ZEBRANIE I OPRACOWANIE DANYCH NAUKOWYCH W FORMIE ZA O EÑ DO PLANU GOSPODAROWANIA ZASOBAMI WÊGORZA EUROPEJSKIEGO W POLSCE

Transkrypt

1 Wyniki realizacji I etapu zadania: ZEBRANIE I OPRACOWANIE DANYCH NAUKOWYCH W FORMIE ZA O EÑ DO PLANU GOSPODAROWANIA ZASOBAMI WÊGORZA EUROPEJSKIEGO W POLSCE wykonanego w ramach umowy zawartej w dniu r. pomiêdzy Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi a Instytutem Rybactwa Œródl¹dowego im. Stanis³awa Sakowicza Olsztyn, lipiec 2008

2 Spis treœci Normatywne definicje klasyfikacji stanu ekologicznego dla habitatów wêgorza g³ównych dorzeczy w Polsce...3 Jednostki zarz¹dzaj¹ce zasobami wêgorza w Polsce. Regulacja po³owów wêgorza w wodach œródl¹dowych...9 Okreœlenie historycznego i aktualnego stanu i poziomu rybo³ówstwa wêgorza w wodach œródl¹dowych...12 Ocena i analiza stanu populacji wêgorza w wodach œródl¹dowych...51 Ocena stanu zdrowotnego wêgorza od³awianego na terenie Polski w latach Ocena zara enia wêgorza nicieniem Anguillicola crassus...85 Oddzia³ywanie kormorana czarnego na wêgorza w wodach œródl¹dowych Polski...96 Opis przeszkód migracyjnych na szlakach wêdrówek wêgorza

3 Normatywne definicje klasyfikacji stanu ekologicznego dla habitatów wêgorza g³ównych dorzeczy w Polsce dr Stanis³aw Robak Zak³ad Ichtiologii TABELA 1.2. Ogólny stan ekologiczny rzek, jezior, wód przejœciowych i wód przybrze nych Element Charakterystyka ogólna Stan umiarkowany Wartoœci biologicznych elementów jakoœci danego typu czêœci wód powierzchniowych ró ni¹ siê umiarkowanie od tych, jakie zwykle towarzysz¹ temu typowi czêœci wód powierzchniowych w warunkach niezak³óconych. Wartoœci wskazuj¹ na umiarkowany poziom zak³ócenia wynikaj¹cy z dzia³alnoœci cz³owieka, zdecydowanie wiêkszy ni w warunkach stanu dobrego Stan ekologiczny w rzekach Biologiczne elementy jakoœci Fitoplankton Element Makrofity i fitobentos Stan umiarkowany Sk³ad taksonomiczny fitoplanktonu ró ni siê umiarkowanie w porównaniu do zbiorowisk specyficznych dla danego typu wód. Liczebnoœæ jest umiarkowanie zak³ócona i mo e powodowaæ znaczne i niepo ¹dane zak³ócenia wartoœci innych biologicznych i fizykochemicznych elementów jakoœci. Mo e wystêpowaæ umiarkowany wzrost czêstotliwoœci i intensywnoœci zakwitów fitoplanktonu. Mo e wystêpowaæ zjawisko sta³ego zakwitu w czasie miesiêcy letnich. Sk³ad taksonomiczny makrofitów i fitobentosu ró ni siê umiarkowanie w porównaniu do specyficznych dla danego typu wód zespo³ów i jest znacznie bardziej zmieniony ni w przypadku stanu dobrego. WyraŸnie widoczne s¹ umiarkowane zmiany w œredniej obfitoœci makrofitów i fitobentosu. Zbiorowiskom organizmów fitobentosowych mo e towarzyszyæ, wystêpowanie pow³ok (ko uchów) lub skupisk bakterii a w pewnych przypadkach mog¹ one byæ zast¹pione przez pow³oki i skupiska bakterii na skutek dzia³alnoœci antropogenicznej. 3

4 Bezkrêgowce bentosowe Ichtiofauna Sk³ad i liczebnoœæ taksonów bezkrêgowców ró ni¹ siê umiarkowanie od specyficznych dla danego rodzaju populacji. Nieobecne s¹ g³ówne grupy taksonomiczne zespo³ów specyficznych dla danego typu wód. Stosunek taksonów wra liwych na zak³ócenia do taksonów niewra liwych oraz poziom ró norodnoœci s¹ znacznie ni sze ni poziom specyficzny dla danego typu wód oraz znacznie ni sze ni w przypadku stanu dobrego. Sk³ad i liczebnoœæ gatunków ryb ró ni¹ siê umiarkowanie w porównaniu do zespo³ów specyficznych dla danego typu wód, na skutek antropogenicznego wp³ywu na fizykochemiczne i hydromorfologiczne elementy jakoœci. Struktura wiekowa populacji ryb wykazuje powa ne oznaki zaburzeñ antropogenicznych do tego stopnia, e umiarkowana czêœæ gatunków specyficznych dla danego typu wód nie wystêpuje lub jest bardzo nieliczna. Hydromorfologiczne elementy jakoœci Element Re im hydrologiczny Ci¹g³oœæ rzeki Warunki morfologiczne Stan umiarkowany Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Fizykochemiczne elementy jakoœci Element Charakterystyka ogólna Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne Element Specyficzne zanieczyszczenia niesyntetyczne Stan umiarkowany Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Stan umiarkowany Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. 4

