Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu

Transkrypt

1 Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim Raport końcowy Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 0 / 89

2 1

3 Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu w ramach projektu Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim Raport końcowy Toruń, grudzień

4 Zespół badawczy: Piotr Barański Robert Chlastawa Błażej Czajkowski Piotr Gadzinowski Bartłomiej Kazubski Magdalena Kosewska-Kwaśny Łukasz Kościjańczuk Artur Kotliński Wojciech Kwiatkowski Przemysław Loranc Katarzyna Pilarczyk-Mańko Grzegorz Rebkowiec Żaneta Rosiak Jarosław Sawicki Paweł Timler Arleta Wojno Anna Zaleska Wykonawca: Konsorcjum firm: Accreo Business Consulting Sp. z o.o. Ul. Grzybowska 5a, Warszawa oraz Instytut Badawczy IPC Agnieszka Kotlińska ul. Aleksandra Ostrowskiego 30, Wrocław Redakcja: Piotr Barański Areta Wojno Koordynator projektu TARR SA: Iwona Pietruszewska-Cetkowska 3

5 Spis treści 1 Streszczenie raportu Wprowadzenie Opis przedmiotu badania Cele i założenia badania Kontekst społeczno-gospodarczy badania Populacja województwa kujawsko-pomorskiego Podmioty gospodarcze w województwie kujawsko-pomorskim Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim Działalność innowacyjna oraz B+R Opis zastosowanej metodologii Opis technik badawczych i narzędzi Analiza danych zastanych (desk research) Wywiady telefoniczne CATI (computer assisted telephone interview) Indywidualne wywiady pogłębione IDI (individual in-depth interview) Zogniskowane wywiady grupowe FGI (focus group interview) Panel ekspertów Studium przypadków (case study) Opis wyników badania Bariery w nawiązywaniu współpracy przez przedsiębiorstwa w zakresie działalności innowacyjnej Bariery w nawiązywaniu współpracy między przedsiębiorcami Czynniki sprzyjające nawiązywaniu współpracy przedsiębiorstw z innymi przedsiębiorstwami Czynniki wpływające na korzystanie bądź rezygnację z oferty regionalnych IOB Dopasowanie instrumentów i działań prowadzonych przez IOB do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców Mechanizmy, jakie należy wprowadzić, aby zwiększyć podejmowanie i rozwijanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i IOB Warunki, jakie powinny stworzyć regionalne IOB przedsiębiorcom w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorcami Określenie wewnętrznych czynników wpływających na podejmowanie działalności innowacyjnej Cechy kadry kierowniczej przedsiębiorstw wpływające na podejmowanie współpracy w zakresie działalności innowacyjnej Identyfikacja związku pomiędzy cechami kadry kierowniczej a stopniem innowacyjności przedsiębiorstwa Studia przypadków przedsiębiorstw, które podjęły działania innowacyjne, oraz tych, które takich działań nie podjęły Praktyka działania IOB w województwie kujawsko-pomorskim Rzeczywista skala korzystania przedsiębiorstw z proinnowacyjnych usług oferowanych przez IOB w stosunku do możliwości ich wykonywania Realizacja przez IOB usług wspierających przedsiębiorców w nawiązywaniu proinnowacyjnych kontaktów Sposób zachęcania przedsiębiorców przez IOB do korzystania z oferowanych usług Stopień współpracy IOB z innymi IOB w zakresie usług proinnowacyjnych Działania podejmowane przez IOB w celu pozyskania nowych klientów Bariery, jakie napotykają IOB w pozyskiwaniu nowych klientów Podsumowanie sytuacji w zakresie współpracy przedsiębiorców i IOB w województwie kujawsko-pomorskim Rekomendacje dla IOB z województwa kujawsko-pomorskiego Rekomendacje dotyczące zwiększenia poziomu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami

6 4.5.2 Rekomendacje dotyczące zwiększenia poziomu współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu Wypracowanie mechanizmów stymulujących współpracę Sposób, w jaki europejskie IOB wpływają na pobudzanie innowacyjności przedsiębiorstw Narzędzia wspierające wzajemne kontakty przedsiębiorstw w celu prowadzenia wspólnej działalności innowacyjnej stosowane przez europejskie IOB Narzędzia docierania do nowych klientów usług proinnowacyjnych stosowane przez europejskie IOB Działania, jakie należy podjąć, aby dopasować ofertę regionalnych IOB do standardów europejskich rekomendacje Załącznik 1 europejskie instytucje otoczenia biznesu Załącznik 2 spis źródeł informacji Spis tabel i wykresów

7 1 Streszczenie raportu W wyniku zdiagnozowanego przez Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego SA (TARR) niskiego poziomu współpracy w zakresie działań innowacyjnych pomiędzy przedsiębiorstwami, przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu (IOB) skutkującego niskim poziomem innowacyjności w regionie zostało przeprowadzone badanie przedsiębiorstw i IOB w celu określenia poziomu, barier oraz czynników sprzyjających nawiązywaniu współpracy tych podmiotów. Celem badania było określenie potrzeb przedsiębiorców i IOB w zakresie wzmacniania wzajemnych kontaktów przedsiębiorstw prowadzących do działalności innowacyjnej. W ramach projektu badaniu zostali poddani przedsiębiorcy oraz IOB z województwa kujawsko-pomorskiego. W celu uzyskania pełnego obrazu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami oraz przedsiębiorstwami a IOB użyto badań ilościowych (wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo CATI) i badań jakościowych (indywidualne wywiady pogłębione IDI, zogniskowane wywiady grupowe FGI). Respondenci wywiadów zostali poproszeni o zidentyfikowanie barier oraz czynników sprzyjających nawiązywaniu kontaktów skutkujących wzrostem innowacyjności w regionie. Zarówno przedstawiciele przedsiębiorstw, jak i IOB zidentyfikowali te same elementy. Najczęściej wskazywanymi barierami w kreowaniu współpracy, zarówno pomiędzy przedsiębiorcami, jak i przedsiębiorców z IOB, był brak takiej potrzeby ze strony przedstawicieli firm. Przedsiębiorcy nie prowadzą także wspólnych działań z innymi przedsiębiorstwami oraz IOB ze względu na brak poczucia osiągnięcia szybkich i wymiernych korzyści. Przedstawiciele biznesu bardzo często nie ufają współkooperantom i nie nawiązują kontaktów ze względu na obawę przed utratą technologii, klientów oraz pozycji rynkowej. Poza barierami natury mentalnej przedsiębiorców dosięgają również wewnętrzne problemy, niepozwalające lub ograniczające możliwość kooperacji. Są to przede wszystkim trudności finansowe ograniczające zdolność do podejmowania i inwestowania w innowacyjne przedsięwzięcia. Zdaniem respondentów w regionie brakuje animatorów współpracy, których zadaniem byłaby pomoc w budowaniu relacji pomiędzy przedsiębiorcami Nawiązywaniu kontaktu i współdziałaniu przeszkadzają też zbyt sformalizowane struktury wewnątrz przedsiębiorstw oraz nadmierna biurokracja IOB. Respondenci wskazywali także na niewystarczający poziom działań informacyjno-promocyjnych prowadzonych przez IOB w zakresie ich działalności, jak również prezentacji tzw. dobrych praktyk, dotyczących zarówno współpracy z IOB, jak i z innymi przedsiębiorstwami. Według badanych czynnikami zniechęcającymi do podjęcia współpracy z instytucjami są również brak profesjonalizmu osób tam pracujących, duże rozproszenie IOB oraz brak kompleksowej oferty. Przy dość długiej liście barier w nawiązywaniu kontaktów respondenci wskazali również elementy, jakie warunkują współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami oraz przedsiębiorstwami a IOB. Czynnikiem determinującym podejmowanie wspólnych działań przez przedsiębiorców jest możliwość ekspansji na nowe rynki oraz poprawa jakości produktów i usług. Badani wskazali, że środowiskiem sprzyjającym wzajemnemu poznaniu, a później prowadzeniu wspólnych przedsięwzięć są wszelkiego rodzaju spotkania prywatne i biznesowe oraz konferencje, seminaria, targi. Przedstawiciele biznesu wskazali funkcjonowanie bazy o innowacyjnych firmach z regionu jako warunek ułatwiający nawiązywanie kontaktów. Dodatkowo, zdaniem badanych, rola IOB w animowaniu współpracy między przedsiębiorcami jest niezwykle istotna, jednak na chwilę obecną jest ona niewystarczająca i powinna ulec poprawie. W niniejszym raporcie poza diagnozą sytuacji w województwie kujawsko-pomorskim w zakresie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami oraz przedsiębiorstwami a IOB zostały przedstawione mechanizmy, jakie funkcjonują w europejskich IOB w zakresie wspierania powiązań kooperacyjnych obu grup. Zaprezentowane wyniki badania oraz zidentyfikowane narzędzia, jakimi posługują się europejskie IOB w kreowaniu współpracy ze strefą biznesu, zaowocowały propozycją działań, jakie powinny podjąć IOB w województwie kujawskopomorskim w celu poprawy i zintensyfikowania kontaktów z i pomiędzy przedsiębiorstwami w zakresie działań innowacyjnych. W kwestii równości szans, badani nie pokazują żadnych różnic między kobietami, a mężczyznami w zakresie wdrażania innowacji. Udział kobiet w przedsiębiorstwach o charakterze innowacyjnym nie jest zbyt wysoki. Najważniejsze stanowiska o charakterze decyzyjnym zajmują głównie mężczyźni. Kobiety, mimo promowanej polityki równościowej, w większości przypadków nie podejmują strategicznych decyzji w firmach w województwie kujawsko-pomorskim, w tym także w obszarze związanym z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań.. 6

8 2 Wprowadzenie 2.1 Opis przedmiotu badania Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA (TARR) realizuje projekt innowacyjny pn. Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim w ramach Poddziałania Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Celem projektu jest zwiększenie udziału instytucji otoczenia biznesu (IOB) w kształtowaniu warunków przyjaznych rozwijaniu proinnowacyjnej współpracy. Produktem finalnym projektu będzie model działania IOB sprzyjający budowaniu współpracy między firmami w celu zwiększenia innowacyjności w województwie kujawsko-pomorskim. Podjęcie się tego projektu to efekt obserwacji, z której wynika, iż obecnie innowacje rzadko powstają w izolacji. Firmy nawiązują różnego rodzaju współpracę z wieloma partnerami zewnętrznymi, by stworzyć bądź udoskonalać swoje produkty i usługi. Niski poziom współpracy między firmami, a także między firmami a IOB skutkuje niskim poziomem innowacyjności firm. W celu opracowania i wdrożenia modelu konieczna jest kompleksowa analiza praktyki nawiązywania współpracy między firmami oraz firmami i IOB w aspekcie działalności innowacyjnej. Zasadniczym odbiorcą niniejszego badania jest Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA. Wyniki badania pozwolą ocenić zapotrzebowanie firm i IOB na projektowany model współpracy zostaną wykorzystane przy opracowywaniu modelu w ramach projektu, a także pomogą w ustaleniu właściwych adresatów usług wypracowanych w ramach tego modelu. Staną się one też cennym źródłem informacji dla: pozostałych IOB w regionie, przedsiębiorców, jednostek samorządu terytorialnego, jednostek naukowych B+R, organizacji pozarządowych, środowiska akademicko-naukowego. Jak również pozwolą wyżej wymienionym podmiotom zidentyfikować sposoby nawiązywania współpracy międzyinstytucjonalnej oraz zwiększyć jej intensywność. Wpłynie to także na zwiększenie świadomości w zakresie korzyści płynących ze współpracy, co z kolei przyczyni się do wzrostu innowacyjności oraz rozwoju przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim. 2.2 Cele i założenia badania Głównym celem badania jest identyfikacja potrzeb przedsiębiorców i IOB w zakresie wzmacniania kontaktów między przedsiębiorstwami prowadzących do działalności innowacyjnej. Szczegółowe cele badania to: Identyfikacja barier w nawiązywaniu współpracy przez firmy z innymi firmami i IOB w obszarze działalności innowacyjnej oraz określenie czynników stymulujących nawiązywanie współpracy przez firmy w zakresie działalności innowacyjnej. Określenie wewnętrznych czynników wpływających na podejmowanie działalności innowacyjnej. Uzyskanie wiedzy na temat praktyki działania w zakresie pobudzania innowacyjności przez IOB i identyfikacja barier w nawiązywaniu współpracy IOB z nowymi klientami. Wypracowanie mechanizmów stymulujących współpracę przedsiębiorców z innymi przedsiębiorcami. W celu realizacji celów badania zadano pytania badawcze dotyczące poniższych zagadnień. Bariery w nawiązywaniu współpracy przez przedsiębiorstwa w zakresie działalności innowacyjnej Jakie bariery przeszkadzają przedsiębiorstwom w nawiązywaniu współpracy z innymi przedsiębiorstwami? Jakie czynniki sprzyjają nawiązywaniu współpracy z innymi przedsiębiorstwami? Jakie czynniki wpływają na korzystanie bądź rezygnację z oferty regionalnych IOB? Czy działania i instrumenty proponowane przez IOB są dopasowane do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców? Jakie mechanizmy należy wypracować by zwiększyć podejmowanie i rozwijanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a IOB? Jakie warunki powinny stworzyć regionalne IOB przedsiębiorstwom w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorstwami? Określenie wewnętrznych czynników wpływających na podejmowanie działalności innowacyjnej Jakie cechy kadry kierowniczej przedsiębiorstw wpływają na podejmowanie współpracy w zakresie działalności innowacyjnej? 7

9 Czy istnieje związek pomiędzy cechami kadry kierowniczej a stopniem innowacyjności przedsiębiorstwa? Praktyka działania IOB Jaka jest rzeczywista skala korzystania przedsiębiorców z proinnowacyjnych usług oferowanych przez IOB w stosunku do możliwości ich wykonywania? Czy IOB realizują usługi wspierające przedsiębiorców w nawiązywaniu proinnowacyjnych kontaktów? W jaki sposób IOB zachęcają przedsiębiorców do korzystania ze swoich usług? Jaki jest stopień współpracy IOB z innymi IOB w zakresie usług proinnowacyjnych? Jakie działania podejmują IOB w celu pozyskiwania nowych klientów? Na jakie bariery napotykają IOB w pozyskiwaniu nowych klientów? Wypracowanie mechanizmów stymulujących współpracę W jaki sposób europejskie IOB wpływają na pobudzanie innowacyjności przedsiębiorstw? Jakie narzędzia wspierające wzajemne kontakty przedsiębiorstw w celu prowadzenia wspólnej działalności innowacyjnej stosują europejskie IOB? Jakie narzędzia docierania do nowych klientów usług proinnowacyjnych stosują europejskie IOB? Jakie działania należy podjąć, aby dopasować ofertę regionalnych IOB do standardów europejskich? Odpowiedzi na postawione wyżej pytania opracowano na podstawie wyników analiz danych zastanych oraz informacji pozyskanych w trakcie prowadzenia badania. Szczegółowe wyniki przeprowadzonych badań znajdują się w raporcie z badania przedsiębiorstwo oraz raporcie z badania IOB. 2.3 Kontekst społeczno-gospodarczy badania Województwo kujawsko-pomorskie podzielone jest na trzy podregiony: bydgosko-toruński, grudziądzki oraz włocławski. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym w 2012 roku, przez IBnGR (Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową) podregion bydgosko-toruński pod względem atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności przemysłowej zajął 8 miejsce wśród 54 badanych podregionów Polski, natomiast pod względem atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności usługowej 5 miejsce oraz dla działalności zaawansowanej technologicznie 7 miejsce. Pozostałe podregiony uzyskały w wyniku oceny niższe miejsca w rankingu niż podregion bydgosko-toruński. Tabela 1. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów województwa kujawsko-pomorskiego Podregion Działalność przemysłowa Działalność usługowa Działalność zaawansowana technologicznie bydgosko-toruński Bardzo wysoko (5) Bardzo wysoko (5) Bardzo wysoko (5) grudziądzki Nisko (2) Wysoko (4) Nisko (1) włocławski Wysoko (4) Przeciętnie (3) Nisko (1) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2012, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk Zidentyfikowanymi mocnymi stronami podregionu bydgosko-toruńskiego są: duże zasoby wykwalifikowanej pracowników oraz bezrobotnych, duża podaż absolwentów i studentów; korzystna struktura gospodarki; wysoka aktywność gospodarcza; ponadprzeciętna siła nabywcza przedsiębiorstw i gospodarstw domowych; bliskość dużego portu morskiego oraz ponadprzeciętnie rozwinięty sektor transportu i logistyki; funkcjonowanie portu lotniczego oferującego połączenia międzynarodowe, dobra dostępność transportowa; ponadprzeciętnie rozwinięta infrastruktura kultury, ponadprzeciętne nakłady na lokalną infrastrukturę publiczną; Słabe strony tego obszaru to: niewielka powierzchnia wolnych obszarów inwestycyjnych w specjalnych strefach ekonomicznych; wysoki poziom przestępczości oraz niski poziom wykrywalności przestępstw Populacja województwa kujawsko-pomorskiego Liczba ludności w województwie kujawsko-pomorskim w 2011 roku wyniosła , z czego ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 19,0%, w wieku produkcyjnym 64,4%, natomiast w wieku poprodukcyjnym 16,4%. Liczba 8

10 mężczyzn w wieku przedprodukcyjnym oraz w wieku produkcyjnym 1 jest większa niż liczba kobiet, jednak te różnice nie są zbyt istotne. Natomiast kobiety w wieku poprodukcyjnym stanowią ok. 70% wszystkich osób w tym wieku. Wykres 1. Liczba ludności w województwie kujawsko-pomorskim z podziałem na wiek w latach Mężczyźni w wieku przedprodukcyjnym Mężczyźni w wieku produkcyjnym Mężczyźni w wieku poprodukcyjnym Kobiety w wieku przedprodukcyjnym Kobiety w wieku produkcyjnym Kobiety w wieku poprodukcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wskaźnik obciążenia demograficznego w 2011 roku w województwie kujawsko-pomorskim wynosił 55,3 osoby w wielu nieprodukcyjnym przypadające na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wartość ta jest zbliżona do wartości wskaźnika dla Polski, który wyniósł 55,8, najniższa wartość charakteryzuje województwo opolskie (52,8), natomiast najwyższa województwo lubelskie (58,3) Podmioty gospodarcze w województwie kujawsko-pomorskim W 2011 roku w województwie kujawsko-pomorskim liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych wynosiła , z czego podmioty zarejestrowane na terenie miast: Bydgoszcz, Toruń, Włocławek stanowiły 42,7%, co świadczy o dużym skupieniu przedsiębiorstw wokół największych miast w regionie. Przedsiębiorstwa z sektora usługowego stanowiły 76% wszystkich, natomiast firmy z sektora przemysłowego 21%. Wśród wszystkich przedsiębiorstw, największy odsetek firm stanowią mikro przedsiębiorstwa zatrudniające od 0 do 9 osób (w 2011 roku 94,7%), natomiast najmniejszy odsetek stanowią przedsiębiorstwa duże zatrudniające powyżej 250 pracowników (0,1%). Wykres 2. Liczba podmiotów zarejestrowanych w województwie kujawsko-pomorskim wpisanych do rejestru REGON w podziale na wielkość przedsiębiorstwa w latach pow. 250 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Biorąc pod uwagę liczbę podmiotów zarejestrowanych na 10 tys. mieszkańców potwierdza się teza, że większość przedsiębiorstw zlokalizowanych jest wokół największego podregionu z dwoma silnie dominującymi ośrodkami, 1 Wiek produkcyjny wiek zdolności do pracy, obejmuje mężczyzn w wieku lata i kobiety w wieku lat. 9

11 tj. z Bydgoszczą i Toruniem. Przy średniej wysokości wskaźnika dla całego województwa wynoszącej 880 podmiotów na 10 tys. mieszkańców, w podregionie bydgosko-toruńskim przypada podmiotów na 10 tys. mieszkańców. Wykres 3. Liczba podmiotów zarejestrowanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim Sytuacja na rynku pracy w regionie w kontekście zjawiska bezrobocia kształtuje się na niezadowalającym poziomie. Stopa bezrobocia w województwie kujawsko-pomorskim wynosi ok. 17% i jest ona jedną z wyższych w kraju, przy średniej dla Polski wynoszącej 12,5%. W większości regionów województwa stopa bezrobocia oscyluje wokół 20%. Podregionem, w którym sytuacja jest najgorsza pod względem liczby osób bezrobotnych jest podregion włocławski z 22% bezrobociem (w powiecie lipnowskim sięga ono 28%). Podregion bydgosko-toruński jest natomiast tym, w którym osób bez pracy jest najmniej, tj. ok. 8%. Wykres 4. Stopa bezrobocia w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wysoką stopę bezrobocia potwierdza niski na tle całego kraju wskaźnik zatrudnienia ludności w wieku produkcyjnym, który wynosi ok. 63%, co plasuje region na 12 miejscu spośród wszystkich województw. Średni wskaźnik zatrudnienia dla Polski wynosi 65,3%, natomiast województwo posiadające najwyższy wskaźnik to mazowieckie (70,6%). Dla wszystkich regionów kraju wskaźnik zatrudnienia jest wyższy dla mężczyzn, niż dla kobiet. 10

