Ocena poziomu wiedzy żywieniowej pracowników przedszkoli w zakresie prawidłowego żywienia dzieci w wieku przedszkolnym

Transkrypt

1 Stankiewicz Probl Hig Epidemiol J i wsp. 2013, Ocena 94(3): poziomu wiedzy żywieniowej pracowników przedszkoli w zakresie prawidłowego żywienia Ocena poziomu wiedzy żywieniowej pracowników przedszkoli w zakresie prawidłowego żywienia dzieci w wieku przedszkolnym Assessment of the extent of nutritional awareness among kindergarten employees in terms of proper nutrition of preschool children Jadwiga Stankiewicz, Karolina Bogdańska Katedra Towaroznawstwa i Zarządzania Jakością, Akademia Morska w Gdyni Wprowadzenie. Najistotniejszymi czynnikami wpływającymi na rozwój dzieci w wieku przedszkolnym jest zarówno właściwe żywienie jak i kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych. Wydłużony czas pracy zawodowej rodziców często powoduje przeniesienie wielu aspektów związanych z żywieniem na placówki wychowawcze takie jak żłobki czy przedszkola, które odgrywają znaczącą rolę nie tylko w zakresie rozwoju osobowości dziecka, ale także zwyczajów i nawyków związanych z przygotowaniem i spożywaniem posiłków. Dlatego też, istotnym zagadnieniem jest świadomość osób pracujących w palcówkach wychowawczych w zakresie pojęcia prawidłowego żywienia oraz kształtowania właściwych nawyków żywieniowych dzieci. Cel pracy. Ocena wiedzy żywieniowej pracowników placówek przedszkolnych w zakresie żywienia dzieci. Materiał i metody. W celu oceny wiedzy żywieniowej posłużono się metodą ankiety bezpośredniej. Zawarte w nim pytania dotyczyły między innymi źródeł wiedzy na temat żywienia dzieci w wieku przedszkolnym, prawidłowości i stosowania norm żywieniowych, wpływu diety dziecka na stan zdrowia w życiu dorosłym. Badaniem objęto łącznie 278 osób, wśród których byli nauczyciele/wychowawcy, pomoce nauczyciela, kucharki/ kucharze, intendenci oraz pracownicy administracyjno-techniczni. Badania przeprowadzono na terenie gminy Gdynia, w okresie od listopada 2012 do stycznia 2013 r. Wyniki. Jedynie osoby bezpośrednio przygotowujące posiłki dla przedszkolaków czerpały wiedzę nt. żywienia dzieci z prasy fachowej. Ankietowani potwierdzili prawidłowość stosowania reguł właściwego żywienia dzieci w placówce, w której byli zatrudnieni. Pewien niepokój może budzić nieznajomość kwestii związku między dietą dziecka a otyłością oraz możliwością rozwoju cukrzycy w wieku dorosłym wśród nauczycieli i pomocy nauczycielskich. Grupa osób bezpośrednio związana z przygotowaniem posiłków oraz decydująca o zaopatrzeniu przedszkolnej stołówki wykazywała się najwyższym poziomem wiedzy w tym zakresie. Wnioski. Uzyskane wyniki badań wskazują na konieczność prowadzenia edukacji żywieniowej nie tylko wśród osób bezpośrednio związanych z przygotowaniem posiłku, ale również w grupie wychowawców przedszkolnych. Introduction. The most important factors that influence the development of preschool children are both proper nutrition and introduction of correct eating habits. Extended working hours often mean that parents are forced to rely on institutions such as nurseries and kindergartens, which play a significant role not only in the development of the child s personality, but can also influence the habits related to preparation and consumption of food. Therefore, it is important that the people working in educational institutions are aware of proper nutrition and introduce good eating habits to children. Aim. To assess the state of awareness of preschool workers in terms of proper nutrition of preschool children Material & methods. In order to assess the state of nutritional awareness a direct survey method was used. It included questions on the sources of knowledge on nutrition for preschool children, the accuracy and the