Czym jest europejski nakaz aresztowania?

Transkrypt

1 MEMO/07/288 Bruksela, 11 lipca 2007 r. Drugie sprawozdanie oceniające stan transpozycji decyzji ramowej w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi. Czym jest europejski nakaz aresztowania? Decyzja ramowa przyjęta przez Radę w dniu 13 czerwca 2002 r., dotycząca europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (dalej zwana decyzją ramową ) wprowadziła nową procedurę wydawania osób poszukiwanych przez wymiar sprawiedliwości, odbiegającą znacznie od tradycyjnej procedury ekstradycji. W przeciwieństwie do tej ostatniej europejski nakaz aresztowania jest środkiem czysto sądowym (kierowanym przez sędziego do innego sędziego), w którym nie dopuszcza się żadnej ingerencji politycznej. W nakazie aresztowania ustala się obowiązkowe limity czasu trwania procedury, wprowadza obowiązek stosowania jednolitego formularza i wreszcie określa powody odmowy, których ograniczoną listę podano w decyzji ramowej. Czym jest decyzja ramowa? Decyzja ramowa jest dla państw członkowskich wiążąca co do ostatecznego skutku, lecz pozostawia im swobodę w wyborze środków służących do jego osiągnięcia.

2 Z jakich czynów składa się podana w decyzji ramowej lista 32 kategorii przestępstw? W decyzji ramowej przedstawiono wykaz 32 kategorii przestępstw, wobec których znosi się wymóg weryfikacji pod kątem podwójnej odpowiedzialności karnej, jeśli w wydającym nakaz państwie członkowskim podlegają one karze pozbawienia wolności lub środkowi zabezpieczającemu o wymiarze co najmniej trzech lat. Zachowanie obowiązku weryfikacji pod kątem podwójnej odpowiedzialności karnej oznaczałoby, że organ sądowy mógłby wykonać europejski nakaz aresztowania jedynie w przypadku, gdyby przestępstwo, którego nakaz ten dotyczy, było również karalne w prawie krajowym. Obowiązek ten zniesiono w odniesieniu do listy 32 kategorii przestępstw, co wymaga od państwa składającego wniosek i państwa wykonującego nakaz większego poziomu zaufania do systemu wymiaru sprawiedliwości drugiej strony. Lista zawiera takie przestępstwa, jak: udział w organizacjach przestępczych, terroryzm, handel ludźmi, seksualne wykorzystywanie dzieci i pornografia dziecięca, nielegalny handel środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, nielegalny handel bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, korupcja, nadużycia finansowe, pranie wpływów pieniężnych z przestępczości, fałszowanie walut, przestępczość komputerowa, przestępczość w dziedzinie ochrony środowiska, ułatwianie bezprawnego wjazdu i stałego przebywania, zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała, nielegalny handel organami i tkankami ludzkimi, porwanie, bezprawne przetrzymywanie i branie zakładników, rasizm i ksenofobia, kradzież zorganizowana lub rozbój z bronią w ręku, nielegalny handel dobrami kultury, oszustwo, podrabianie towarów, gwałt itp. Jak powstało sprawozdanie? Komisja oceniła środki podjęte od 2005 r. do 1 czerwca 2007 r. przez 27 państw członkowskich w celu transpozycji decyzji ramowej do ich prawa krajowego. W tym celu przeprowadziła analizę różnych przepisów krajowych stanowiących transpozycję postanowień decyzji, ale także skorzystała z uwag zgłoszonych przez państwa członkowskie po publikacji pierwszego sprawozdania oraz danych przekazanych przez sekretariat generalny Rady. Celem sprawozdania jest wskazanie przykładów dobrej praktyki w państwach członkowskich oraz trudności, jakie wystąpiły w transpozycji europejskiego nakazu aresztowania. Jakie są przykłady dobrej praktyki opisane w sprawozdaniu? W załączniku do sprawozdania, przedstawionym w formie dokumentu roboczego służb Komisji, wskazano przykłady dobrej praktyki oraz trudności, jakie pojawiły się w trakcie transpozycji decyzji ramowej. Wśród przykładów pozytywnych Komisja podkreśliła krajowe środki legislacyjne przyjęte przez państwa członkowskie, które w szczególności pozwoliły sprecyzować na poziomie krajowym podstawę prawną do wykonania kary wobec osoby, której dotyczył wniosek, zastosować areszt tymczasowy wobec osoby wskazanej w zawiadomieniu przekazanym Interpolowi przez państwo członkowskie nienależące jeszcze do systemu informacyjnego Schengen lub zezwolić na wydawanie współwinnych. 2

