Analiza czasu dysponowanego zmiany roboczej

Transkrypt

1 Analiza czasu dysponowanego zmiany roboczej Dr inż. Andrzej Więckowski, Politechnika Krakowska W przedziale czasu trwania zmiany roboczej są wykonywane prace planowe i niezbędne działania towarzyszące. Mogą również mieć miejsce odstępstwa, w postaci działań niecelowych, których realizacja także wymaga nakładów czasu. Te składowe decydują o wartości tzw. współczynnika wykorzystania czasu roboczego. Poniżej zostały przeanalizowane czasy wykonania t D CZAS DYSPONOWANY t N CZAS NIEZBĘDNY REALIZACJI ZADANIA t st t pr t pt t pk Obsuga stanowiska roboczego Praca operacyjna Przerwy technologiczne Przerwy konieczne poszczególnych działań w okresie zmiany oraz ich udział w przykładowej realizacji wykopu z odwozem gruntu. Według Kodeksu pracy, art. 128, 1 [2]: Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy oraz art : Czas Odprawa i szkolenie stanowiskowe bioz i ppoż Prace przygotowawcze, bieżące i zakończeniowe Podstawowa Pomocnicza Potrzeby fizjologiczne Odpoczynek i posiłek pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Czas dysponowany zmiany roboczej t D, odpowiada okresowi jej trwania i w praktyce budowlanej powinien wynosić, jak wyżej, nie więcej niż 8 godzin na dobę. Jest on określony od chwili rozpoczęcia zmiany t o, do chwili jej zakończenia t zm. W budownictwie, w przedziale czasu dysponowanego t o, t zm, wyróżnia się, [4], rys. 1: czas niezbędny realizacji zadania, w którym występuje prawidłowe wykonywanie wszystkich koniecznych robót i potrzebnych działań towarzyszących, przy zachowaniu warunków bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (bioz) oraz przeciwpożarowych (ppoż), straty czasu, pomniejszające okres działalności racjonalnej, którym dają przystęp nieprawidłowości wykonawcze. s t CZAS STRACONY s zw s p s d Działania zbyteczne i źle wykonane Przestoje Nieprzestrzeganie dyscypliny Asynchroniczne Niezależne Błędy kierowania Spóźnienia Opuszczanie stanowiska Zwiększanie przerw A. Czas niezbędny realizacji zadania t N, obejmuje następujące procesy: obsługę stanowiska roboczego, pracę operacyjną, przerwy technologiczne, przerwy konieczne. Przy wykonywaniu robót poza celową pracą operacyjną, między innymi muszą być realizowane procesy organizacyjne w zakresie szkoleń, przekazywania informacji i ustaleń oraz kontroli. 38 Rys. 1. Składowe czasu dysponowanego zmiany roboczej A1. Obsługa stanowiska roboczego t st, zapewnia gotowość

2 ZARZĄDZANIE ORGANIZACJA produkcyjną w okresie wykonywania pracy i dotyczy zarówno wykonawcy, sprzętu, jak i miejsca realizacji robót. Obsługę przy rozpoczęciu, podczas wykonywania prac i na zakończenie robót, stanowią: odprawa i szkolenia stanowiskowe, obejmujące zaznajomienie bezpośrednich wykonawców z projektem lub jego fragmentem oraz usankcjonowanie rodzaju, zakresu, technologii i organizacji robót oraz miejsca i terminów realizacji wraz ze szkoleniami bioz i ppoż w odniesieniu do przedmiotowego stanowiska, prace przygotowawcze, bieżące i zakończeniowe, dla realizowanych procesów oraz podczas zmian roboczych, obejmujące odpowiednio: najpierw przejęcie działki i stworzenie stanowiska, np. wydzielenie terenu, wykonanie drogi tymczasowej i zapewnienie co najmniej punktu socjalno-sanitarnego, a przy rozpoczynaniu każdej zmiany roboczej, sprawdzenie stanu sprzętu, ewentualny serwis przed rozpoczęciem, później bieżący, a w razie potrzeby, przygotowanie nowego stanowiska oraz na etapie kończenia pracy, np. uporządkowanie i zabezpieczenie