Obróbka wiórowa elementów maszyn i urządzeń

Transkrypt

1 Obróbka wiórowa elementów maszyn i urządzeń wprowadzenie do toczenia, noże tokarskie, budowa i podstawowe wyposażenie tokarki uniwersalnej, podstawowe operacje tokarskie, obróbka otworów, wykonywanie gwintów, radełkowanie, zwijanie sprężyn, kontrola wykonania operacji tokarskich. BHP

2 WPROWADZENIE DO TOCZENIA Toczenie polega na usunięciu z obrabianego przedmiotu naddatku materiału w wyniku złożenia ruchów narzędzia i tego przedmiotu, obrabiany przedmiot wykonuje ruch obrotowy, a ostrze narzędzia wykonuje ruch prostoliniowy lub krzywoliniowy w płaszczyźnie przechodzącej zwykle przez oś obrotu tego przedmiotu (rys.). Narzędziem stosowanym podczas toczenia jest nóź tokarski.

3 WPROWADZENIE DO TOCZENIA Proces toczenia charakteryzują następujące wielkości: posuw

4 WPROWADZENIE DO TOCZENIA Proces toczenia charakteryzują następujące wielkości: głębokość skrawani,

5 WPROWADZENIE DO TOCZENIA Proces toczenia charakteryzują następujące wielkości: prędkość skrawania (toczenia),

6 WPROWADZENIE DO TOCZENIA Proces toczenia charakteryzują następujące wielkości: siła skrawania, F c siła główna (obwodowa), F p siła odporowa (promieniowa), F f siła posuwowa (osiowa),

7 WPROWADZENIE DO TOCZENIA Proces toczenia charakteryzują następujące wielkości: moc skrawani,

8 NOŻE TOKARSKIE Nóż tokarski składa się z dwóch zasadniczych części: roboczej oraz chwytowej.

9 NOŻE TOKARSKIE Część robocza noża jest odpowiednio ukształtowana i przystosowana do skrawania materiałów. Część chwytowa (zwana również i trzonkiem) służy do zamocowania noża w imaku tokarki.

10 NOŻE TOKARSKIE Klasyfikacji noży tokarskich możemy dokonać według różny ich kryteriów: sposobu mocowania noża w pozycji gotowości do obróbki (rys): noże mocowane bezpośrednio w imaku narzędziowym tokarki, noże oprawkowe mocowane w oprawkach, a następnie w głowicach rewolwerowych lub uchwytach narzędziowych,

11 NOŻE TOKARSKIE Klasyfikacji noży tokarskich możemy dokonać według różny ich kryteriów: sposobu wykonania noża (rys): jednolite - np. stali narzędziowej, stali szybkotnącej, łączone - np. z węglika spiekanego, pozostałe części noża są wykonane ze stali konstrukcyjnej, składane np.ze stali konstrukcyjnej, do niego jest dokręcona płytka skrawająca z węglika spiekanego, ceramiki lub materiału supertwardego; w razie stępienia ostrza skrawającego wymienia się płytkę skrawającą (nie ma konieczności ostrzenia noża);

12 NOŻE TOKARSKIE Klasyfikacji noży tokarskich możemy dokonać według różny ich kryteriów: usytuowania głównej krawędzi skrawającej względem części chwytowej (rys.): noże tokarskie prawe, noże tokarskie lewe,

13 NOŻE TOKARSKIE Klasyfikacji noży tokarskich możemy dokonać według różny ich kryteriów: położenia części roboczej względem trzonka (rys,): noże proste, noże wygięte, noże odsadzane;

14 NOŻE TOKARSKIE Klasyfikacji noży tokarskich możemy dokonać według różny ich kryteriów: sposobu pracy (rys.): ogólnego przeznaczenia - do toczenia przedmiotów o rożnych kształtach, kształtowe - do toczenia przedmiotów w kształcie ostrza skrawającego, obwiedniowe - do toczenia kształtowego obwodem noża,