5 Stan ekologiczny w jeziorach Biologiczne elementy jakoœci Element Fitoplankton Makrofity i fitobentos Bezkrêgowce bentosowe Ichtiofauna Stan umiarkowany Sk³ad fitoplanktonu ró ni siê umiarkowanie w porównaniu do specyficznego dla danego typu wód. Biomasa jest umiarkowanie zak³ócona i mo e powodowaæ znaczne i niepo ¹dane zak³ócenia wartoœci innych biologicznych i fizykochemicznych elementów jakoœci wody lub osadów. Mo e wystêpowaæ umiarkowany wzrost czêstotliwoœci i intensywnoœci zakwitów fitoplanktonu. Mo e wystêpowaæ zjawisko sta³ego zakwitu w czasie miesiêcy letnich. Sk³ad taksonomiczny makrofitów i fitobentosu ró ni siê umiarkowanie w porównaniu do specyficznych dla danego typu wód i jest znacznie bardziej zmieniony ni w przypadku stanu dobrego. WyraŸnie widoczne s¹ umiarkowane zmiany w œredniej obfitoœci makrofitów i fitobentosu. Zespo³om organnizmów fitobentosowych mo e towarzyszyæ wystêpowanie pow³ok (ko uchów) i skupisk bakterii a w pewnych przypadkach mog¹ one zostaæ zast¹pione przez pow³oki (ko uchy) i skupiska bakterii obecne na skutek dzia³alnoœci antropogenicznej. Sk³ad i liczebnoœæ taksonów bezkrêgowców ró ni¹ siê umiarkowanie od specyficznych dla danego typu wód. Nieobecne s¹ g³ówne grupy taksonomiczne zespo³ów specyficznych dla danego typu wód. Stosunek taksonów wra liwych na zak³ócenia do niewra liwych oraz poziom ró norodnoœci s¹ znacznie ni sze ni poziom specyficzny dla danego typu wód oraz znacznie ni sze ni w przypadku stanu dobrego Sk³ad i liczebnoœæ gatunków ryb ró ni¹ siê umiarkowanie w porównaniu do populacji specyficznych dla danego typu wód, na skutek wp³ywu antropogenicznego na fizykochemiczne lub hydromorfologiczne elementy jakoœci. Struktura wiekowa populacji ryb wykazuje powa ne oznaki zaburzeñ, które mog¹ byæ spowodowane wp³ywem antropogenicznym na fizykochemiczne i hydromorfologiczne elementy jakoœci do tego stopnia, e umiarkowana czêœæ gatunków specyficznych dla danego typu wód nie wystêpuje lub jest bardzo nieliczna. Hydromorfologiczne elementy jakoœci Element Re im hydrologiczny Warunki morfologiczne Stan umiarkowany Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. 5

6 Fizykochemiczne elementy jakoœci Element Charakterystyka ogólna Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne Specyficzne zanieczyszczenia niesyntetyczne Stan umiarkowany Warunki odpowiadaj¹ce osi¹gniêciu wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki odpowiadaj¹ce osi¹gniêciu wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki odpowiadaj¹ce osi¹gniêciu wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci Stan ekologiczny w wodach przejœciowych Biologiczne elementy jakoœci Element Fitoplankton Makroglony Okrytozal¹ kowe. Bezkrêgowce bentosowe Ichtiofauna Stan umiarkowany Sk³ad i liczebnoœæ taksonów fitoplanktonu ró ni¹ siê umiarkowanie w porównaniu do specyficznego dla danego typu wód. Biomasa jest umiarkowanie zak³ócona i mo e powodowaæ znaczne niepo ¹dane zak³ócenia warunków innych biologicznych elementów jakoœci. Mo e wystêpowaæ umiarkowany wzrost czêstotliwoœci i intensywnoœci zakwitów fitoplanktonu. Mo e wystêpowaæ zjawisko sta³ego zakwitu w czasie miesiêcy letnich. Sk³ad taksonomiczny makroglonów ró ni siê umiarkowanie w porównaniu do warunków specyficznych dla danego typu wód i jest znacznie bardziej zaburzony ni w przypadku stanu dobrego. WyraŸnie widoczne s¹ umiarkowane zmiany w œredniej obfitoœci makroglonów, mog¹ce powodowaæ niepo ¹dane zak³ócenia w równowadze organizmów obecnych w wodzie. Sk³ad taksonomiczny okrytozal¹ kowych ró ni siê umiarkowanie od specyficznego dla danego typu wód i jest znacznie bardziej zaburzony ni w przypadku stanu dobrego. Istniej¹ umiarkowane zaburzenia w obfitoœci taksonów roœlin okrytozal¹ kowych. Poziom ró norodnoœci i liczebnoœci taksonów bezkrêgowców umiarkowanie przekracza zakresy zwi¹zane z warunkami specyficznymi dla danego typu wód. Obecne taksony wskazuj¹ce na zanieczyszczenie. Wiele wra liwych taksonów specyficznych dla zespo³u danego typu wód jest nieobecnych. Umiarkowana czêœæ gatunków wra liwych na zak³ócenie, specyficznych dla danego typu wód, jest nieobecna na skutek wp³ywów antropogenicznych na fizykochemiczne lub hydromorfologiczne elementy jakoœci. 6

7 Hydromorfologiczne elementy jakoœci Re im p³ywów Element Warunki morfologiczne Stan umiarkowany Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Elementy jakoœci fizykochemicznej Element Charakterystyka ogólna Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne Specyficzne zanieczyszczenia niesyntetyczne Stan umiarkowany Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla elementów jakoœci biologicznej Definicje bardzo dobrego, dobrego i umiarkowanego stanu ekologicznego w wodach przybrze- nych Biologiczne elementy jakoœci Element Fitoplankton Makroglony i okrytozal¹ kowe Bezkrêgowce bentosowe Stan umiarkowany Sk³ad i liczebnoœæ taksonó planktonu wskazuje na umiarkowane zak³ócenia. Biomasa glonów wykracza znacznie poza zakres wartoœci zwi¹zany ze specyficznymi dla danego typu wód warunkami powoduj¹c niepo ¹dany wp³yw na inne biologiczne elementy jakoœci. Mo e wystêpowaæ umiarkowany wzrost czêstotliwoœci i intensywnoœci zakwitów planktonowych. Mo e wystêpowaæ zjawisko sta³ego zakwitu w czasie miesiêcy letnich. Brak jest umiarkowanej liczby wra liwych na zak³ócenia taksonów makroglonów i okrytozal¹ kowych specyficznych dla warunków niezak³óconych. Pokrycie makroglonami i obfitoœæ okrytozal¹ kowych s¹ umiarkowanie zak³ócone i mog¹ powodowaæ niepo ¹dane zak³ócenia równowagi organizmów obecnych w wodzie. Poziom ró norodnoœci i liczebnoœci taksonów bezkrêgowców umiarkowanie wykracza poza zakresy zwi¹zane ze specyficznymi dla danego typu wód warunkami. Obecne s¹ taksony wskazuj¹ce na zanieczyszczenie. Wiele wra liwych taksonów specyficznych dla zespo³ów danego typu wód jest nieobecnych. 7