12 Wykres 5. Wskaźnik zatrudnienia w wieku produkcyjnym w województwie kujawsko-pomorskim w latach ,0% 69,0% 68,9% 67,9% 65,0% 62,6% 62,5% 63,2% 60,0% 55,0% 55,8% 56,7% 57,0% 50,0% Ogółem w wieku produkcyjnym Kobiety w wieku produkcyjnym Mężczyźni w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wysoka stopa bezrobocia oraz niski wskaźnik zatrudnienia w województwie w porównaniu do pozostałych regionów kraju wskazują na niekorzystną sytuację osób w wieku produkcyjnym na rynku pracy. Dodatkowo przeciętne miesięczne wynagrodzenie w porównaniu do średniej krajowej kształtuje się na poziomie 84%, co plasuje kujawsko-pomorskie na 13 miejscu w kraju. Warto zwrócić uwagę, że przykładowo w województwie mazowieckim wskaźnik przeciętnego wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej wynosi 124%. Podobnie jak w przypadku wcześniej omawianych wskaźników relacja wynagrodzenia w podregionie bydgosko-toruńskim jest wyższa, niż w całym województwie, najsłabiej wypada ponownie podregion grudziądzki. Wykres 6. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie kujawsko-pomorskim w relacji do średniej krajowej w latach ,0% 90,0% 91,0% 90,3% 90,5% 85,0% 80,0% 75,0% 84,8% 84,7% 84,5% 79,5% 79,8% 79,0% 77,7% 78,6% 78,1% Województwo kujawsko-pomorskie Podregion grudziądzki Podregion bydgosko-toruński Podregion włocławski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Działalność innowacyjna oraz B+R Działalność B+R w województwie kujawsko-pomorskim prowadzona była w 2010 roku przez 76 jednostek, z czego 64 były to jednostki z sektora przedsiębiorstw. Nakłady na działalność B+R w 2010 roku wyniosły 98,7 PLN na jednego mieszkańca, przy średniej krajowej wynoszącej 272,8 PLN. Najwyższe nakłady są ponoszone na terenie województwa mazowieckiego i wynoszą niemal 10 razy więcej niż w kujawsko-pomorskim, tj. 812,0 PLN w 2010 roku. Taka duża różnica pomiędzy wysokością nakładów w kujawskopomorskim oraz wiodących województwach, a także 12 miejsce pod względem wielkości nakładów w kraju, świadczą o niskiej aktywności B+R przedsiębiorstw w województwie. 11

13 [PLN] Wykres 7. Przeciętne wydatki na działalność B+R na 1 mieszkańca w latach ,0 272,8 250,0 237,7 202,2 200,0 167,6 150,0 100,0 50,0 62,6 98,7 0, Polska Województwo kujawsko-pomorskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Odsetek przedsiębiorstw ponoszących nakłady na działalność B+R w 2010 roku wyniósł 19% przy średniej dla Polski wynoszącej 24%. Województwo kujawsko-pomorskie pod względem liczby przedsiębiorstw ponoszących nakłady na działalność B+R plasowało się w 2010 roku na 10 miejscu. Najwyższy odsetek przedsiębiorstw ponoszących nakłady na B+R jest w województwach podkarpackim oraz pomorskim i wynosi odpowiednio 48% oraz 46,9%. Wykres 8. Udział podmiotów gospodarczych ponoszących nakłady na działalność B+R w ogólnej liczbie podmiotów w latach % 32% 30% 25% 20% 15% 27% 27% 14% 24% 19% 10% Polska Województwo kujawsko-pomorskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Poziom zatrudnienia w zakresie działalności B+R w ludności aktywnej zawodowo w regionie wynosi 0,47%, przy średniej krajowej wynoszącej ponad 0,7%. Województwa, w których ten wskaźnik jest najwyższy to mazowieckie (1,45%) oraz małopolskie (1,01%). Niski poziom zatrudnienia w regionie w zakresie działalności B+R jest konsekwencją niskiej liczby podmiotów prowadzących tego typu działalność w porównaniu do wiodących województw w kraju. 12

14 Wykres 9. Udział zatrudnionych w zakresie działalności B + R w ludności aktywnej zawodowo w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W roku w województwie kujawsko-pomorskim przedsiębiorstwa z sektora usług poniosły na działalność innowacyjną wydatki w wysokości tys. PLN. Stanowi to 0,5% wszystkich wydatków w Polsce (10 miejsce wśród wszystkich województw w kraju). Największy odsetek wydatków ponoszony jest przez przedsiębiorstwa usługowe z województwa mazowieckiego (77% wszystkich wydatków), kolejne przez przedsiębiorstwa z województwa śląskiego (5% wszystkich wydatków krajowych). W przypadku przedsiębiorstw przemysłowych nie istnieje taka duża dysproporcja pomiędzy poszczególnymi województwami, jak dla przedsiębiorstw usługowych. Przedsiębiorstwa z województwa kujawskopomorskiego w 2010 roku poniosły 4% wszystkich nakładów na innowacje w kraju, tj tys. PLN. Największy odsetek nakładów został poniesiony w województwie mazowieckim, tj. 26%. Natomiast w 2011 roku przedsiębiorstwa z regionu w innowacje zainwestowały 2,8%, przy czym największe nakłady poniesiono województwie śląskim (19,3%). Największy odsetek nakładów na innowacje, bez względu na branże, przeznaczany jest na inwestycje w środki trwałe, natomiast najmniejszy na szkolenia personelu oraz marketing związany z wprowadzaniem nowych czy istotnie ulepszonych produktów. Przedsiębiorstwa z województwa kujawsko-pomorskiego ponoszą wyższe nakłady na innowacje związane z inwestycją w środki trwałe w relacji do pozostałych działań innowacyjnych, niż średnie przedsiębiorstwo w kraju. Widać również istotną różnicę pomiędzy średnimi nakładami na działalność B+R ponoszonymi przez przeciętne przedsiębiorstwo z Polski oraz przedsiębiorstwo z kujawsko-pomorskiego. W przypadku przedsiębiorstw usługowych jest to czterokrotna różnica, natomiast w przypadku przedsiębiorstw przemysłowych trzykrotna. 13

15 Wykres 10. Wydatki w podziale na rodzaje działalności innowacyjnej w 2010 roku 100,0% 90,0% 80,0% 4,5% 3,2% 1,9% 0,5% 0,8% 0,7% 0,4% 0,3% 70,0% 60,0% 50,0% 54,9% 79,9% 75,3% 90,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 16,3% 7,6% 12,5% Polska 9,4% 0,2% 3,1% Województwo kujawsko-pomorskie Przedsiębiorstwa z sektora usług 2,1% 3,9% 14,1% Polska 1,0% 5,5% 1,5% Województwo kujawsko-pomorskie Przedsiębiorstwa przemysłowe marketing związany z wprowadzeniem nowych lub istotnie ulepszonych produktów szkolenia personelu związane bezpośrednio z wprowadzaniem innowacji produktowych lub procesowych nakłady inwestycyjne na środki trwałe ogółem zakup oprogramowania zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych działalność badawczo rozwojowa (B+R) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 14

16 3 Opis zastosowanej metodologii 3.1 Opis technik badawczych i narzędzi Analiza danych zastanych (desk research) Analiza danych zastanych opiera się na zebraniu i analizie danych istniejących. W ramach analizy danych zastanych przedstawione zostały kluczowe zestawy zmiennych charakteryzujących działania IOB na rzecz wspierania innowacyjności przedsiębiorstw zarówno w Polsce, jak i zagranicą. Analiza desk research opiera się na: oficjalnych stronach internetowych IOB, broszurach informacyjnych oraz opracowaniach dotyczących przedmiotu i celu badania. Celem analizy jest zebranie najlepszych praktyk w zakresie wspierania innowacyjności przedsiębiorstw przez IOB Wywiady telefoniczne CATI (computer assisted telephone interview) Podczas wywiadu telefonicznego(cati) ankieter przeprowadza rozmowę z respondentem, nie spotykając się z nim osobiście, tylko pośrednio (kontakt telefoniczny). Wywiady telefoniczne są wspomagane komputerowo. Ankieterzy rozmawiając przez telefon, zadają wyświetlone na ekranie pytania kwestionariusza wywiadu i zapisują na klawiaturze (i/lub nagrywają) odpowiedzi respondentów, które automatycznie trafiają do pamięci komputera. w ten sposób na bieżąco kontroluje się postępy badania oraz sprawdza pracę teleankieterów. Wyniki są dostępne niemal natychmiast po zakończeniu badania. Taka procedura likwiduje proces przepisywania i kodowania, zmniejsza liczbę błędów ankieterskich, oszczędza czas i dostarcza wszystkich niezbędnych danych statystycznych. Wywiady telefoniczne gwarantują wysoką jakość badania oraz szybkie zakończenie pracy terenowej. Powinny być one jednak krótkie, a pytania niezbyt osobiste. Badanie metodą CATI jest najskuteczniejsze, gdy zachodzi konieczność zebrania odpowiednio dużej liczby wywiadów w określonym przez zamawiającego czasie oraz konieczność zminimalizowania kosztów badania. Dodatkowe zalety badań telefonicznych to: wysoki procent realizacji próby zapewniający reprezentatywność; ciągła kontrola nad przebiegiem i jakością zbierania danych; możliwość wkomponowania elementów badań jakościowych, czyli pytań otwartych i półotwartych, co pozwoli na uzyskanie dodatkowych informacji. W przedmiotowym badaniu wykorzystanie metody wywiadu telefonicznego jest zasadne ze względu na możliwość objęcia badaniem dużej grupy różnych typów respondentów. Celem tego badania było określenie barier oraz czynników stymulujących współpracę w zakresie działalności innowacyjnej z innymi podmiotami, w tym IOB w regionie kujawsko-pomorskim. W wywiadach udział wzięło łącznie respondentów osób decyzyjnych w przedsiębiorstwach funkcjonujących w tym regionie. Losowy dobór jednostek badanych w warstwach wyznaczonych z uwzględnieniem kryterium geograficznego zapewnił reprezentatywność badania dla całej populacji, z błędem nieprzekraczającym 3% przy zachowaniu 95-procentowego przedziału ufności. Badanie zrealizowano z wykorzystaniem standaryzowanego narzędzia kwestionariusza wywiadu. Zawierał on 26 pytań merytorycznych; 24 z nich to pytania zamknięte i półotwarte, z predefiniowaną kafeterią odpowiedzi, zaś 2 to pytania w pełni otwarte, pozwalające badanemu na swobodną poszerzoną wypowiedź. By umożliwić analizę wyników w dekompozycji na cechy istotnie charakteryzujące badane przedsiębiorstwa, kwestionariusz wywiadu uzupełniony został o 7 pytań metryczkowych. Tabela 2. Struktura próby Rodzaj przedsiębiorstw Sekcja PKD B 12 Wielkość przedsiębiorstwa Sektor własności Mikro Małe Średnie Duże Publiczny Prywatny Przedsiębiorstwa przemysłowe C D E 12 Przedsiębiorstwa z sektora usług G H

17 J K M Źródło: Opracowanie własne Indywidualne wywiady pogłębione IDI (individual in-depth interview) Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI) to jedna z bardziej popularnych metod badań jakościowych, polegająca na szczegółowej, wnikliwej rozmowie z informatorem/respondentem, której celem jest dotarcie do precyzyjnych informacji, poszerzenie wiedzy związanej z tematem badania. W trakcie wywiadu indywidualnego podejmowane są pytania badawcze o charakterze eksploracyjnym, próby wyjaśniania/zrozumienia zjawisk, motywacji, postaw, zachowań. Wywiady pogłębione prowadzone są przez wyspecjalizowanych badaczy o predyspozycjach psychologicznych, którzy umiejętnie wprowadzają kolejne tematy rozmowy, odpowiednio ukierunkowują wypowiedź respondenta, pomagają w ujawnianiu przekonań, opinii, postaw. Przebieg indywidualnego wywiadu pogłębionego jest zazwyczaj rejestrowany za pomocą dyktafonu lub kamery, a podstawą interpretacji wyników staje się pogłębiona analiza informacji uzyskanych w całej serii niezależnych wywiadów. Wywiady indywidualne prowadzone są zwykle w przypadkach trudnej dostępności określonego rodzaju respondentów bądź w sytuacjach, gdy podejmowane zagadnienia mają charakter drażliwy, kontrowersyjny, intymny. Techniką wywiadu indywidualnego zbadano dwie grupy: przedstawicieli kadry zarządzającej przedsiębiorstw oraz przedstawicieli IOB. W gronie 30 reprezentantów przedsiębiorstw znalazły się osoby pełniące różne funkcje, najczęściej byli to właściciele firm, dyrektorzy (m.in. dyrektor zarządzający, dyrektor działu rozwoju, dyrektor ds. produkcji), prezesi i wiceprezesi bądź członkowie zarządu, ale także kierownicy, menedżerowie i koordynatorzy projektów. Niektórzy z respondentów pełnili w swoich przedsiębiorstwach więcej niż jedną funkcję. Objęcie w ramach badania wywiadem indywidualnym osób dysponujących wiedzą niezbędną do sprawowania określonych funkcji pozwoliło na uzyskanie pogłębionych informacji dotyczących badanej problematyki. W ramach badania wzięło udział 15 firm z Torunia, 11 firm z Bydgoszczy oraz cztery z innych miejscowości (2 z Włocławka i po jednej z Zielonki i Łysomic). 15 firm reprezentowało przetwórstwo przemysłowe, 5 branżę informatyczną, 3 doradztwo, pozostałe m.in. usługi, transport oraz edukację. Wśród 30 przedstawicieli IOB znajdowało się 15 kobiet i 15 mężczyzn. Reprezentowali instytucje z takich miast województwa kujawsko-pomorskiego, jak: Bydgoszcz (13 wywiadów), Toruń (5 wywiadów), Włocławek (3 wywiady), Grudziądz (2 wywiady), Solec Kujawski (2 wywiady), Świecie (2 wywiady), Inowrocław (1 wywiad), Tuchola (1 wywiad), Płużnica (1 wywiad). Uczestnicy badania to pracownicy licznych, różnorodnych IOB z terenu województwa kujawsko-pomorskiego, którymi są: 1. Loża Bydgoska Business Centre Club EGB INVESTMENTS SA, 2. Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości przy Polskim Towarzystwie Ekonomicznym Inowrocław, 3. Włocławski Inkubator Innowacji i Przedsiębiorczości, 4. Izba Gospodarcza w Grudziądzu, 5. Regionalne Centrum Innowacyjności przy UTP w Bydgoszczy, 6. Park Przemysłowo-Technologiczny Włocławek, 7. Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców w Bydgoszczy, 8. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości UMK w Toruniu, 9. Kujawsko-Pomorska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy, 10. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości WSG w Bydgoszczy, 11. Grudziądzki Park Przemysłowy, 16

18 12. Vistula Park Świecie, 13. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości UTP w Bydgoszczy, 14. Bydgoski Park Przemysłowy, 15. Związek Narzędziowców Regionu Bydgoszcz, 16. Centrum Rozwoju Progres w Tucholi, 17. Kujawsko-Pomorska Organizacja Pracodawców Lewiatan w Toruniu, 18. Izba Przemysłowo-Handlowa w Toruniu, 19. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości WSHE we Włocławku, 20. Towarzystwo Rozwoju Gminy Płużnica, 21. Inkubator Przedsiębiorczości w Solcu Kujawskim, 22. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości WSB w Toruniu, 23. Park Przemysłowy w Solcu Kujawskim, 24. Izba Przemysłowo-Handlowa w Bydgoszczy, 25. Stowarzyszenie Bydgoski Klaster Przemysłowy, 26. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Bydgoszczy, 27. Toruński Park Technologiczny, 28. Inkubator Przedsiębiorczości w Świeciu, 29. Kujawsko-Pomorskie Zrzeszenie Handlu i Usług w Bydgoszczy, 30. Pomorsko-Kujawska Izba Budownictwa w Bydgoszczy. Zgodnie z założeniem respondenci zajmowali stanowiska decyzyjne w swoich firmach i instytucjach. W wyniku takiego doboru uczestników badania możliwe było zebranie informacji od osób posiadających praktyczną wiedzę w zakresie analizowanych problemów. Badani pełnili następujące funkcje: prezes (9 osób), dyrektor (11 osób), wicedyrektor/zastępca dyrektora (3 osoby), kierownik (2 osoby), koordynator ds. projektów (1 osoba), koordynator ds. promocji i PR (1 osoba), podinspektor (1 osoba). Nieliczni respondenci wskazali na pełnienie kilku funkcji jednocześnie Zogniskowane wywiady grupowe FGI (focus group interview) Badania realizowane metodą wywiadu zogniskowanego mają przede wszystkim charakter eksploracyjny poszukiwane informacje to zazwyczaj odpowiedzi na pytania problemowe: jak? dlaczego? Nie jest to metoda mówiąca o natężeniu danej cechy, ale o powodach takiej a nie innej oceny. Wyników badań jakościowych nie generalizujemy na populację. Metoda interpretacji jest więc bardziej swobodna, subiektywna, daje odpowiedzi na pytania, które w przypadku badań ilościowych w ogóle nie są poruszane. FGI mają służyć zrozumieniu rzeczywistości, a nie jej pomiarowi. Badanie fokusowe przypomina swobodną rozmowę grupy znajomych bez sztywnego trzymania się pytań z ankiety, moderator jedynie przy pomocy scenariusza stopniowo pogłębia te obszary, które są najważniejsze z punktu widzenia celu badania. W ramach niniejszego badania wywiady grupowe zostały przeprowadzone z przedstawicielami IOB, przedstawicielami organizacji zrzeszających przedsiębiorców w województwie kujawsko-pomorskim oraz z przedstawicielami firm. Wśród przedstawicieli IOB biorących udział w wywiadzie znalazły się następujące osoby: przedstawiciel Włocławskiego Inkubatora Przedsiębiorczości i Innowacji, przedstawiciel Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości WSB z Torunia, przedstawiciel Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości WSG z Bydgoszczy, przedstawiciel Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości UTP z Bydgoszczy, przedstawiciel Ośrodka Wspierania Przedsiębiorczości przy Polskim Towarzystwie Ekonomicznym Inowrocław, przedstawiciel Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości WSHE z Włocławka oraz Stowarzyszenia Kujawskiej Inicjatywy Gospodarczej, dyrektor biura Izby Przemysłowo-Handlowej w Toruniu. Organizacje zrzeszające przedsiębiorców podczas badania reprezentowali: dyrektor biura Izby Przemysłowo-Handlowej w Toruniu, prezes Stowarzyszenia Bydgoski Klaster Przemysłowy, przedstawiciel Kujawsko-Pomorskiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy, kierownik projektu Voucher badawczy Kujawsko-Pomorskiego Związku Pracodawców i Przedsiębiorców, wiceprezes Kujawsko-Pomorskiego Związku Pracodawców i Przedsiębiorców, prezes Kujawsko-Pomorskiej Organizacji Pracodawców Lewiatan. 17