15 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 1 nóż prosty,

16 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 2 nóż wygięty,

17 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 3 nóż boczny wygięty,

18 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 4 nóż szeroki,

19 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 5 nóż czołowy,

20 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 6 nóż boczny odsadzony,

21 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 7 nóż przecinak,

22 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 8 nóż wytaczak prosty,

23 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 9 nóż wytaczak spiczasty,

24 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 10 nóż spiczasty,

25 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 11 nóż wytaczak hakowy,

26 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 12 nóż do gwintów zewnętrznych,

27 NOŻE TOKARSKIE Do wykonywania operacji tokarskich stosuje się różne typy noży (rys.) Poszczególne noże są ujęte w normie ISO 9001, ISO (oznaczenia od IS01 do IS013). Zgodnie z normą ISO wyróżnia się następujące rodzaje noży tokarskich: ISO 13 nóż do gwintów wewnętrznych,

28 NOŻE TOKARSKIE Są stosowane również oznaczenia noży tokarskich rozpoczynających się od NN., które były określane w poprzednich polskich normach.

29 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 1- zdzierak prosty

30 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 2 zdzierak wygięty

31 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 3 - wykańczak spiczasty

32 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 4 boczny wygięty

33 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 5 wykańczak wygięty

34 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 6 boczny odsadzony

35 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 7 - przecinak

36 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 8 - czołowy

37 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 9 wytaczak prosty (do otworów przelotowych)

38 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 10 wytaczak spiczasty (do otworów nieprzelotowych)

39 NOŻE TOKARSKIE Powszechnie są stosowane również tradycyjne nazwy noży tokarskich wynikające z norm obowiązujących w Polsce przez wiele lat. 11 wytaczak hakowy

40 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 1 - poprzecznego,

41 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 2 - wzdłużnego,

42 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 3 - wzdłużnego i poprzecznego,

43 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 4 - kopiowego,

44 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 5 - wzdłużnego w obu kierunkach,

45 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 6 - wzdłużnego z prostopadłym zakończeniem czoła,

46 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 7 - kształtowego i do wybierania tzw. kieszeni,

47 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 8 - poprzecznego i wzdłużnego,

48 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 9 - przecinającego lub wcinającego toczenia kanałków,

49 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 10 - kanałków kształtowych,

50 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 11 - gwintów,

51 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 12 - poprzecznego, powierzchnie wewnętrzne natomiast nożami do toczenia;

52 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 13 - kanałków na powierzchniach czołowych,

53 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 14 - wzdłużnego otworów przelotowych,

54 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 15 - wzdłużnego otworów nieprzelotowych,

55 NOŻE TOKARSKIE Ponadto producenci i użytkownicy noży tokarskich posługują się również nazewnictwem związanym z przeznaczeniem narzędzia (rys.). Powierzchnie zewnętrzne są obrabiane nożami do toczenia: 16 - kopiowego powierzchni wewnętrznych,

56 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Tokarki mogą mieć różne rozwiązania konstrukcyjne w zależności od wymagań produkcyjnych. Podstawową częścią tokarki jest łoże, na którym są umieszczone pozostałe zespoły i podzespoły

57 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ

58 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Co należy zrobić aby wykonać operację toczenia?

59 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Napęd z silnika elektrycznego poprzez skrzynkę prędkości i przekładnię pasową jest przekazywany do wrzeciennika, gdzie zostaje rozdzielony na napęd wrzeciona i napęd śruby lub wałka pociągowego. Napęd śruby lub wałka pociągowego następuje przez przekładnię gitarową (rys. 2.20) i skrzynkę posuwów. Obracająca się śruba pociągowa (lub wałek pociągowy) powoduje przemieszczenie liniowe suportu wzdłużnego i narzędzia, które jest zamocowane w imaku narzędziowym na tym suporcie. Zmianę kierunku ruchu i regulację wartości prędkości przemieszczania suportu wzdłużnego zapewnia skrzynka suportowa.