8 Hydromorfologiczne êlementy jakoœci Re im p³ywów Element Warunki morfologiczne Stan umiarkowany Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Fizykochemiczne elementy jakoœci Element Charakterystyka ogólna Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne Specyficzne zanieczyszczenia niesyntetyczne Stan umiarkowany Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci Potencja³ ekologiczny sztucznych czêœci wód Element Biologiczne elementy jakoœci Hydromorfologioczne elementy Elementy fizykochemiczne Warunki ogólne Specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne Specyficzne zanieczyszczenia niesyntetyczne Umiarkowany potencja³ ekologiczny Obecne s¹ umiarkowane zmiany w wartoœciach odpowiednich biologicznychj elementów jakoœci w porównaniu do wartoœci dla maksymalnego potencja³u ekologicznego. Wartoœci te s¹ znacznie bardziej zmienione ni te, które wystêpuj¹ przy dobrej jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci Warunki zgodne z osi¹gniêciem wy ej wymienionych wartoœci dla biologicznych elementów jakoœci. 8

9 Jednostki zarz¹dzaj¹ce zasobami wêgorza w Polsce. Regulacja po³owów wêgorza w wodach œródl¹dowych mgr in. Maciej Mickiewicz Zak³ad Bioekonomiki Rybactwa W polskich wodach œródl¹dowych, a w³aœciwie w publicznych œródl¹dowych wodach powierzchniowych p³yn¹cych, bo tak zgodnie z przyjêt¹ nomenklatur¹ nazywane s¹ polskie jeziora, rzeki i zbiorniki zaporowe po³¹czone ze sob¹ przynajmniej okresowo ró nego rodzaju ciekami lub kana³ami, które podzielone zosta³y na obwody rybackie, pierwszymi jednostkami zarz¹dzaj¹cymi zasobami wêgorza s¹ dzier awcy praw do rybackiego u ytkowania tych e obwodów rybackich. Dzier awcami obwodów rybackich mog¹ byæ zarówno osoby prawne, jak i osoby fizyczne w rozumieniu prawa. Najczêœciej s¹ to gospodarstwa rybackie dzia³aj¹ce na zasadach ró nego rodzaju spó³ek, jednostki Okrêgów Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego, oraz pojedyncze osoby prywatne. Ogó³em w Polsce wydzielono 2370 obwodów rybackich, które s¹ u ytkowane rybacko przez oko³o 800 podmiotów osób prawnych i fizycznych, przy czym oko³o tych podmiotów u ytkuje rybacko w przybli eniu 80% powierzchni wód stanowi¹cych obwody rybackie. Obwody rybackie dzier awione s¹ od Skarbu Pañstwa, który jest w³aœcicielem wszystkich publicznych œródl¹dowych wód powierzchniowych p³yn¹cych w Polsce. Najwa niejszymi jednostkami, które reprezentuj¹ Skarb Pañstwa w procesie wydzier awiania obwodów rybackich s¹ Regionalne Zarz¹dy Gospodarki Wodnej. To w³aœnie te jednostki administracji pañstwowej odpowiedzialne s¹ za zawieranie umów rybackiego u ytkowania wód poszczególnych obwodów rybackich oraz przestrzeganie zapisów znajduj¹cych siê w tych umowach. Przyk³adowo, jeœli dany u ytkownik rybacki wygra konkurs na u ytkowanie rybackie danego obwodu rybackiego oraz podpisze umowê z Regionalnym Zarz¹dem Gospodarki Wodnej (wystêpuj¹cym w imieniu Skarbu Pañstwa), w której zobowi¹ e siê m.in. do prowadzenia rokrocznych zarybieñ wêgorzem w okreœlonej iloœci, to RZGW jest zobowi¹zane do monitorowania, czy u ytkownik rybacki przestrzega tego zapisu. Obszar Polski zosta³ podzielony na siedem regionów odpowiadaj¹cych poszczególnym Regionalnym Zarz¹dom Gospodarki Wodnej (rys. 1): RZGW Warszawa, RZGW Poznañ, RZGW Wroc³aw, RZGW Kraków, RZGW Gdañsk, RZGW Szczecin, RZGW Gliwice. Podzia³u na obszary dzia³alnoœci poszczególnych Regionalnych Zarz¹dów Gospodarki Wodnej dokonano w oparciu o obszary dorzeczy najwa niejszych rzek (lub ich odcinków), a nie w oparciu o podzia³ administracyjny kraju. Jednostk¹ nadrzêdn¹ w stosunku do Regionalnych Zarz¹dów Gospodarki Wodnej jest Krajowy Zarz¹d Gospodarki Wodnej z siedzib¹ w Warszawie, który jest jedn¹ z jednostek Ministerstwa Ochrony Œrodowiska. 9

10 Rys. 1. Obszary dzia³ania Regionalnych Zarz¹dów Gospodarki Wodnej (Ÿród³o: Jednostkami administracji samorz¹dowej odpowiedzialnymi za monitoring prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej przez u ytkowników rybackich obwodów rybackich s¹ Urzêdy Marsza³kowskie poszczególnych Województw. Podzia³ ich kompetencji zgodny jest z wojewódzkim podzia³em administracyjnym kraju (rys. 2). Jednostki Urzêdów Marsza³kowskich zobowi¹zane s¹ do monitorowania m.in. Rys. 2. Obszary dzia³ania Urzêdów Marsza³kowskich poszczególnych województw w Polsce (Ÿród³o: 10