19 Wśród przedstawicieli przedsiębiorstw znalazły się następujące osoby: właścicielka firmy cateringowej i restauracji, właścicielka firmy konsultingowo-doradczej w zakresie analiz finansowych i zarządzania finansami, pracownik odpowiedzialny za utrzymanie ruchu i wdrażanie modernizacji i innowacji w firmie produkującej części metalowe, koordynator projektów w firmie zajmującej się montażem systemów wentylacyjnych, projektant-konstruktor w firmie zajmującej się automatyką Panel ekspertów Panel ekspertów jest swego rodzaju wywiadem zogniskowanym; ze względu na dynamikę, jaka występuje podczas wywiadu grupowego. Istotną różnicą pomiędzy panelem ekspertów a FGI jest sposób doboru respondentów. W przypadku panelu w charakterze respondentów zaprasza się osoby posiadające dużą wiedzę i doświadczenie z danej dziedziny oraz posiadające specjalistyczne kompetencje. Uczestnikami panelu ekspertów często są specjaliści z badanej dziedziny lub obszaru, naukowcy. Celem panelu jest podsumowanie informacji ustalonych na podstawie różnych źródeł oraz wypracowanie ogólnych wniosków wynikających ze zgromadzonych danych. W panelu ekspertów udział wzięli przedstawiciele IOB oraz szkół wyższych: dyrektor biura Izby Przemysłowo-Handlowej w Toruniu, prezes Stowarzyszenia Bydgoski Klaster Przemysłowy, reprezentant Kujawsko-Pomorskiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy, kierownik projektu Voucher badawczy Kujawsko-Pomorskiego Związku Pracodawców i Przedsiębiorców, wiceprezes Kujawsko-Pomorskiego Związku Pracodawców i Przedsiębiorców, prezes Kujawsko-Pomorskiej Organizacji Pracodawców Lewiatan, kierownik innowacyjnego laboratorium współpracy nauki i biznesu inlab z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, specjalista w zakresie zarządzania projektami strategicznymi oraz innowacyjnymi z Biura Doradztwa Inwestycyjnego i Projektów Unii Europejskiej eurofundusz Studium przypadków (case study) Studium przypadków to metoda badania, której głównym celem jest wszechstronny opis analizowanego przypadku z uwzględnieniem wartości poszczególnych zmiennych i interakcji między nimi występujących. Przedmiot badania ma charakter jednostkowy. Do badania przystępuje się bez zakładania hipotez, a celem studium przypadków jest zbadanie zjawiska w jego rzeczywistym kontekście. W niniejszym badaniu sporządzono studia przypadków, których celem było zaprezentowanie czynników determinujących podjęcie lub rezygnację z podejmowania działań innowacyjnych. Analizie poddane zostały 4 przedsiębiorstwa, w tym 2 przedsiębiorstwa, które podjęły działania innowacyjne, i 2 przedsiębiorstwa, które tych działań nie podjęły. Dodatkowym kryterium doboru celowego firm była wcześniejsza współpraca z IOB. Do stworzenia studiów przypadków wykorzystano kilka metod zbierania danych, tj. bezpośrednie wywiady pogłębione (IDI), telefoniczne wywiady pogłębione (ITI) oraz analizę materiałów zastanych (desk research). 18

20 4 Opis wyników badania 4.1 Bariery w nawiązywaniu współpracy przez przedsiębiorstwa w zakresie działalności innowacyjnej Bariery w nawiązywaniu współpracy między przedsiębiorcami Przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu Przedstawiciele IOB wskazywali wiele różnych przyczyn, dla których współpraca między przedsiębiorstwami nie jest efektywna i nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Najistotniejszą z punktu widzenia badanych barierą, leżącą u podstaw wszystkich zidentyfikowanych trudności we współpracy, wydaje się mentalność przedsiębiorców. Zdaniem badanych innowacyjność i kreatywność, jak również umiejętność myślenia zadaniowego i współpracy powinny być wpajane młodym ludziom od pierwszych lat nauki. Wszyscy badani zauważali te same bariery oraz wskazywali na niechęć w nawiązywaniu kontaktów biznesowych. Zdaniem IOB przedsiębiorcom bardzo często brakuje woli współpracy oraz poczucia wspólnego celu rozwoju, więc nie komunikują się ze sobą. Każdy działa na własną rękę lub ewentualnie w niewielkich grupach. Nie ma zwyczajnych rozmów dotyczących prowadzonej działalności, dzięki którym mogłyby pojawić się potencjalne obszary współpracy. Bardzo często przedsiębiorcom brakuje także okazji do kontaktów z innymi firmami chcącymi nawiązać współpracę. Zdaniem badanych w województwie kujawsko-pomorskim nie ma też animatorów współpracy, którzy kojarzyliby przedsiębiorców naprawdę chcących wprowadzać działania innowacyjne. Z tym utrudnieniem związana jest kolejna bariera we współpracy przedsiębiorstw, jaką jest brak zinstytucjonalizowanych form kierowania taką współpracą. Zdaniem respondenta klastry nie utrzymują się w regionie, gdyż urzędnicy chcą sterować tymi klastrami. W przypadkach gdy przedsiębiorcy chcą nawiązać współpracę, pojawia się kolejna bariera wynikająca z nadmiernej biurokracji i sformalizowania struktur w samych przedsiębiorstwach. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy jedyną osobą w firmie zdolną do podjęcia decyzji jest dyrektor/prezes będący ciągle pod presją czasu. W takiej sytuacji tak naprawdę nie ma osoby, która mogłaby podjąć decyzję o tak ważnych dla przedsiębiorstwa sprawach, jak np. działalność innowacyjna. Respondenci zauważyli także, że jeżeli dochodzi już do współpracy między przedsiębiorcami, to ma ona charakter incydentalny i obejmuje jedynie elementy dotyczące wspólnej promocji oraz działania przynoszące szybkie i wymierne korzyści. Pomiędzy przedsiębiorstwami zauważalny jest również dystans i brak pomysłu na współpracę korzystną dla organizacji o różnej wielkości. Tego typu bariery występują np. w przypadku klastrów, gdzie większe firmy płacą wyższe składki, zaś mniejsze w większym stopniu korzystają z tej współpracy. Dodatkowo zdaniem respondentów podmioty zrzeszone w organizacjach są zazwyczaj silnymi konkurentami. Konkurencja na rynku jest zbyt duża, a progi wejścia zbyt niskie, aby była mowa o prawdziwej współpracy pomiędzy tymi podmiotami. Przedsiębiorcy nie mają do siebie zaufania, jeżeli chodzi o powiązania kooperacyjne. Według badanych większe podmioty boją się współpracy i udzielania pomocy mniejszym, gdyż ich obawa przed potencjalną konkurencją jest silniejsza niż potencjalne korzyści wynikające z takiej współpracy. Uczestnicy badania wskazali również na bardzo istotny element utrudniający współpracę problemy finansowe przedsiębiorców. Ciężko im zdobyć dofinansowanie na rozwój działalności innowacyjnej, a z bieżących przychodów niemożliwe jest podejmowanie wspólnych działań na rzecz innowacji. Inne bariery w nawiązywaniu współpracy między przedsiębiorcami to ograniczenie działalności firm do rynku lokalnego, nadmierna biurokracja w administracji samorządowej i rządowej, brak promocji tzw. dobrych praktyk oraz trudna sytuacja gospodarcza. Przedstawiciele przedsiębiorstw Pytani o swoją współpracę z innymi firmami w regionie przedsiębiorcy przyznają, że najczęściej kooperacja jest wynikiem doraźnych celów biznesowych. W gronie badanych przedsiębiorstw jedno na cztery (24%) deklaruje doświadczenia 19

21 we współpracy z innymi firmami lub podmiotami niekomercyjnymi w zakresie działalności innowacyjnej. Odsetek wskazań twierdzących jest bardzo zbliżony w przedsiębiorstwach usługowych i przemysłowych. W ponad połowie (55%) kooperujących firm (13,2% wszystkich przedsiębiorstw) kontakty z innymi podmiotami w zakresie działalności innowacyjnej mają według deklaracji badanych charakter stałej współpracy. Jako wspólne działanie definiują przede wszystkim stałe korzystanie z usług podwykonawców. Przedsiębiorcy bardzo często przywiązani są do własnych kontrahentów, działają na podstawie sprawdzonych sposobów, a to nie sprzyja zmianom. W co trzecim (29%) przedsiębiorstwie nawiązującym współpracę (7% wszystkich przedsiębiorstw) działania kooperacyjne występują często. Jedna na dziesięć (10%) współpracujących firm (2,4% wszystkich badanych) napotkała bariery i trudności w trakcie nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorstwami bądź podmiotami niekomercyjnymi w zakresie działalności innowacyjnej. Najczęściej wskazywaną przez respondentów (średnio 42% wskazań) przyczyną braku współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami w zakresie działalności innowacyjnej jest niedostrzeganie potrzeby kooperacji i prawdopodobnie brak świadomości płynących z niej korzyści. Bariera ta była również jedną z częściej wskazywanych przez uczestników badania podczas wywiadów indywidualnych i grupowych. W drugiej kolejności (po 17% wskazań) jako bariery współpracy badani przedstawiają brak odpowiednich partnerów oraz brak funduszy na finansowanie współpracy. Przedsiębiorcy wskazali, iż posiadają specyficzne wymagania w zakresie potrzebnych materiałów czy produktów, którym nie są w stanie sprostać wszyscy potencjalni kooperanci. Mniej więcej 13% badanych wskazało na problemy wynikające z braku zaufania do potencjalnych partnerów, co potwierdzili również respondenci wywiadów indywidualnych. Zdaniem uczestników wywiadu grupowego istotnym elementem ograniczającym nawiązywanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami jest brak zaufania oraz obawa przed utratą technologii czy klientów. Innym wskazywanym ryzykiem współpracy jest lęk przed wchłonięciem mniejszej firmy przez większą, co zostało też zauważone przez około 10% badanych metodą ilościową. Zabezpieczeniem dla kooperujących firm mogłyby być regulacje prawne oraz zewnętrzny nadzór nad przestrzeganiem zasad współpracy. Jednocześnie aż 15% uczestników badania nie potrafiło zidentyfikować konkretnych barier nawiązywania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami. Warto zauważyć, iż dostrzegane trudności w podejmowaniu współpracy w zakresie działalności innowacyjnej są zbliżone w przedsiębiorstwach przemysłowych i usługowych. Istotna statystycznie różnica wyłoniła się tylko w odniesieniu do braku środków finansowych niezbędnych do podjęcia współpracy oraz problemów z jej organizacją i koordynacją obie te bariery znacznie częściej dotyczą przedsiębiorstw o charakterze przemysłowym. Wśród innych niż ujęte w kafeterii odpowiedzi dotyczących barier we współpracy pomiędzy przedsiębiorcami badani wymieniali brak potrzeby nawiązywania takich relacji samowystarczalność, niedostatek czasu na poszukiwanie odpowiednich partnerów biznesowych, nieufność wobec firm konkurencyjnych oraz przeszkody natury formalno-prawnej. Respondenci wywiadu zogniskowanego wskazywali na duże trudności w nawiązywaniu bliższych kontaktów biznesowych z innymi podmiotami wynikające z mentalności pokolenia, które jest zamknięte na wspólne działania. Zdaniem jednego z badanych zachowania te przekazywane są również młodszemu pokoleniu. Brak postaw proinnowacyjnych zauważyli również respondenci wywiadów indywidualnych. Przedstawiciele przedsiębiorstw podczas wywiadów indywidualnych zidentyfikowali jeszcze kilka barier w nawiązywaniu współpracy, w tym między innymi obawa przed problemami wynikającymi z wcześniejszych doświadczeń we współpracy, w tym terminowego i dobrego jakościowo świadczenia usług (np. opóźnienia w płatnościach, trudności z umowami, rozliczaniem faktur). Część respondentów posiada również obawę przed podkupieniem pracowników przez konkurencję. Inni z kolei wskazywali na wysokie koszty wzajemnych świadczeń, a także brak wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorstw. 20

22 4.1.2 Czynniki sprzyjające nawiązywaniu współpracy przedsiębiorstw z innymi przedsiębiorstwami Przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu Zdaniem przedstawicieli IOB współpraca pomiędzy firmami następuje tylko w przypadku przewidywania przez przedsiębiorców szybkich i wymiernych korzyści ze współdziałania. Kooperacja między przedsiębiorstwami występuje np. w przypadkach gdy nie opłaca się każdej z firm kupować drogich specjalistycznych maszyn i nabywa je tylko jedna z nich, a inne z nią współpracują w tym zakresie. Współpraca przedsiębiorstw z tej samej branży występuje w obszarze wspólnej promocji czy też wspólnego udziału w targach poprzez wykup jednego stanowiska w celu zaprezentowania swoich usług. Polem współpracy pomiędzy przedsiębiorcami z tych samych branż skupionych w klastrach może być również udział we wspólnych badaniach czy zakupy grupowe. Generalnie bodźcem do nawiązywania współpracy między przedsiębiorcami są w dużej mierze ograniczenia finansowe małych firm. Bardzo istotnym elementem sprzyjającym nawiązywaniu współpracy jest świadomość długofalowych korzyści, jakie mogą osiągnąć przedsiębiorcy w wyniku współdziałania z firmami inwestującymi w innowacyjne technologie i rozwiązania. Niewątpliwie nawiązywaniu kontaktów pomiędzy przedsiębiorstwami sprzyjają nieformalne spotkania, na które zapraszani są przedstawiciele różnych firm. Spotkania takie posiadają charakter niebiznesowy. Badani jako czynnik sprzyjający współpracy przedsiębiorstw wskazywali również wsparcie ze strony władz lokalnych. Przykład tego typu działania możemy znaleźć w dwóch niewielkich miastach województwa kujawsko-pomorskiego, tj. Brodnicy i Solcu Kujawskim, w których burmistrzowie od wielu lat zabiegają o rozwój przedsiębiorczości. W obydwóch przypadkach na terenie miasta przed 2007 rokiem powstały tereny przemysłowe sfinansowane bez nakładu środków z funduszy Unii Europejskiej. Przedstawiciele przedsiębiorstw Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorcami jest perspektywa zwiększenia zysków firmy wymienia ją łącznie ponad 38% badanych. Czynnik ten został również wskazany podczas wywiadów indywidualnych. Zdaniem respondentów oczywisty wpływ na nawiązywanie współpracy przez firmy ma możliwość osiągnięcia zysków. Współpraca taka, zresztą jak każde inne działanie przedsiębiorstwa, musi mieć uzasadnienie ekonomiczne. W drugiej kolejności (po 28% wskazań) respondenci wymieniają zwiększenie możliwości ekspansji firmy na nowe rynki oraz poprawę jakości wyrobów lub usług. Możliwość działania na szerszą skalę oraz nie ograniczanie się do rynku lokalnego wskazywali również uczestnicy badań jakościowych. Co piąty badany (20%) nie potrafił wytypować czynników motywujących przedsiębiorstwa do nawiązywania współpracy. Inne niż ujęte w kafeterii odpowiedzi na temat czynników sprzyjających nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami to posiadanie odpowiednich kontaktów biznesowych i umiejętność znalezienia wspólnego celu, przynoszącego korzyści zaangażowanym we wspólne działanie partnerom. Kontakty biznesowe jako czynnik determinujący współpracę na rzecz innowacyjności wskazywali zarówno badani metodą ilościową, jak i jakościową. Ci drudzy zauważyli, że nawiązywaniu kontaktów prywatnych oraz towarzyskich sprzyjają różnego rodzaju konferencje czy spotkania. Ich zdaniem takie kontakty niejednokrotnie mogą przekształcić się we współpracę gospodarczą, także na zasadzie polecania. Respondenci bardzo często, jako główne kryterium sprzyjające nawiązywaniu współpracy między firmami wskazywali użyteczność i przydatność oferowanych usług/produktów w zależności od potrzeb poszczególnych przedsiębiorstw. Ich zdaniem, jeśli firmy mają zdefiniowane potrzeby, będą podejmowały działania na rzecz znalezienia partnerów zarówno dostawców, jak i odbiorców. Bez wątpienia czynnikami determinującymi podejmowanie działań kooperacyjnych są: wsparcie finansowe, powstanie regionalnej bazy danych o przedsiębiorcach, zatrudnianie pracowników naukowych w firmach, możliwość nawiązania kontaktu, także za pomocą nowoczesnych technologii, większa świadomość, wspierana przez akcje promocyjne, 21

23 sprecyzowane plany działania przedsiębiorców chcących nawiązać współpracę, poczucie zagrożenia oraz powstanie organizacji skupiającej i wspierającej tylko przedsiębiorców mikro, małych i średnich Czynniki wpływające na korzystanie bądź rezygnację z oferty regionalnych IOB Przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu Podstawową barierą we współpracy przedsiębiorstw z IOB jest brak zainteresowania ze strony firm w zakresie usług innowacyjnych. Zdaniem respondentów elementem, który w pewnym stopniu utrudnia korzystanie przez przedsiębiorców z oferty IOB, jest duże rozproszenie instytucji pobudzających innowacyjność. Jeden z badanych wskazał na bardzo istotny problem, jakim jest występowanie na terenie województwa obszarów, w których brakuje tego typu instytucji. Zbyt duża odległość od IOB stanowi dla części przedsiębiorców barierę w korzystaniu z ich usług. Ponadto rozproszenie instytucji powoduje brak rzeczywistej mocy sprawczej; nieskoordynowane działania nie przekładają się bowiem na wcielanie przez władze lokalne i krajowe skutecznych rozwiązań systemowych. W efekcie wiele inicjatyw nie wykazuje się efektywnymi działaniami. Duże rozproszenie instytucji wspomagających rozwój innowacyjności przedsiębiorstw dodatkowo współwystępuje z drugim niekorzystnym zjawiskiem koncentracją podmiotów poszukujących nowatorskich rozwiązań w dużych ośrodkach miejskich (Bydgoszcz, Toruń) połączoną z brakiem świadomości o takim stanie rzeczy przedsiębiorców działających w innych częściach województwa. Barierę w nawiązywaniu współpracy przedsiębiorstw z instytucjami stanowi ich mentalność oraz priorytety, jakimi kierują się przedsiębiorcy, np. pobieranie dywidendy zamiast rozwijania działalności. Wielu przedsiębiorców nie myśli o rozpoczęciu współpracy, gdyż nie widzi natychmiastowych korzyści z tego płynących. Jeśli chodzi o mentalność, to konserwatywne podejście nie dotyczy tylko przedsiębiorców, ale także przedstawicieli IOB. Zdecydowaną większość IOB charakteryzuje pasywne podejście do współpracy z przedsiębiorcami, co zniechęca potencjalnych beneficjentów. Instytucje nie działają na zasadach sprzedaży, tylko wychodzą z założenia, że to przedsiębiorcy przyjdą do nich, aby skorzystać z ich oferty. Natomiast sytuacja powinna być odwrotna. To instytucje powinny wychodzić ze swoją ofertą do przedsiębiorców. Mentalność IOB w połączeniu z brakiem informacji o zakresie ich działalności, szczególnie w mniejszych miejscowościach, stanowi istotny czynnik odpowiedzialny za niekorzystanie przez przedsiębiorców z oferty IOB. Zdaniem badanych część instytucji nie prowadzi działań marketingowych, nie promuje firm, którym udało się coś na polu innowacji osiągnąć. A to właśnie dobre praktyki często stanowią najskuteczniejszą formę zachęcania przedsiębiorców do nawiązywania kontaktów z IOB. Poza trudnościami w dotarciu do biznesu badani zwracają również uwagę na nieefektywność wsparcia związaną z brakiem jego komplementarności. Przytaczany jest tu przykład sytuacji, gdzie IOB pomagają firmom w pozyskaniu środków na komponent badawczy i rozwój działalności, jednak po okresie realizacji projektu brakuje uzupełnienia w postaci np. wejścia kapitałowego. Przedsiębiorców chcących nawiązać współpracę z IOB zniechęca też duża biurokracja tych instytucji, a także trudności kadrowe. Wiele instytucji nie posiada kompetentnych i przygotowanych osób, które mogłyby nawiązać współpracę z przedsiębiorcami. W związku z relatywnie niskim poziomem wynagrodzeń w tych instytucjach osoby posiadające największą wiedzę i doświadczenie we współpracy z przedsiębiorcami nie podejmują w nich pracy. Brak kompetencji wśród pracowników IOB zdecydowanie negatywnie wpływa na postrzeganie instytucji oraz nie zachęca przedsiębiorców do podejmowania kolejnych prób współpracy. Istotną barierą w nawiązywaniu współpracy wskazywaną przez przedstawicieli IOB są ograniczenia finansowe, jakie posiadają przedsiębiorcy. Bardzo często, gdy zidentyfikowany zostanie ciekawy pomysł na współpracę, okazuje się, że brak jest środków finansowych na jego realizację. Przedsiębiorcy przyzwyczajeni do finansowania dużej części działań z funduszy unijnych rezygnują z podjęcia inicjatywy w przypadku konieczności pokrycia ze środków własnych kosztów z nią związanych. Z kolei nawiązywanie współpracy z IOB w zakresie pozyskiwania finansowania na inwestycje nie zawsze zdaje egzamin. Kolejną wymienianą barierą w nawiązywaniu współpracy między firmami a IOB w zakresie działalności innowacyjnej jest poczucie braku wsparcia ze strony rządu, administracji rządowej czy władz miasta. Władze lokalne zazwyczaj nie interesują się działaniami przedsiębiorstw i nie wspierają ich w tych przedsięwzięciach. IOB również nie mogą liczyć na wsparcie władz w promocji swoich działań na rzecz innowacyjności. 22