3 Jakie są niedociągnięcia opisane w sprawozdaniu? Podstawowa trudność polega na różnym poziomie transpozycji decyzji ramowej, jeśli chodzi o obowiązkowe i nieobowiązkowe powody odmowy. W art. 3 decyzji ramowej podaje się jedynie trzy obowiązkowe powody odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania: amnestia, zasada ne bis in idem (nikt nie może być ścigany, sądzony ani karany dwa razy za ten sam czyn) oraz niepełnoletność. W art. 4 określa się z kolei siedem nieobowiązkowych podstaw do odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania przez państwo członkowskie. Ponadto niektóre państwa członkowskie w dalszym ciągu sprzeciwiają się wydawaniu własnych obywateli i wprowadziły na nowo obowiązek weryfikacji pod katem podwójnej odpowiedzialności karnej, co bardzo skomplikowało całą procedurę. W ten sposób niektóre państwa członkowskie ograniczyły zakres stosowania zasady wzajemnego uznawania orzeczeń. Z kolei inne państwa wprowadziły ograniczenia w wydawaniu własnych obywateli, wymagając dodatkowych gwarancji, nieprzewidzianych w decyzji ramowej. Wiele problemów przysparza także wyznaczanie organów sądowych i centralnych na mocy art. 6 i 7 decyzji ramowej. Mimo że decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania przewiduje, iż wydającym nakaz organem sądowym jest organ sądowy wydającego nakaz państwa członkowskiego, właściwy dla wydania europejskiego nakazu aresztowania na mocy prawa obowiązującego w tym państwie, oraz że wykonującym nakaz organem sądowym jest właściwy organ sądowy wykonującego nakaz państwa członkowskiego, niektóre państwa członkowskie wyznaczyły do tej roli bezpośrednio lub pośrednio ministerstwo sprawiedliwości. Inne zaś wyznaczyły swoje ministerstwa sprawiedliwości do pełnienia funkcji urzędu centralnego, nadając im kompetencje należące do organu sądowego. Ustalenia te są sprzeczne z decyzją ramową. 3

4 W których państwach obowiązuje europejski nakaz aresztowania? Europejski nakaz aresztowania obowiązuje w 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej, które dokonały transpozycji decyzji ramowej. Jakiego rodzaju czyny obejmuje europejski nakaz aresztowania? Artykuł 32 decyzji ramowej pozostawia państwom członkowskim swobodę w wyborze daty popełnienia czynu, od której chcą stosować europejski nakaz aresztowania, z zastrzeżeniem że data ta nie może być późniejsza niż 7 sierpnia 2002 r. Francja wyznaczyła na przykład datę 1 listopada 1993 r.: oznacza to, że żadnego nakazu aresztowania nie można wykonać w stosunku do czynów popełnionych przed 1 listopada 1993 r. Swoje oświadczenia na podstawie art. 32 złożyły także Austria i Włochy. Republika Czeska i Luksemburg złożyły natomiast oświadczenia, które nie są zgodne z przepisami art. 32 decyzji ramowej, gdyż dotyczą europejskich nakazów aresztowania, w odniesieniu do których CZ i LU są zarówno państwami wydającymi jaki i przyjmującymi. W przypadku CZ problem ten udało się rozwiązać dzięki przyjęciu zmiany do ustawy stanowiącej transpozycję dyrektywy ramowej, która weszła w życie 1 lipca 2006 r. CZ przyjmuje od tej pory i wydaje nakazy aresztowania za czyny popełnione przed 1 listopada 2004 r., z wyjątkiem czynów popełnionych przez własnych obywateli. Na ogół w przypadku braku możliwości skorzystania z europejskiego nakazu aresztowania zastosowanie mają zwykłe lub uproszczone przepisy ekstradycyjne. Jakie powody odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania wprowadzono w ustawodawstwie krajowym? Niektóre państwa członkowskie wprowadziły nowe powody odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania, których nie przewiduje decyzja ramowa i które są całkowicie sprzeczne z jej przepisami. Wielka Brytania na przykład do ustawy stanowiącej transpozycję decyzji jako podstawy odmowy wprowadziła passage of time (upływ czasu) i extraneous considerations (okoliczności zewnętrzne), które są sprzeczne z decyzją ramową. Z kolei Włochy w swoim prawie krajowym zakazują wydania osoby, jeśli przestępstwo przez nią popełnione, będące podstawą europejskiego nakazu aresztowania, ma charakter polityczny. Wprowadziły także zakaz wykonania nakazu, jeśli ofiara wyraziła zgodę na czyn stanowiący przestępstwo; jeśli osoba, której dotyczy wniosek, ma obywatelstwo włoskie i nie wiedziała, że czyn będący przedmiotem oskarżenia jest zabroniony; jeśli osoba, której dotyczy wniosek, to kobieta w ciąży lub matka dzieci, które są w wieku poniżej trzech lat i mieszkają razem z nią (z wyjątkiem spraw szczególnie poważnych); jeśli przestępstwo popełniono w okolicznościach związanych z siłą wyższą lub przez przypadek; jeśli dowody będące podstawą wydania nakazu lub powody jego wydania są niewystarczające i wreszcie jeśli w prawie państwa wydającego nakaz nie określa się maksymalnej długości aresztu tymczasowego, a tak jest na przykład w Belgii i Luksemburgu. Inne przykłady opisano szczegółowo w załączonym do sprawozdania dokumencie roboczym służb Komisji. 4

