2009 Centre de musique folklorique de Siglufjord, Islande, Centrum Muzyki Ludowej, Siglufjörður, Islandia,

Transkrypt

1

2 Interprètes / Wykonawcy: Anna Fornadóttir, Kristín Sigtryggsdóttir Fornhaga í Aðaldal og Akureyri Ása Ketilsdóttir Ytra-Fjalli í Aðaldal Ásgeir Sigurðsson Ljótarstöðum í Skaftártungu Ástrún Jónsdóttir, Jón Sigfús Jónsson Reykjavík Bára Grímsdóttir, Magnea Halldórsdóttir Grímstungu í Vatnsdal Erlingur Jóhannesson Hallkelsstöðum í Hvítársíðu Grétar Hallur Þórisson, Pétur Björnsson Reykjavík Grímur Gíslason, Ragnar Annes Þórarinsson Saurbæ í Vatnsdal og Blönduósi Hildur Kristín Þorvarðardóttir, Lilja Þorvarðardóttir, Róbert Sigurðarson Reykjavík Hólmfríður Bjartmarsdóttir Sandi í Aðaldal Ingibjörg Bjarnadóttir Lambadal í Dýrafirði Jakob Fjólar Gunnsteinsson, Áslaug Gunnsteinsdóttir Kópavogi Júlíus Oddsson Mörk á Síðu María Valgerður Sigtryggsdóttir Hraunshöfða í Öxnadal María Jónsdóttir, Jón Ólafsson Hlíð á Vatnsnesi og Kirkjulæk í Fljótshlíð Marta G. Halldórsdóttir, Örn Magnússon Reykjavík Njáll Sigurðsson Reykjavík Ólína Þorvarðardóttir Reykjavík Sigurður Rúnar Jónsson (Diddi fiðla) Reykjavík Sigursveinn Magnússon, Örn Magnússon Reykjavík Sigþór Sigurðsson Litla-Hvammi í Mýrdal Steindór Andersen, Sigurður Sigurðarson Reykjavík Valgerður Sigurðardóttir, Hrafn Örlygsson, Hildur Örlygsdóttir Siglufirði Trausti Magnússon Kúvíkum á Ströndum Þór Sigurðsson Akureyri Þórarinn Hjartarson Tjörn í Svarfaðardal Þórður Tómasson Skógum undir Eyjafjöllum Grupa taneczna Sporið / Dance Group Sporið Directeur artistique / Dyrektor artystyczny: Gunnsteinn Ólafsson Filmé par / Produkcja filmowa: Landmark kvikmyndagerð / Landmark kvikmyndagerð Directeur photo / Reżyseria i fotografia: Dúi J. Landmark Son / Dźwięk: Pétur Einarsson, Örlygur Smári, Einar Sigurðsson Producteur exécutif / Producent: Gunnsteinn Ólafsson Professeurs de danse / Instruktorzy tańca: Kolfinna Sigurvinsdóttir, Ásrún Kristjánsdóttir Origine des danses / Źródła o tańcu: Sigríður Valgeirsdóttir Illustrations / Ilustracje: Sölvi Helgason ( ) Design / Projekt: Hermann Karlsson Texte du livret / Tekst w folderze: Gunnsteinn Ólafsson, Rósa Þorsteinsdóttir Sélection du contenu / Wybór materiału: Óttar Sæmundsen, Gunnsteinn Ólafsson, Dúi J. Landmark Traduction française: Hélène Gervais Tłumaczenie na język polski: Aleksandra M. Cieślińska Remerciements particuliers / Szczególne podziękowania: Le musée municipal de Reykjavík, Le musée Laufás, Le ministère de l éducation, des sciences et de la culture, L institut Árni Magnússon, Le musée national d Islande / Muzeum Miasta Reykjavík, Muzeum Laufás w Eyjafjörður, Ministerstwo Edukacji, Muzeum Narodowe Islandii, Instytut im. Árni Magnússon a Éditeur / Wydawca: Le centre de musique folklorique de Siglufjord / Centrum Muzyki Ludowej, Siglufjörður Distribution / Dystrybucja: Bjartur & Veröld, Centre de musique folklorique de Siglufjord, Islande, Centrum Muzyki Ludowej, Siglufjörður, Islandia,

