uwagi: Górna część steli odłamana, numeracja przyjęta dla zachowanej liczby wersów. Wers 2: Por. 1Sm 25,29; TB, Szabat 152b oraz modlitwa Jizkor.

16 15. [NN] Jehuda, [data śmierci niezachowana, przed 1939 r.] Piaskowiec biały; Zachowana tylko dolna partia steli, z dwoma niepełnymi wersami inskrypcji wklęsłej. Lico płaskie. U dołu korpusu trzy prostokątne kwatery, wydzielone rytem liniowym, w środkowej formuła końcowa. Na licu ślady polichromii. a hdvhy 1 Jehudy hbjnt 2 Niech będzie dusza jego/jej zawiązana w woreczku żywych. Uwagi: Górna część steli odłamana, numeracja przyjęta dla zachowanej liczby wersów. Wers 2: Por. 1Sm 25,29; TB, Szabat 152b oraz modlitwa Jizkor.

17 16 i 17. Dwa bloki horyzontalne, pozbawione stel. Piaskowiec biały; długość 117,5; w końcu przylegającym do steli: wys. 43, szer. 56; w końcu przeciwległym: wys. 33, szer. 39. Lity blok o półkolistym przekroju poprzecznym, bez ozdób. Piaskowiec biały; długość 112, 5; w końcu przylegającym do steli: wys. 43, szer. 50; w końcu przeciwległym: wys. 29, szer. 32. Lity blok o półkolistym przekroju poprzecznym, bez ozdób.

18 Piaskowiec biały. Przyziemia stel (z fragmentami formuły końcowej lub bez inskrypcji)

19 Zestawienie informacji personalnych: nr płeć imiona patronimikum inne data śmierci wg kalendarza żydowskiego data śmierci wg kalendarza gregoriańskiego 1 K Sara Chaja Mosze Turk z Warszawy 9 adar lutego M [1. poł. XIX w.] 3? kislew 5612 między 25.XI a 23.XII K? [ok. poł. XIX w.] 5 K Chaja Szlomo [2. poł. XIX w.] 6? [2. poł. XIX w.] 7 K [ok. 1890] 8 K Frajda Mosze Dow 5 szwat 5656r 20 stycznia M młodzieniec [ok. 1900] 10 M Pesach Szmuel [ok. 1900] 11 K Bracha Becalel Aharon Gecel [ok. 1900] [dziadek] 12? 10 cheszwan października M Szlomo Zalman Efraim Fiszel Wajnapel, lekarz 8 ijar kwietnia ? Pinchas [przed 1939] 15? Jehuda [przed 1939]

20 Aneks 1.1. Płyta na grobie masowym (umieszczona ok r.) Inskrypcja hebrajska: tvyjanh tvyxh tvnbrql ynvmh rbq >vl>m hliml vrbqn hzh,vqmb,y>na tvam Tłumaczenie: Grób masowy ofiar nazistów. W tym miejscu pogrzebano ponad trzysta osób. Inskrypcja polska: MOGIŁA ZBIOROWA OFIAR BESTIALSTWA HITLEROWCÓW W MIEJSCU TYM SPOCZYWA PONAD TRZYSTA OSÓB

21 Aneks 1.2. Pomnik (ustawiony prawdopodobnie w 1984 r.) Inskrypcja hebrajska: Tłumaczenie: yqynbvrbvbb tvrbq tyb Cmentarz w Bobrownikach hr>i hnvm>h haml hyn>h tyjxmb dcvn Założony w drugiej połowie wieku osiemnastego. l> vnvb>x li g m>t h tn>b rdvcm Uporządkowany w roku 5743 [=1982/1983] sumptem tybrim hynmrgm cybvb lar>y Jisraela Bubisa z Niemiec zachodnich vab hrvbqh l z hnx vma ]vrkzlv dvbkl ]ylvpb tv>vdqh tvlxqh div tvldt>hbv h b j n t Inskrypcja polska: ku czci i ku pamięci jego matki Chany, pamięć jej niech będzie błogosławiona, tu pogrzebanej i staraniem Związku Świętych Gmin w Polsce. Niech będą dusze ich zawiązane w woreczku żywych CMENTARZ ŻYDOWSKI W BOBROWNIKACH ZAŁOŻONY W DRUGIEJ POŁOWIE XVIII WIEKU UPORZĄDKOWANY W LATACH SUMPTEM IGNACEGO BUBISA Z NIEMIEC ZACHODNICH DLA UCZCZENIA BŁOGOSŁAWIONEJ PAMIĘCI SWOJEJ TU LEŻĄCEJ MATKI CHANY I STARANIEM ZWIĄZKU RELIGIJNEGO WYZNANIA MOJŻESZOWEGO W POLSCE DAJ PANIE TU SPOCZYWAJĄCYM WIECZNY ODPOCZYNEK

22 Aneks 2. Josef Jehuda ben, zm. 8 nisan 5688 r., tj. 29 marca 1928 r. xprt ]cyn x pn 1 Odszedł 8 nisan 688. rpc 2 Księga,ylht 3 Psalmów q j 4 Nagrobek. n p 5 Tu pochowany dbvkm >ya 6 mąż czcigodny [hdv]hy [cvy 7 Josef Jehuda r b 8 syn pana Uwagi: Nagrobek znany z fotografii opublikowanej w księdze pamięci Dęblina: Sefer Deblin-Modrzyc, red. Dawid Sztokfisz, Tel Awiw 1969, s. 74. Fot. NN, prawdopodobnie 1929 r. W Dęblinie nie było cmentarza żydowskiego, prawdopodobnie chodzi o cmentarz w Bobrownikach, na którym grzebano także Żydów z Dęblina i Ireny. [Przekład podpisu:] Na cmentarzu żydowskim w Dęblinie, nagrobek pierwszego sołtysa pana Josefa-Jidla Dzięcioła, pamięć jego niech będzie błogosławiona