Dostępność serwisów internetowych - po co, dla kogo i jak?

Transkrypt

1 Projekt Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu osób niepełnosprawnych w Warszawie jest finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Dotacje na innowacje. Inwestujemy w waszą przyszłość Dostępność serwisów internetowych - po co, dla kogo i jak? Jakub Dębski, Integracja Wstęp Według badań przeprowadzonych przez Agencję Netcraft aktualnie na świecie funkcjonuje ponad 650 milionów serwisów internetowych. Według tych samych badań, tylko w lutym 2013 roku uruchomiono ponad 30 milionów nowych serwisów. Nawet jeśli traktować te wyniki szacunkowo, pokazują one doskonale w jakim tempie rozwija się aktualnie Internet. Coraz więcej aktywności przenosi się do sieci, a i sam Internet generuje nowe możliwości, dotąd niedostępne w żaden inny sposób. Za rozwojem Internetu podąża rozwój technologiczny urządzeń umożliwiających dostęp do niego. Obecnie z sieci możemy korzystać za pośrednictwem komputerów, ale także telefonów komórkowych, tabletów, zegarków, telewizorów czy nawet najnowszych lodówek. Co zatem zrobić, aby jak największa liczba użytkowników mogła wygodnie korzystać z informacji i usług zamieszczonych w Internecie? Dostępność czyli tak naprawdę co? Dostępność oznacza możliwość i swobodę dotarcia do danego zasobu, narzędzia czy usługi oraz skorzystania z niego, bez względu na wiek, sprawność, sprzęt, jakim dysponuje użytkownik. Dostępność często jest błędnie traktowana jako rozwiązanie dedykowane tylko i wyłącznie dla osób niepełnosprawnych. Tym bardziej należy podkreślić, że korzyści z dostępności mogą być uniwersalne. Z podjazdu pod budynkiem dworca mogą korzystać zarówno osoby poruszające się na wózku inwalidzkim, jak i rodzice z małymi dziećmi w wózkach, osoby starsze czy podróżni przemieszczający się np. z walizką na kółkach. Dostępny serwis internetowy to serwis, z którego może skorzystać każdy, kto ma dostęp do Internetu. Czym różnią się potrzeby np. osoby starającej się usłyszeć dźwięki filmu odtwarzanego w telefonie komórkowym na głośnej ulicy i osoby niesłyszącej? Czym różnią się potrzeby coraz liczniejszej grupy seniorów, od potrzeb osób słabowidzących lub mających pewne ograniczenia ruchowe wynikające z niepełnosprawności?