miejsca robót na czas przerw i na zakończenie zmian, zaś po zrealizowaniu zadania, zlikwidowanie stanowiska pracy i zwrot działki roboczej. A2. Praca operacyjna t pr, będąca celem działalności, zawiera wykonanie robót: podstawowych i pomocniczych. Roboty te, z zastosowaniem maszyn, są wykonywane zarówno pod obciążeniem nominalnym (maksymalnym) lub dopuszczalnym, np. ze względu na warunki drogowe, albo niepełnym, np. w ostatnim cyklu pracy oraz z nieuniknionymi przebiegami jałowymi, które np. w robotach ziemnych obejmują przejazdy powrotne opróżnionych środków transportowych do ponownych załadunków. A3. Przerwy technologiczne t pt, np. oczekiwanie samochodu podczas załadunku i koparki podczas podstawiania lub odjeżdżania jednostki transportowej oraz wzajemne oczekiwania, niezbędne dla synchronizacji współpracy przy oddziaływaniach losowych wpływających na intensywność wykonywania robót. A4. Przerwy konieczne t pk tzn. na potrzeby fizjologiczne i odpoczynek oraz na posiłek. W budownictwie, dawniej [4] wyróżniano te trzy elementy składowe przerw. Przyjmowano przerwę na posiłek 15 minut i na potrzeby naturalne 2%, lub przy odległych stanowiskach pracy 3% czasu zmiany roboczej. Na podstawie analizy punktowej oceniano uciążliwości spowodowane czynnikami psychicznymi, fizycznymi i środowiskowymi oraz ustalano część zmienną dodatku na odpoczynek, który mógł zwiększać przerwę jeszcze od kilku do kilkunastu minut. Kodeks pracy nie rozróżnia rodzajów przerw. Według art , Pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku oraz art. 134 Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy i art Pracodawca może wprowadzić jedną przerwę w pracy niewliczaną do czasu pracy, w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut, przeznaczoną na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych. B. Straty czasu s t, odjęte z czasu dysponowanego zmiany roboczej, jako skutek występujących nieprawidłowości, obejmują: działania zbyteczne i źle wykonane, przestoje, nieprzestrzeganie dyscypliny pracy. Znaczna część strat czasu jest wynikiem błędów w realizacji pracy. Nieprawidłowe zaznajomienie wykonawców z zadaniem, warunkami, technologią robót i organizacją budowy, przy niewystarczającym, bieżącym nadzorze i kontroli daje bowiem przystęp nieuprawnionym sposobom realizacji i niedokładnemu wykonaniu pracy. B1. Działania zbyteczne i źle wykonane s zw, powodują, między innymi zwiększenie czasu trwania robót ponad niezbędny. Na przykład: zastosowanie odkładu tymczasowego, zamiast bezpośrednio nasypu docelowego wiąże się co najmniej z dodatkowym czasem rozładunku gruntu, ponownym jego załadunkiem i zazwyczaj dłuższą drogą przewozu do miejsca wbudowania. Podobnie, wykonanie zbyt małego pochylenia skarpy, wymaga dodatkowego czasu na ponowny przyjazd koparki na stanowisko, jej ustawienia i poprawienia wcześniejszej roboty, na ogół już w trudniejszych warunkach i przy zwiększonym czasie realizacji. B2. Przestoje s p, występują jako: asynchroniczne, spowodowane zbytecznym, nieuprawnionym, wzajemnym oczekiwaniem współpracujących jednostek, np. w zespole o nieprawidłowym składzie, mała liczba samochodów do odwozu gruntu powoduje nadmiernie, bezproduktywne oczekiwania koparki, zaś za duża ich ilość staje się przyczyną zbyt długich kolejek i nieracjonalnego oczekiwania środków transportowych na załadunek, błędy kierowania powstają w rezultacie nieprawidłowego przygotowania, realizacji oraz kontroli robót przez nadzór i powodują oczekiwania jednostek produkcyjnych, np. na udostępnienie frontu robót, na dostarczenie brakujących materiałów, narzędzi, sprzętu, niezależne, występujące na skutek działania warunków atmosferycznych i klęsk, np. ulewnego deszczu, wichury, pożaru. 39