5 Które kraje wydają najwięcej europejskich nakazów aresztowania? Zgodnie z danymi statystycznymi za rok 2005 przekazanymi Radzie przez państwa członkowskie (dokument 9005/5/06 REV 5 z 18 stycznia 2007 r.), na 6900 nakazów aresztowania, najwięcej wydano we Francji (1914). Drugie miejsce zajmuje Polska z 1448 wydanymi nakazami, dalej Hiszpania (519). Które kraje otrzymują najwięcej europejskich nakazów aresztowania? W roku 2005 (wg dokumentu 9005/5/06 REV 5 z 18 stycznia 2007 r.) było to w pierwszej kolejności Zjednoczone Królestwo, dalej Hiszpania, Francja i Niderlandy. Jakie są najważniejsze dane liczbowe dotyczące europejskiego nakazu aresztowania? Patrz załącznik. Czy wszystkie państwa zgadzają się już na wydawanie własnych obywateli? W przepisach regulujących europejski nakaz aresztowania nie przewiduje się odmowy na podstawie obywatelstwa podejrzanego. Zasada ta stanowi jedno z najważniejszych osiągnięć decyzji ramowej. W niektórych państwach pojawiły się w związku z tym przeszkody natury konstytucyjnej. Dwa państwa członkowskie, Portugalia i Słowenia, przewidziały wystąpienie takich przeszkód i usunęły je przed przystąpieniem do transpozycji. Odpowiednie zmiany w konstytucji wprowadziła również Francja ustawą z marca 2003 r. W trzech państwach członkowskich, trudności pojawiły się po fakcie: - w Niemczech ustawa stanowiąca transpozycję decyzji ramowej została uchylona decyzją federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 18 lipca 2005 r. Decyzja ta utrudniła wydawanie obywateli niemieckich (ale nie ekstradycję cudzoziemców) do 2 sierpnia 2006 r., czyli do czasu wejścia w życie nowej ustawy z 20 lipca 2006 r. - w Polsce na skutek decyzji Trybunału Konstytucyjnego z 27 kwietnia 2005 r.; Trybunał przesunął działanie skutków częściowego uchylenia ustawy stanowiącej transpozycję decyzji ramowej do 6 listopada 2006 r. Odpowiednie zmiany wprowadzono na czas i począwszy od 7 listopada 2006 r. Polska wydaje swoich obywateli, pod warunkiem że przestępstwo będące podstawą wniosku o wydanie zostało popełnione poza terytorium Polski i stanowi czyn karalny według prawa polskiego, co pozostaje w sprzeczności z decyzją ramową. - Sąd Najwyższy Cypru decyzją z 7 listopada 2005 r. uznał ustawę stanowiąca transpozycję europejskiego nakazu aresztowania za niezgodną z konstytucją cypryjską. Ustawa w zmienionej formie weszła w życie 28 lipca 2006 r. Zmieniony art. 11 wprowadza jednak czasowe ograniczenie możliwości wydawania obywateli cypryjskich, dopuszczając taką możliwość jedynie w stosunku do czynów popełnionych po dacie przystąpienia CY do Unii, czyli po 1 maja 2004 r. 5