3 Chansons folkloriques islandaises Les mélodies folkloriques sont issues de compositeurs inconnus, mais sont nées et ont été adaptées par transmission orale de génération en génération. Elles sont généralement des airs simples qui ont conservé des caractéristiques distinctes d un pays à un autre, et même d une région à une autre à l intérieur d un même pays. Plusieurs chansons folkloriques islandaises sont très anciennes et sont considérées comme ayant préservé certains des aspects les plus séculaires et intéressants des origines de la musique occidentale. Ceci est particulièrement apparent dans l utilisation de modes anciens et dans les tvísöngur (organum à deux voix). Un intérêt grandissant pour les chansons folkloriques émergea rapidement aux 18e et 19e siècles quand débuta une collection systématique des airs populaires. La plus grande collection de chansons folkloriques islandaises est la Íslensk þjóðlög du révérend Bjarni Thorsteinnsson, montée de 1906 à Les enregistrements contenus dans ce document ont été réalisés de 2005 à 2009 pour le Centre de musique folklorique de Siglufjord en Islande. Islandzkie pieśni ludowe Pieśni ludowe nie zostały skomponowane przez konkretnego autora, lecz żyły i ewoluowały przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie. Z reguły są to proste kompozycje, które przechowują cechy narodowe; różne, w zależności od kraju lub nawet regionu danego kraju. Wiele islandzkich pieśni ludowych ma starodawne formy. Niektórzy uważają, że zachowały one najstarsze i najbardziej charakterystyczne cechy muzyki zachodniej. Odnosi się to do starych skal i tvísöngur (organum). Zainteresowanie pieśniami ludowymi wzrosło w XVIII i XIX wieku, kiedy to zaczęto je kolekcjonować. Największym zbiorem ludowych pieśni islandzkich jest Íslensk þjóðlög pastora Bjarni Þorsteinsson a z r. Nagrania na tę płytę odbyły się w latach dla Centrum Muzyki Ludowej im. pastora Bjarni Þorsteinsson a w Siglufjörður na Islandii. Bjarni Þorsteinsson

4 Les Rímur Les rímur sont de longs poèmes narratifs qui ont pour toile de fond le monde ancien des héros et des nobles. Tous les rímur font partie d une vaste histoire composant un cycle, qui est divisé en ríma (le singulier de rímur) ou chant. Chaque ríma était basé sur un chapitre particulier de l histoire et composé de sa propre métrique. Toutes les strophes d un ríma étaient habituellement chantées sur la même mélodie. Les rímur étaient interprétés par un seul chanteur et servaient à divertir après une longue journée de travail, à la fois chez les fermiers et les pêcheurs. Les plus vieux rímur conservés jusqu à ce jour remontent au 14e siècle, mais étaient toujours très populaires au 19e siècle. 4 Rímur Rímur to długie wiersze narracyjne opowiadające o świecie pradawnych bohaterów ludowych i panów z wielkich rodów. Cała historia opowiedziana jest w cyklu składającym się z rímur - pieśni, które można przyrównać do rozdziałów. Każda ríma (liczba pojedyncza od rímur) posiada swoje metrum, a wszystkie zwrotki w pieśni są śpiewnie recytowane na jedną melodię. Rímur były śpiewane dla rozrywki wieczorami wszędzie tam, gdzie spotykali się ludzie, zarówno na farmie jak i w chatach rybaków. Najstarsza znana ríma pochodzi z XIV wieku, lecz pieśni te były bardzo popularne aż do XIX wieku.