use of nutritional standards, the effects of childhood diet on adult health. The study included a total of 278 people, among whom were teachers/ educators, teacher s assistants, cooks, stewards, administrative and technical staff members. The study was conducted in the municipality of Gdynia, from November 2012 to January Results. Only those directly preparing meals for preschoolers drew on knowledge on children s nutrition from the specialist press. The respondents confirmed correct application of the rules of good nutrition for children in the institutions employing them. A certain degree of concern was caused by the unawareness of the relationship between diet and obesity and the possibility of the development of diabetes in adulthood. A group of people directly associated with the preparation of meals and deciding on the supply of preschool cafeteria showed the highest level of expertise in this field. Conclusion. The obtained results indicate the need for nutritional education, not only among those directly related to the meal preparation, but also among a group of preschool teachers. Key words: diet of preschool children, eating habits, nutritional awareness Słowa kluczowe: żywienie dzieci w wieku przedszkolnym, zachowania żywieniowe, świadomość żywieniowa Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr inż. Jadwiga Stankiewicz Akademia Morska w Gdyni, Katedra Towaroznawstwa i Zarządzania Jakością, Gdynia, ul. Morska tel , fax , j.stankiewicz@wpit.am.gdynia.pl

2 480 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Wprowadzenie Okres wczesnego dzieciństwa charakteryzuje się bardzo dynamicznym rozwojem fizycznym, emocjonalnym i motorycznym. Jednym z najistotniejszych czynników wpływających na ów rozwój jest zarówno prawidłowe żywienie, jak i kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych [1]. Wydłużony czas pracy zawodowej rodziców oraz większe zaangażowanie w zagadnienia związane z pracą, również w czasie przebywania w domu powodują przeniesienie wielu aspektów związanych z żywieniem na placówki wychowawcze takie jak, żłobki czy przedszkola. Coraz częściej te instytucje odgrywają znaczącą rolę nie tylko w zakresie rozwoju osobowości dziecka, przekazywania tradycji i umiejętności, ale także zwyczajów i nawyków związanych z przygotowaniem i spożywaniem posiłków. Również nieustannie rozwijająca się szeroka oferta rynkowa gotowych dań dla dzieci wyręcza zapracowanych rodziców we wspólnym przygotowaniu i spożywaniu posiłków rodzinnych. Działania te sprowadzają się do schematu; zakup otwarcie opakowania ewentualna obróbka termiczna i wszelkie potrzeby żywieniowe dziecka zostają spełnione. Zgodnie ze Strategią Lizbońską kraje należące do UE zadeklarowały zapewnienie wychowania przedszkolnego do końca 2013 roku dla 90% dzieci [2]. Według danych GUS za rok 2011 w Polsce, 70,8% dzieci było objętych wychowaniem przedszkolnym, natomiast w Gdyni ten odsetek kształtował się na poziomie 60% [3, 4]. Większość dzieci w wieku od 3 do 6 lat przebywa w przedszkolu co najmniej 8 godz. codziennie przez 5 dni w tygodniu. Dlatego też istotnym zagadnieniem jest odpowiedni poziom wiedzy oraz świadomość osób pracujących w palcówkach wychowawczych w szerokim zakresie pojęcia prawidłowego żywienia oraz kształtowania właściwych nawyków żywieniowych dzieci. Cel pracy Ocena poziomu wiedzy żywieniowej pracowników placówek przedszkolnych w zakresie żywienia dzieci. Materiał i metody W celu oceny poziomu wiedzy żywieniowej posłużono się metodą ankiety bezpośredniej, natomiast narzędziem był kwestionariusz ankietowy o zróżnicowanej strukturze. Zawarte w nim pytania dotyczyły między innymi zainteresowania tematyką żywieniową, źródeł wiedzy na temat żywienia dzieci w wieku przedszkolnym, prawidłowości i stosowania