24 Z kolei elementem stymulującym współpracę przedsiębiorstw i IOB jest rosnąca konkurencja. Firmy zauważają, że gdy nie wprowadzają innowacji, to tracą przewagi konkurencyjne, zaczynają więc podejmować współpracę w zakresie wdrażania innowacji oraz pozyskiwania środków unijnych. Po zidentyfikowaniu przez przedsiębiorców potrzeby współpracy zaczynają oni poszukiwać oferty IOB. Niezbędnym elementem pozytywnie wpływającym na podjęcie współpracy jest promocja działań podejmowanych przez IOB. Wszelkie działania marketingowe mają na celu zaznaczenie swojej obecności na rynku, jak również zwiększenie zainteresowania ze strony przedsiębiorców. Znając określoną instytucję/organizację, firmom łatwiej jest podjąć decyzję o podjęciu współpracy. Niezwykle istotne, z punktu widzenia przedsiębiorcy, w nawiązywaniu współpracy z IOB jest uzyskiwanie profesjonalnych i pełnych informacji. Przedsiębiorcy, którzy zidentyfikowali potrzebę wsparcia przy pozyskaniu funduszy unijnych, zaczynają poszukiwać instytucji świadczących takie usługi. IOB promujące działania w tym zakresie mają możliwość nawiązania współpracy z przedsiębiorcami, którzy tego wsparcia poszukują. Wypełnianie wniosków o dofinansowanie jest często bardzo kosztowne i przekracza możliwości finansowe przedsiębiorców, więc bezpłatne wsparcie ze strony IOB jest kluczowym elementem w procesie wprowadzania innowacyjnych pomysłów w życie. Czynnikami skłaniającymi do współpracy są z jednej strony ograniczenia finansowe i kryzys gospodarczy to właśnie one, zwłaszcza w przypadku małych przedsiębiorstw, powodują konieczność nawiązania współpracy. Z drugiej zaś strony przedsiębiorstwa, których sytuacja jest stabilna, nawiązują współpracę z IOB ze względów prestiżowych oraz chęci poszerzenia i rozwinięcia swojej działalności. Przedsiębiorstwa nawiązują również współpracę z IOB ze względu na korzyści, jakie uzyskują, np. z lokalizacji swojego biznesu na terenie parku przemysłowego. Respondenci bardzo często podkreślali, że współpracę najlepiej podtrzymują i ułatwiają kontakty bezpośrednie. Dzięki spotkaniom możliwe jest utworzenie relacji, a to zdecydowanie sprzyja zainicjowaniu współdziałania. Kontakty osobiste są bardzo potrzebne w celu nawiązania pozytywnej współpracy w zakresie działań innowacyjnych. Szczególne znaczenie mają tutaj kontakty z przedsiębiorcami, którzy są już innowacyjni w swoich działaniach i dla innych podmiotów mogą być nie tylko przykładem, ale także źródłem wiedzy i informacji. Ważnym elementem, który sprzyja nawiązywaniu współpracy na linii przedsiębiorca IOB, są zmiany mentalne, jakie powoli następują w środowisku biznesowym. Dopiero, gdy przedsiębiorcy przekonają się do korzyści, jakie mogą płynąć z takiej współpracy, będzie ona podejmowana częściej i w szerszej perspektywie. Przedstawiciele przedsiębiorstw Na podstawie analizy wypowiedzi respondentów pozyskanych podczas zogniskowanego wywiadu grupowego widzimy, że współpraca pomiędzy przedsiębiorstwami a lokalnymi IOB nie jest intensywna. W gronie uczestników badania tylko jedna osoba korzystała z oferty tych podmiotów w zakresie szkoleń, jednak miało to miejsce bardzo dawno. Pozostali przedsiębiorcy przyznają, iż w ogóle nie spotkali się ze wsparciem oferowanym przez IOB. Wypowiedzi respondentów potwierdzają wyniki przeprowadzonych badań ilościowych. Zaledwie 8% przedsiębiorców w województwie kujawsko-pomorskim deklaruje, że kiedykolwiek korzystało z oferty IOB działających w regionie. W pozostałej grupie po równo (46%) rozłożyły się wskazania przeczące oraz brak wiedzy w tym zakresie. Uwagę zwraca też fakt, iż współpraca biznesu z IOB najczęściej (łącznie 5% wskazań) ma charakter sporadyczny, incydentalny. Najważniejszą przyczyną niepodejmowania współpracy z lokalnymi IOB, którą wskazało łącznie 57% badanych przedsiębiorców niepodejmujących współpracy z IOB (26% wszystkich respondentów), jest nieświadomość korzyści płynących z takiego działania; w kafeterii odpowiedzi ujęta, jako brak takiej potrzeby. W dalszej kolejności (19% wskazań, tj. 8,7% wszystkich badanych) respondenci wymieniali nieznajomość oferty tych podmiotów oraz własne ograniczenia finansowe (13%, tj. 6% wszystkich badanych). Wśród istotnych barier współpracy z IOB badani wskazywali także brak zaufania do tych podmiotów oraz nie dostatek czasu, który mogliby poświęcić na kontakty z nimi. Zdaniem badanych przedstawiciele IOB nie wspierają także firm w pozyskiwaniu kontrahentów. Respondenci poproszeni o odpowiedź na pytanie: Co musiałoby się zmienić, by firma zaczęła korzystać z usług IOB?, najczęściej wskazywali na większą dostępność informacji o ofercie tych instytucji (29 odpowiedzi). Potwierdzili to również uczestnicy wywiadu grupowego, wskazując, że główną przyczyną nieznajomości oferty IOB przez przedsiębiorców jest mała promocja tych instytucji, a co za tym idzie niska świadomość obszarów ich działania. Zdaniem respondentów w działaniach instytucji brakuje proaktywnego podejścia do poszukiwania i informowania potencjalnych 23

25 beneficjentów o swoich usługach. Pojawiły się również głosy, że oferta IOB jest trudno dostępna nawet dla osób interesujących się daną usługą. Jedna z respondentek wskazuje, że chcąc skorzystać z usług IOB w zakresie dofinansowania, sama musiała szukać potrzebnych informacji. W ofertach IOB brakuje też informacji dotyczących wymiernych korzyści, jakie mogą osiągnąć przedsiębiorstwa dzięki współpracy. Istotną barierą w pozyskiwaniu informacji dotyczących usług oferowanych przez IOB jest sposób informowania o ich działalności. Respondenci wskazują, że przekazywanie im informacji drogą mailową lub telefoniczną jest mało skuteczne, gdyż codziennie zasypywani są różnymi treściami. Tego typu wiadomości traktują po prostu jako spam, w efekcie czego potencjalni odbiorcy nie zapoznają się z nimi w ogóle. Podmiotom z IOB brakuje, według badanych, kanałów skutecznej i efektywnej komunikacji z biznesem. Zdaniem przedstawicieli przedsiębiorstw badanych metodą ilościową oferta IOB musiałaby być lepiej dostosowana do potrzeb konkretnych typów przedsiębiorstw, często działających w wysoko specjalistycznych branżach. Badani często sugerowali również polepszenie lub rozszerzenie oferty, a także zmianę warunków finansowych oferowanych usług. Aż 31 osób nie potrafiło jednak wskazać obszarów, których polepszenie wpłynęłoby na skorzystanie z oferty IOB. Wartym uwagi jest fakt, że co czwarty (24%) badany, którego przedsiębiorstwo korzystało kiedykolwiek z oferty IOB (2% wszystkich respondentów), współpracował z inkubatorami przedsiębiorczości. Niemal równie popularne (22% wskazań, tj. 1,7% wszystkich badanych) okazały się parki naukowo-technologiczne oraz współpraca z izbami gospodarczymi, którą podejmowało 20% respondentów (1,6% przedsiębiorców objętych badaniem). Znacznie mniejszym zainteresowaniem przedsiębiorców w regionie cieszą się natomiast parki przemysłowe (współpracował z nimi co dziesiąty pytany uczestnik badania współpracujący z IOB, tj. 0,8% wszystkich badanych) oraz związki pracodawców (niespełna 9% odpowiedzi twierdzących, tj. 0,7% wszystkich). Przedstawiciele IOB częściej (45% przypadków, tj. 3,6% wszystkich badanych) niż sami przedsiębiorcy (37%, tj. 2,9% wszystkich badanych) są inicjatorami współpracy pomiędzy tymi podmiotami. Niemal co piąty (18%) respondent (1,4% wszystkich przedsiębiorców) nie potrafił jednak wskazać, kto zainicjował takie partnerstwo w przypadku relacji jego firmy z IOB. Najczęściej wskazywana przez uczestników badania przyczyna podjęcia decyzji o współpracy z IOB to ocena ich oferty jako ciekawej i atrakcyjnej do opinii tej przychyliła się ponad połowa (52%) respondentów współpracujących z IOB (4,2% wszystkich). Co trzeci przedsiębiorca współpracujący z IOB (32%, tj. 2,5% wszystkich badanych) podkreślał możliwość zdobycia wiedzy i informacji w wyniku tej kooperacji, a kolejne 28% (2,2% wszystkich) do współpracy nakłoniły korzystne warunki finansowe. Na poziomie deklaracji badanych najmniej istotną kwestią okazała się możliwość nawiązania kontaktu z innymi przedsiębiorstwami oraz możliwość pozyskania dofinansowania wskazywane przez 22% przedsiębiorców kooperujących z IOB (1,7% wszystkich badanych) Dopasowanie instrumentów i działań prowadzonych przez IOB do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców Przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu Według części badanych instrumenty i działania prowadzone przez IOB są dopasowane do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców. Instytucje argumentują to dużym doświadczeniem w zakresie współpracy z firmami i wsłuchiwaniem się w ich potrzeby. Każda z instytucji dysponuje szerokim pakietem usług. Jednak badani wskazują na występowanie niechęci ze strony samych przedsiębiorców do korzystania z ich oferty. Jeden z respondentów zauważa, że przedsiębiorcy oczekują od instytucji przedstawiania gotowych rozwiązań, bez konieczności własnego zaangażowania. Respondenci podawali wiele przykładów działań i instrumentów proponowanych przez IOB, które odpowiadają potrzebom i oczekiwaniom przedsiębiorców, jak również tych, które można jeszcze udoskonalić. Ich specyfika jest jednak mocno zależna od profilu działalności instytucji/organizacji reprezentowanej przez danego respondenta. Usługi, które część IOB już oferuje, w przypadku innych jednostek mogą nigdy nie pojawić się w ich ofercie. Co zrozumiałe, proponowane zmiany mocno związane były z możliwościami, jakimi obecnie dysponuje określona instytucja/organizacja. Respondenci uważają, że do potrzeb firm dostosowane są działania związane z organizowaniem spotkań, konferencji oraz imprez promujących i umożliwiających nawiązanie kontaktów z przedsiębiorcami. Na spotkania zapraszani są przedstawiciele przedsiębiorstw z różnych branż mogących nawiązać ze sobą współpracę lub przedstawiciele firm świadczących podobne usługi. Na tego typu spotkaniach istnieje możliwość wymiany doświadczeń oraz nawiązania nowych kontaktów. Agenda takich spotkań musi przewidywać również spotkania nieformalne. 24

26 Przedsiębiorstwa mogą skorzystać również z usług szkoleniowo-doradczych z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej, prawa, księgowości oraz doradztwa indywidualnego - specjalistycznego - dopasowanego do danego przedsiębiorcy, które dostępne są w ofercie IOB. Zdaniem przedstawiciela inkubatora jego organizacja spełnia oczekiwania młodych przedsiębiorców w zakresie usług księgowych i prawnych. Bardzo pozytywnie odbieraną przez przedsiębiorców usługą jest także prowadzenie wirtualnego biura, spotkało się ono z uznaniem przedsiębiorców niepotrzebujących stałej lokalizacji firmy. W związku z zidentyfikowanymi problemami, jakie posiadają przedsiębiorcy z finansowaniem inwestycji i działań innowacyjnych, dużą popularnością cieszy się wszelkiego rodzaju wsparcie przy pozyskiwaniu finansowania, w tym np. korzystanie z ulg podatkowych czy środków z funduszy Unii Europejskiej. Dobrze oceniana przez respondentów jest także funkcja opiekuna inwestorskiego. Jego zadaniem jest wspierać przedsiębiorcę od samego początku, czyli od chwili podjęcia decyzji o realizacji inwestycji, przez pomoc w pozyskaniu wszelkich pozwoleń, aż po wsparcie w okresie realizacji inwestycji. Opiekun inwestorski oferuje pomoc przede wszystkim w zakresie realizacji inwestycji budowlanej. Na terenie badanego województwa realizowany jest pilotażowy program Voucher badawczy, w ramach którego Kujawsko- Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców pomaga w nawiązaniu współpracy z naukowcami. Zdaniem przedstawiciela tego związku oferta realizowana w ramach wspomnianego programu spełnia oczekiwania przedsiębiorców i naukowców, którzy zazwyczaj mają trudności w nawiązywaniu kontaktów między sobą. W wypowiedziach respondentów pojawiały się także sformułowania dotyczące niedopasowania oferowanych działań i instrumentów do potrzeb przedsiębiorców. Zdarzały się również opinie świadczące o tym, że gdyby oferta była dopasowana do potrzeb firm, to IOB miałyby więcej klientów. Zdaniem badanych nie zawsze oferta wsparcia finansowego, w pozyskiwaniu którego mogą pomóc IOB, odpowiada oczekiwaniom i potrzebom firm. Zdarza się tak, że przedsiębiorcy oczekiwaliby wsparcia w postaci bezzwrotnego dofinansowania, a oferuje się im jedynie preferencyjne pożyczki. Kolejnym elementem oferty, który także nie zawsze spełnia oczekiwania przedsiębiorców, są szkolenia. Bardzo często skupiają się one przede wszystkim na kształtowaniu umiejętności miękkich, natomiast przedsiębiorcom zależałoby w większym stopniu na pozyskiwaniu specjalistycznej wiedzy. IOB muszą jeszcze bardziej zaktywizować i zindywidualizować swoją ofertę. Z jednej strony respondenci przywołują działanie na terenie województwa programu Voucher badawczy, z drugiej strony wskazują na brak oraz utrudnioną współpracę naukowców z biznesem, która jest przedmiotem wspomnianego programu. Powodem takiego stanu rzeczy jest niewystarczający przepływ informacji pomiędzy oboma środowiskami. Ponadto obciążenia biurokratyczne i bariery prawne nie sprzyjają współpracy. Przedsiębiorcy narzekają również na nieznajomość przez środowisko naukowe realiów biznesu. Warto przy tym pamiętać, iż efektywna współpraca uczelni z partnerami gospodarczymi powinna również zaowocować pojawieniem się na rynku pracy absolwentów, posiadających nie tylko wiedzę teoretyczną, ale także praktyczne umiejętności i kompetencje społeczne. Według badanych wśród działań realizowanych przez IOB brakuje również nakierowania na współpracę w zakresie realizacji projektów. Czynnikiem wymienianym przez respondentów, który odbiega od oczekiwań przedsiębiorców, jest brak koordynacji pomiędzy sieciami instytucji, które udzielają przedsiębiorcom usług informacyjnych w regionie. Dość często zdarza się, że inicjatywy prowadzone przez IOB posiadają bardzo rozbudowaną sieć organizacji odpowiedzialnych za różne elementy danej inicjatywy. W związku z czym przedsiębiorca chcący dowiedzieć się podstawowych informacji odsyłany jest do kilku instytucji, a w każdej z nich otrzymuje tylko szczątkowe informacje. Zdaniem badanych potrzebna jest jedna instytucja lub punkt informacyjny, w którym przedsiębiorcy mieliby możliwość pozyskania wszystkich niezbędnych informacji dotyczących działalności i oferty poszczególnych IOB w regionie oraz możliwych sposobów finansowania swojej działalności, w zależności od planów i problemów, jakie zgłosi przedsiębiorca. Przedstawiciele przedsiębiorstw Zdaniem uczestników wywiadu zogniskowanego oferta IOB nie jest dopasowana do oczekiwań przedsiębiorców. Z jednej strony respondenci wskazują na trudności z dotarciem do beneficjentów usług oferowanych przez IOB, a z drugiej na niedopasowanie oferty do potrzeb i oczekiwań poszczególnych przedsiębiorstw. Wynika to między innymi z oferty dostosowanej do szerokiego kręgu odbiorców, często zbyt ogólnej, jak na specyficzne, branżowe potrzeby przedsiębiorców. 25

27 Większość badanych przedsiębiorców podczas wywiadów telefonicznych (łącznie 44%) uznała, że oferta IOB jest dopasowana do potrzeb lokalnej gospodarki; w grupie tej jednak zaledwie 4% zgodziło się z tą opinią w sposób stanowczy. Jednocześnie aż 28% badanych nie potrafiło ocenić spójności działań i instrumentów wykorzystywanych przez te instytucje z oczekiwaniami przedsiębiorców, co z dużym prawdopodobieństwem jest prostą konsekwencją nieznajomości danej oferty. Respondenci wywiadu grupowego wskazują, że szkolenia organizowane przez IOB, z którymi się zetknęli, są dyskusyjnej jakości i niedopasowane do faktycznych potrzeb odbiorców, a do tego odstraszają od poszukiwania innych, potencjalnie równie nieprofesjonalnych form wsparcia. Zdaniem badanych oferta szkoleń jest mało konkretna lub posiada nieodpowiednią tematykę. Z kolei respondenci wywiadów indywidualnych uważają, że oferta IOB jest częściowo dostosowana do potrzeb przedsiębiorstw w aspekcie usług o charakterze ogólnym (szkoleń). Natomiast jeśli chodzi o wsparcie dla firm o wysokim poziomie rozwoju technologicznego lub ze specjalistycznej branży IOB nie są w stanie zapewnić przedsiębiorstwom wsparcia i pomocy na satysfakcjonującym poziomie. Respondenci oczekiwaliby bardziej specjalistycznych szkoleń. Dodatkowo ważnym aspektem tego zagadnienia jest certyfikacja szkoleń. Uczestnicy badania wskazują, że brak uznanych certyfikatów potwierdzających odbyte szkolenie jest elementem, który raczej nie zachęca do udziału w tych przedsięwzięciach. Wypowiedzi uczestników badań jakościowych nie potwierdzają przeprowadzone badania ilościowe, gdyż najwyższy poziom zadowolenia z usług oferowanych przez lokalne IOB deklarują przedsiębiorcy w odniesieniu do organizowanych przez nie szkoleń, kursów i konferencji. Pozytywnie ocenia te działania trzy czwarte (76%, czyli 6% wszystkich badanych) ich uczestników, przy czym aż 47% jest z nich zdecydowanie zadowolonych. W drugiej kolejności badani pozytywnie oceniają udzielanie przez IOB informacji oraz pomocy w pozyskiwaniu funduszy europejskich; z tej formy pomocy zadowolonych jest 69% jej beneficjentów współpracujących z IOB (5,5% wszystkich). Tu ponownie w opozycji stają respondenci wywiadów indywidualnych, którzy uważają, że zdarza się także, iż skorzystanie z oferty IOB jest skomplikowane (dotyczy to głównie wniosków o dofinansowanie), a ponadto firmom trudno spełnić sztywne, określone przez instytucje wymogi. Wyrażono również przekonanie o niepotrzebnym zawężeniu grupy odbiorców działań tych instytucji do firm znanych, o ustalonej pozycji i potencjale. Według respondentów firmy młode nie mogą liczyć na takie wsparcie. Zdaniem badanych IOB nie poświęcają czasu na poznanie specyfiki przedsiębiorstw przed złożeniem oferty, co sprawia, że nie zawsze jest ona dopasowana do konkretnej sytuacji firmy. W opozycji do usług szkoleniowych oraz pomocy w pozyskaniu funduszy Unii Europejskiej badani stawiają przede wszystkim wynajem powierzchni biurowych i sal konferencyjno-szkoleniowych; aż 40% odbiorców tej usługi jest z niej niezadowolonych (3% wszystkich badanych). Badani przedstawiciele przedsiębiorstw zostali poproszeni o określenie zainteresowania poszczególnymi usługami świadczonymi przez IOB w przyszłości. Ponad jedna piąta badanych przedsiębiorców (19 25%) miała trudności z oceną swojego potencjalnego zainteresowania w najbliższych latach. Najatrakcyjniejsze dla respondentów okazało się uczestnictwo w kursach lub szkoleniach oraz skorzystanie z pomocy w pozyskiwaniu funduszy unijnych na rozpoczęcie lub rozwój działalności gospodarczej; zainteresowanie tymi usługami wyraziło ponad 47% respondentów. Również przekazywanie przez IOB informacji o możliwych źródłach finansowania działalności będzie, zdaniem badanych, chętnie wykorzystywane za interesujące uznało je 45% uczestników wywiadów. Najmniej interesujące okazały się natomiast usługi wynajmu powierzchni oraz wirtualnego biura (55% odpowiedzi odmownych) oraz wynajem sali konferencyjno-szkoleniowych (53% takich wskazań) Mechanizmy, jakie należy wprowadzić, aby zwiększyć podejmowanie i rozwijanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i IOB Przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu Przedstawiciele IOB mają wiele różnorodnych pomysłów na zwiększenie podejmowania i rozwijania współpracy pomiędzy nimi i przedsiębiorcami. Zintensyfikowanie współpracy może nastąpić w wyniku dopasowania oferty IOB do potrzeb przedsiębiorców. Poznanie preferencji potencjalnych beneficjentów jest niezwykle istotne i może nastąpić w wyniku przeprowadzenia badań marketingowych lub badań ankietowych potrzeb przedsiębiorców prowadzonych w formie bezpośredniej, zbliżonej do realizacji audytu w firmie. Niestety, przedsiębiorcy do tego typu aktywności podchodzą dość sceptycznie. Ważne jest także wzajemne poznanie się IOB oraz przedsiębiorców. Znajomość potrzeb i oczekiwań przyczyni się do poprawy dostępności i adekwatności usług dla przedsiębiorstw. W zdobywaniu informacji na temat drugiej strony w znacznej mierze 26