5 Tvísöngur ou organum à deux voix Le tvísöngur est une pièce à deux voix dans lesquelles l harmonie alterne entre l unisson et les quintes parallèles. Les tvísöngur n étaient jamais accompagnés d autres instruments et étaient chantés lentement, mais de façon puissante et en étirant les notes finales. Ils étaient surtout composés sur le mode lydien ou, en d autres termes, en fa majeur avec le si bémol monté d un demi ton pour obtenir un si bécarre. La première voix est l originale et la deuxième fait office d accompagnement. À un certain point dans la chanson, un croisement se produit entre les voix et la voix la plus aigüe devient la plus basse et vice versa. Pendant que les voix se croisent, elles se rencontrent à l unisson sur le triton, le diabolus in musica du mode lydien. Tvísöngur Tvísöngur to pieśń na dwa głosy z linią melodyczną dublowaną w kwincie. W innych krajach Europy znana jest jako organum. Pieśni te nigdy nie były grane na instrumentach muzycznych, lecz wyłącznie śpiewane: powoli i spokojnie, stosunkowo silnym głosem, przeciągając nieco ostatni ton. Pierwszy głos to główna melodia, a drugi głos to akompaniament. Kiedy pieśń była śpiewana przez więcej niż dwie osoby, wówczas tylko jedna osoba akompaniowała w kwincie. Najbardziej powszechnym organum jest jego odmiana w kościelnej skali lidyjskiej, która brzmi prawie jak F-dur, lecz z h zamiast b. Gdy głosy się krzyżują, spotykają się na trytonie, zwanym również diabolus in musica. 5

6 Le fiðla et le langspil islandais Le fiðla et le langspil sont les plus anciens instruments de musique connus en Islande. Ils étaient des instruments à cordes communément utilisés pour accompagner le chant, mais étaient aussi utilisés seuls. On pouvait les entendre à la maison ou à l église, surtout pendant les mariages et autres cérémonies festives. Ils se sont rapidement répandus comme instruments folkloriques. Les premières références au fiðla proviennent du 17e siècle. Le langspil, quant à lui, est probablement venu en Islande de la Norvège au 18e siècle et a graduellement remplacé le fiðla. Même si l âge d or du langspil a été le milieu du 19e siècle, il était loin d avoir disparu au début du 20e siècle. Islandzka fiðla i langspil Islandzka fiðla i langspil są najstarszymi znanymi instrumentami na Islandii. Używano ich do akompaniamentu do śpiewu lub jako instrumentów solowych. Grano na nich zarówno w domu jak i w kościele oraz przy specjalnych okazjach, np. na weselach. Oba instrumenty rozpowszechniły się na terenie całego kraju i można je śmiało nazwać instrumentami zwykłego człowieka. Pierwsze źródła dotyczące islandzkiej fiðla pochodzą z XVII wieku. Langspil natomiast przybyło prawdopodobnie z Norwegii w wieku XVIII i stopniowo wyparło fiðla. Złotym wiekiem langspil była połowa XIX, a instrument ten prawie całkowicie wyszedł z użycia na początku XX wieku. 6