11 zgodnoœci dzia³añ u ytkownika rybackiego z zapisami znajduj¹cymi siê w operacie rybackim, a to oznacza, i na przyk³ad jeœli w operacie rybackim znajduje siê zapis o dokonywaniu zarybieñ wêgorzem, to Urz¹d Marsza³kowski sprawdza czy i w jakim zakresie u ytkownik rybacki wywi¹zuje siê z tego zapisu. Powy ej pokrótce przedstawiono schemat zarz¹dzania zasobami ryb (w tym oczywiœcie zasobami wêgorza) w publicznych œródl¹dowych wodach powierzchniowych p³yn¹cych w Polsce. Powy ej przedstawiony sposób zarz¹dzania i monitorowania zasobów ryb oparty jest na nastêpuj¹cych aktach prawnych: Ustawa z 18 kwietnia 1985 o rybactwie œródl¹dowym (Dz. U nr 66, poz. 750 ze zm.), Ustawa z 18 lipca 2001 Prawo wodne (Dz. U nr 239, poz ze zm.), Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 31 stycznia 2007 w sprawie konkursu ofert na oddanie w u ytkowanie obwodu rybackiego (Dz. U. nr 27, poz. 181), Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 29 marca 2002 w sprawie operatu rybackiego (Dz. U. nr 44, poz. 414), Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 30 wrzeœnia 2003 w sprawie dokumentacji prowadzonej przez uprawnionego do rybactwa (Dz. U. nr 180, poz. 1766, sprostowanie b³êdu Dz. U nr 210, poz. 2048), Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 30 wrzeœnia 2003 w sprawie oceny wype³niania obowi¹zku prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej (Dz. U. nr 180, poz. 1765, sprostowanie b³êdu Dz. U nr 210, poz. 2048, zmiana Dz. U nr 32, poz. 224). Regulacja po³owów wêgorza w wodach œródl¹dowych oparta jest na Rozporz¹dzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 listopada 2001 roku w sprawie po³owu ryb oraz warunków chowu, hodowli i po³owu innych organizmów yj¹cych w wodzie (Dz. U. nr 138, poz. 1559, zmiana Dz. U nr 17, poz. 160). Rozporz¹dzenie to okreœla m.in. szczegó³owe warunki uprawiania amatorskiego po³owu ryb, w tym wêdkarskie narzêdzia po³owowe, oraz szczegó³owe warunki ochrony i po³owu ryb, w tym rybackie narzêdzia i urz¹dzenia po³owowe. W przypadku wêgorza, wymienione Rozporz¹dzenie okreœla jego wymiar ochronny na 40 cm, nie okreœla jego okresu ochronnego, oraz stanowi, i wielkoœæ oczek sieci rybackich s³u ¹cych do po³owu wêgorza nie mo e byæ mniejsza ni 12 mm. Obszar dorzeczy objêtych planem zarz¹dzania Plan zarz¹dzania odnosiæ siê bêdzie tylko do dorzeczy le ¹cych wy³¹cznie na terytorium Polski. Na naszej po³udniowej granicy nie ma praktycznie adnych mo liwoœci prowadzenia wspó³pracy miêdzynarodowej z uwagi na praktyczny brak wystêpowania wêgorza w górnej Odrze i Wiœle oraz dop³ywach granicznych lub dop³ywach wp³ywaj¹cych spoza granic Polski z Republik¹ Czesk¹ i S³owacj¹. Podobna sytuacja wystêpuje na wschodniej granicy kraju; graniczna rzeka Bug oraz dop³ywy krajowych rzek wp³ywaj¹ce spoza granic kraju poprzez bariery na Wiœle we W³oc³awku oraz na Narwi w Zegrzu praktycznie ca³kowicie uniemo liwiaj¹ wêdrówki narybku wêgorza w górê rzek Narew, Bug i ich dop³ywów. Nieliczne zbiorniki zaporowe w systemach rzek Bug i Narew (np. zbiornik Siemianówka) by³y zarybione wêgorzem, ale jego g³ównymi habitatami s¹ na tym terenie wybrane zbiorniki zaporowe, a nie rzeki transgraniczne. Rzeki dorzecza Prego³y yna i Wêgorapa, a tak e Niemna wyp³ywaj¹ce z Polski w granice Federacji Rosyjskiej s¹ tak e przedzielone barierami uniemo liwiaj¹cymi migracje narybku wêgorza w górê ich systemów z rzeki Prego³y. Rzeka Odra oraz Nysa u ycka cieki graniczne z Republik¹ Federaln¹ Niemiec, maj¹ tylko niewielkie dop³ywy uchodz¹ce od strony zachodniej, nie maj¹ce adnego wp³ywu na rekrutacjê wêgorza, i w ten sposób nie wp³ywaj¹ na stan populacji wêgorza w dorzeczu rzeki oraz nie odgrywaj¹ adnej roli w gospodarce wêgorzowej w systemie tej rzeki. 11

12 Okreœlenie historycznego i aktualnego stanu i poziomu rybo³ówstwa wêgorza w wodach œródl¹dowych doc. dr hab. Arkadiusz Wo³os, mgr in. Maciej Mickiewicz, mgr in. Tomasz Czerwiñski Zak³ad Bioekonomiki Rybactwa 1. Gospodarka wêgorzowa w jeziorach polskich w latach Wprowadzenie W jeziorowej gospodarce rybackiej prowadzonej w Polsce wêgorz jako gatunek cenny zarówno z ekologicznego, jak i ekonomicznego punktu widzenia zawsze zajmowa³ poczesne miejsce. By³o tak i jest dotychczas przede wszystkim z tego powodu, i gospodarka wêgorzowa odgrywa znacz¹c¹ rolê w ca³ej jeziorowej gospodarce rybackiej, bardzo czêsto decyduj¹c o jej ogólnej op³acalnoœci (Leopold i Wo³os 2001). W latach w 230 zbadanych jeziorach polskich udzia³ wêgorza w ca³kowitych od³owach ryb wyniós³ 9,1% ogólnej masy tych od³owów oraz 42,2% ich wartoœci finansowej, dochodz¹c w niektórych z analizowanych lat do ponad 50% i spadaj¹c sporadycznie nieco poni ej 30% (Leopold i Wo³os 2001). W latach , w jeziorach polskich, œrednia roczna wartoœæ od³owów wêgorza wynios³a 80,74 z³/ha, zaœ wartoœæ zarybieñ tym gatunkiem 37,93 z³/ha. Stanowi³o to 40,9% ca³kowitej wartoœci od³owów oraz a 78,9% ca³kowitej wartoœci zarybieñ. Dla lat powy sze wartoœci przedstawia³y siê odpowiednio: 34,94 z³/ha i 36,2% w przypadku od³owów, oraz 8,90 z³/ha i 32,4% w przypadku zarybieñ (Mickiewicz 2001). W Systemie Wielkich Jezior Mazurskich, najwiêkszym kompleksie jezior w Polsce, w latach wartoœæ od³owów i zarybieñ wêgorzem oraz ich udzia³ w ca³kowitych wartoœciach od³owów i zarybieñ wynios³y odpowiednio: 100,59 z³/ha i 86,74 z³/ha oraz 51,05% i 92,22%. Te same wskaÿniki w Systemie Wielkich Jezior Mazurskich, ale w latach wynios³y odpowiednio: 39,27 z³/ha i 8,36 z³/ha oraz 40,30% i 36,09% (Mickiewicz 2006). Na podstawie powy ej przedstawionych danych mo na sformu³owaæ dwa generalne wnioski: po pierwsze mo na z ca³¹ pewnoœci¹ stwierdziæ, i pod wzglêdem ekonomicznym wêgorz decyduje o stopniu op³acalnoœci ca³ej jeziorowej gospodarki rybackiej w Polsce. Po drugie nie sposób nie zauwa yæ, i ranga wêgorza w sytuacji ekonomicznej jeziorowej gospodarki rybackiej by³a znacznie wy sza we wczeœniejszych badanych latach, ni w latach ostatnich Wykorzystane materia³y oraz podstawy metodyczne W niniejszym opracowaniu wykorzystano dane o od³owach i zarybieniach z bazy jezior Zak³adu Bioekonomiki Rybactwa IRS. Dane te pochodz¹ z ksi¹g gospodarczych 289 jezior polskich i dotycz¹ lat Liczbê oraz powierzchniê analizowanych jezior w podziale na poszczególne wyodrêbnione grupy jezior reprezentuj¹ce 4 dorzecza Polski przedstawia tabela 1. 12