60 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ

61 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Główną częścią łoża stanowią prowadnice, po których przemieszcza się suport wzdłużny, a także konik służący do podpierania przedmiotów obrabianych i mocowania narzędzi (wierteł, gwintowników i rozwiertaków). Obrabiany przedmiot jest mocowany w uchwycie zamontowanym na wrzecionie tokarki. Uruchomienie, zatrzymanie i zmiana kierunku obrotów wrzeciona następuje za pomocą dźwigni sprzężonej z wałkiem sterującym. Wiele współczesnych tokarek ma urządzenia elektroniczne umożliwiające pomiar położenia narzędzia, co ułatwia obsługę tokarki. Wartości odpowiadające położeniu narzędzia skrawającego są wyświetlane na wyświetlaczu cyfrowym.

62 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ

63 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Elementy ustalająco-mocujące obrabiany przedmiot Najczęściej elementami ustalająco-mocującymi są uchwyty samocentrujące, Umożliwiają one szybkie mocowanie małych i średnich przedmiotów oraz współosiowe ich ustalanie z wrzecionem tokarki. Zwykle są to uchwyty spiralne.

64 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Samocentrujący uchwyt spiralny Składa się z napędzającego koła stożkowego i koła talerzowego, w którym jest wykonany rowek w kształcie spirali Archimedesa. Szczęki uchwytu mają wewnątrz występy, które wchodzą w kolejne zwoje spiralnego rowka. Podczas obracania kluczem koła stożkowego szczęki uchwytu zbliżają się do środka lub oddalają od niego, co powoduje mocowanie (chwytanie) lub uwalnianie obrabianego przedmiotu.

65 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Samocentrujące uchwyty spiralne mogą mieć wiele szczęk (rys.) i umożliwiają mocowanie przedmiotów powierzchnią wewnętrzną lub zewnętrzną.

66 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Przedmioty długie o niewielkiej sztywności mocujemy w kłach z zastosowaniem tarczy zabierakowej z zabierakiem (rys.). Taki przedmiot musi mieć wykonane nakiełki na powierzchniach bocznych w celu osadzenia w nich ostrzy kłów.

67 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Kły są zamocowane we wrzecionie i w koniku (kieł obrotowy), Kły obrotowe (rys.) umożliwiają obrót podpartego przedmiotu. Napęd obrotowy jest przenoszony z wrzeciona tokarki poprzez tarczę zabierakową na zabierak zamocowany na obrabianym przedmiocie.

68 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Elementy podpierające obrabianym przedmiotem Do pobierania obrabianego przedmiotu podczas toczenia służą: Konik pełni dwie funkcje: podpiera obrabiany przedmiot podczas skrawania, umożliwia mocowanie narzędzi do obróbki otworów, np. wiertła, rozwiertaków.

69 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Podtrzymka stała jest mocowana na prowadnicach łoża i obejmuje obrabiany przedmiot za pomocą trzech kamieni lub łożyskowanych rolek tocznych (rys.). Podtrzymuje obrabiany ona przedmiot, zapobiegając jego ugięciu (zmniejsza swobodną długość przedmiotu)

70 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Podtrzymka ruchoma jest mocowana na suporcie wzdłużnym tokarki. Podpiera wcześniej przetoczoną powierzchnię. Tego rodzaju podtrzymka wymaga regulowania wysunięcia elementów podpierających po każdym przejściu obróbczym

71 BUDOWA I PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE TOKARKI UNIWERSALNEJ Elementy mocujące nóż tokarski Najczęściej do zamocowania noża tokarskiego stosujemy imak nożowy (rys.). Nóż jest mocowany w imaku przez dociśnięcie go śrubami mocującymi do płaszczyzny bazowej imaka. W imaku można zamocować do czterech noży tokarskich. Imak nożowy można obracać wokół osi. Często jest on wyposażony w mechanizm zatrzaskowy, co umożliwia szybką zmianę narzędzia i jego pewne ustalenie.

72 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Na tokarkach możemy obrabiać powierzchnie walcowe, stożkowe i kształtowe zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Toczenie można również stosować do wykonywania otworów i gwintów. Przed obróbką należy znać wielkości charakterystyczne tokarek, które określają gabaryty obrabianych przedmiotów. Tymi wielkościami są: największa średnica toczenia nad łożem tokarki - D, największa średnica toczenia nad suportem - d, rozstaw kłów - L, największa długość toczenia - L 1.