7 Les psaumes La plupart des chants folkloriques islandais, spécialement ceux datant des siècles les plus anciens, sont des chants sacrés ou issus de textes religieux. À l origine, la plupart d entre eux ont été introduits en Islande par des ecclésiastes voyageurs, mais, au fil des siècles, ils ont évolués jusqu à revêtir une nouvelle identité islandaise. Plusieurs airs des hymnes religieux ont changé à un point tel qu il est aujourd hui difficile de trouver des liens avec leurs origines. Les hymnes de la Passion de Hallgrímur Pétursson ( ) étaient chantés ou lus dans les fermes du pays entier pendant le Carême. Ces cinquante hymnes, publiés pour la première fois en 1666, décrivent le martyr du Christ avec empathie. Au moment où le Révérend Bjarni Thorsteinnsson travaillait à l assemblage de sa collection, les mélodies des hymnes de la Passion étaient ce dont la plupart des gens pouvaient se souvenir. Psalmy Większość islandzkich pieśni ludowych, szczególnie z wczesnego okresu, to pieśni sakralne lub z tekstem o charakterze religijnym. Wiele z nich przybyło z duchownymi, lecz z biegiem czasu zaczęły żyć swoim własnym życiem i nabrały islandzkiego charakteru. Dlatego wiele psalmów odbiega tak znacznie od oryginału, że trudno w nich rozpoznać pierwotną wersję. Hymny pasyjne Hallgrímur Pétursson a ( ) śpiewano lub czytano podczas Wielkiego Postu na farmach całego kraju. Te 50 psalmów, z wielką empatią opisujące pasję Chrystusa, zostało po raz pierwszy wydane w roku Gdy Bjarni Þorsteinsson kolekcjonował pieśni ludowe, to właśnie te psalmy były najbardziej znane wśród Islandczyków. 7

8 Druslur ou haillons Les druslur, ou haillons, sont des textes humoristiques qui étaient chantés sur les airs des hymnes religieux. Certains spécialistes ont avancé la thèse selon laquelle ces paroles étaient utilisées pour apprendre les mélodies parce qu il était mal vu de chanter les hymnes à l extérieur de l église. Une autre hypothèse suggère que les gens utilisaient les mélodies des hymnes parce que tout le monde les connaissaient et pouvaient plus facilement se joindre à la chanson. Gałgany Druslur, co oznacza również szmaty lub gałgany, to zabawne wiersze, śpiewane na melodię psalmów. Niektórzy tłumaczą ten fenomen tym, że ludzie uczyli się w ten sposób melodii psalmów, nie chcąc śpiewać ich poza kościołem. Możliwe jest również, że teksty te, które miały charakter rozrywkowy, były układane na melodię psalmów dlatego, że wszyscy te melodie znali. 8 Chansons à boire et réjouissances En plus des druslur, les Islandais ont entonné des chansons humoristiques depuis longtemps. L idée derrière ces chansons est, bien entendu, de rire de différentes situations, souvent de façon ironique ou parodique. Mais parfois, les textes font seulement montre de jeux de mots ou d une absurdité assumée. Les sujets sont variés, mais les références aux activités sexuelles sont très communes. Les chansons à boire sont chantées avec un verre à la main et encouragent habituellement à boire davantage en vantant les vertus de l alcool. Piosenki frywolne i biesiadne Przez wiele lat obok gałganów Islandczycy śpiewali zabawne piosnki. Ich główną cechą jest humor i dowcip, które czasem przechodzą w ironię lub grę słowną. Tematyka jest różnorodna, lecz często dotyczy potrzeb ciała i stosunków seksualnych. Piosenki biesiadne śpiewa się przy spożywaniu alkoholu, który jest w nich wychwalany. Pieśni te zachęcają również do dalszego picia.

9 Les comptines et les þulur Les comptines sont composées de courts vers destinés aux enfants et sont souvent écrits selon la même métrique que les rímur. Il existe aussi des poèmes plus longs appelés þulur et qui sont les plus clairs exemples de la tradition orale islandaise. Leur forme est très libre. Par exemple, ils ne sont pas divisés en strophes, ils utilisent librement les allitérations et se terminent habituellement par des rimes simples. Les þulur sont normalement divisés en fragments qui sont remis ensemble différemment pour créer de nouvelles significations. Certains d entres eux incluent parfois des éléments issus d autres types de poésie tels que les vikivaki et les rímur. Rymowanki i þulur Rymowanki dla dzieci to często krótkie wiersze, posiadające takie samo metrum jak rímur. Są to również dłuższe wiersze lub þulur. Te ostatnie są najlepszym przykładem przekazu ustanego. Þulur mają bardzo luźną formę. Nie są podzielone na zwrotki, nigdy nie występuje aliteracja, a rymy ograniczają się do końcowych. Powszechne jest również, że fragmenty þulur odłączają się i łączą w nowy sposób, zawierając czasem fragmenty innych wierszy, np. vikivaka czy rímur. 9