28 pomocne są promocja i działania marketingowe docierające do różnych grup odbiorców. W tym celu wykorzystane powinny zostać wszystkie dostępne media. Zdaniem respondentów także IOB powinny być innowacyjne w promowaniu usług proinnowacyjnych. Dzięki poprawie jakości komunikacji przekaz informacji będzie sprawny i łatwiejszy. Jednak na współpracę IOB z przedsiębiorcami rzutuje także współpraca między samymi IOB. Rzadko wymieniano wykorzystanie w komunikacji z innymi podmiotami nowoczesnych technologii. Ważną rolę w poprawie kontaktów odgrywać mogą również specjalnie przygotowani konsultanci zapewniający firmom dostęp do wszelkiego rodzaju informacji dotyczących prowadzenia działalności innowacyjnej. Konsultanci mogliby również pełnić rolę pośredników między przedsiębiorcami a administracją publiczną oraz przedsiębiorcami a naukowcami, a także między przedsiębiorcami i IOB. Pośrednik ten, powinien być osobą niezależną, działającą poza formalnymi strukturami, która będzie potrafiła współpracować ze wszystkimi. Warto tutaj podać przykład mechanizmu współpracy, jaki funkcjonuje w ramach programu Voucher badawczy. Doskonale łączy on oczekiwania przedsiębiorców odnośnie do wsparcia finansowego oraz możliwość przetestowania w praktyce pomysłów naukowców. Współpraca IOB z uczelniami i szkołami, które są doskonałym zapleczem zarówno kadry przedsiębiorstw innowacyjnych, jak i myśli innowacyjnej, stanowi niezwykle istotny element promowania współpracy z przedsiębiorcami. Współdziałanie z uczelniami to także promowanie postaw proinnowacyjnych wśród uczniów. W celu poprawy współpracy korzystać można także z doświadczeń innych krajów w zakresie współpracy przedsiębiorców z IOB, szczególnie na linii biznes nauka. Żeby je poznać, konieczna są jednak współpraca polskich i zagranicznych instytucji/organizacji oraz stałe rozwijanie więzi między firmami a uczelniami w Polsce. Dla wzmocnienia i rozwijania współpracy na linii IOB przedsiębiorcy konieczne są również zmiany w sposobie wydatkowania środków finansowych przeznaczonych na innowacje w przedsiębiorstwach, zarówno w zakresie formułowania kryteriów jak i dokonywania oceny projektów. Innym sposobem na zwiększenie i rozwijanie współpracy między IOB oraz przedsiębiorcami jest zmiana statusu prawnego instytucji/organizacji. Dzięki temu ich działalność mogłaby być bardziej skuteczna i rzeczywiście wpływać na przedsiębiorczość i innowacje. IOB, aby zintensyfikować współpracę z przedsiębiorstwami, powinny również skupić się na: udostępnianiu miejsc, w których firmy mogą powstawać i funkcjonować (parki technologiczne); ukazywaniu tzw. dobrych praktyk i promowaniu firm, które cechuje innowacyjność oraz odniosły sukces. Niezależnie od wszystkich wymienionych wyżej mechanizmów, jakie można byłoby wprowadzić w celu zintensyfikowania działań pomiędzy przedsiębiorcami i IOB, najważniejszym wyzwaniem, któremu powinny sprostać IOB, jest próba zmiany mentalności przedsiębiorców. Nawiązanie współpracy między IOB a przedsiębiorcami powinno rozpoczynać się od edukowania przedsiębiorców, czym są IOB i jakie są ich zadania. Przedstawiciele przedsiębiorstw Nawiązywanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a IOB jest niezwykle trudne ze względu na problemy w komunikacji oraz w dotarciu z ofertą do potencjalnych beneficjentów. IOB powinny organizować różnego rodzaju akcje promocyjne, gdyż kluczową barierą w nawiązywaniu współpracy IOB i przedsiębiorców okazuje się brak skutecznych działań marketingowych. Jeden z respondentów wywiadu grupowego podał przykład firmy, która organizowała bezpłatne szkolenia podzielone na kilka cykli i początkowo miała problem z dotarciem do osób zainteresowanych. Pierwszą grupę uczestników udało się zebrać z ogromną trudnością, pomimo szeregu działań informacyjno-promocyjnych, natomiast z kolejnymi nie było już żadnych problemów, gdyż zadziałała tzw. poczta pantoflowa. Zdaniem większości respondentów wywiadów telefonicznych oraz indywidualnych IOB powinny kłaść większy nacisk na promocję swojej oferty i dotarcie do potencjalnych zainteresowanych, a także wypracować lepszy model komunikacji z firmami poprzez wykorzystanie nowoczesnych mediów. Zwrócono również uwagę, że należałoby udoskonalić funkcjonowanie stron internetowych organizacji. Rolą IOB powinna być koordynacja przedsięwzięć, organizacja spotkań przedsiębiorców będących platformą wymiany wiedzy i informacji. Według uczestników wywiadów telefonicznych, aby zwiększyć zainteresowanie lokalnych firm ofertą IOB, muszą one przede wszystkim wypracować wspólną platformę przekazywania informacji i promocji udostępnienie kompleksowej oferty wszystkich instytucji w regionie na jednej stronie internetowej to postulat ponad 36% przedsiębiorców. Respondenci IDI wskazywali natomiast na utworzenie bazy firm poszukujących współpracy dostępnej dla wszystkich na stronie internetowej w postaci wyszukiwarki. 27

29 Co trzeci (33%) badany uważa, że kooperację ułatwiłoby przypisanie przez IOB konsultantów odpowiedzialnych za kontakty z poszczególnymi firmami, przy czym 30% respondentów twierdzi, iż osoba taka powinna dojeżdżać do siedziby współpracującego z instytucją przedsiębiorstwa. Posiadanie indywidualnego opiekuna-konsultanta szczególnie ważne okazało się dla przedsiębiorstw przemysłowych. Podobne zdanie mają uczestnicy wywiadu grupowego, którzy dyskutując o możliwych formach komunikacji z potencjalnymi odbiorcami takich usług, podkreślali konieczność indywidualnego traktowania i patrzenia na przedsiębiorcę w kategorii klienta. Zdaniem jednego z badanych dobrym pomysłem byłoby odwiedzanie przedsiębiorstw i przedstawianie im usług podczas indywidualnych spotkań. Inny wskazuje natomiast na spersonalizowanie działań marketingowych i przesyłanie szczegółowych informacji dotyczących profitów, jakie może uzyskać potencjalny beneficjent w wyniku skorzystania z danej usługi, szkolenia, udziału w projekcie. Respondenci zidentyfikowali również inne mechanizmy, jakie powinny wypracować IOB w celu pobudzenia i zachęcenia przedsiębiorców do współpracy: kształtowanie oferty IOB w oparciu o systematyczne monitorowanie potrzeb przedsiębiorców; skupienie się na udzielaniu wsparcia dla mikro i małych przedsiębiorstw; poszerzenie oferty udzielanego wsparcia finansowego przedsiębiorcom, m.in. o udzielanie dotacji, pomoc w pozyskiwaniu finansowania w postaci np. preferencyjnych pożyczek lub dotacji z Unii Europejskiej; organicznie biurokracji przy aplikowaniu o środki publiczne oraz powołanie jednej instytucji, która będzie odpowiadała za udzielanie dotacji; obowiązkowe wprowadzenie ewaluacji projektów, szkoleń i pozostałych działań realizowanych przez IOB; wypracowanie planu działania współpracy np. z uczelniami czy innymi IOB, który pozwoliłby na lepsze wykorzystanie potencjału kujawsko-pomorskich przedsiębiorstw w zakresie działalności innowacyjnej (np. poprzez transfer technologii); przygotowanie oferty dla firm znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej Warunki, jakie powinny stworzyć regionalne IOB przedsiębiorcom w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorcami Przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu W związku z ograniczoną współpracą pomiędzy przedsiębiorcami niezwykle istotna jest rola IOB w kreowaniu tych powiązań. Duży nacisk respondenci kładli na konieczność pomocy przedsiębiorcom w nawiązaniu współpracy i uświadomieniu im znaczenia i korzyści wynikających z takiej współpracy. IOB powinny również oferować obawiającym się utarty własnych technologii pomiotom ochronę prawną innowacyjnych rozwiązań. IOB powinny pełnić rolę instytucji/organizacji inicjujących pewne działania, być przewodnikiem dla firm, zachęcać je do podejmowania konkretnych działań, jednak za pomocą łagodnej perswazji, a nie nakazu. W odpowiedzi na pytanie o działania potrzebne do zintensyfikowania kooperacji pomiędzy firmami badani zgodnie wskazują, że musi powstać jednostka będąca swoistym centrum sieci współpracy, a jednocześnie niekonkurująca rynkowo z zaangażowanymi w tę sieć przedsiębiorstwami. Taka jednostką miało być w założeniu Regionalne Centrum Innowacyjności przy UTP w Bydgoszczy. Obecnie powołano również Interdyscyplinarne Centrum Nowoczesnych Technologii przy UMK w Toruniu. Zatem można stwierdzić, że sieć współpracy powstała, jednak w opinii IOB nie spełnia swojej roli, bo zgłaszają oni potrzebę utworzenia tego typu instytucji. Rolę taką mogłaby pełnić jednostka naukowa, na przykład uczelnia wyższa. IOB powinny również mieć w swoich ofertach działalność tzw. brokerów innowacji, którzy z jednej strony mogliby funkcjonować na styku uczelnia przedsiębiorstwa, a z drugiej pełnić rolę chłodnego obserwatora działalności firmy. Istotne okazuje się także angażowanie w klastrach gospodarczych animatorów współpracy w związku z faktem, że nie zawsze przedsiębiorcy chętnie podchodzą do uczestnictwa w działaniach klastra, obawiając się konkurencji. Animatorzy mogliby pokierować wspólnymi działaniami przedsiębiorców w sposób zapewniający profity zarówno dużym członkom takich organizacji, jak i podmiotom sektora MŚP. Dodatkowo powinno się edukować przedsiębiorców nt. możliwości jakie daje utworzenie klastra branżowego. W tych działaniach powinno się podkreślać szanse jakie może dać klaster. Również bezpośrednie spotkania przedstawicieli przedsiębiorstw okazują się warunkiem skłaniającym do nawiązania współpracy. IOB mogą sprzyjać nawiązywaniu kontaktów między firmami, organizując na przykład konferencje, spotkania, targi itp. Powinny także dbać o własne relacje z przedsiębiorcami oraz ośrodkami akademickimi. 28

30 Regionalne IOB powinny zapewnić przepływ informacji między i do przedsiębiorców, prezentując ofertę oraz możliwości firm lokalnych i regionalnych, zachęcając tym samym do wspierania przedsiębiorczości. Bardzo dobrym sposobem na pobudzanie kreatywności wśród przedsiębiorstw oraz wspieranie innowacyjnych inicjatyw jest promowanie tzw. dobrych praktyk. Kolejnym z postulowanych przez uczestników dyskusji rozwiązań, mogących zwiększyć przepływ innowacyjnych technologii w lokalnym biznesie, jest wsparcie dla nowopowstających przedsiębiorstw o wysokim potencjale w dziedzinie kreowania takich rozwiązań, a także udzielanie im wsparcia finansowego. Respondenci zauważyli, że niezmiernie istotnym aspektem wspierania współpracy między przedsiębiorcami jest tak że inwestowanie w kształcenie przyszłej kadry w zakresie kwalifikacji i umiejętności potrzebnych w firmach i oczekiwanych przez przedsiębiorców. Jest to działanie, które było przez lata zaniedbywane; przedsiębiorcy zupełnie nie mieli wpływu na profile kształcenia młodzieży. Obecnie większe firmy mają możliwość tworzenia np. klas patronackich. Inwestycje w kadry wiążą się także ze zmianami mentalnymi społeczeństwa. Przedstawiciele przedsiębiorstw W związku ze zidentyfikowanym problemem w nawiązywaniu kontaktów między przedsiębiorcami wynikającym z obawy przed konkurencją ze strony potencjalnych współkooperantów, IOB powinny zapewniać szeroko rozumiane bezpieczeństwo tego współdziałania, również na gruncie odpowiednich regulacji prawnych. Według przedstawicieli przedsiębiorstw biorących udział w wywiadzie grupowym istotnym wsparciem IOB w zakresie ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi podmiotami może być doraźna pomoc doradcza. Usługi doradcze mogłyby wiązać się m.in. z pomocą w przygotowaniu ofert dla nowych klientów czy ze wskazaniem sposobów dotarcia do potencjalnych odbiorców produktów lub usług. Respondenci poruszyli również kwestię specjalistycznych szkoleń. Z kolei uczestnicy wywiadów indywidualnych wskazywali na udzielanie pomocy prawnej oraz wsparcie przy rozliczaniu projektów dofinansowanych z Unii Europejskiej. W opinii respondentów wywiadów telefonicznych najbardziej istotną wytyczną, jaką powinny zrealizować IOB w regionie, by ułatwić przedsiębiorcom podejmowanie współpracy, jest organizacja klastrów branżowych (27% odpowiedzi); co potwierdzili również uczestnicy wywiadów indywidualnych. W dalszej kolejności wymieniane były: tworzenie parków naukowo-technologicznych skupiających firmy z jednej lub kilku strategicznych branż (24%) oraz stworzenie platformy internetowej z ofertami współpracy (23%). Wykorzystanie nowoczesnych technologii do komunikowania się między przedsiębiorcami sugerowali również uczestnicy wywiadów grupowych. Propozycje w zakresie komunikacji, jakie dawali respondenci, to możliwość powstania platformy internetowej lub stworzenie swego rodzaju bloga, na którego stronach przedsiębiorstwa mogłyby się promować. Platforma internetowa umożliwiałaby rozpowszechnianie i wymianę informacji, wspierałaby nawiązywanie kontaktów, które owocowałyby współpracą pomiędzy przedsiębiorcami, a także przedsiębiorców z innymi podmiotami na rynku. Niezależnie od promowania wykorzystywania nowych technologii wszyscy respondenci zgodnie postulowali stosowanie bardziej tradycyjnych form nawiązywania współpracy. Zdaniem badanych podstawowym działaniem, które powinny podjąć IOB w zakresie promowania współpracy przedsiębiorstw innowacyjnych, jest udostępnienie im platformy wymiany informacji poprzez organizację bezpłatnych spotkań networkingowych. Bezpośrednie spotkania przedstawicieli różnych branż oraz osób posiadających różne doświadczenia zawodowe sprzyjają wymianie wiedzy i informacji oraz podejmowaniu nowych wyzwań. Warto byłoby również podjąć inicjatywę organizacji spotkań z inwestorami. Podczas tego typu spotkań przedsiębiorcy kontaktowaliby się ze sobą i poszukiwali kontrahentów. Przedstawiciele przedsiębiorstw uważali także, że dobrym pomysłem byłoby udostępnianie przez IOB lokalu do organizacji spotkań potencjalnych partnerów biznesowych. IOB w opinii respondentów mogą również pośredniczyć w transferze nowych technologii z ośrodków akademickich do biznesu w regionie. Uczelnie wyższe przy wsparciu finansowym przedsiębiorców, z którymi podejmują długoterminową współpracę, mogłyby okazać się źródłem wielu innowacyjnych, a w efekcie dochodowych technologii. Przeszkodą takiej współpracy wydaje się przede wszystkim brak odpowiedniego animatora tego typu działań, w którego rolę mogłyby się właśnie wcielić IOB. Przedsiębiorcy chętnie skorzystaliby również z usług ułatwiających przepływ informacji o lokalnym rynku i innowacyjnych przedsiębiorstwach działających w poszczególnych branżach w celu sprawniejszego wyszukiwania partnerów biznesowych. W toku dyskusji wyłoniła się rola IOB jako swoistego kompleksowego centrum informacji biznesowej. Poza moderowaniem współpracy biznesu z nauką oraz pomocą w wyszukiwaniu innowacyjnych partnerów gospodarczych z lokalnego rynku IOB powinny pełnić rolę po części ułatwiającą kontakt między pracodawcami, przedsiębiorcami w danym rejonie. Po części tak samo powinny dostarczać informacji na temat tego, w jaki sposób są przeprowadzane szkolenia w danej branży, czy są 29

31 dostępne środki pomocowe, żeby rozwinąć dany kierunek, czy jest możliwość współpracy z uczelnią oraz czy świadczy porady prawne podsumowuje jeden z respondentów. Badani wskazują także na konieczność współdziałania IOB z przedsiębiorcami przy wypracowaniu modelu działania, który będzie satysfakcjonował obie strony. Zdaniem badanych, aby IOB mogły pełnić wspominane powyżej role powinny uelastycznić swoją ofertę i zwrócić szczególną uwagę na jej dopasowanie do potrzeb konkretnych przedsiębiorców. Zadaniem IOB powinno być również przekazywanie fachowej i kompleksowej porady oraz informacji przedsiębiorcom. Działania podejmowane przez IOB powinny przebiegać zgodnie ze schematem: zdiagnozowanie potrzeb przedsiębiorców, znalezienie rozwiązania, działanie, ewaluacja. Przedstawiciele przedsiębiorstw wskazywali na wiele czynników, które mogą stworzyć regionalne IOB, aby ułatwić współpracę między przedsiębiorcami, jednak niektórzy respondenci w swoich wypowiedziach podkreślali, że rola IOB w wspieraniu i działaniu na rzecz nawiązywania współpracy między przedsiębiorstwami jest mocno ograniczona. Wynika to między innymi z niewielkich możliwości finansowych firm. Bez dotacji czy wsparcia finansowego często nie są one w stanie podjąć jakichkolwiek działań innowacyjnych. Pojedyncze wypowiedzi wskazywały z kolei na brak potrzeby stwarzania firmom przez IOB specjalnych warunków w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorstwami w zakresie działalności innowacyjnej. A zdaniem kilku respondentów IOB nie powinny w ogóle ingerować w działalność przedsiębiorstw. 4.2 Określenie wewnętrznych czynników wpływających na podejmowanie działalności innowacyjnej Cechy kadry kierowniczej przedsiębiorstw wpływające na podejmowanie współpracy w zakresie działalności innowacyjnej Przedstawiciele przedsiębiorstw Przedstawiciele przedsiębiorstw poproszeni zostali o określenie, na ile w pięciopunktowej skali różne cechy osobowe przedsiębiorców mogą być przydatne w zarządzaniu firmą. Najistotniejsza zdaniem respondentów okazała się umiejętność rozwiązywania trudnych problemów (4,58 punktu) oraz zachowania spokoju w trudnych sytuacjach (4,56punktu). Najmniej ważna jest natomiast zdaniem badanych gotowość do wdrażania innowacyjnych rozwiązań i usprawnień (4,39punktu); warto jednak podkreślić, że wszystkie cechy były porównywalnie istotne, a różnice ich średnich ocen niewielkie. W dalszej kolejności, posługując się tą samą skalą ocen, respondenci proszeni byli o wskazanie, które z cech osobowych menedżera mogą być przydatne we wdrażaniu innowacji w firmie. Zróżnicowanie rang nadawanych poszczególnym cechom było niewielkie. Za najistotniejsze uznano dbanie o przepływ informacji w przedsiębiorstwie i szybkie reagowanie na zmiany (po 4,55 punktu), zaś za najmniej ważne cechy przywódcze (4,43punktu) oraz umiejętność motywowania i nagradzania podległego zespołu pracowników (4,40punktu) Identyfikacja związku pomiędzy cechami kadry kierowniczej a stopniem innowacyjności przedsiębiorstwa Przedstawiciele przedsiębiorstw Przedstawiciele przedsiębiorstw zostali poproszeni o samoocenę pod kątem posiadania cech istotnych dla efektywnego zarządzania i wdrażania innowacji. Uczestniczący w wywiadach przedsiębiorcy za swoje najmocniejsze strony uznali umiejętność szybkiego reagowania na zmiany (4,40 punktu) oraz sprawne rozwiązywanie trudnych problemów i umiejętność pracy z ludźmi (po 4,39 punktu). Najsłabiej wypadła natomiast samoocena ze względu na raczej nieistotne w oczach badanych motywowanie i nagradzanie pracowników (4,32 punktu) oraz posiadane cechy przywódcze (4,27punktu). Przy dekompozycji na typ przedsiębiorstwa okazuje się, że przedstawiciele przedsiębiorstw przemysłowych oceniają się lepiej niż przedstawiciele przedsiębiorstw usługowych. 30