73 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni walcowych Toczenie powierzchni walcowych jest najczęściej wykonywanym rodzajem obróbki tokarskiej. Wyróżniamy toczenie: wzdłużne (osiowe) - posuw noża tokarskiego jest równoległy do osi obrabianego przedmiotu

74 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni walcowych Toczenie powierzchni walcowych jest najczęściej wykonywanym rodzajem obróbki tokarskiej. Wyróżniamy toczenie: poprzeczne (promieniowe) - posuw noża tokarskiego jest prostopadły do osi obrabianego przedmiotu

75 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni walcowych Toczenie powierzchni walcowych jest najczęściej wykonywanym rodzajem obróbki tokarskiej. Wyróżniamy toczenie: toczenie powierzchni zewnętrznych,

76 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni walcowych Toczenie powierzchni walcowych jest najczęściej wykonywanym rodzajem obróbki tokarskiej. Wyróżniamy toczenie: toczenie powierzchni wewnętrznych,

77 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Do toczenia zewnętrznych powierzchni walcowych stosuje się następujące noże tokarskie: zdzierak prosty, zdzierak wygięty, wykańczak spiczasty, boczny wygięty, wykańczak szeroki, boczny odsadzony,

78 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Zamocowanie noży w imaku nożowym powinno być krótkie (mały wysięg noża poza imak) i sztywne. Obrabiany przedmiot może być zamocowany w uchwycie samocentrującym lub w kłach, jeżeli przedmiot jest długi, to powinien być podparty w podtrzymce. Wielkości ilorazu długości l podmiotu i jego średnicy d: l/d<4 nie ma potrzeby dodatkowe podparcia przedmiotu kłem z konika, wystarczy jedynie zamocowanie przedmiotu w uchwycie,

79 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Zamocowanie noży w imaku nożowym powinno być krótkie (mały wysięg noża poza imak) i sztywne. Obrabiany przedmiot może być zamocowany w uchwycie samocentrującym lub w kłach, jeżeli przedmiot jest długi, to powinien być podparty w podtrzymce. Wielkości ilorazu długości l podmiotu i jego średnicy d: l/d=4 (do 10) przedmiot należy podeprzeć kłem,

80 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Zamocowanie noży w imaku nożowym powinno być krótkie (mały wysięg noża poza imak) i sztywne. Obrabiany przedmiot może być zamocowany w uchwycie samocentrującym lub w kłach, jeżeli przedmiot jest długi, to powinien być podparty w podtrzymce. Wielkości ilorazu długości l podmiotu i jego średnicy d: l/d>10 przedmiot jest używany za mało sztywny i pod działaniem sil skrawania może wystąpić znaczne jego ugięcie, które negatywnie wpływa na dokładność obróbki, obrabiany przedmiot należy dodatkowo podeprzeć w podtrzymce,

81 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Podczas toczenia zewnętrznych powierzchni walcowych ważna jest równoległość posuwu noża i osi obrabianego przedmiotu. Toczeni wykonywane w dwóch przejściach: toczeni zgrubne jego celem jest usunięcie prawie całego dodatku na obróbkę, podczas skrawania zgrubne stosujemy duży posuw noża i znaczną głębokość skrawania, przejścia, toczenie dokładne polega na usunięcie pozostałego naddatku i wygładzenie obrabianej powierzchni, podczas skrawania dokładnego stosujemy mały posuw i małą głębokość skrawania, a dużą prędkość skrawania,

82 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE W celu wykonania toczenia należy wykonać następujące czynności: zamocować obrabiany przedmiot (wałek), zwracając uwagę na równoległość posuwu noża i osi przedmiotu; wprawić w ruch wrzeciono tokarki; dosunąć nóż do powierzchni przedmiotu; ustawić na suporcie pierścień ze skalą na wartość zero i wycofać nóż; przesunąć suport wzdłużny z narzędziem w stronę konika i ustawić nóż z prawej strony czoła obrabianego przedmiotu; nastawić głębokość skrawania; dosunąć nóż do obrabianego przedmiotu; włączyć posuw i wykonać obróbkę; włączyć posuw; odsunąć nóż od materiału; zatrzymać wrzeciono.