10 Ballades et danses vikivaki Anciennement, les ballades folkloriques islandaises étaient chantées pendant qu on dansait. Comme toutes autres ballades, celles-ci sont des chansons narratives dans lesquelles chaque strophe est suivie d un refrain. Leur origine peut être retracée à la France du 13e siècle et elles ont probablement été introduites en Islande durant la période médiévale. Les exemples les plus éloignés de ballades islandaises datent du 17e siècle et proviennent de 110 textes ou fragments de textes. Le vikivaki était dansé en cercle sur un rythme régulier qui suivait le chant des danseurs. Ces derniers faisaient deux pas à gauche et un pas à droite, comme il était la coutume dans les Îles Féroé. Le vikivaki a été populaire pendant les 17e et 18e siècles, jusqu à ce que l Église commence à désapprouver la danse et toute autre forme de divertissement. Ceci est une des raisons expliquant la lente disparition, au milieu du 18e siècle, des rassemblements pendant lesquels le vikivaki était dansé. Ballady i vikivaki Ballady to forma poezji, która była recytowana podczas tańca. Tak jak inne ballady są to pieśni narracyjne, w których po każdej zwrotce następuje refren. Ich pochodzenie z Francji datuje się na wiek XIII. Do Islandii przybyły jeszcze w Średniowieczu. Najstarsze islandzkie przykłady ballad pochodzą z XVII wieku. W sumie zachowało się około 110 tekstów lub fragmentów, a z nich najbardziej znaną jest ballada o Ólafur liljurós. Vikivaki to taniec tańczony w kole, w równy takt śpiewu biorących udział w tańcu. Tańczono dwa kroki w lewo i jeden w prawo, podobnie jak w tańcu z Wysp Owczych. Vikivaki było popularne w XVII i XVIII wieku, dopóki kościół nie zabronił tańczenia i innych form rozrywki. To był główny powód, dla którego spotkania z vikivaki stopniowo wymarły w połowie XVIII wieku. 10

11 Les danses en pairs Au 19e siècle, de nouvelles danses apparurent en Islande. Paradoxalement, on les appelait à l époque «vieilles danses». Aux environs des années 1800, la valse, ainsi que des gigues semblables aux danses paysannes anglaises étaient populaires à Reykjavík. Par la suite, d autres danses étrangères telles que la polka, la mazurka, la scottish et la marche firent leur apparition en Islande. Ces dernières évoluèrent chacune de façon plutôt indépendante de leurs contreparties scandinaves, malgré leurs noms similaires. Des mélodies étrangères habituellement jouées à l accordéon étaient utilisées pour ces danses. Tańce parami W XIX wieku rozpowszechniły się na Islandii nowe tańce. Według źródeł z około 1800 roku w Reykjavík u tańczono w tym czasie walca oraz szybki taniec podobny do wiejskiego tańca angielskiego. W późniejszym czasie dotarły z zagranicy również polka, mazurek, taniec szkocki oraz marsz, które rozwijały się każdy we własny sposób i dlatego różnią się od tańców w innych krajach nordyckich. Légende Wyjaśnienie symboli Poète, si connu Autor tekstu, jeśli znany Origine de la mélodie, si connue Źródła o melodii, jeśli znane Origine de la danse Źródła o tańcu Tous les droits du producteur et du propriétaire du contenu de cette œuvre sont protégés. Toutes reproduction, représentation publique, distribution ou location non autorisées de ce DVD sont interdites. Wszelkie prawa producenta i właściciela do nagranych utworów i filmów zastrzeżone. Kopiowanie, publiczne odtwarzanie, nadawanie i wypożyczanie bez zezwolenia jest zabronione. 11

12