32 W związku z tym, że badanie zostało przeprowadzone wśród decydentów, możliwe jest powiązanie cech osobowych wskazanych przez respondentów ze stopniem innowacyjności przedsiębiorstwa i z wdrażaniem przez nie innowacyjnych rozwiązań w ramach współpracy. Tabela 3. Posiadane cechy samoocena w dekompozycji na typ przedsiębiorstwa i nawiązywanie współpracy innowacyjnej (N=1038) Cecha Rodzaj przedsiębiorstwa Współpraca w zakresie innowacji Brak współpracy w zakresie innowacji Szybkie reagowanie na zmiany Dbanie o efektywny przepływ informacji Pomysłowość/kreatywność Umiejętność zachowania spokoju w trudnych sytuacjach Gotowość do wdrożenia innowacyjnych / nowych pomysłów/ usprawnień Umiejętność rozwiązywania trudnych problemów Umiejętność pracy z ludźmi Cechy przywódcze Przemysłowe 4,27 4,50 Usługowe 4,26 4,39 Przemysłowe 4,13 4,49 Usługowe 4,31 4,36 Przemysłowe 4,19 4,46 Usługowe 4,28 4,32 Przemysłowe 4,00 4,47 Usługowe 4,18 4,34 Przemysłowe 4,33 4,50 Usługowe 4,13 4,34 Przemysłowe 4,22 4,55 Usługowe 4,17 4,36 Przemysłowe 4,03 4,51 Usługowe 4,38 4,36 Przemysłowe 3,97 4,42 Usługowe 4,09 4,25 Motywowanie i nagradzanie pracowników Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań. Przemysłowe 3,97 4,44 Usługowe 4,20 4,32 Respondenci zostali również poproszeni o ocenę zależności między cechami kadry kierowniczej a stopniem innowacyjności przedsiębiorstw. Średnio co dziesiąty badany przedsiębiorca (10%) nie potrafił ocenić, czy istnieje istotny związek pomiędzy cechami osobowymi kadry zarządzającej a stopniem innowacyjności w firmie. Blisko trzy czwarte (72%) dostrzega jednak taką relację; przy czym ponad połowa (54%) jest raczej przekonana o jej istnieniu. Co do kwestii dotyczącej równości szans, to de facto badani nie pokazują żadnych różnic między kobietami a mężczyznami w zakresie wdrażania innowacji. Badanie IDI z przedsiębiorcami pokazuje, że udział kobiet w przedsiębiorstwach o charakterze innowacyjnym nie jest zbyt wysoki. Najważniejsze stanowiska o charakterze decyzyjnym zajmują głównie mężczyźni. Kobiety, mimo promowanej polityki równościowej, w większości przypadków nie podejmują strategicznych decyzji w firmach w województwie kujawsko-pomorskim (problem ten dotyczy zresztą całej Polski), w tym także w obszarze związanym z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań. Taka sytuacja wymaga zmian o charakterze systemowym, które powinny zacząć się już od zmian w systemie edukacji. 31

33 4.2.3 Studia przypadków przedsiębiorstw, które podjęły działania innowacyjne, oraz tych, które takich działań nie podjęły Wdrożenie innowacyjnej techniki spawania laserowego w firmie LASERSTAR Centrum kompleksowej obróbki laserowej metali LASERSTAR to firma usługowa, która specjalizuje się w zakresie laserowej obróbki różnych elementów. Odbiorcami usług firmy są głównie producenci samochodów, autobusów i pociągów, ale także wytwórcy maszyn rolniczych i wyposażenia szpitali. LASERSTAR ma swoich odbiorców zarówno w Polsce, jak i w Danii, Niemczech i Francji. Siedziba LASERSTAR znajduje się w Toruniu przy ul. przy Lesie, na przemysłowych peryferiach miasta. Firma mieści się w biurowcu, obok którego stoją hale przemysłowe. Codziennie do firmy przyjeżdża kilka tirów, które przywożą arkusze blachy, stalowe rury i profile, a potem wywożą przetworzone materiały. Przed powstaniem firmy właściciel przedsiębiorstwa, Marek Wiśniewski, przez wiele lat pracował w branży metalowej. Własną firmę postanowił otworzyć w grudniu 2006 roku, kiedy na rynku pojawiły się nowe technologie cięcia i spawania metali laserem. Firma powstała jako spółka komandytowa i zatrudniała początkowo 10 osób. Na początku roczne obroty wynosiły około 6 mln zł. Już po kilku latach spółka zatrudniała 49 pracowników, wybudowała biurowiec oraz cztery hale o powierzchni produkcyjnej 5 tys. m 2, wyposażone w nowoczesny sprzęt wart kilkanaście milionów złotych. Blisko połowa została kupiona w ramach projektu współfinansowanego z dotacji Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Kompleksowość obsługi klientów firma zapewnia poprzez zestawienie w jednej linii produkcyjnej aż trzech typów urządzeń: wycinarek laserowych, precyzyjnych pras krawędziowych oraz robotów spawających. System wykorzystuje wiązkę lasera dyskowego, dzięki czemu powiększa zakres obrabianych materiałów o blachy z metali kolorowych, tj. miedź czy mosiądz. Co ważne, materiałów tych nie można obrabiać laserami gazowymi (CO 2 ). Spawanie laserowe metodą proszkową to ponadto technologia pozwalająca spełniać oczekiwania producentów zarówno niewielkich i precyzyjnych, jak i większych urządzeń oraz akcesoriów, LASERSTAR wprowadził ją do usług prawdopodobnie jako pierwszy w Polsce. Strategia rozwoju firmy zakłada stałe śledzenie najnowszych światowych osiągnięć i wynalazków w zakresie technologii obróbki metali. Wyznaczone osoby na bieżąco monitorują, czy nauka i rynek proponują bardziej efektywne lub lepsze od strony jakości wykonania metody przemysłowej obróbki metali. W takich sytuacjach firma natychmiast przystępuje do ich weryfikacji i kalkulacji kosztów wdrożenia. Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego jest jedyną IOB, z którą współpracuje LASERSTAR. Wynika to z faktu, że przedsiębiorstwo jest obecnie zainteresowane współpracą wyłącznie w zakresie pozyskania funduszy z UE, a w regionie tylko Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego jest pośrednikiem między przedsiębiorcami ubiegającymi się o dofinansowania, a PARP. Kierownictwo LASERSTAR, mimo dostrzegania, że obecnie Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego oferuje również inne usługi, między innymi szkolenia, nie decyduje się na korzystanie z nich, ponieważ nie czuje takiej potrzeby. W grudniu 2008 roku LASERSTAR odniósł sukces w staraniach o unijne dofinansowanie swojego dalszego rozwoju. Opracowany przez firmę projekt pn. Utworzenie centrum kompleksowej obróbki laserowej metali wdrożenie technologii spawania laserowego został pozytywnie oceniony przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, która realizuje działania w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata Złożony wniosek mieścił się w zakresie tematycznym Działania 4.4 PO IG o nazwie: Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym. Firma nie przeoczyła możliwości zdobycia dotacji, ponieważ zgodnie z przyjętą strategią cały czas trzyma rękę na pulsie i uważnie obserwuje, co się dzieje na rynku. W przedsiębiorstwie przeglądana jest prasa oraz strony internetowe poświęcone funduszom unijnym, pracownicy biorą udział w szkoleniach organizowanych przez urząd marszałkowski i Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego. Na ogłoszony przez PARP w kwietniu 2008 roku konkurs o dotacje spółka nie przygotowała aplikacji sama. Skorzystała z pomocy warszawskiej firmy konsultingowej mającej duże doświadczenie w staraniach o unijne pieniądze dla przedsiębiorstw. Za przygotowanie skutecznego wniosku firma zapłaciła 3% wartości całego projektu. Firma zdecydowała się na taki krok, ponieważ, aby dostać dotację z Działania 4.4 POIG, trzeba spełnić kilka warunków. Inwestycja musi być warta więcej niż 8 mln zł oraz innowacyjna, a używane w niej technologie muszą być stosowane na świecie nie dłużej niż trzy lata. jak to wykazać? Spółka posłużyła się pozytywną opinią Instytutu Spawalnictwa w Gliwicach. Dodatkowym atutem firmy było to, że po zakupie nowego sprzętu LASERSTAR zadeklarował zatrudnienie ośmiu dodatkowych osób. Przyznane w konkursie środki oraz dalsze zaangażowanie zespołu umożliwiły powstanie w Toruniu pierwszego nowoczesnego centrum kompleksowej obróbki laserowej. Działalność centrum wzbogaciło w znaczący sposób sektor usług z zakresu wytwarzania podzespołów i wyrobów metalowych z wykorzystaniem urządzeń najnowszej generacji. 32

34 Aby skutecznie przeprowadzić dofinansowany projekt, firma nawiązała współpracę z Uniwersytetem Techniczno- Przyrodniczym w Bydgoszczy, który pomagał jej pod względem technicznym wdrożyć, a następnie realizować nową technologię. Inicjatywa nawiązania współpracy wyszła od obu stron w zasadzie w tym samym czasie. Firma kupiła maszyny, a uczelnia od razu się z nią skontaktowała. Drugą jednostką naukową, z którą firma podjęła współpracę, jest Instytut Spawalnictwa w Gliwicach jedyny instytut spawalnictwa w Polsce. Ponadto firma planuje przyłączenie się do klastra, ale jest to dopiero rozważane. Proces wdrażania rozwiązania innowacyjnego nie obył się bez problemów. Kierownictwo firmy musiało wykazać się umiejętnością zachowania spokoju i radzenia sobie w trudnych sytuacjach, gdy pojawiały się problemy ze zbudowaniem nowej hali, czy też opóźnienia w otrzymaniu transzy z uzyskanej dotacji. Dobre radzenie sobie z problemami jest typowe dla kierowników firm produkcyjnych, oceniają oni u siebie tę cechę dużo lepiej niż osoby na takich samych stanowiskach w przedsiębiorstwach usługowych. Wdrożenie innowacyjnych rozwiązań w firmie OPTIGUARD Firma OPTIGUARD istnieje na rynku od prawie 20 lat. Przedsiębiorstwo założył jej obecny prezes, Romuald Gierszałd. W początkowym etapie działalności firma była typowym resellerem, tzn. kupowała produkty zagranicą i sprowadzała do kraju, by odsprzedać je na rynku polskim. Prezes dosyć dobrze wyczuł potrzeby polskiego rynku i firma zaczęła się rozwijać. Szybko zaczęła kreować swoje produkty, następnie zajęła się produkcją. Obecnie OPTIGUARD jest liderem na polskim rynku w kategorii elektronicznych systemów zabezpieczeń. Od wielu lat wdraża nowatorskie i kompleksowe rozwiązania. Firma realizuje wiele ze swoich celów dzięki ciągłej współpracy z Toruńską Agencją Rozwoju Regionalnego. Firma nie decyduje się na współprace z innymi IOB. Liczba ofert regionalnych przedstawianych przez tego typu jednostki ocenia jako mała, co zniechęca do zacieśnienia kontaktów. OPTIGUARD sam musi wychodzić z inicjatywą i szukać ofert współpracy regionalnej poza IOB. OPTIGUARD cały czas podejmuje różne działania innowacyjne. Są to zarówno inwestycje w park maszynowy, jak i w ludzi, czyli w szkolenia, sprzęt IT najwyższej klasy i najnowsze oprogramowanie. Firma zatrudnia dużo młodych osób. Mimo iż przedsiębiorstwo nie jest bardzo duże, to co roku ktoś z rynku dołącza do zespołu. Daje to firmie impuls do wprowadzania zmian i ulepszeń. Dołączający ludzie przychodzą z różnych branż. Są to inżynierowie mechanicy, inżynierowie elektronicy, programiści itd. Strategią firmy jest permanentny rozwój. Przedstawiciel działu rozwoju zapytany, czy firma jest innowacyjna, odpowiada, że od powstania tego działu nie było takiego momentu, żebyśmy byli z czegoś zadowoleni. Rozwijamy produkty cały czas. Do tego tworzymy nowe, których rynek potrzebuje, a czasami kreujemy produkty, o których rynek jeszcze nie wie, że ich potrzebuje. OPTIGUARD codziennie natrafia na mnóstwo trudności przy wdrażaniu rozwiązań innowacyjnych. Podstawowym problemem firmy są zasoby finansowe. Tych środków ile by nie było, to będzie zawsze za mało. Wiadomo, że moglibyśmy mieć więcej ludzi, nowocześniejszy sprzęt i chcielibyśmy być bardziej widoczni na rynkach światowych dzięki uczestnictwu w targach. Jesteśmy i tak na targach, ale zamiast być na 4 w roku, chcielibyśmy być na 8 10 w roku. Trzeba by było mieć więcej pieniędzy, ludzi itd. Generalnie ze wszystkim sobie radzimy. Mamy więcej pomysłów niż możliwości do wykonania. Generalnie ograniczają nas pieniądze. Jak byśmy mieli więcej pieniędzy, moglibyśmy realizować znacznie więcej planowanych projektów. W firmie nie zdarzyła się jeszcze sytuacja, by raz podjęta próba wdrożenia innowacyjnego rozwiązania nie zakończyła się sukcesem. Część pomysłów zostało wprawdzie odsuniętych w czasie, ale głównie spowodowane to było potrzebą budowy nowej siedziby. Stare zabudowania dawały niewystarczające możliwości lokalowe, co pchnęło firmę do zrealizowania inwestycji w parku technologicznym na Aleksandrowskiej. W parku firma będzie miała do dyspozycji 2,5 tys. m 2 do zagospodarowania, więc będzie mogła bardziej ergonomicznie prowadzić produkcję i zarządzać całymi procesami. W nowej lokalizacji wszystkie elementy zostały rozbudowane i przystosowane do cyklu produkcyjnego firmy. Przez cykl produkcyjny w firmie rozumie się drogę od pomysłu do realizacji, tzn. w pierwszej kolejności pomysł w postaci burzy mózgów; następnie faza tworzenia prototypów, kiedy to odbywają się spotkania z handlowcami, dystrybutorami, którym przedstawiany jest zakres tych pomysłów, wdrażanie, marketing; ostatni etap to produkcja i sprzedaż do dystrybutora albo do klienta końcowego. W nowej siedzibie inżynieria powstania całego produktu jest już bliska temu, co zostało zaplanowane. Jednak w OPTIGUARDZIE taki stan nie może trwać zbyt długo: ( ) za chwilę pewnie będziemy znowu szukać czegoś nowego. Już budujemy siedzibę 3 lata, no gdzieś 2,5, i dzisiaj już widzimy, że tak naprawdę powinna być trochę większa. Mamy cały czas jakieś nowe koncepcje, ale zdajemy sobie sprawę, że na świecie jest kryzys. Natomiast z tych impulsów z rynku, które do nas docierają, wnioskujemy, że będziemy potrzebowali więcej mocy do produkowania coraz większej liczby produktów niż to, co jest dzisiaj, i niż to, co będzie można wytworzyć w tej nowej siedzibie. 33

35 Aby przeciwdziałać efektom kryzysu, w firmie kilka lat temu podjęto decyzje o mocnym i agresywnym działaniu na rynkach światowych. Firma w ostatnich latach rozsądnie podchodziła do inwestycji, w związku z czym ma w tej chwili dość stabilną sytuację finansową, a także stabilnych klientów i sieć dystrybutorów. Za kierunek, w którym podąża firma, odpowiedzialny jest prezes, który widzi potrzebę rozwoju i innowacji: krąży i szuka rozwiązań, których tak naprawdę jeszcze nie ma, i on nas gdzieś tam pcha, pociąga i motywuje do tego. Ci młodzi ludzie, których mamy, to bardzo otwarte umysły, więc cała masa różnych koncepcji pochodzi z wewnątrz, ale mamy też swoich dystrybutorów i klientów, którzy potrzebują coraz to nowych rzeczy, więc o innowacyjność się nie martwimy. ( ) w branży IT musimy być bardzo blisko najnowszych produktów, które się pojawiają na rynkach, więc z tą innowacyjnością jesteśmy po prostu, chcąc nie chcąc, cały czas na bieżąco. OPTIGUARD wiele inwestycji zrealizował dzięki dotacjom z UE, m.in. projekt Paszport do eksportu, dzięki któremu zaistniał na światowych targach. Poza tym firma otrzymała dotację na zaprojektowanie nowego produktu innowacyjnego. OPTIGUARD współpracuje także z uczelniami, realizując program Voucher badawczy. Szybkie reagowanie na zmiany rynkowe jest typowe dla kierowników firm usługowych, takich jak OPTIGUARD. Pozwala to na proponowanie rozwiązań dobrze dopasowanych do aktualnego zapotrzebowania rynku. Prezes OPTIGUARD jest osobą otwartą na ciągłe innowacje i wdrażanie nowych rozwiązań, dzięki czemu firma cały czas rozwija się i szuka impulsów do ulepszeń. Otwartość na pomysły pracowników niezależnie od zajmowanego stanowiska, motywowanie ich do działania i tworzenia to niewątpliwe atuty prezesa. Taka postawa świadczy nie tylko o jego umiejętności współpracy z ludźmi, ale również o dbaniu o dobry przepływ informacji wewnątrz przedsiębiorstwa. Niepodjęcie działań innowacyjnych w firmie Privacon Poland Privacon Poland jest producentem nowoczesnych systemów ogrodzeniowych. Firma oferuje wybór bram, furtek, ogrodzeń oraz automatyki o najwyższej jakości wykonania. Odbiorcami produktów Privacon Poland są głównie zakłady przemysłowe, ale firma dostarcza także swoje wyroby klientom indywidualnym. Przedsiębiorstwo jest znane zarówno w Polsce, jak i w Holandii, Niemczech i Belgii. Spółka założona została 7 lat temu, powstała z połączenia dwóch spółek holenderskich. W miejscowości Zławieś Wielka, znajdującej się w połowie drogi między Toruniem a Bydgoszczą, postawiono wtedy dwie hale produkcyjne. W firmie zatrudnienie wynosi ponad 120 osób, z czego 20 to pracownicy administracji. Privacon obecny jest głównie na rynkach Europy Zachodniej, w związku z czym firma cały czas myśli o dalszym rozwoju poprzez wdrażanie innowacyjnych rozwiązań. W 2010 roku podjęto decyzję o rozbudowie istniejących hal produkcyjnych oraz infrastruktury użytkowej. Jednym z podstawowych elementów wyposażenia, który miał zostać zakupiony, była bardzo nowoczesna maszyna służąca do zgrzewania paneli. W tym celu przedsiębiorstwo złożyło wniosek o dofinansowanie w ramach konkursu Poddziałania Wsparcie inwestycji przedsiębiorstw pn. Wzrost konkurencyjności poprzez rozbudowę hali produkcyjnej i zakup jej wyposażenia skutkujące zwiększeniem skali działalności, wdrożeniem innowacji procesowych i produktowych oraz wzrostem zatrudnienia. Decyzja komisji była jednak negatywna i firma nie otrzymała dotacji. Niepodjęcie działania innowacyjnego przez Privacon spowodowane było zatem wyłącznie faktem nieotrzymania wnioskowanych pieniędzy. Firma nie zarzuciła całkowicie zamiaru zrealizowania projektu. Z powodu braku finansowania podjęła starania realizacji projektu własnymi środkami, szukając przy tym innych zewnętrznych źródeł dokapitalizowania. Brak dotacji spowodował jednak, iż projekt nie zostanie zrealizowany zgodnie z przyjętym uprzednio harmonogramem oraz w zakresie opisanym w dokumentacji aplikacyjnej o przyznanie wsparcia. Kierownictwo firmy niewątpliwie nie rezygnując z realizacji projektu pokazało, że potrafi radzić sobie z trudnymi sytuacjami, szuka rozwiązań i nie poddaję się, gdy pojawiają się trudności. Otwartość na innowacje i upór w działaniu są kluczowymi cechami osób zarządzających firmą Privacon. 34