13 Liczba i powierzchnia analizowanych jezior TABELA 1 Wyszczególnienie Liczba jezior (szt.) Powierzchnia jezior (ha) Jeziora zlewni rzeki Wis³y Jeziora zlewni rzeki Odry Jeziora zlewni rzeki Prego³y Jeziora przymorskie RAZEM: Dla potrzeb niniejszego opracowania wyodrêbniono cztery grupy jezior. Z oczywistych powodów (dwa najwiêksze dorzecza w Polsce) wyodrêbniono grupy jezior dorzeczy rzek Odry i Wis³y, z powodu sp³ywu wêgorza poza granice Polski wyodrêbniono grupê jezior dorzecza rzeki Prego³y (zlewnie rzek yna i Wêgorapa), zaœ ze wzglêdu na specyfikê ekosystemów oraz fakt sp³ywania wêgorza bezpoœrednio do wód Morza Ba³tyckiego wyodrêbniono grupê jezior przymorskich (jeziora ebsko, Gardno, Kopañ, Bukowo i Jamno). Poni ej przedstawione analizy wykonano w podziale na wyodrêbnione grupy jezior. Przy opracowaniu statystycznym danych o od³owach i zarybieniach badanych grup jezior wykorzystano m.in. analizê szeregów czasowych (trendów), wykorzystuj¹c wielomiany od 1-go do 4-go stopnia, przy granicznym poziomie prawdopodobieñstwa p < 0, Jeziora dorzecza rzeki Wis³y Na rysunkach 1-4 przedstawiono graficznie dane dotycz¹ce ca³kowitych od³owów gospodarczych ryb oraz od³owów gospodarczych wêgorza w grupie jezior dorzecza rzeki Wis³y. Od³owy ca³kowite (rys. 1-2) w analizowanym okresie lat , podobnie jak ich wydajnoœæ systematycznie spada³y od oko³o tony lata Rys. 1. Ca³kowite gospodarcze od³owy ryb w jeziorach zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). kg/ha 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, lata Rys. 2. Wydajnoœæ ca³kowitych gospodarczych od³owów ryb w jeziorach zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 13

14 kg/ha kg lata Rys. 3. Gospodarcze od³owy wêgorza w jeziorach zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, lata Rys. 4. Wydajnoœæ gospodarcza od³owów wêgorza w jeziorach zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) tys. kg i oko³o 32 kg/ha w pocz¹tkowych latach do oko³o 600 tys. kg i oko³o 10 kg/ha w latach koñcowych analizowanego okresu. W przypadku od³owów gospodarczych wêgorza (rys. 3-4), mamy do czynienia ze stopniowym wzrostem, praktycznie a do koñca lat osiemdziesi¹tych XX wieku, a nastêpnie gwa³townym spadkiem a do ostatnich analizowanych lat. W tabelach2i3przedstawiono podstawowe wskaÿniki i parametry gospodarki wêgorzowej w analizowanych grupach jezior, w tym w jeziorach dorzecza rzeki Wis³y. Œrednia roczna wydajnoœæ od³owów wêgorza w tej grupie jezior wynios³a 2,15 kg/ha, co stanowi³o 9,21% masy ca³kowitych od³owów ryb. Spadek od³owów wêgorza wyniós³ œrednio rocznie w latach ,46%. Œrednia roczna wydajnoœæ wêgorza w pocz¹tkowym okresie (lata ) wynios³a 2,85 kg/ha, zaœ w okresie koñcowym (lata ) 1,17 kg/ha. Maksimum wydajnoœci odnotowaæ mo na w roku1980, kiedy to wynios³a ona dla grupy jezior dorzecza rzeki Wis³y 3,58 kg/ha, zaœ minimum w roku 2003 (0,83 kg/ha). Jak ju wspomniano, œrednia roczna w latach wydajnoœæ od³owów wêgorza w grupie jezior dorzecza Wis³y wynios³a 2,15 kg/ha. Dane o zarybieniach (w tym trendy) zarybieñ wêgorzem w podziale na wêgorzyka montee (szklistego) i wêgorzyka podchowanego grupy jezior dorzecza rzeki Wis³y w latach przedstawiono graficznie na rysunkach W przypadku wêgorzyka montee mo na mówiæ o jednoznacznym trendzie spadkowym w zarybieniu t¹ form¹ materia³u zarybieniowego od maksymalnych dawek zarybieniowych w drugiej po³owie lat siedemdziesi¹tych XX wieku, a do ca³kowitego zaniku tych zarybieñ od roku W przypadku zarybieñ wêgorzykiem podchowanym nie mo emy mówiæ o adnym jednoznacznym trendzie. Zarybiano nim w drugiej po³owie lat osiemdziesi¹tych, lecz w sposób nieregularny i na bardzo ró nym poziomie iloœciowym, zaœ o pewnej regularnoœci zarybieñ tym materia³em mo emy mówiæ dopiero od roku 14

15 kg lata Rys. 5. Zarybienia wêgorzem montee jezior zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) kg lata Rys.6. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) tys. szt lata Rys. 7. Zarybienia wêgorzem montee jezior zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). tys. szt lata Rys. 8. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 15