2 Według wyników badań wykonanych na zlecenie Microsoft (Forrester, 2004 r.), 57% dorosłych użytkowników komputerów korzysta z rozwiązań wspierających dostępność dla użytkowników niepełnosprawnych 1. Kto dokładnie z tego korzysta? Jest wiele grup użytkowników, którzy korzystają z dostępności serwisów www. Dla osób niepełnosprawnych jest ona niezbędna, aby skorzystać z serwisu internetowego. Bez niej nie mogą one, niejednokrotnie w ogóle obsłużyć serwisu oraz zapoznać się z zamieszczonymi w nim informacjami. W przypadku osób pełnosprawnych dostępność znacznie poprawia użyteczność serwisu i komfort korzystania z niego. Osoby niewidome Osoby niewidome obsługują komputer przy użyciu specjalnych programów zwanych czytnikami ekranu (ang. screen reader). Programy te odtwarzają głosowo zawartość np. serwisu internetowego. Osoba niewidoma potrzebuje zatem do obsługi komputera słuchawek lub głośników, ale nie potrzebuje monitora. Czytnik ekranu jest w stanie odczytać wyłącznie informacje przekazane za pośrednictwem tekstu. Nie oznacza to wcale, że np. zdjęcia czy obrazki z założenia są niedostępne dla osób niewidomych. Rozwiązaniem jest alternatywny opis zdjęcia lub grafiki w formie tekstu. Tekst taki jest odczytywany przez screenreader i nic nie stoi wówczas na przeszkodzie, aby osoba niewidoma zapoznała się z zawartością galerii internetowej. Użytkownik niewidomy nawiguje w serwisie w sposób liniowy. Nie ma możliwości równoczesnego obserwowania wielu elementów np. serwisu informacyjnego, musi przechodzic po kolei od jednego elementu do drugiego. Dlatego tak istotne jest tworzenie serwisu w sposób przemyślany, z jasną i logiczną strukturą informacji. Co ciekawe w podobny sposób, jak czytniki ekranu działają wyszukiwarki internetowe. One również są w stanie wyszukiwać informacje wyłącznie podane w formie tekstu. Korzystają zatem dokładnie z tych samych zasobów co czytniki ekranu. Co to oznacza? Serwisy stworzone z dbałością o użytkowników niewidomych będą łatwiejsze do wyszukania w internecie, co przy 650 milionach serwisów internetowych nie jest bez znaczenia. Osoby niedowidzące Osoby niedowidzące stanowią bardzo niejednorodną grupę. Są wśród nich osoby zarówno z zaburzeniami ostrości widzenia, ograniczonym polem widzenia, jak również z zaburzeniami w postrzeganiu kolorów. Użytkownicy tacy najczęściej powiększają widok np. do 600% lub używają odpowiednich dla nich schematów kolorystycznych do wyświetlania treści serwisu internetowego. Tak zwane wersje serwisu dla osób słabowidzących najczęściej mają formę żółtego tekstu na czarnym tle. Tym samym twórcy serwisu sami niejako podejmują decyzję co jest najlepsze dla użytkownika słabowidzącego. Jest to błędne podejście, zwłaszcza że 1 Opis wyników badań dostępny pod adresem

3 najczęściej jest to traktowane jako całkowite załatwienie kwestii dostępności serwisu. Dużo bardziej uniwersalne jest takie zaprojektowanie serwisu aby spełniał wytyczne dotyczące kontrastu i wielkości czcionek, a użytkownikowi pozostawiał możliwość samodzielnego przetworzenia serwisu w sposób dla niego najwygodniejszy. Z rozwiązań, takich jak odpowiednia wielkość czcionek i kolorystyka serwisu skorzystają również seniorzy, czy osoby długotrwale pracujący przy komputerze. Osoby niesłyszące Kolejną grupę użytkowników, dla których dostępność serwisów www jest kluczowa, stanowią osoby niesłyszące. Szczególnie istotne dla tych użytkowników będzie zapewnienie alternatywy do materiałów wideo i audio. Rozwiązaniem tym są napisy i tłumacz języka migowego w filmach oraz zapis tekstowy plików dźwiękowych. Kolejnym elementem istotnym dla tych użytkowników jest zrozumiała treść. Językiem naturalnym dla wielu osób niesłyszących jest polski język migowy, zaś język polski jest dla nich językiem obcym. Dlatego tak ważne jest pisanie prostych i zrozumiałych informacji. W przypadku tych użytkowników szczególnie ważne jest zatem zaangażowanie redaktorów odpowiedzialnych za tworzenie treści serwisu. Trud ten jednak opłaci się, ponieważ z prostej i przemyślanej treści strony skorzystają wszyscy użytkownicy bez wyjątku. Osoby niepełnosprawne ruchowo Wśród osób niepełnosprawnych ruchowo można wskazać trzy charakterystyczne grupy użytkowników. Po pierwsze, są to osoby korzystające wyłącznie z klawiatury. Z racji np. silnych ruchów mimowolnych dłoni nie są one w stanie precyzyjnie posługiwać się myszką. Kolejną grupę stanowią osoby korzystające wyłącznie z myszki. Przy czym myszka ta może być obsługiwana np. za pomocą ruchów głowy, gdy zarówno ręce jak i nogi są niesprawne. Trzecia grupa, to użytkownicy obsługujący komputer głosowo, czyli poprzez wypowiadanie komend do wykonania przez komputer. Dla każdej z tych grup najważniejsze jest takie zaprojektowanie serwisu, aby każdy jego element był dostępny za pomocą klawiatury, myszki, czy poleceń głosowych Z tych samych rozwiązań skorzystają np. seniorzy. Odpowiednio duże przyciski w serwisie, niewymagające precyzyjnego celowania w nie, to uniwersalnie dostępne rozwiązanie. Podobnie jak osoby nawigujące wyłącznie za pomocą klawiatury zachowują się użytkownicy urządzeń mobilnych bez ekranów dotykowych. Osoby z zaburzeniami w rozumieniu treści Problemy w rozumieniu treści to temat złożony i jego przyczyny mogą być bardzo różne. Stąd też duże zróżnicowanie grupy osób z takimi ograniczeniami. Do grupy tej zaliczyć można zarówno osoby z niepełnosprawnością intelektualną jak i zaburzeniami poznawczymi (wynikającymi z chorób lub będących np. następstwem udaru), ale również osoby chore psychicznie czy dyslektyczne. Problemem dla wszystkich tych użytkowników są zbyt długie, skomplikowane zdania, zawierające specjalistyczne słownictwo oraz brak logicznego podziału treści. Wbrew pozorom to głównie problem nie serwisów specjalistycznych, ale

