Przyczynki do gospodarki niemieckiej w latach , Poznań 1949, s. 72, 73,

Transkrypt

1 INFORMACJA DO INWENTARZA ZESPOŁU: ZARZĄD NIERUCHOMOŚCI GŁÓWNEGO URZĘDU POWIERNICZEGO WSCHÓD EKSPOZYTURA W ŁODZI GRUNDSTÜCKGESELLSCHAFT DER HAUPTTREUHANDSTELLE OST ZWEIGSTELLE LITZMANNSTADT Z chwilą wkroczenia wojsk niemieckich na teren ziem polskich władze niemieckie wydały zarządzenie o konfiskacie i zajęciu mienia polskiego. Do tego celu utworzono wyodrębnione urzędy. Jednym z nich był Główny Urząd Powierniczy- Wschód z siedzibą w Berlinie (Haupttreuhandstelle Ost, Berlin). Utworzony został dekretem pełnomocnika dla planu czteroletniego- Hermanna Göringa z dnia r. Zadaniem urzędu miało być kierowanie postępowaniem mającym na celu przejęcie majątków i związanymi z tym formalnościami (z wyjątkiem postępowania dotyczącego majątków rolnych wraz z przedsiębiorstwami podlegającymi komisarzowi dla umocnienia niemczyzny), regulacja rozrachunków spowodowanych wcieleniem polskich ziem zachodnich do Rzeszy oraz uregulowanie sprawy pieniądza i kredytu. Organizacja Głównego Urzędu Powierniczego został rozbudowana zarządzeniem z dnia r. (Anordnung über die Hauptstelle Ost Rechtsvorschriften über die Hauptstelle Ost). Odtąd do jego zadań naleŝało: zarządzanie majątkiem Państwa Polskiego oraz innym majątkiem publicznym, przejęcie i zarząd majątku obywateli polskich oraz przenoszenie tego majątku na obywateli niemieckich, regulacja wierzytelności i długów powstałych przed r. na terenie ziem wcielonych. Główny Urząd Powierniczy posiadał wyłączne prawo dokonywania zajęć, mianowania i odwoływania komisarycznych zarządców, a zarządcy, ustanowieni przez inne urzędy musieli być przez ten urząd zatwierdzeni 1. Jednym z postanowień dotyczących przejmowania nieruchomości było rozporządzenie przewodniczącego Rady Ministrów i 1 Z. Piaszyk, Działalność Głównego Urzędu Powierniczego Wschód w Kraju Warty w latach , [w:] Przyczynki do gospodarki niemieckiej w latach , Poznań 1949, s. 72, 73,

2 pełnomocnika dla planu czteroletniego- Hermanna Göringa z r. o dysponowaniu mieniem obywateli naleŝących do byłego państwa polskiego (Verordnung des Vorsitzenden des Ministersrates für die Reichsverteidigung und Beauftragten für den Vierjahresplan, Reichsmarschalls Göring, über die Behandlung von Vermögen der Angehörigen des ehemaligen polnischen Staates vom 17 September 1940) 2. Główny Urząd Powierniczy mógł uprawnienia swoje przenosić na miejscowe urzędy powiernicze i inne urzędy. Wszystkie urzędy Rzeszy, krajowe i komunalne, były zobowiązane do udzielania mu pomocy 3. Administrowanie przejętym majątkiem odbywało się przez komisarycznych zarządców. Ekspozytura Głównego Urzędu Powierniczego Wschód rozpoczęła działalność w Poznaniu pod nazwą Urząd Powierniczy Poznań (Treuhandstelle Posen) dnia r. 4. W Łodzi utworzono ekspozyturę poznańskiej placówki (Nebenstelle) dla Łodzi oraz powiatów łaskiego, łęczyckiego i sieradzkiego. Komisaryczny zarząd zajętych nieruchomości mieszkalnych, łącznie z gruntami pod zabudowę mieszkaniową powierzono zarządzeniem z r., spółce pod nazwą Grunstückgesellschaft der Haupttreuhandstelle Ost m.b.h. z siedzibą w Berlinie. Do zadań spółki naleŝał zarząd i uŝytkowanie nieruchomości i praw do nieruchomości. Spółka mogła nabywać nieruchomości, stawiać budynki, zakładać filie, brać udział w innych przedsiębiorstwach oraz tworzyć nowe przedsiębiorstwa 5. W Kraju Warty przejmowaniem budynków mieszkalnych i parcel budowlanych zajmowało się Towarzystwo Nieruchomości (Grundstückgesellschaft Wartheland G.m.b.H w skrócie Gewa). Zwierzchnikiem Haupttreuhandstelle Ost (HTO) na obszarze Kraju Warty był na mocy zarządzenia centralnych władz państwowych z r. Arthur Greiser 6. 2 Archiwum Państwowe w Łodzi (APŁ), Zarząd Nieruchomości Głównego Urzędu Powierniczego Wschód Ekspozytura w Łodzi , sygn K. M. Pospieszalski, Polska pod niemieckim prawem (Ziemie zachodnie), Poznań 1946, s Cz. Łuczak, dzień po dniu w okupowanej Wielkopolsce i Ziemi Łódzkiej (kraj Warty). Kalendarium wydarzeń , Poznań 1993, s Z. Piaszyk, op. cit., s. 77, 78-79, 87, Cz. Łuczak, Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty ), Poznań 1996, s.87. 2