16 szt./ha lata Rys. 9. Zarybienia wêgorzem montee jezior zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) szt./ha lata Rys. 10. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior zlewni Wis³y w latach (138 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 1996, przy czym zarybienia te wykazuj¹ siê w zasadzie tendencj¹ spadkow¹. Œrednie roczne zarybienie narybkiem montee i podchowanym wêgorza w latach (tabele 2i3) wynios³o 101,23 szt./ha, przy maksimum z roku 1979 (330,16 szt./ha) i minimum z roku 1991 (0,33 szt./ha), oraz przy œrednim rocznym spadku wynosz¹cym 9,57%. W pocz¹tkowych latach ( ) analizowanego okresu œredni roczny wskaÿnik zarybienia wyniós³ 220,08 szt./ha, zaœ w latach koñcowych ( ) jedynie 16,16 szt./ha Jeziora dorzecza rzeki Odry Na rysunkach przedstawiono graficznie dane dotycz¹ce ca³kowitych od³owów gospodarczych ryb oraz od³owów gospodarczych wêgorza w grupie jezior dorzecza rzeki Odry. Od³owy ca³kowite (rys. 11 i 12) w analizowanym okresie lat , podobnie jak ich wydajnoœæ pocz¹tkowo wzrasta³y, do maksimum w pocz¹tku lat osiemdziesi¹tych, a nastêpnie spada³y (z nieznacznym wzrostem w latach koñcowych analizowanego okresu). W przypadku od³owów gospodarczych wêgorza (rys. 13 i 14), mamy do czynienia ze stopniowym wzrostem, praktycznie a do koñca lat osiemdziesi¹tych XX wieku, a nastêpnie gwa³townym spadkiem a do ostatnich analizowanych lat. W tabelach2i3przedstawiono podstawowe wskaÿniki i parametry gospodarki wêgorzowej w analizowanych grupach jezior, w tym w jeziorach dorzecza rzeki Odry. Œrednia roczna wydajnoœæ od³owów wêgorza w tej grupie jezior wynios³a 2,09 kg/ha, co stanowi³o 8,27% masy ca³kowitych od³owów ryb. Spadek od³owów wêgorza wyniós³ œrednio rocznie w latach ,03%. Œrednia roczna wydajnoœæ wêgorza w pocz¹tkowym okresie (lata ) wynios³a 2,40 kg/ha, zaœ w okresie koñcowym (lata ) 1,01 kg/ha. Maksimum wydajnoœci odnotowaæ mo na w roku1980, kiedy to 16

17 tony lata Rys. 11. Ca³kowite gospodarcze od³owy ryb w jeziorach zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). kg/ha 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, lata Rys. 12. Wydajnoœæ ca³kowitych gospodarczych od³owów ryb w jeziorach zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) tony lata Rys. 13. Gospodarcze od³owy wêgorza w jeziorach zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 4,0 3,5 3,0 2,5 kg/ha 2,0 1,5 1,0 0,5 0, lata Rys.14. Wydajnoœæ gospodarczych od³owów wêgorza w jeziorach zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 17

18 kg lata Rys. 15. Zarybienia wêgorzem montee jezior zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) kg lata Rys.16. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) tys. szt lata Rys. 17. Zarybienia wêgorzem montee jezior zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). tys. szt lata Rys. 18. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 18

19 szt./ha lata Rys. 19. Zarybienia wêgorzem montee jezior zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) szt./ha lata Rys. 20. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior zlewni Odry w latach (70 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). wynios³a ona dla grupy jezior dorzecza rzeki Odry 3,54 kg/ha, zaœ minimum w roku 2004 (0,39 kg/ha). Jak ju wspomniano, œrednia roczna w latach wydajnoœæ od³owów wêgorza w grupie jezior dorzecza Odry wynios³a 2,09 kg/ha. Dane rzeczywiste wraz z trendami zarybieñ wêgorzem w podziale na wêgorzyka montee (szklistego) i wêgorzyka podchowanego grupy jezior dorzecza rzeki Odry w latach przedstawiono graficznie na rysunkach W przypadku wêgorzyka montee mo na mówiæ o pocz¹tkowym wzrastaniu zarybienia, do maksimum na prze³omie lat siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych XX wieku, a nastêpnie jednoznacznym trendzie spadkowym w zarybieniu t¹ form¹ materia³u zarybieniowego a do ca³kowitego zaniku tych zarybieñ od roku W przypadku zarybieñ wêgorzykiem podchowanym nie mo emy mówiæ o adnym jednoznacznym trendzie. Zarybiano nim sporadycznie i na bardzo ró nym poziomie iloœciowym, zaœ o pewnej regularnoœci zarybieñ tym materia³em mo emy mówiæ dopiero od roku Œrednie roczne zarybienie narybkiem montee i podchowanym wêgorza w latach (tabele2i3)wynios³o 143,65 szt./ha, przy maksimum z roku 1979 (421,46 szt./ha) i minimum z roku 1991 (0,30 szt./ha), oraz przy œrednim rocznym spadku wynosz¹cym 8,60%. W pocz¹tkowych latach ( ) analizowanego okresu œredni roczny wskaÿnik zarybienia wyniós³ 303,80 szt./ha, zaœ w latach koñcowych ( ) jedynie 11,28 szt./ha Jeziora dorzecza rzeki Prego³y Na rysunkach przedstawiono graficznie dane dotycz¹ce ca³kowitych od³owów gospodarczych ryb oraz od³owów gospodarczych wêgorza w grupie jezior dorzecza rzeki Prego³y. Od³owy ca³kowite (rys. 19

20 tony lata Rys. 21. Ca³kowite gospodarcze od³owy ryb w jeziorach zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 40,0 35,0 30,0 25,0 kg/ha 20,0 15,0 10,0 5,0 0, lata Rys. 22. Wydajnoœæ ca³kowitych gospodarczych od³owów ryb w jeziorach zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). tony lata Rys. 23. Gospodarcze od³owy wêgorza w jeziorach zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). kg/ha 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, lata Rys. 24. Wydajnoœæ gospodarcza od³owów wêgorza w jeziorach zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 20