36 Niepodjęcie działań innowacyjnych w firmie ABM Space Education ABM Space Education jest polską firmą start-up powstałą w lipcu 2011 roku. Kapitał początkowy na uruchomienie działalności pochodził z funduszu zalążkowego akademickiego inkubatora przedsiębiorczości. ABM jest pierwszą polską firmą zajmującą się zagadnieniami dotyczącymi eksploracji kosmosu w aspekcie komercyjnym. Firma specjalizuje się w zakresie projektowania i konstruowania robotów-zabawek edukacyjnych dla dzieci, studentów oraz osób dorosłych. Edukację ABM prowadzi głównie poprzez rozwijanie własnych projektów, takich jak robot Magma 4 Kids, grę Virtual Mars Rover oraz interaktywne lekcje multimedialne z wykorzystaniem własnej produkcji łazików prowadzone w przedszkolach, szkołach podstawowych oraz gimnazjach. ABM pojawia się także z robotami na imprezach plenerowych i w galeriach handlowych. Pracownicy ABM, współpracownicy i konsultanci są rekrutowani spośród członków Mars Society Polska, na polskich uczelniach (studenci i wykładowcy) oraz wśród członków Polonii, którzy mają wieloletnie doświadczenie w pracy w odpowiednich obszarach w instytucjach badawczych w Unii Europejskiej, Azji i Ameryce Północnej, w tym również w USA. Firma działa w niszy rynkowej, w związku z czym nie ma obecnie konkurencji w zakresie robotyki i astronautyki na rynku lokalnym. W skali całego kraju ABM ma konkurentów takich jak firmy BIAP ikuka, jednak żadna z nich nie konstruuje robotów z przeznaczeniem na rynek edukacyjny. W firmie wszyscy pracownicy są otwarci na innowacje. Z jednej strony wymaga tego kosmiczna branża high-tech, ale z drugiej strony wynika to z wizji firmy reprezentowanej przez kierownictwo. Przejawia się to m.in. już w rekrutacji odpowiednich, myślących podobnie osób. Pomysły idą prawie zawsze z dołu, a to, czy zostaną dostrzeżone, a potem, jeśli są dobre, zrealizowane, zależy od samej góry, czyli zarządu firmy. Kluczową sprawą w innowacjach jest otwarty umysł. Co pozwala po pierwsze samemu być kreatywnym, a po drugie dostrzegać i wykorzystywać kreatywność innych. Mimo tak sprzyjających warunków w firmie nie udało się wdrożyć wszystkich planowanych projektów. Pierwszym z nich było stworzenie zrobotyzowanej zabawki edukacyjnej. W tym celu firma złożyła wniosek na Działanie 4.3 Kredyt technologiczny po IG. Pieniądze miały być przeznaczone na sfinansowanie zaplecza technologicznego oraz wybudowanie budynku. Ponadto z kredytu pokryte miały zostać wydatki na stworzenie prototypu oraz próbną serię produktu. Do realizacji innowacyjnego działania jednak nie doszło. Problemem było otrzymanie bankowej promesy kredytowej. Ocena zdolności kredytowej ABM była negatywna ze względu na zbyt duże ryzyko, jakim według banku obarczony był projekt. Nie pomogła też krótka historia finansowa firmy. W firmie panuje przekonanie, że obecnie jest bardzo trudno pozyskać finansowanie na ambitne działania. Powodem takiego stanu rzeczy jest brak kompetencji osób oceniających wnioski, ale również często małe doświadczenie wnioskodawców w składaniu tego rodzaju wniosków. Młodych firm z małym kapitałem najczęściej nie stać na wynajęcie wyspecjalizowanych firm doradczych dysponujących wiedzą, jakich słów-kluczy należy użyć, by wniosek został pozytywnie rozpatrzony. Pomimo niepowodzenia firma nie zarzuca chęci realizacji projektu w przyszłości. Trwają obecnie poszukiwania inwestora prywatnego. 4.3 Praktyka działania IOB w województwie kujawsko-pomorskim Oferta IOB z województwa kujawsko-pomorskiego Duża część Instytucji Otoczenia Biznesu w województwie kujawsko-pomorskim oferuje swoim klientom usługi doradcze. Oprócz standardowych porad udzielanych przez ekspertów, 14 instytucji zdecydowało się współpracować w ramach sieci KSU (Krajowy System Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw). Wśród nich znalazły się między innymi Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA, Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców w Bydgoszczy, Izba Przemysłowo- Handlowa w Toruniu. Sieć oferuje przedsiębiorcom następujące usługi: Punkty Konsultacyjne KSU (Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców w Bydgoszczy, Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA, Towarzystwo Rozwoju Gminy Płużnica) w ramach, których oferowane są usługi informacyjne i doradcze zarówno dla przedsiębiorców chcących rozwijać swoje firmy, jak i dla osób planujących założenie działalności gospodarczej. Porady dla przedsiębiorców udzielane są z zakresu marketingu, organizacji, finansowania przedsiębiorstwa. Osoby rozpoczynające prowadzenie działalności gospodarczej uzyskują wsparcie 35

37 w tworzeniu biznesplanów oraz zbieraniu niezbędnej dokumentacji. Ponadto doradcy pomagają w szukaniu parterów, czy inwestorów, którzy mogliby wspierać kapitałowo dane przedsięwzięcie. Ośrodki Krajowej Sieci Innowacji KSU (Bydgoski Dom Technika NOT Sp. z o.o., Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców w Bydgoszczy, Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA,) zajmują się analizowaniem potencjału wynikającego z nowych technologii, doradzają również nt. skutecznych metod wdrażania innowacyjnych rozwiązań w przedsiębiorstwie. Usługi oferowane w ramach Ośrodków pomagają klientom osiągnąć przewagę rynkową nad konkurencją. Ośrodek Enterprise Europe Network (Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA), jeden z 600 działających w Europie ośrodków sieci informacyjno-doradczej Komisji Europejskiej - oferuje małym i średnim przedsiębiorcom usługi w zakresie: informacji nt. prawa, polityk i programów Unii Europejskiej, rozwijania współpracy podmiotów gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy międzynarodowej, stymulowania potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw oraz transferu technologii i wiedzy, ułatwienia udziału w programach ramowych UE na rzecz badań i rozwoju. Fundusze Pożyczkowe współpracujące w ramach KSU (Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy) udzielają pożyczek na finansowanie działalności i początkowego funkcjonowania firmy. Ponadto w województwie funkcjonowały w latach następujące projekty wspierające innowacyjność w przedsiębiorstwach. Voucher badawczy to program finansowany z Regionalnego Programu Operacyjnego, wspierający transfer technologii. Jest on realizowany przez Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców. Ten pilotażowy projekt w województwie kujawsko-pomorskim realizowany jest w latach Głównym celem programu jest wspieranie mikroprzedsiębiorstw i firm z sektora MSP, które mając innowacyjny pomysł na rozwój, potrzebują wsparcia w zbadaniu jego wykonalności. W ramach współpracy można ubiegać się o dofinansowanie na współpracę z jednostkami naukowymi i prace badawczorozwojowe. W ramach programu oferowane są dwie formy wsparcia: Na pierwszy kontakt z instytucją badawczą przedsiębiorcy, którzy nigdy nie korzystali z usług oferowanych przez jednostki badawcze mogą ubiegać się o voucher, którego kwota może pokrywać 100% wydatków na badania, lecz nie więcej niż PLN. Na rozwój współpracy badawczo rozwojowej w tym przypadku voucher może obejmować maksymalnie 80% wydatków na badania, ale nie więcej niż PLN. KIGNET INNOWACJE projekt finansowany z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, realizowany na terenie województwa przez Izbę Przemysłowo-Handlową w Toruniu, który umożliwia korzystanie przedsiębiorcom z szeregu bezpłatnych usług. Warta uwagi jest oferta pomagająca w nawiązywaniu kontaktów zagranicznych. Po pierwsze dla zainteresowanych przedsiębiorców eksportujących swoje towary lub mających zamiar rozpocząć działalność eksportową dostępny był punkt doradczy, w którym udzielana była pomoc z zakresu m.in. badania rynku, opracowywania ofert, umów. Ponadto możliwe było uzyskanie wsparcia w znalezieniu partnera zagranicznego i nawiązania z nim współpracy. Była to bardzo cenna usługa dla osób planujących wejście na zagraniczny rynek ze swoimi produktami, bądź tych poszukujących kapitału zagranicznego. Inną usługą oferowaną w ramach projektu KIGNET INNOWACJE był audyt energetyczny, którego celem było znalezienie rozwiązań umożliwiających przedsiębiorstwom zmniejszenie kosztów związanych ze zużyciem energii. W ramach audytu sprawdzone były nie tylko instalacje, a także przeprowadzona była optymalizacja zapisów w umowach z dostawcami energii. Enterprise Europe Network, w ramach projektu prowadzonego przez Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego SA przedsiębiorcy mogą nawiązać kontakty technologiczne z firmami zagranicznymi za pośrednictwem europejskiej internetowej bazy ofert technologicznych Bulletin Board Service. Mają oni również możliwość zamieszczenia własnej oferty lub zapotrzebowania technologicznego w bazie. Usługa jest bezpłatna i obejmuje koszty tłumaczeń oraz pomoc w bezpośrednich kontaktach z potencjalnym partnerem za granicą, od momentu nawiązania pierwszego kontaktu do zamknięcia procesu transferu technologii. Dla wielu przedsiębiorców ważnym czynnikiem sprawiającym, że współpraca z IOB staje się atrakcyjna jest możliwość pozyskiwania dodatkowego finansowania. Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA obsługuje małe i średnie przedsiębiorstwa z województwa kujawskopomorskiego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Agencja przyjmuje i ocenia wnioski o dofinansowanie a także nadzoruje wykorzystanie pomocy finansowej na realizację projektów z zakresu prowadzenia działalności B+R w przedsiębiorstwach, wdrożenia wyników prac B+R i wzornictwa przemysłowego oraz nowych inwestycji o wysokim potencjale innowacyjnym. W Toruniu ma siedzibę działający na terenie całego województwa Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy, który oferuje pożyczki zarówno dla start-upów jak i dla mikro, małych i średnich firm. Pożyczki mają charakter inwestycyjny, inwestycyjno-obrotowy i obrotowy. Innym przykładem funduszu pożyczkowego jest działający w Bydgoszczy Punkt Obsługi Subregionalnego Funduszu Pożyczkowego KUJAWIAK, skierowany do mikro i małych przedsiębiorców, którzy mają problem z otrzymaniem kredytu bankowego. Podobnie jak we wcześniejszym przykładzie pożyczka może być spożytkowana zarówno na cele inwestycyjne, jak i obrotowe. Inna inicjatywą jest stworzona przez Organizację Pracodawców Lewiatan sieć Aniołów Biznesu, która wspiera rozwój przedsiębiorstw we wczesnym stadium 36

38 prowadzenia działalności, poprzez kojarzenie ich z inwestorami. Do sieci Aniołów Biznesu należą przedsiębiorcy i menedżerowie posiadający kapitał w wysokości od kilkuset tysięcy do kilku milionów złotych, chcący zaangażować się finansowego w nowy projekt o dużym potencjale rozwoju. Oprócz wkładu finansowego oferują oni wsparcie merytoryczne, swoje doświadczenie i kontakty biznesowe. Analizując Parki Przemysłowe zlokalizowane w regionie kujawsko-pomorskim można zauważyć, że ich główną działalnością jest dzierżawa gruntów. Bydgoski Park Przemysłowy określa cel swojej działalności jako pobudzanie przedsiębiorczości i kreowanie nowych miejsc pracy poprzez tworzenie korzystnych warunków inwestowania dla firm. W ramach realizacji określonego celu oferuje grunty inwestycyjne na sprzedaż i pod dzierżawę. Przedsiębiorców do lokalizacji na terenie Parku zachęca przede wszystkim przynależnością do Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, w której przedsiębiorcy mogą skorzystać ze zwolnienia z podatku dochodowego. W Grudziądzkim Parku Przemysłowym, również częściowo zlokalizowanym w Specjalnej Strefie Ekonomicznej, oprócz gruntów oferowane są również powierzchnie użytkowe biurowe, w halach produkcyjnych i w magazynach. Dodatkowo Grudziądzki Park Przemysłowy oferuje usługę wirtualnego biura dla firm typu start-up, polegającej na wynajęciu adresu firmy, odbieraniu i przekazywaniu korespondencji, możliwość korzystania z sal na spotkaniach biznesowych i dostępie do porad prawnych i księgowych. Toruński Park Technologiczny przy Toruńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego SA oferuje pełen pakiet usług z zakresu obsługi informatycznej firm w ramach nowoczesnego centrum przetwarzania danych, które zaprojektowane zostało z myślą o rozwiązaniach Cloud Computing. Ponadto daje możliwość łatwego i szybkiego wynajęcia infrastruktury lub oprogramowania dla firm z branży ICT bez ponoszenia kosztów ich zakupu. Inkubatory przedsiębiorczości w województwie kujawsko-pomorskim oferują różny zakres usług. W Regionalnym Centrum Przedsiębiorczości w Solcu Kujawskim działalność inkubatora ogranicza się do wynajmu powierzchni biurowych po atrakcyjnych stawkach oraz oferowania usług informacyjnych (bezpłatnie) i doradczych (płatne lub częściowo płatne) w ramach punktu konsultacyjnego. Szerszy zakres usług świadczony jest między innymi w Akademickim Inkubatorze Przedsiębiorczości w Bydgoszczy działającym w ramach Fundacji Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości. Start-upy zlokalizowane w inkubatorze mogą korzystać z pakietu Benefits4Business polegającego na dostępie do zniżek i usług przeznaczonych wyłącznie dla firm o ugruntowanej pozycji na rynku. Wszystkie firmy inkubowane są objęte programem mentoringowym i mają dostęp do regularnie odbywających się szkoleń dotyczących różnych zagadnień istotnych dla istnienia nowoczesnego przedsiębiorstwa, między innymi PR, planowanie, wykorzystanie social media. Kilka razy w roku organizowany jest Start-up mixer, czyli nieformalne spotkania dla przedstawicieli start-up oraz ekspertów i partnerów. Dzięki takim spotkaniom młodzi przedsiębiorcy mają możliwość nawiązywania kontaktów biznesowych i tworzenia sieci powiązań. W celu zachęcenia osób chcących założyć własny biznes do lokalizacji w Akademickim Inkubatorze Przedsiębiorczości w Bydgoszczy orgaznizowane są spotkania Kick-off, w czasie których potencjalni przedsiębiorcy mają szanse spotkać się z Dyrektorem Inkubatora i przedyskutowania pomysłu na własny biznes i jego rozwój. Sposoby pozyskiwania klientów przez IOB z województwa kujawsko-pomorskiego Nie można wskazać jednego, skutecznego sposobu pozyskiwania nowych klientów przez IOB w województwie kujawskopomorskim. Najbardziej typowym, a zarazem najłatwiejszym działaniem podejmowanym przez prawie wszystkie IOB jest umieszczanie materiałów promocyjnych na stronie internetowej. Przedsiębiorcy zainteresowani współpracą z daną jednostką mogą znaleźć na niej szczegółowe informacje o dostępnej ofercie. Inną często podejmowaną inicjatywą jest organizacja wydarzeń takich jak szkolenia czy konferencje., W trakcie takich wydarzeń, oprócz przekazywania wiedzy merytorycznej promowany jest organizator. Te dwie metody mają jednak duże ograniczenie, trafiają tylko i wyłącznie to tych przedsiębiorców, którzy już wiedzą o istnieniu danych instytucji. Mimo tej dość istotnej wady są one najbardziej popularnym sposobem pozyskiwania klientów wśród IOB z regionu kujawsko-pomorskiego. IOB poszukują nowych klientów również poprzez udział w projektach o charakterze edukacyjnym. Przykładem może być Bydgoski Park Przemysłowy, który rozpoczyna organizacje szkoleń i programów stażowych jako działalności zachęcającą do korzystania z głównej usługi tj. dzierżawy gruntu. Ciekawą inicjatywę, podjętą przez Lożę Biznesu, jest współorganizowanie wraz z Gdańską Fundacją Kształcenia Menedżerów, Uniwersytetem Gdańskim oraz RSM Erasmus Universitet studiów Executive MBA BCC, skierowanych do osób z przynajmniej 4 letnim doświadczeniem menedżerskim. Dobrym i stosunkowo popularnym sposobem promocji jest nawiązywanie bezpośrednich kontaktów z przedsiębiorcami. Najczęściej odbywa się to poprzez uczestnictwo w targach, w takcie których prezentują oni zakres usług IOB. Przykładem jest uczestnictwo Bydgoskiego Parku Przemysłowo- Technologicznego na Międzynarodowych Targach Nieruchomości Komercyjnych i Inwestycji EXPO Real w Monachium, gdzie prezentowana była oferta inwestycyjna Parku. Dużo mniejsza grupa podmiotów decyduje się na kontakt telefoniczny i wizytacje firm w celu przedstawiania oferty, tak jak robi to np. Bydgoski Klaster Przemysłowy. 37

39 Kolejnym sposobem poszukiwania klientów jest wykorzystywanie własnej sieci powiązań. Przykładem jest Polskie Towarzystwo Ekonomiczne w Bydgoszczy, które polecane jest przedsiębiorcom przez organy samorządowe oraz ściśle współpracuje z działającym przy nim Regionalnym Ośrodkiem Europejskiego Funduszu Społecznego, którego celem jest animowanie rozwoju lokalnego zwłaszcza w zakresie rynku pracy, przedsiębiorczości, adaptacyjności i spójności społecznej oraz dobrego rządzenia. Innymi przykładami powiązań sieciowych służących pozyskiwaniu nowych klientów jest współpraca kilku instytucji. Duże zaangażowanie instytucji regionalnych widać w sieci KSU(Krajowy System Usług), która dąży do rozwoju przedsiębiorstw poprzez zapewnienie najwyższej jakości usług. W województwie kujawsko-pomorskim w ramach KSU współpracuje 14 instytucji. Punkty konsultacyjne, które udzielają informacji oraz doradztwa w zakresie prawa, finansów, organizacji i marketingu firmy znajdują się w Toruńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, Kujawsko-Pomorskim Związku Pracodawców i Przedsiębiorców w Bydgoszczy, oraz Towarzystwie Rozwoju Gminy Płużnica Rzeczywista skala korzystania przedsiębiorstw z proinnowacyjnych usług oferowanych przez IOB w stosunku do możliwości ich wykonywania Przedstawiciele przedsiębiorstw Przedstawiciele przedsiębiorstw tylko w 8% deklarują, iż korzystają z usług oferowanych przez IOB. Proszeni o ocenę częstotliwości swojego korzystania z poszczególnych usług badani najczęściej wskazywali na częste (częstsze niż raz na kwartał) wykorzystywanie wirtualnego biura (33% wskazań pomocy w transferze technologii (24%). Ze stosunkowo najmniejszą częstotliwością (1 2 razy w roku) wykorzystywano natomiast usługę audytowania przedsiębiorstwa (57% wskazań), wynajem powierzchni biurowych lub sal konferencyjno-szkoleniowych (54%) oraz udzielanie informacji na temat zagranicznych rynków i kontrahentów (50%).Wiąże to się również ze specyfiką usługi audytu i udzielania informacji o rynkach zagranicznych, które to usługi nie mają charakteru ciągłego. Wykres 11. Częstotliwość korzystania z oferty lokalnych IOB (N=82) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań Realizacja przez IOB usług wspierających przedsiębiorców w nawiązywaniu proinnowacyjnych kontaktów Regionalne IOB posiadają szeroki katalog działań na rzecz wspierania innowacyjności, jednak w większości są to działania o charakterze pasywnym, pełniące rolę pomocniczą dla przedsiębiorców. Instytucje i organizacje, często z uwagi na własne 38