norm żywieniowych, wpływu diety dziecka na stan zdrowia w życiu dorosłym. W kwestionariuszu poruszono również zagadnienia związane z regularnością i prawidłową ilością posiłków, długością przerw między nimi, a także tzw. podjadaniem. Badaniem objęto łącznie 278 osób, wśród których byli nauczyciele/wychowawcy (), pomoce nauczyciela (), kucharki/kucharze (), intendenci () oraz pracownicy administracyjno-techniczni (). Badana grupa respondentów (n=278) pod względem demograficznym dzieliła się na 245 kobiety i 33 mężczyzn. Wśród badanych 178 osób deklarowało wykształcenie wyższe, nieco ponad 20% zawodowe, co 10 pracownik ukończył edukację na poziomie średnim, a jedynie 7 na 278 badanych pracowników placówek przedszkolnych posiadało wykształcenie podstawowe. Biorąc pod uwagę kryteria wiekowe, najliczniejszą grupę stanowiły osoby w przedziale od 26 do 35 roku życia (37%), nieco ponad ¼ badanych deklarowała ukończenie 55 lat, natomiast co 10 respondent miał od 18 do 25 lat. Badania przeprowadzono na terenie gminy Gdynia, w okresie od listopada 2012 do stycznia 2013 r. Wyniki badań zamieszczono w tabelach I-III. Wyniki i omówienie Na pytanie czy respondent interesuje się tematyką żywieniową 90% badanych odpowiedziało twierdząco, natomiast 1/10 pracowników, która zadeklarowała brak zainteresowania tą tematyką, należała do grupy pracowników techniczno-administracyjnych. Źródła czerpania wiedzy na temat prawidłowego żywienia dzieci w wieku przedszkolnym wskazywane przez respondentów, to przede wszystkim Internet. Najczęś- Tabela I. Źródło czerpania wiedzy na temat żywienia dzieci w wieku przedszkolnym Table I. Source of knowledge on nutrition for preschool children L.p. Cecha /Factor 1. Internet , , , ,53 2. Rodzina/znajomi /Family/Friends 10 6,02 2 7, , ,21 3. Lekarz /Doctor 4 2,41 1 3, , Prasa fachowa /Specialist press 23 13, , ,5 4 9,30 5. Prasa codzienna /Daily press 18 10,84 2 7, ,30 6. Inne /others 9 5, ,65

3 Stankiewicz J i wsp. Ocena poziomu wiedzy żywieniowej pracowników przedszkoli w zakresie prawidłowego żywienia Tabela II. Prawidłowa ilość posiłków w diecie dziecka w wieku przedszkolnym Table II. Correct amount of meals in the diet of preschool children L.p. Cecha /Factor 1. 3 posiłki /3 meals posiłki /4 meals 27 16, , , posiłków /5 meals , , , , posiłków /6 meals 12 7, , , ,26 5. Nie wiem /I do not know 4 2,41 1 3, ,65 Tabela III. Prawidłowość stosowania reguł żywieniowych oraz wpływ diety dziecka na stan zdrowia w wieku dorosłym Table III. Accuracy and use of nutritional standards, effects of childhood diet on adult health L.p. Cecha/Factor Czy żywienie dzieci w placówce, w której jest Pani/Pan zatrudniony jest prawidłowe /Is the nutrition of children in the facility where you are employed correct? 1. Tak/Yes , , ,77 2. Nie/No 8 4, , ,5 6 13,95 3. Nie wiem /I do not know 16 9,64 2 7, ,5 7 16,28 Czy nieprawidłowa dieta dziecka w wieku przedszkolnym może być przyczyną otyłości w wieku dorosłym /Can incorrect diet among preschool children cause obesity in adulthood? 4. Tak/Yes , , , ,37 5. Nie/No 12 7, ,25 3 6,98 6. Nie wiem /I do not know 12 7,23 2 7, ,25 2 4,65 Czy nieprawidłowa dieta dziecka w wieku przedszkolnym może być przyczyną cukrzycy w wieku dorosłym /Can incorrect diet among preschool children cause diabetes in adulthood 7. Tak/Yes 96 57, , ,79 8. Nie/No 31 18, , , ,21 9. Nie wiem /I do not know 39 23,49 2 7, ,5 0 0 ciej takich odpowiedzi udzielali pytani należący do grup nauczycieli, pomocy nauczycielskich, intendentów i pracowników administracyjno-technicznych. Jedynie osoby bezpośrednio przygotowujące posiłki dla przedszkolaków poszukiwały informacji z tego zakresu w prasie fachowej oraz codziennej. Wyniki badań wskazują na znikomą rolę lekarza, jako potencjalnego źródła wiedzy o