6 Jakie kraje musiały zmienić konstytucję z powodu wprowadzenia europejskiego nakazu aresztowania? Portugalia, Francja, Słowenia, Polska i Cypr, jak wyjaśniono wcześniej w odpowiedzi na pytanie Czy wszystkie państwa zgadzają się już na wydawanie własnych obywateli?. Czy europejski nakaz aresztowania chroni dostatecznie prawa podstawowe? Tak. Decyzja ramowa zobowiązuje wszystkie państwa członkowskie do poszanowania praw podstawowych. Dokładniej rzecz biorąc, do obowiązku tego odnoszą się motywy 12 i 13 oraz art. 1 ust. 3. Artykuł 1 ust. 3 stanowi wyraźnie, że decyzja ramowa nie skutkuje modyfikacją obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa zawartych w art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej. Więcej na temat działalności wiceprzewodniczącego Franco Frattiniego można znaleźć na jego stronie internetowej 6

7 Mandat d'arrêt européen Chiffres clefs pour 2006 ANNEXE MEMO 288 Source: COPEN /07 du 9 juillet 2007 Malgré l'absence d'outil statistique commun aux Etats membres, les données transmises par ceux-ci confirment une généralisation de la pratique du mandat d'arrêt européen et permettent de dégager de grandes tendances qui attestent de l'efficacité de la procédure. Sur la totalité de l'année 2006, ce sont près de 5832 mandats qui ont été émis par les 14 Etats membres ayant communiqué des données à ce sujet au 9 Juillet personnes remises (données fournies par 14 pays). - Parmi les personnes remises en 2006, la moitié l'ont été avec leur consentement (51% exactement). - 29% des personnes remises en 2006 étaient des nationaux (ou résidents) de l'etat membre qui a consenti à les remettre. Des remises dans de très bons délais: - 5 semaines en cas de non consentement environ. Ces chiffres pour 2006 qui ne sont pas encore complets confirment cependant que l'instrument du mandat d'arrêt européen est de plus en plus utilisé. Mandat d'arrêt européen Chiffres clefs pour 2005 Source: COPEN /5/06 REV 5 du 18 Janvier

8 Malgré l'absence d'outil statistique commun aux Etats membres, les données transmises par ceux-ci confirment une généralisation de la pratique du mandat d'arrêt européen et permettent de dégager de grandes tendances qui attestent de l'efficacité de la procédure. Sur la totalité de l'année 2005, ce sont près de 6900 mandats qui ont été émis par les 23 Etats membres ayant communiqué des données à ce sujet (DE et BE exceptés). Doublement en comparaison de Plus de 8500 mandats reçus par les 23 Etats membres (total supérieur au nombre d'émissions car un mandat d'arrêt peut être adressé à plusieurs Etats membres). 58% transmis via Interpol, 52% via SIS (pour les 13 pays ayant accès). Dans plus d'un cas sur quatre, les mandats émis ont conduit à la localisation et à l'arrestation de la personne recherchée (près de 1770 arrestations) Sur ces 1770, 1532 ont été effectivement remises (taux de 85% - alors que le taux était de 60% en 2004). - Parmi les personnes remises en 2005, la moitié l'ont été avec leur consentement (un tiers en 2004). - Plus du cinquième des personnes remises en 2005 étaient des nationaux (ou résidents) de l'etat membre qui a consenti à les remettre, une garantie au titre de l'article 5(3) de la décisioncadre ayant été requise alors dans un cas sur deux. Des remises dans de meilleurs délais: - 11 jours en moyenne si personne consent (15 jours en 2004). - 5 semaines en cas de non consentement (45 jours en 2004). - 5% des remises excèdent le délai maximum de 90 jours. Les chiffres non encore officiels pour 2006 confirment cette nette tendance à la hausse d'année en année. 2