3 B3. Nieprzestrzeganie dyscypliny pracy s d, przejawia się późniejszym rozpoczynaniem i wcześniejszym kończeniem zmian roboczych, jak również zwiększaniem przerw ponad konieczne oraz niezasadnym opuszczaniem stanowiska pracy. Takie niewłaściwe tracenie części, niekiedy nawet całej zmiany roboczej, bezpośrednio zmniejsza okres czasu na realizację zadania. Oczywiście, jeśli nieprzestrzeganie dyscypliny dotyczy całego zespołu, proporcjonalnie do jego liczebności zwiększają się sumaryczne straty. Również nieprzestrzeganie dyscypliny przez dowolną jednostkę zespołu, poza bezpośrednią stratą czasu własnego, powoduje konieczność oczekiwania na nią wszystkich jednostek współdziałających. C. Przykład Badania były przeprowadzone podczas wykonywania robót ziemnych przy budowie Galerii Krakowskiej, będącej częścią zadania Nowe Miasto w Krakowie. Wykop szerokoprzestrzenny o objętości m 3 był wykonany na powierzchni zbliżonej do prostokąta o wymiarach 340 m x 105 m. Wywóz gruntu na odkład stały, poza teren budowy objął około 69% urobku. Wykop był zrealizowany warstwami. Pierwsza o grubości 3,5 m, druga do przeciętnej głębokości 7,5 m, w gruntach kategorii I III, 14 koparkami podsiębiernymi, o pojemnościach łyżek od 0,6 do 1,8 m 3. Grunt odwożono 86 samochodami samowyładowczymi 3-, 4- i 5- osiowymi, odpowiednio o ładownościach 12,6, 18 i 27 ton, część na odkład tymczasowy do późniejszego wykorzystania przy zasypaniu wykopów. Nadmiarem gruntu nieprzydatnego zasypano naturalny wąwóz w terenie (odkład stały), w odległości 12,5 km od budowy. Analizowane wyniki badań dotyczą pracy zespołu: 1 koparka, o pojemności łyżki 1,8 m 3 i od 11 do 14 samochodów, jw. odwożących grunt, pracujących w cyklu zamkniętym. Badania te wykonano w okresie od do , to jest znacznie po terminie rozpoczęcia robót ( ), już po wcześniej przeprowadzonych stosownych odprawach i szkoleniach oraz po zorganizowaniu stanowisk pracy, przy zaawansowanych robotach. Przykładowe okresy czasu obsługi stanowiska roboczego, przy rozpoczęciu i na zakończenie zmiany roboczej oraz przerw koniecznych przedstawiono we fragmencie tabeli, w formie przedziałów czasu ich występowania. Natomiast okresy obsługi stanowiska w trakcie wykonywania pracy oraz straty czasu, ze względu na zmienną i dużą liczność występowania, nawet do kilkunastu, podano w układzie sumarycznego czasu ich trwania w poszczególnych dniach. W tabeli i na rysunku 2 ujęto procentowy udział poszczególnych składowych względem średniego czasu zmiany roboczej. C1. Wyniki badań Już po pierwszym tygodniu wykonywania wykopu, nastąpiło dobre zaznajomienie z robotą i można było zauważyć efekt wprawy przy jej realizacji. Z tego powodu pomiary wykonane znacznie później, po ponad 1,5 miesięcznej pracy zespołu przy wykopie, były przeprowadzone bez wpływu zakłóceń od warunków brzegowych rozpoczęcia robót, przy dość dobrze ustabilizowanych procesach. Według art , [2] Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych oraz art Liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku z okolicznościami określonymi w 1 pkt 2 nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Czas trwania zmiany roboczej stwierdzony w badaniach, średni z 4 tygodni, wyniósł 10 godzin 12 minut 21 sekund. Taki czas trwania zmiany, średnio o ponad 2 