3 Konfiskacie podlegało wszystko co stanowiło własność polską. Oprócz surowców i obiektów wojskowych, skonfiskowano przedsiębiorstwa przemysłowe produkujące sprzęt wojenny oraz najwaŝniejsze przedsiębiorstwa transportowe. Właściwym zadaniem Urzędu Powierniczego Wschód było stopniowe przekazywanie skonfiskowanej własności polskiej i Ŝydowskiej w ręce niemieckich przedsiębiorstw państwowych lub prywatnych 7. Akta Zarządu Nieruchomości Głównego Urzędu Powierniczego Wschód Ekspozytura w Łodzi (Grundstückgesellschaft der Haupttreuhandstelle Ost Zweigstelle Litzmannstadt) przekazane zostały do Archiwum Państwowego w Łodzi przez Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych Łódź- Śródmieście Prawa dnia r, wraz ze spisami zdawczo odbiorczymi. Zespołowi nadano tytuł: Zarząd Nieruchomości Głównego Urzędu Powierniczego Wschód Ekspozytura w Łodzi, zgodnie ze wskazówkami metodycznymi zawartymi w Załączniku Nr 1 do zarządzenia nr 9 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z r. w sprawie zasad formułowania tytułów zespołów (zbiorów itp.) archiwalnych, których twórcy nosili nazwy obcojęzyczne. W skład zespołu wchodzą akta z lat Terytorialnie obejmuje on teren Łodzi oraz miejscowości znajdujące się w okolicach Łodzi (Aleksandrów, Andrespol, Andrzejów, Grabów, Łęczyca, Ozorków, Poddębice, Sieradz, Tuszyn oraz Zgierz). Zespół liczy po opracowaniu j. a., 38,60 m b. akt. Są to akta w języku niemieckim. Dokumentacja działalności Urzędu jest dalece niekompletna, gdyŝ brak jest na przykład materiałów organizacyjnych i sprawozdawczości. Pod względem fizycznym zespół tworzą teczki, których stan moŝna określić jako dobry. Akta nie były mikrofilmowane. W skład zespołu wchodzą: - dwie serie akt dotyczące przejmowania i regulacji prawa własności nieruchomości: pierwsza zawiera akta nieruchomości z terenu Łodzi, druga z okolicznych miejscowości. Typowa teczka zawiera między innymi: wyciągi z hipoteki, dyspozycje, co do przejęcia i oszacowania wartości nieruchomości przejmowanej, korespondencję dotyczącą przejmowania, 7 T. Bojanowski, Polityka okupacyjnych władz hitlerowskich wobec Łodzi ( ), Łódź 1973, s

4 spis lokatorów, ankiety personalne niemieckich właścicieli, a czasami fotografie obiektów); - akta osobowe pracowników Zarządu Nieruchomości; - kartoteka pracowników Wydziału Budowlanego GHTO; - skorowidze do akt nieruchomości miasta Łodzi litery A-Z; - spis ulic Łodzi wraz z numeracją nieruchomości; - przepisy i rozporządzenia Rzeszy (Gesetze und Verordnungen von Reich u. Staat). Prace nad zespołem rozpoczęto od zapoznania się z literaturą odnośnie niemieckiej polityki gospodarczej w Kraju Warty oraz z wytycznymi w sprawie zasad formułowania tytułów zespołów (zbiorów itp.) archiwalnych, których twórcy nosili nazwy obcojęzyczne. Przed przystąpieniem do opracowania zespół posiadał kartę B50. W wyniku opracowania materiały znajdujące się w zespole uznano za archiwalne. Przystąpiono do inwentaryzacji poszczególnych jednostek nadając im tytuły, których najczęściej były pozbawione. Pozostawiono przy tym dotychczasowy, kancelaryjny układ akt w zespole. Sporządzono inwentarz o głębi informacyjnej spisu. Do tych czynności wykorzystano bazę danych IZA 4.0. Nie przeprowadzono brakowania akt. Zakończeniem prac nad zespołem było napisanie informacji. Prace nad zespołem prowadziła z latach Wioletta Majchrzak Tuta. Informację o zespole napisano w 2006 r. 4

5 Bibliografia: 1. APŁ, Zarząd Nieruchomości Głównego Urzędu Powierniczego Wschód Ekspozytura w Łodzi z lat , sygn Bojanowski Tadeusz, Polityka okupacyjnych władz hitlerowskich wobec Łodzi ( ), Łódź Łuczak Czesław, Dzień po dniu w okupowanej Wielkopolsce i Ziemi Łódzkiej (Kraj Warty). Kalendarium wydarzeń , Poznań TenŜe, Kraj Warty Studium historyczno-gospodarcze okupacji hitlerowskiej. Poznań TenŜe, Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty ), Poznań Madajczyk Czesław, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce t. I, Warszawa Piaszyk Zdzisław, Działalność Głównego Urzędu Powierniczego Wschód w Kraju Warty w latach , [w:] Przyczynki do gospodarki niemieckiej w latach , Poznań Pospieszalski Karol Marian, Polska pod niemieckim prawem (Ziemie zachodnie), Poznań Zespół opracowała Wioletta Majchrzak Tuta 5