21 21 i 22) w analizowanym okresie , podobnie jak ich wydajnoœæ systematycznie spada³y od oko³o 800 tys. kg i oko³o 32 kg/ha w pocz¹tkowych latach do oko³o 300 tys. kg i oko³o 13 kg/ha w latach koñcowych analizowanego okresu. W przypadku od³owów gospodarczych wêgorza (rys. 23 i 24), mamy do czynienia ze stopniowym wzrostem, praktycznie do koñca lat siedemdziesi¹tych XX wieku, a nastêpnie gwa³townym spadkiem a do ostatnich analizowanych lat. W tabelach2i3przedstawiono podstawowe wskaÿniki i parametry gospodarki wêgorzowej w analizowanych grupach jezior, w tym w jeziorach dorzecza rzeki Prego³y. Œrednia roczna wydajnoœæ od³owów wêgorza w tej grupie jezior wynios³a 1,69 kg/ha, co stanowi³o 7,09% masy ca³kowitych od³owów ryb. Spadek od³owów wêgorza wyniós³ œrednio rocznie w latach ,21%. Œrednia roczna wydajnoœæ wêgorza w pocz¹tkowym okresie (lata ) wynios³a 2,69 kg/ha, zaœ w okresie koñcowym (lata ) 0,67 kg/ha. Maksimum wydajnoœci odnotowaæ mo na w roku 1978, kiedy to wynios³a ona dla grupy jezior dorzecza rzeki Prego³y 3,29 kg/ha, zaœ minimum w roku 2004 (0,42 kg/ha). Jak ju wspomniano, œrednia roczna w latach wydajnoœæ od³owów wêgorza w grupie jezior dorzecza Prego³y wynios³a 1,69 kg/ha. Dane rzeczywiste i trendy zarybieñ wêgorzem w podziale na wêgorzyka montee (szklistego) i wêgorzyka podchowanego grupy jezior dorzecza rzeki Prego³y w latach przedstawiono graficznie na rysunkach W przypadku wêgorzyka montee mo na mówiæ o jednoznacznym trendzie spadkowym w zarybieniu t¹ form¹ materia³u zarybieniowego od maksymalnych dawek zarybieniowych w drugiej po³owie lat siedemdziesi¹tych XX wieku, a do ca³kowitego zaniku tych zarybieñ od roku W kg lata Rys. 25. Zarybienia wêgorzem montee jezior zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) kg lata Rys. 26. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 21

22 lata Rys. 27. Zarybienia wêgorzem montee jezior zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). tys. szt tys. szt lata Rys. 28. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). szt./ha lata Rys. 29. Zarybienia wêgorzem montee jezior zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, lata Rys. 30. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior zlewni Prego³y w latach (76 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). szt./ha 22

23 przypadku zarybieñ wêgorzykiem podchowanym nie mo emy mówiæ o adnym jednoznacznym trendzie. Zarybiano nim w pierwszej po³owie lat osiemdziesi¹tych, na prze³omie lat osiemdziesi¹tych i dziewiêædziesi¹tych, oraz w latach 2003 i 2004, lecz w sposób nieregularny i na bardzo ró nym poziomie iloœciowym, zaœ o pewnej regularnoœci zarybieñ tym materia³em mo emy mówiæ od roku 1994 do roku 2000, przy czym zarybienia w tym okresie wykazuj¹ siê tendencj¹ wzrostow¹. Œrednie roczne zarybienie narybkiem montee i podchowanym wêgorza w latach (tabele2i3)wynios³o 108,15 szt./ha, przy maksimum z roku 1978 (343,21 szt./ha) i minimum z roku 2001 (0,00 szt./ha), oraz przy œrednim rocznym spadku wynosz¹cym 9,64%. W pocz¹tkowych latach ( ) analizowanego okresu œredni roczny wskaÿnik zarybienia wyniós³ 242,98 szt./ha, zaœ w latach koñcowych ( ) jedynie 14,48 szt./ha Jeziora przymorskie Na rysunkach przedstawiono graficznie dane dotycz¹ce ca³kowitych od³owów gospodarczych ryb oraz od³owów gospodarczych wêgorza w grupie jezior przymorskich. Od³owy ca³kowite (rys. 31 i 32) w analizowanym okresie , podobnie jak ich wydajnoœæ pocz¹tkowo wzrasta³y, do maksimum w pocz¹tku lat osiemdziesi¹tych, nastêpnie spada³y (do minimum w koñcu lat dziewiêædziesi¹tych), a nastêpnie wykazywa³y wzrost w latach koñcowych analizowanego okresu, a niemal do poziomu z lat pocz¹tkowych. tony lata Rys. 31. Ca³kowite gospodarcze od³owy ryb w jeziorach przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 30,0 25,0 20,0 kg/ha 15,0 10,0 5,0 0, lata Rys. 32. Wydajnoœæ ca³kowitych gospodarczych od³owów ryb w jeziorach przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). W przypadku od³owów gospodarczych wêgorza (rys. 33 i 34), mamy do czynienia z jednoznacznym trendem spadkowym od pocz¹tkowych do koñcowych lat analizowanego okresu. W tabelach 2i3przed- stawiono podstawowe wskaÿniki i parametry gospodarki wêgorzowej w analizowanych grupach jezior, 23

24 tony lata Rys. 33. Gospodarcze od³owy wêgorza w jeziorach przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0, lata Rys. 34. Wydajnoœæ gospodarczych od³owów wêgorza w jeziorach przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). kg/ha kg lata Rys. 35. Zarybienia wêgorzem montee jezior przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). kg lata Rys. 36. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 24

25 tys. szt lata Rys. 37. Zarybienia wêgorzem montee jezior przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) tys. szt lata Rys. 38. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) szt./ha lata Rys. 39. Zarybienia wêgorzem montee jezior przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). szt./ha lata Rys. 40. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza jezior przymorskich w latach (5 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 25