godziny nadliczbowe w dniu, Tabela 1. Czasy trwania wybranych składowych czasu dysponowanego zmiany roboczej, z pierwszego tygodnia i średnie z całego okresu badań Obsługa stanowiska roboczego, t st przy rozpoczęciu na zakończenie w trakcie pracy Przerwy technologiczne Przerwy konieczne t pk Straty czasu t pt s t 06:53: :01:10 00:04:50 16:56:30 17:02:20 00:46:20 09:05:20 09:33:40 00:00:00 06:54:10 07:07:20 00:26:20 17:03:10 17:08:50 00:23:10 09:12:20 09:39:40 00:00:00 06:59:00 07:05:20 00:12:20 17:07:40 17:11:40 00:12:30 09:01:10 09:29:30 00:00:00 06:58:10 07:10:00 00:08:00 17:04:30 17:09:30 00:56:30 09:07:50 09:33:40 00:00:00 07:00:30 07:09:50 00:27:20 19:10:20 19:15:10 00:40:50 09:03:40 09:31:10 00:17:40 Średnio 2 00:08:09 00:18:36 00:06:36 00:40:08 00:28:33 00:01:47 % zmiany 3 1,33 3,04 1,08 6,55 4,66 0, Odpowiednio: godzina:minuta:sekunda, 2 Czasy średnie podczas zmiany, z 4 tygodni badań, 3 Procentowy udział względem średniego czasu trwania zmiany

4 ZARZĄDZANIE ORGANIZACJA zgodnie z Kodeksem pracy może występować tylko okresowo, gdyż jak wyżej, liczba godzin nadliczbowych nie może przekroczyć 150 w roku kalendarzowym. Zmiana robocza trwająca 10 godzin nie jest wyjątkiem na naszych budowach. Natomiast w badanym przypadku, dość nietypowe jest, niemal codzienne jej przedłużanie, o kilka, nawet do kilkudziesięciu minut. Obsługa stanowiska roboczego, przy rozpoczęciu zmiany najczęściej następowała już kilka minut przed godziną 7-mą i trwała średnio 8 minut 9 sekund, stanowiąc 1,33% czasu dysponowanego. Ograniczała się do sprawdzeń stanów płynów i koparki, ewentualnych uzupełnień i jej uruchomienia oraz dojechania na stanowisko pracy, w odległości około 200 m. Bezpośrednio po dojechaniu i ustawieniu, następował załadunek oczekujących w kolejce samochodów. Załadunek rozpoczynał się o godzinie 7-mej lub kilka minut później. Obsługa bieżąca stanowiska roboczego, w trakcie wykonywania pracy, to powtarzające się, trwające po kilka minut wyrównanie powierzchni terenu do prawidłowego ustawienia koparki na kolejnych stanowiskach oraz krótkotrwałe serwisy koparki i tankowanie paliwa. Średni czas wyniósł 18 minut 36 sekund i stanowił 3,04% czasu dysponowanego. Obsługa na zakończenie zmiany, obejmowała zjazd do miejsca garażowania i zabezpieczenie koparki na czas postoju. Trwała średnio 6 minut i 36 sekund, stanowiąc 1,08% czasu dysponowanego. W okresie badań wystąpiły 3 naprawy, zaliczone do czasu serwisu, dwie kilkunastominutowe, wykonane przez operatora i jedna 28 minutowa przeprowadzona przez brygadę firmy. Sumaryczny czas trwania obsługi stanowiska roboczego wyniósł średnio 33 minuty 21 sekund, co odpowiada 5,45% czasu dysponowanego. Rys. 2. Procentowy udział składowych względem czasu dysponowanego zmiany roboczej, dla badanego przypadku pracy koparki z odwozem gruntu samochodami Przerwy technologiczne, z racji oczekiwania koparki na samochody, niekiedy trwały do kilku minut, tylko sporadycznie kilkanaście, średnio 40 minut 8 sekund podczas zmiany i stanowiły 6,55% czasu dysponowanego. Najczęściej, podczas odjazdu załadowanego samochodu i podstawiania kolejnego lub braku samochodów do załadunku, koparka nie miała przestoju podgarniała grunt lub przygotowywała teren pod nowe stanowisko. Przerwy konieczne występowały zaraz po 9-tej godzinie. Średnio wynosiły 28 minut 33 sekundy, stanowiąc 4,66% czasu dysponowanego. Uwzględniając czas na dojście, powrót i toaletę, wynoszący średnio 9 minut 14 sekund, czas na odpoczynek i spożycie posiłku wyniósł