4 serwisów... instytucji publicznych. Tymczasem każdy obywatel ma zagwarantowany dostęp do informacji i usług świadczonych przez te podmioty i powinny one dbać o zrozumiały dla każdego przekaz (proste zdania, zrozumiały język, logiczna struktura). Z tych samych rozwiązań skorzystają między innymi osoby o niższym wykształceniu lub osoby, dla których język polski nie jest językiem podstawowym (imigranci, ale także osoby niesłyszące). Kto w takim razie jest niepełnosprawny? Jak widać każdy z nas może być poniekąd użytkownikiem niepełnosprawnym. Niepełnosprawność ta może wynikać np. z używania mobilnego urządzenia z dostępem do internetu, może być związane ze zmęczeniem wzroku po długim okresie pracy przed ekranem komputera, być wynikiem wieku i ograniczających się możliwości postrzegania. Jej przyczyną może okazać się zbyt skomplikowany i niezrozumiały język używany w serwisach www. W jaki sposób tworzyć dostępny serwis? Każdy serwis internetowy to połączenie technologii i informacji. Aby serwis był dostępny, oba te elementy również muszą być dostępne. Nawet najlepiej wykonany pod kątem technicznym serwis, jeśli będzie prezentował nieodstępne treści, pozostanie serwisem niedostępnym. Tak samo, w pełni dostępne informacje opublikowane w błędnie wykonanym serwisie, pozostaną niedostępne dla użytkowników. Dla zapewnienia faktycznej dostępności niezbędna zatem jest pełna i stała współpraca osób odpowiedzialnych za oba te elementy serwisu, a więc administratora serwisu i redaktora treści oraz osoby odpowiadającej za cały serwis - właściciela strony. Szczegółowy opis, w jaki sposób stworzyć serwis oraz treści do niego, które będą dostępne dla osób niepełnosprawnych zawiera specyfikacja WCAG (Web Content Accessibility Guidelines w wersji 2.0). Wytyczne te zostały zostały opracowane przez organizację World Wide Web Consortium. Są one uniwersalne i dostępne bezpłatnie. Wytyczne skupiają się na potrzebach osób niepełnosprawnych, ale jak pokazują przytoczone powyżej przykłady korzystają na nich także inni użytkownicy WCAG 2.0 jest zatem zbiorem standardów, których powinny przestrzegać osoby odpowiedzialne za tworzenie serwisów internetowych. Specyfikacja ta może być wykorzystywana nie tylko przy bieżącej administracji czy redakcji serwisu, ale również przy zamawianiu wykonania nowego serwisu. Warto w zamówieniu takiego serwisu uwzględnić zapisy dotyczące obowiązku jego zgodności z wytycznymi WCAG 2.0. Dostępność jest procesem, który się nie kończy Ze względu na ciągle zmieniające się technologie oraz aktualizowanie treści prezentowanych w serwisach internetowych, dostępność jest stałym elementem tworzenia i utrzymywania 2 Specyfikacja WCAG 2.0 jest dostępna pod adresem:

5 serwisu. Strona www wykonana zgodnie z wytycznymi WCAG 2.0 i posiadająca treści dostępne, po kilku miesiącach zapomnienia o dostępności może okazać się na nowo nie do obsłużenia przez wielu użytkowników. Stąd też bardzo istotne jest zaangażowanie osób decyzyjnych w danej firmie czy instytucji, w dbałość o dostępność serwisu. Do ich obowiązków należy opracowanie procedur i taki podział obowiązków między pracowników, aby utrzymywanie dostępności serwisu miało charakter stały i było możliwe. Złożenie całości tematu na barki jednej osoby, np. redaktora jest jednym z najczęściej popełnianych błędów w tym zakresie. Okresowo warto korzystać również ze wsparcia specjalistów ds. dostępności, którzy są w stanie wykonać szczegółowe badanie serwisu i wskazać ewentualne błędy. Warto także konsultować serwis i jego zawartość z samymi użytkownikami, w tym z osobami niepełnosprawnymi. Dlaczego warto posiadać serwis dostępny dla każdego? Jest wiele argumentów przemawiających za tworzeniem serwisów, z których będzie mógł skorzystać każdy. Oczywiście głównym argumentem jest to, że więcej użytkowników będzie mogło przeczytać informacje, które dla nich publikujemy lub skorzystać z usług, które dla nich oferujemy w Internecie. Jednym słowem, dostępny serwis to więcej potencjalnych odbiorców. Pozostałe argumenty za to między innymi.: spełnienie wymogów prawnych Od maja 2012 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2012 r. w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych 3. Zgodnie z tym rozporządzeniem wszystkie instytucje publiczne mają obowiązek dostosować swoje serwisy internetowe do potrzeb osób niepełnosprawnych, do połowy 2015 roku. niższe koszty utrzymania serwisu Dostępny serwis to serwis po prostu dobrze wykonany, a co za tym idzie stabilny, szybki i łatwy do aktualizacji. Każda z tych cech sprawia, że obniżają się koszty jego bieżącego utrzymywania. Pomimo, że koszty stworzenia takiego serwisu mogą być na początku nieco wyższe, niż przy tworzeniu serwisu niedostępnego, to w dłuższej perspektywie czasowej taka inwestycja niewątpliwie się opłaca. jeden serwis dla każdego Wciąż jeszcze, nawet w nowo uruchamianych serwisach, można znaleźć specjalne przełączniki do wersji dla osób słabowidzących lub wersji mobilnej. Serwis uniwersalnie dostępny nie wymaga żadnego rodzaju dodatkowych wersji serwisu. Jest rozwiązaniem 3 Pełen tekst rozporządzenia jest dostępny do pobrania na stronie

6 uniwersalnie dostępnym dla każdego użytkownika, bez względu na sprzęt czy oprogramowanie, którego używa. Powyższe przykłady pokazują, że warto myśleć o dostępności od samego początku tworzenia serwisu. Pozwala to dokładnie zaplanować wszystkie działania i uniknąć dodatkowych kosztów związanych z późniejszym poprawianiem serwisu. Nie oznacza to jednak, że istniejący serwis nie może stać się serwisem dostępnym. Wszystko zależy od świadomości problemu, wiedzy, planu i determinacji do działania. Wbrew pozorom koszty finansowe związane z wdrażaniem dostępności nie są najważniejszym elementem udanego wdrożenia. Podsumowanie Pomimo tego, że użytkownicy Internetu są bardzo różni, a co za tym idzie mają różne możliwości i potrzeby, dostępność jest jak najbardziej możliwa. Co więcej, niejednokrotnie nie chodzi w niej o nic skomplikowanego. Często najprostsze rozwiązania, są najbardziej dostępne. Najważniejsze to zacząć ją wdrażać i konsekwentnie stosować. Przy dynamicznie rozwijającym się Internecie oraz zwiększającej się w każdej chwili liczbie jego użytkowników, dostępność jest podstawową cechą, jaka powinna charakteryzować serwisy internetowe. To właśnie możliwość i wygoda skorzystania ze strony www, zdecyduje czy internauci będą do niej wracać.