40 ograniczenia statutowe i prawne (np. działalność non profit, bez możliwości osiągania dochodu, podległość innym jednostkom), dysponują małymi środkami na prowadzenie inwestycji w rozwój innowacyjności przedsiębiorstw z województwa kujawsko-pomorskiego. Pomimo szerokiego wachlarza oferty IOB z województwa kujawsko-pomorskiego świadczą usługi, które w sposób pośredni wspierają przedsiębiorców w nawiązywaniu proinnowacyjnych kontaktów. IOB nie świadczą natomiast usług, które są bezpośrednio nakierowane na nawiązywanie relacji pomiędzy przedsiębiorcami w celu rozpoczęcia innowacyjnej działalności. Przykładem pośredniej działalności mającej na celu nawiązywanie proinnowacyjnych kontaktów są różnego rodzaju spotkania, konferencje i seminaria. Jeden z respondentów wspomina, że w ramach działalności inkubatora organizowane są różnego rodzaju spotkania, na które zapraszają przedstawicieli przedsiębiorstw. Podczas tych spotkań przedsiębiorcy mogą wymienić kontakty i poznać osoby mogące w przyszłości stać się kooperantami Sposób zachęcania przedsiębiorców przez IOB do korzystania z oferowanych usług Przedstawiciele IOB wskazywali, że prowadzą szereg działań informacyjno-promocyjnych, których celem jest zachęcenie przedsiębiorców do korzystania z ich usług. Wśród tych działań respondenci wymieniali zamieszczanie informacji na swoich stronach internetowych. Część badanych w celu dotarcia ze swoją ofertą do nowych podmiotów przesyła informacje za pośrednictwem poczty elektronicznej. Przedstawiciele IOB wskazują również na promocję w ramach projektów poprzez druk broszur informacyjnych i ulotek. Były także głosy wskazujące na publikację ogłoszeń oraz artykułów w prasie lokalnej i regionalnej. Jeden z respondentów przywołał emisję ogłoszeń w radiu i telewizji. Jak widzimy, przedstawiciele IOB korzystają z wszystkich dostępnych mediów. Dodatkowo niezwykle istotnym działaniem jest promocja poprzez organizację szkoleń, konferencji i seminariów. Część badanych prezentuje swoją działalność poprzez aktywny udział w targach, gdzie m.in. publikowane są wydawnictwa z ich ofertą. Ważnym elementem jest również korzystanie z tzw. poczty pantoflowej podczas nieformalnych spotkań. IOB chcąc zachęcić przedsiębiorców do skorzystania ze swoich usług, pokazują im możliwości oraz efekty tej współpracy. Ważnym elementem zachęty do skorzystania z usług IOB jest wizja zwiększenia konkurencyjności wobec innych graczy na lokalnym oraz regionalnym rynku. Podczas rozmów i osobistych kontaktów przedstawiciele IOB przekonują przedsiębiorców do wspólnego działania i sugerują np. tworzenie klastrów Stopień współpracy IOB z innymi IOB w zakresie usług proinnowacyjnych Sytuacja w zakresie współpracy pomiędzy IOB w obszarze usług proinnowacyjnych dla przedsiębiorstw zdaniem badanych jest zróżnicowana. Niektórzy respondenci przyznawali, że ich instytucja/organizacja nie prowadzi w ogóle współpracy z innymi IOB. Natomiast przedstawiciele IOB, którzy deklarowali współpracę z innymi instytucjami, wskazywali na wiele jej aspektów. Najczęściej przywoływanymi przejawami dobrej współpracy między IOB były zazwyczaj wspólne działanie informacyjne oraz wzajemna promocja organizowanych przez poszczególne instytucje wydarzeń, wspólny udział w regionalnych targach czy prowadzenie punktów konsultacyjnych. Współpraca z innymi IOB zdaniem jednego z respondentów polega także na uczestnictwie w tych samych spotkaniach biznesowych. Podejmowanie współpracy w ramach projektów partnerskich (najczęściej realizowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki) to bardzo dobre przykłady działań zmierzających do wsparcia przedsiębiorstw chcących podejmować działania innowacyjne. Zazwyczaj współpraca pomiędzy IOB przebiega pomyślnie, jednak zdarzają się także nieliczne przypadki problemów i trudności w zakresie współpracy z innymi IOB. Wynikać one mogą niekiedy z niewłaściwego działania samych instytucji niektóre nie spełniają oczekiwań i nie wypełniają swoich zadań, przez co współpraca jest problematyczna. Brakuje także odgórnej inicjatywy, która skłoniłaby IOB do częstszego podejmowania współdziałania. Trudności we współpracy miedzy IOB mogą wynikać także z czynników zewnętrznych. Jeden z respondentów wskazał w tym zakresie na ograniczenia samego systemu, w którym o przyznaniu środków decydują urzędnicy niemający wiedzy o prowadzeniu biznesu Działania podejmowane przez IOB w celu pozyskania nowych klientów Przedstawiciele IOB w celu pozyskania nowych klientów podejmują podobne działania jak w przypadku zachęcenia do korzystania ze swoich usług. 39

41 Są to przede wszystkim informacje umieszczane na stornach internetowych, mailingi, ogłoszenia w prasie, radiu, telewizji. Badani wskazują także na dystrybucję ulotek oraz broszur informacyjnych. Ważnym elementem służącym pozyskaniu nowych klientów wśród przedsiębiorców są ogłoszenia o poszukiwaniu partnerów do nowych bądź już realizowanych projektów. Respondenci wskazują również na aktywny udział w targach poprzez prezentowanie swojej oferty na stoiskach czy podczas prezentacji. Innym elementem kluczowym w pozyskiwaniu nowych klientów poza działalnością tradycyjną jest marketing szeptany prowadzony przez podmioty współpracujące z poszczególnymi instytucjami. Dodatkowo przedstawiciele IOB opowiadają o swojej ofercie i korzyściach płynących ze współpracy z nimi podczas nieformalnych spotkań prywatnych i biznesowych Bariery, jakie napotykają IOB w pozyskiwaniu nowych klientów Przedstawiciele IOB napotykają wiele barier w pozyskiwaniu nowych klientów. Pomimo licznych działań informacyjnopromocyjnych oraz marketingowych bardzo trudno jest dotrzeć z ofertą IOB do potencjalnych odbiorców. Trudności mają związek przede wszystkim z przebiciem się z ofertą przez gąszcz materiałów marketingowych otrzymywanych przez przedsiębiorstwa. Wiadomości elektroniczne bardzo często bez czytania zostają wyrzucane do kosza i traktowane jako spam. Jeśli chodzi o skuteczność informacji prasowych, jest ona również bardzo niska, a wynika to z faktu nieczytania lokalnych gazet przez przedstawicieli przedsiębiorstw. Inną niezwykle istotną barierą w pozyskiwaniu nowych klientów jest fakt, że przedsiębiorcy nie zauważają potrzeby współpracy z IOB, w związku z czym nie zwracają większej uwagi na ich ofertę. Wśród części przedsiębiorców brak zainteresowania może wynikać również z braku środków finansowych na współfinansowanie działalności. Natomiast większe przedsiębiorstwa bardzo często nie potrzebują nawiązywać współpracy, gdyż realizują działania innowacyjne samodzielnie. 4.4 Podsumowanie sytuacji w zakresie współpracy przedsiębiorców i IOB w województwie kujawsko-pomorskim Bariery w nawiązywaniu współpracy między przedsiębiorcami Zarówno przedsiębiorcy, jak i przedstawiciele IOB potwierdzają, że nawiązywanie kontaktów i wspólne działania pomiędzy firmami zdarzają się dość rzadko. Zaledwie 13% przedsiębiorstw wskazuje, iż współpraca w zakresie innowacji z innymi podmiotami ma charakter stały. Najczęściej wymienianym powodem niepodejmowania współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami jest brak takiej potrzeby oraz poczucia szybkich i wymiernych korzyści płynących z tej współpracy. Respondenci wskazują również, że nie posiadają postaw proinnowacyjnych skłaniających do nawiązywania kontaktów. Brak zaufania do potencjalnych kooperantów oraz obawa przed utratą technologii, pozycji konkurencyjnej czy klientów stanowią kolejne bardzo istotne elementy zniechęcające przedstawicieli firm do budowania relacji biznesowych. Przedsiębiorcom bardzo często brakuje pomysłu na rozpoczęcie takiej współpracy oraz kontaktów z innymi podmiotami chętnymi do kooperacji. Z pomocą tu mogliby przyjść animatorzy takiej współpracy, których również na terenie województwa nie ma lub przedsiębiorcy o nich nie wiedzą. Respondenci wskazywali także na brak zinstytucjonalizowanych form kierowania taką współpracą. Poza barierami natury mentalnej oraz instytucjonalnej respondenci przywoływali również wewnętrzne problemy dotyczące nadmiernej biurokracji i sformalizowania struktur w samych przedsiębiorstwach, ograniczenie działalności do rynku lokalnego oraz problemy finansowe. Przedsiębiorcy zauważyli, że posiadają niewystarczającą ilość czasu, aby rozpocząć poszukiwanie potencjalnych partnerów. 40

42 Czynniki sprzyjające nawiązywaniu współpracy między przedsiębiorstwami W przypadku czynników stymulujących przedsiębiorców do nawiązywania kontaktów wskazywano głównie możliwość osiągnięcia zysków, możliwość ekspansji na nowe rynki oraz poprawę jakości produktów lub usług. Podejmowanie przez przedsiębiorców wspólnych działań uzależnione jest w dużej mierze od posiadanych kontaktów osobistych i biznesowych. Nawiązywaniu kontaktów prywatnych oraz towarzyskich sprzyjają ponadto różnego rodzaju konferencje oraz spotkania. Bodźcem skłaniającym przedsiębiorców do podejmowania współpracy często są również ograniczenia finansowe w realizacji innowacyjnych projektów samodzielnie, co ma szczególne znaczenie w przypadku małych firm. Najczęściej wymienianymi czynnikami determinującymi podejmowanie działań kooperacyjnych przez przedstawicieli firm są: wsparcie finansowe ze strony IOB, powstanie regionalnej bazy danych o przedsiębiorcach, pomoc ze strony IOB w nawiązaniu współpracy z uczelniami poprzez zatrudnianie pracowników naukowych w firmach, możliwość nawiązania kontaktu, także za pomocą nowoczesnych technologii, większa świadomość korzyści płynących ze współpracy, wspierana przez akcje promocyjne, sprecyzowane plany działania przedsiębiorców chcących nawiązać współpracę, poczucie zagrożenia, powstawanie organizacji skupiających i wspierających tylko przedsiębiorców z mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Czynniki wpływające na korzystanie bądź rezygnację z oferty regionalnych IOB Zarówno przedstawiciele przedsiębiorstw, jak i przedstawiciele IOB jako najczęstszą przyczynę rezygnacji z oferty regionalnych IOB wskazali brak zainteresowania ze strony firm taką współpracą. Potwierdza to wynik badania ilościowego, który pokazuje, że zaledwie 8% przedsiębiorstw korzysta z oferty IOB. Przedsiębiorcy bardzo często nie są świadomi lub nie widzą korzyści płynących z podejmowania wspólnych działań z IOB. Duża część badanych wskazywała również na nieznajomość oferty, jaką posiadają instytucje. Brak informacji o ofercie jest przede wszystkim wynikiem mało zintensyfikowanych działań informacyjnych. Sytuacja mogłoby ulec zmianie w wyniku realizacji kampanii informacyjno-promocyjnych wykorzystujących nowoczesne media oraz poprawienia czytelności i funkcjonalności stron internetowych poszczególnych organizacji. Badani wskazywali również na duże rozproszenie instytucji pobudzających innowacyjność oraz koncentrację podmiotów poszukujących nowatorskich rozwiązań w dużych ośrodkach miejskich (Bydgoszcz, Toruń). Problemem, zdaniem badanych, jest także brak kompleksowej oferty IOB. Często jest to także powiązane z występującymi problemami kadrowymi w tych instytucjach. Pojawiały się również opinie, że pracownicy poszczególnych IOB nie posiadają wiedzy na temat tak podstawowy jak oferta własnej instytucji oraz nie potrafią przekazać informacji w jasny i przejrzysty sposób. IOB kojarzą się przedsiębiorcom ponadto z nadmierną biurokracją, co również nie ułatwia podjęcia decyzji o rozpoczęciu współpracy. Problemy IOB z dotarciem do przedsiębiorców zdaniem badanych wynikają też z mentalności samych IOB, które nie potrafią podjąć aktywnych działań w kierunku pozyskania klientów i posiadają konserwatywne podejście dotyczące swojej roli, tzn. biernie czekają na klienta. Bariery mentalne dotyczą także przedsiębiorców, którzy koncentrują się na prowadzeniu biznesu bez uświadamiania sobie możliwości jego rozwoju w innym, często innowacyjnym kierunku. Zarówno przedsiębiorcy, jak i przedstawiciele IOB są zgodni, że o podjęciu współpracy decydują często bezpośrednie kontakty biznesowe oraz osobiste z przedstawicielami IOB. 41

43 Dopasowanie oferty IOB do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców Przedsiębiorcy często wskazywali na problem niedopasowania oferty regionalnych IOB do własnych potrzeb. Wszyscy respondenci przyznali, iż istnieje duża luka w ofercie w zakresie specjalistycznych szkoleń, które byłyby certyfikowane i posiadały uznanie wśród innych uczestników areny biznesowej. Oferowane przez IOB usługi dotyczące wynajmu powierzchni biurowych, konferencyjnych czy możliwość skorzystania z wirtualnego biura zostały ocenione stosunkowo nisko przez przedsiębiorców, natomiast zdaniem przedstawicieli IOB są to usługi wychodzące naprzeciw potrzebom firm. Kolejnym elementem oferty, który wzbudził ambiwalentne uczucia, było wsparcie przy pozyskiwaniu finansowania, w tym np. korzystanie z ulg podatkowych czy środków unijnych. Część badanych oceniała je bardzo pozytywnie, jednak zdarzały się głosy, iż jest to oferta niedopasowania do potrzeb przedsiębiorców. Z kolei zakres informacji przekazywanych przez IOB dotyczących możliwości uzyskania dofinansowania z różnych źródeł zewnętrznych został oceniony pozytywnie. Pozytywnie ocenione zostały również organizowane przez IOB konferencje i spotkania promujące nawiązywanie kontaktów biznesowych pomiędzy przedstawicielami firm. Według przedstawicieli IOB bardzo dobrym pomysłem odpowiadającym na potrzeby przedsiębiorców jest oferowana funkcja opiekuna inwestorskiego, który wspiera przedsiębiorcę od samego początku podjęcia decyzji o realizacji inwestycji, przez pomoc w pozyskaniu wszelkich pozwoleń, do wsparcie w okresie realizacji inwestycji. Opiekun inwestorski oferuje asystę w zakresie realizacji inwestycji, przede wszystkim budowlanej. Na terenie województwa realizowany jest ponadto pilotażowy program Voucher badawczy, w ramach którego Kujawsko- Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców pomaga w nawiązaniu współpracy z naukowcami. Zdaniem przedstawiciela tego związku oferta realizowana w ramach programu spełnia oczekiwania przedsiębiorców i naukowców, którzy mają trudności w nawiązywaniu kontaktów między sobą. Dużym problemem jest jednak fakt, że oferta w ramach tego programu jest praktycznie niezauważalna przez przedsiębiorców. 4.5 Rekomendacje dla IOB z województwa kujawsko-pomorskiego Rekomendacje dotyczące zwiększenia poziomu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami Przedsiębiorstwa nie dostrzegają potrzeby kooperacji oraz wykazują brak świadomości z korzyści płynących ze współpracy. Wśród przedsiębiorców brakuje wyraźnej woli współpracy oraz poczucia wspólnego celu rozwoju. Przedsiębiorcy oczekują przede wszystkim wymiernych korzyści ekonomicznych płynących ze współpracy. Istotna jest dla nich również możliwość ekspansji na nowe rynki oraz podniesienie jakości swoich wyrobów i usług. Rolę podmiotów podnoszących świadomość przedsiębiorców powinny przejąć IOB, których zadaniem winno być przede wszystkim podkreślanie długofalowych korzyści wynikających z kooperacji. W tym procesie bardzo istotna jest forma przekazywanego przez IOB komunikatu. Promując ofertę dotyczącą współpracy przedsiębiorstw należy mówić do przedsiębiorców językiem korzyści. Należy podkreślać, że udział we wspólnych badaniach, zakupy grupowe, działania w obszarze wspólnej promocji czy też wspólny udział w targach poprzez wykup jednego stanowiska w celu zaprezentowania swoich usług może przynieść firmom obniżenie kosztów czy też oszczędność czasu. Do przedsiębiorców najlepiej trafia przykład, zatem należy oprzeć się o przykłady firm, które odniosły sukces współpracując. 42

44 Przedsiębiorcy nie mają zbyt wiele okazji do kontaktowania się ze sobą. Większość przedsiębiorców działa na własną rękę lub niekiedy w niewielkich grupach. W regionie brakuje przede wszystkim animatorów takiej współpracy, których zadaniem byłaby pomoc w nawiązywaniu relacji pomiędzy przedsiębiorcami. W regionie odbywa się zbyt mała liczba wydarzeń interesujących przedsiębiorców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów biznesowych. Tymczasem w nawiązywaniu kontaktów biznesowych sprzyjają różnego rodzaju spotkania, które bardzo często skutkują rozpoczęciem współpracy gospodarczej. IOB powinny cyklicznie organizować, cieszące się zwykle dużym zainteresowaniem ze strony przedsiębiorców, imprezy typu Business Mixer czy Business Breakfast. Są to tematyczne spotkania kierowane do konkretnych grup jak np. główni księgowi, konsultanci czy dyrektorzy finansowi itp. Spotkania odbywają się w restauracjach, hotelach czy IOB w godzinach rannych. Na wydarzenie zapraszany jest gość o uznanej reputacji lub posiadający bogate doświadczenie w danej dziedzinie. Spotkania są nieodpłatne i cechuje je swobodna atmosfera, sprzyjająca nawiązywaniu kontaktów. Po zakończeniu lub w trakcie często odbywa się wymiana wizytówek oraz loteria wizytówek. Podobne spotkania można również organizować przy użyciu bardziej nowoczesnych metod takich jak webcasty, czyli spotkania tematyczne na żywo realizowanych całkowicie za pośrednictwem Internetu. Warunkiem koniecznym powodzenia tego typu spotkania jest jednak skuteczne zaproszenie uczestników. Kierowany do przedsiębiorców komunikat powinien cechować prosty język korzyści podkreślający nie tylko program imprezy, ale również możliwości nawiązania współpracy. Przykładem może być cykl wydarzeń organizowanych w Centrum Innowacji Uniwersytetu w Manchesterze, mający na celu umożliwienie budowania połączeń biznesowych między start-upami a dojrzałymi przedsiębiorstwami. Każde wydarzenie koncentruje się na innym temacie. Jednym z tematów spotkania z 2012 roku były social media i szanse, jakie niosą one dla biznesu. Zorganizowany został panel, na którym trzech ekspertów dyskutowało na temat trendów w mediach społecznościach oraz udzielało rad dotyczących korzystania z tego środka przekazu. Agenda spotkań powinna przewidywać również część nieformalną. Aby zapewnić jakość organizowanych imprez należy określić standardy tego rodzaju spotkań i przygotować osoby do pełnienia roli animatorów współpracy poprzez szkolenie i wyposażenie w narzędzia ułatwiające pracę. Przedsiębiorcy deklarują również zbyt małą ilość czasu, który mogliby poświęcić na poszukiwanie partnerów. Jednocześnie wskazują na znaczną trudność w uzyskaniu informacji na temat partnerów ze względu na duże rozproszenie i niedostateczną współpracę pomiędzy IOB, które prowadzą bazy przedsiębiorstw. W związku z powyższym przedsiębiorcy preferują kontakty elektroniczne i oczekują powstania jednego miejsca, w którym przedsiębiorstwa z regionu mogłyby zamieszczać swoje dokonania, oferty współpracy, w tym oczekiwania wobec partnerów. Należy utworzyć swoiste centrum informacji biznesowej o innowacyjnych firmach z regionu. Najlepszym rozwiązaniem jest uruchomienie portalu internetowego przyjaznego użytkownikom. Jako wzór narzędzi do ułatwiania kooperacji może posłużyć baza ofert współpracy utworzona w ramach projektu Komisji Europejskiej Enterprise Business Network. 43