żywieniu dzieci (tab. I). Prawidłowa dieta przedszkolaka, to zarówno odpowiednia ilość składników budulcowych, odżywczych, witamin, makro- i mikropierwiastków, ale równie istotne jest racjonalne rozłożenie ilości posiłków w ciągu dnia. Wszystkie badane grupy pracowników przedszkoli wykazały się znajomością tego zagadnienia, wskazując na właściwą odpowiedź, czyli 5 posiłków dziennie, choć liczba tych odpowiedzi była zróżnicowana w różnych grupach zawodowych (tab. II). Odmiennie rozkładały się głosy pracowników przedszkoli dotyczące właściwego czasu trwania przerw między posiłkami. Niemal połowa (48%) respondentów za prawidłowa przerwę uznała 3-godzinną, jednakże niewiele mniej (46%) uznało za poprawną odpowiedź 2-godzinną przerwę. Jedynie 6% badanych nie potrafiło określić czasu trwania przerwy między posiłkami przedszkolaków. Zagadnienie to ściśle wiąże się z tzw. podjadaniem między posiłkami. Niemal 80% badanych zgadzało się z opinią o podjadaniu jako niewłaściwym nawyku żywieniowym, co 10. ankietowany nie miał zdania na ten temat, a taka sama ilość respondentów nie znajdowała w podjadaniu niczego nagannego. Stosowanie podstawowych zasad żywienia dzieci w wieku przedszkolnym warunkuje prawidłowy rozwój nie tylko fizyczny, ale również psychiczny i emocjonalny. Dlatego tak istotne jest zagadnienie przestrzegania wymagań stosowanych podczas przygotowywania posiłków dla maluchów. Ankietowani potwierdzili prawidłowość stosowania reguł właściwego żywienia dzieci w placówce, w której byli zatrudnieni, choć na pytania szczegółowe dotyczące odpowiedniej wartości energetycznej i odżywczej posiłków nie wszystkie grupy badanych udzieliły prawidłowej odpowiedzi (tab. III). W kolejnej części badań poruszono kwestię wpływu diety dziecka w wieku przedszkolnym na występowanie otyłości oraz cukrzycy w życiu dorosłym. Przeważająca część odpowiedzi we wszystkich badanych grupach ankietowanych potwierdziła

4 482 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): związek między nieprawidłowa dietą dziecka, a otyłością. Pewien niepokój może budzić nieznajomość powyższego zagadnienia wśród nauczycieli, pomocy nauczycielskich oraz intendentów, którzy nie potrafili ustosunkować się do tej kwestii (tab. III). Cukrzyca zwana epidemią XXI wieku coraz częściej dotyka najmłodszej części społeczeństwa. Stąd bardzo istotnym zagadnieniem jest znajomość czynników wpływających na to schorzenie. Jednym z nich jest nieprawidłowa dieta, która może przyczynić się do rozwoju tej choroby. Ankietowani odpowiadając na pytanie dotyczące zależności między dietą dziecka, a cukrzycą wykazali zróżnicowany poziom świadomości. Grupa osób bezpośrednio związana z przygotowaniem posiłków oraz decydująca o zaopatrzeniu przedszkolnej stołówki wykazywała się najwyższym poziomem wiedzy w tym zakresie. Natomiast jedynie połowa badanych nauczycieli i pomocy nauczycieli udzieliła prawidłowej odpowiedzi na pytanie dotyczące wpływu diety dziecka na możliwość rozwoju zmian cukrzycowych (tab. III). Sposób żywienia w okresie pierwszych lat życia dziecka może w decydującej mierze wpłynąć na stan zdrowia w kolejnych etapach życia [1, 5]. Zarówno błędy jak i nieprawidłowe nawyki żywieniowe w tym okresie życia mogą skutkować wystąpieniem szeregu chorób cywilizacyjnych w życiu dorosłym. Zatem bardzo istotne jest, by zarówno rodzice jak i osoby odpowiedzialne za opiekę oraz żywienie dzieci w przedszkolach wpływały na kształtowanie właściwych nawyków i wzorców żywieniowych [6]. Z przeprowadzonych badań wynika, iż źródła, z których respondenci czerpali wiedzę na temat żywienia dzieci uzależnione były od zajmowanego stanowiska, natomiast wykształcenie oraz wiek respondentów nie były cechami różnicującymi. Internet jako źródło wiedzy na temat żywienia dzieci nie zawsze