26 w tym w jeziorach przymorskich. Œrednia roczna wydajnoœæ od³owów wêgorza w tej grupie jezior wynios³a 3,27 kg/ha, co stanowi³o 16,17% masy ca³kowitych od³owów ryb. Spadek od³owów wêgorza wyniós³ œrednio rocznie w latach ,15%. Œrednia roczna wydajnoœæ wêgorza w pocz¹tkowym okresie (lata ) wynios³a 4,91 kg/ha, zaœ w okresie koñcowym (lata ) 1,81 kg/ha. Maksimum wydajnoœci odnotowaæ mo na w roku 1982, kiedy to wynios³a ona dla grupy jezior przymorskich 6,92 kg/ha, zaœ minimum w roku 2004 (0,96 kg/ha). Jak ju wspomniano, œrednia roczna w latach wydajnoœæ od³owów wêgorza w grupie jezior przymorskich wynios³a 3,27 kg/ha. Dane rzeczywiste i trendy zarybieñ wêgorzem w podziale na wêgorzyka montee (szklistego) i wêgorzyka podchowanego grupy jezior przymorskich w latach przedstawiono graficznie na rysunkach W przypadku wêgorzyka montee mo na mówiæ o jednoznacznym trendzie spadkowym w zarybieniu t¹ form¹ materia³u zarybieniowego a do ca³kowitego zaniku tych zarybieñ od roku W przypadku zarybieñ wêgorzykiem podchowanym nie mo emy mówiæ o adnym jednoznacznym trendzie. Zarybiano nim na bardzo ró nym poziomie iloœciowym w latach osiemdziesi¹tych, zaœ o pewnej regularnoœci zarybieñ tym materia³em mo emy mówiæ dopiero od roku Œrednie roczne zarybienie narybkiem montee i podchowanym wêgorza w latach (tab. 2i3) wynios³o 56,27 szt./ha, przy maksimum z roku 1974 (238,16 szt./ha) i minimum z roku 1996 (0,00 szt./ha), oraz przy œrednim rocznym spadku wynosz¹cym 8,54%. W pocz¹tkowych latach ( ) analizowanego okresu œredni roczny wskaÿnik zarybienia wyniós³ 107,84 szt./ha, zaœ w latach koñcowych ( ) jedynie 12,95 szt./ha Gospodarka wêgorzowa we wszystkich badanych jeziorach polskich ³¹cznie Jako swego rodzaju podsumowanie powy szych analiz mo na przedstawiæ analizê gospodarki wêgorzowej we wszystkich grupach jezior ³¹cznie, a tak e porównaæ najwa niejsze wskaÿniki i podstawowe parametry charakteryzuj¹ce gospodarkê wêgorzow¹ w analizowanych grupach jezior i wszystkich jeziorach ³¹cznie. Na rysunkach przedstawiono graficznie dane dotycz¹ce ca³kowitych od³owów gospodarczych ryb oraz od³owów gospodarczych wêgorza we wszystkich wyodrêbnionych grupach jezior ³¹cznie. Od³owy ca³kowite (rys. 41 i 42) w analizowanym okresie lat , podobnie jak ich wydajnoœæ pocz¹tkowo wzrasta³y, do maksimum na prze³omie lat siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych, a nastêpnie spada³y (z nieznaczn¹ stabilizacj¹ w latach koñcowych analizowanego okresu). W przypadku od³owów gospodarczych wêgorza (rys. 43 i 44), mamy do czynienia ze stopniowym wzrostem, praktycznie do pocz¹tkowych lat osiemdziesi¹tych XX wieku, a nastêpnie gwa³townym i systematycznym spadkiem a do ostatnich analizowanych lat. W tabelach 2 i 3 przedstawiono podstawowe wskaÿniki i parametry gospodarki wêgorzowej w analizowanych grupach jezior, w tym we wszystkich jeziorach ³¹cznie. Œrednia roczna wydajnoœæ od³owów wêgorza wynios³a 2,18 kg/ha, co stanowi³o 9,32% masy ca³kowitych od³owów ryb. Spadek od³owów wêgorza wyniós³ œrednio rocznie w latach ,81%. Œrednia roczna wydajnoœæ wêgorza w pocz¹tkowym okresie (lata ) wynios³a 3,00 kg/ha, zaœ w okresie koñcowym (lata ) 1,11 kg/ha. Maksimum wydajnoœci odnotowaæ mo na w roku 1980, kiedy to wynios³a ona 3,59 kg/ha, zaœ minimum w roku 2004 (0,72 kg/ha). Jak ju wspomniano, œrednia roczna w latach wydajnoœæ od³owów wêgorza w jeziorach polskich wynios³a 2,18 kg/ha. Dane rzeczywiste oraz trendy zarybieñ wêgorzem w podziale na wêgorzyka montee (szklistego) i wêgorzyka podchowanego w latach przedstawiono graficznie na rysunkach W przypadku wêgorzyka montee mo na mówiæ o jednoznacznym trendzie spadkowym w zarybieniu t¹ form¹ materia³u 26

27 tony lata Rys. 41. Ca³kowite gospodarcze od³owy ryb w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). kg/ha 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, lata Rys. 42. Wydajnoœæ ca³kowitych gospodarczych od³owów ryb w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). tony lata Rys. 43. Gospodarcze od³owy wêgorza w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). kg/ha 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, lata Rys. 44. Wydajnoœæ gospodarcza od³owów wêgorza w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 27

28 zarybieniowego a do praktycznie ca³kowitego zaniku tych zarybieñ od pocz¹tku XXI wieku. W przypadku zarybieñ wêgorzykiem podchowanym nie mo emy mówiæ o adnym jednoznacznym trendzie. Zarybiano nim na bardzo ró nym poziomie iloœciowym ju od roku 1982 systematycznie rokrocznie a do koñca analizowanego okresu, choæ jak ju wspomniano, jego iloœci waha³y siê w poszczególnych latach bardzo znacznie. Œrednie roczne zarybienie narybkiem montee i podchowanym wêgorza w latach (tab. 2 i 3) wynios³o 104,22 szt./ha, przy maksimum z roku 1974 (285,51 szt./ha) i minimum z roku 2003 (2,78 szt./ha), oraz przy œrednim rocznym spadku wynosz¹cym 9,30%. W pocz¹tkowych latach ( ) kg lata Rys. 45. Zarybienia wêgorzem montee w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) lata Rys. 46. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). kg tys. szt lata Rys. 47. Zarybienia wêgorzem montee w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). 28

29 tys. szt lata Rys. 48. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) szt./ha lata Rys. 49. Zarybienia wêgorzem montee w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha) szt./ha lata Rys. 50. Zarybienia narybkiem podchowanym wêgorza w jeziorach Polski w latach (286 jezior o ³¹cznej powierzchni ha). analizowanego okresu œredni roczny wskaÿnik zarybienia wyniós³ 225,09 szt./ha, zaœ w latach koñcowych ( ) jedynie 14,61 szt./ha Najwa niejsze wskaÿniki oraz podstawowe parametry charakteryzuj¹ce gospodarkê wêgorzow¹ w jeziorach polskich w latach W tabeli 2 przedstawiono podstawowe parametry charakteryzuj¹ce od³owy wêgorza oraz zarybienia tym gatunkiem 289 jezior polskich w latach Parametry te zosta³y przedstawione w podziale na cztery wyró nione grupy jezior oraz dla ca³ej badanej populacji jezior ³¹cznie. 29