nieco ponad 19 minut, z przewidzianej w firmie pół godziny. Straty czasu, z racji nieprzestrzegania dyscypliny pracy wystąpiły 4 razy (zakupy), których średni czas trwania na zmianę wynosił 1 minuta 47 sekund, stanowiąc 0,29% czasu dysponowanego. Podsumowując, należy zauważyć zaangażowanie i przykładową pracę operatora (pomijając minimalne straty czasu). Zapewne operatora, do solidnej pracy, rozpoczynanej przed 7-mą godziną i kończonej po 17-tej, dodatkowo dopingowała kolejka oczekujących samochodów, zaczynająca się tworzyć nawet godzinę wcześniej przed rozpoczęciem pracy. Kolejka samochodów po przerwie, również przyczyniała się do jej skracania. C2. Współczynnik wykorzystania czasu roboczego W przypadku analizy pracy zespołu koparka samochody istotny jest zarówno czas pracy operacyjnej, jak i przerw technologicznych, czyli czas wzajemnego oczekiwania na siebie współpracujących jednostek. Ocenę proporcji czasu przerw technologicznych do czasu pracy operacyjnej umożliwia badanie struktury zespołu w ujęciu probabilistycznym [1]. Poniżej określono tradycyjny, stosowany w rachunku deterministycznym, współczynnik wykorzystania czasu roboczego sw, określający proporcję czasu wykonywania pracy operacyjnej do czasu trwania zmiany. Na podstawie wyników badań, współczynnik wykorzystania czasu zmiany roboczej wynosi: 41

5 gdzie czasy trwania, średnie z 20. zmian roboczych: t zm okres zmiany roboczej, t zm = 10, h, t st obsługa stanowiska roboczego (00:08: :18: :06:36 = 00:33:21), t st = 0, h, t pt przerwy technologiczne, t pt = 0, h, t pk przerwy konieczne, t pk = 0, h, s t straty czasu, s t = 0, h. Wartości współczynnika wykorzystania czasu roboczego, zgodnie z [2], powinny należeć do przedziału 0,8; 0,9. Obliczona wartość współczynnika, w zaokrągleniu, wynosi, s w =0,83, czyli jest bliższa wartości minimalnej. Należy zauważyć, że ma to miejsce na budowie dobrze zorganizowanej, podczas wydłużonej zmiany roboczej (zamiast 8 nieco ponad 10 godzin, co powoduje zmniejszenie wartości współczynnika), przy praktycznie bezawaryjnej pracy koparki i znikomych stratach czasu. Przy takiej, niemal bezbłędnej realizacji, czas pracy operacyjnej jest aż o 17% mniejszy od czasu dysponowanego zmiany roboczej. D. Wnioski Na podstawie wyników badań pracę operatora można ocenić jako przykładową (pomijając 0,29% strat czasu). Średni okres trwania zmiany roboczej wynosił nieco ponad 10 godzin. Takie przedłużone zmiany są dopuszczalne, jednak tylko okresowo, gdyż liczba godzin nadliczbowych, zgodnie z Kodeksem pracy nie może przekroczyć 150 w roku kalendarzowym. Czas przerw także był zgodny z kodeksem. Równocześnie należy zauważyć, że z przewidzianej w firmie przerwy półgodzinnej, po odjęciu czasu na dojście, toaletę i powrót, pozostało tylko około 19 minut. Czas pracy operacyjnej był o 17% mniejszy od czasu dysponowanego zmiany roboczej, pomimo prawidłowej pracy operatora i względnie małych przestojach technologicznych koparki. Współczynnik wykorzystania czasu roboczego równy 0,83 znalazł się pośród wartości niższych, w przewidywanym dla niego przedziale. BIBLIOGRAFIA [1] Jaworski K. M., Metodologia projektowania realizacji budowy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 [2] Kodeks pracy, Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Dziennik Ustaw, Rok 1998, Nr 21, poz. 94, Tekst ujednolicony obowiązuje od r. [3] Rowiński L., Technologia zmechanizowanych robót budowlanych, PWN, Warszawa 1976 [4] Rowiński L., Mikoś J., Ekonomika budownictwa, PWN, Warszawa