jest odpowiedni, a nieautoryzowane dane nie mogą być podstawą rzetelnej wiedzy. Tak istotne zagadnienia jak wpływ prawidłowego żywienia dziecka na ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych w wieku dorosłym powinno być przedmiotem edukacji całego środowiska związanego z żywieniem dzieci. Z wyników przeprowadzonych badań można wnioskować, iż szczególnie grupa nauczycieli oraz ich pomocy wymaga w tym zakresie szerszej edukacji. Liczne badania populacji dzieci i młodzieży w Polsce potwierdzają, iż nieprawidłowe nawyki żywieniowe z okresu dzieciństwa skutkują występowaniem otyłości oraz wszelkich schorzeń z nią związanych w życiu dorosłym [7-11]. Wśród powikłań związanych z otyłością u dzieci wymienia się między innymi cukrzycę typu 2, nadciśnienie tętnicze, kamicę żółciową, chorobę refluksową przełyku oraz astmę [12]. W wielu krajach Europy, również w Polsce, odnotowuje się zwiększoną zapadalność na cukrzycę wśród dzieci poniżej 10. roku życia, a 20% z nich stanowią dzieci, które nie ukończyły 5 lat, także niemowlęta. W świetle powyższego niewielka świadomość, która cechowała wychowawców przedszkolnych badanej grupy ankietowanych na temat związku prawidłowości diety dzieci z możliwością zaburzeń cukrzycowych może budzić niepokój. Na podstawie wyników badań można stwierdzić, iż niezbędnym jest prowadzenie edukacji żywieniowej nie tylko dla osób bezpośrednio związanych z przygotowaniem posiłków, ale także w grupie nauczycieli i pomocy przedszkolnych. Analizując nawyki żywieniowe dzieci 6-7-letnich Stankiewicz i wsp. również dostrzegli potrzebę dokształcania społeczeństwa w zakresie zdrowego żywienia oraz kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych [13]. Wnioski 1. Wśród badanej grupy respondentów osoby bezpośrednio przygotowujące posiłki dla dzieci wykazywały najwyższy stopień świadomości zarówno w zakresie żywienia dzieci, jak i wpływu diety na stan zdrowia. 2. Uzyskane wyniki badań wskazują na konieczność prowadzenia edukacji żywieniowej nie tylko wśród osób bezpośrednio związanych z przygotowaniem posiłku, ale również w grupie wychowawców przedszkolnych. Piśmiennictwo / References 1. Jarosz M. Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia. IŻŻ, Warszawa, Strategia Lizbońska droga do sukcesu zjednoczonej Europy, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej. gov.pl (kwiecień 2012). 3. Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2011/2012. Informacje i opracowania statystyczne. GUS, Warszawa, Samodzielny Referat Analiz Statystyczny Urzędu Miasta Gdyni na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Gdańsku European Strategy for Child and Adolescent Health and Development. WHO, Copenhagen Chalcarz W i wsp. Wiedza żywieniowa pracowników przedszkoli. Nowa Med 7, 1999: Larson N, Story M. The pandemic of obesity among children and adolescents: what actions are meeded to veverse current tends? J Adolesc Health 2007, 4: Iwańczak B. Wpływ otyłości na występowanie chorób przewodu pokarmowego. Pediatr Współ Gastroenterol Hepatol Żyw Dziecka 2010, 12:

5 Stankiewicz J i wsp. Ocena poziomu wiedzy żywieniowej pracowników przedszkoli w zakresie prawidłowego żywienia Tabaka I i wsp. Czy spożywanie wspólnych posiłków z rodziną może chronić nastolatki przed otyłością? Develop Period Med 2012, XIV, 4: Kardasz M, Pawłowska D. Wpływ otyłości w dzieciństwie na przyszłe życie człowieka dorosłego. Nowa Pediatr 2008, 2: Mazur A i wsp. Występowanie nadwagi i otyłości u dzieci przedszkolnych z regionu rzeszowskiego. Endokrynol Otyłość Zaburz Przem Materii 2008, 4: Jarosz M, Rychlik E. Epidemia otyłości jaka przyszłość nas czeka?. Gastroenterol Pol 2010, 17(1): Stankiewicz M i wsp. Styl żywienia dzieci przedszkolnych w opinii ich rodziców. Prob Hig Epidemiol 2006, 87(4):