83 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie zewnętrznych powierzchni walcowych o różnych średnicach (np. wałków stopniowych - rys.) wymaga oznaczenia rysikiem miejsca zmiany średnicy na powierzchni obrabianego przedmiotu. Do wyznaczenia zmiany średnicy można również użyć zderzaków mocowanych na przedniej prowadnicy łoża.

84 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie wewnętrznych powierzchni walcowych przebiega podobnie do toczenia zewnętrznych powierzchni walcowych, lecz narzędzie skrawające musi być odpowiednio sztywne i długie, aby była możliwość wsunięcia na właściwą głębokość ostrza skrawającego do wnętrza obrabianego przedmiotu.

85 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Najczęściej wykonywanymi operacjami toczenia poprzecznego są: planowanie powierzchni czołowych, przecinanie, wykonywanie rowków, podcinanie,

86 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Podczas toczenia poprzecznego powierzchni czołowych nóż tokarski skrawa warstwę materiału z czoła przedmiotu. Wyróżniamy dwa rodzaje zabiegów: zabielanie następuje tylko wyrównanie (bez wracania uwagi na wymiar długości) powierzchni czołowej przedmiotu, planowanie oprócz wyrównania następuje skrawanie takiej warstwy materiału, aby osiągnąć żądaną długość obrabianego przedmiotu,

87 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Przecinanie na tokarce jest zabiegiem wymagającym dużej staranności i ostrożności ze względu na utrudnione usuwanie wiórów. Jakich zasad należy przestrzegać podczas przecinania?

88 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Przedmioty nawiercane przecinamy w miejscu, gdzie zostały wykonany pełny otwór. Przecinanie na końcu otworu może spowodować zniszczenie noża tokarskiego (z powodu skumulowania się naprężeń w jednym punkcie ostrza skrawającego).

89 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie rowków wykonujemy na powierzchniach zewnętrznych, wewnętrznych i czołowych.

90 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Podczas wykonywania rowków na zewnętrznych powierzchniach walcowych i czołowych. Posuw noża tokarskiego jest prostopadły do osi obrabianego przedmiotu i obrabianej powierzchni. Nóż skrawa warstwę materiału niezbędną do powstania rowka. Jeżeli szerokość noża tokarskiego jest równa szerokości toczonego rowka, to rowek jest wykonywany w jednym przejściu. Jeżeli szerokość rowka jest większa niż szerokość noża, to konieczne jest wykonanie rowka w dwóch (lub więcej) przejściach. W pierwszej kolejności wykonujemy rowki o szerokości ostrza noża tokarskiego, a następnie usuwamy powstałe pierścienie materiału (na rys. zaznaczone linią przerywaną). W ten sposób zabezpieczamy nóż przed uszkodzeniem ze względu na łatwiejsze odprowadzanie wióra. Szerokość pierścieni powinna wynosić 0,6-0,8 szerokości ostrza noża.

91 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie rowków na wewnętrznej powierzchni walcowej przebiega analogicznie do toczenia rowków na zewnętrznej powierzchni walcowej, ale nóż tokarski powinien być odpowiednio dług i sztywny, by dotrzeć ostrzem do miejsc wykonania rowka.

92 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Podczas toczenia rowków na powierzchni czołowej kierunek posuwu narzędzia powinien być równoległy do osi obrabianego przedmiotu i prostopadły do obrabianej powierzchni. Tak jak poprzednio, szerokość noża tokarskiego powinna odpowiadać szerokości toczonego rowka. Wówczas rowek wykonujemy w jednym przejściu. Jeżeli szerokość rowka jest większa, to niezbędne jest złożenie posuwu noża w kierunku równoległym i kierunku prostopadłym do soi obrabianego przedmiotu.

93 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Podcinanie Wiele przedmiotów po wykonaniu operacji toczenia jest poddawanych dalszej obróbce, np. szlifowaniu, gwintowaniu. Do wykonania tych operacji stosuje się podcięcia umożliwiające wprowadzenie ściernicy lub gwintownika. Podcinanie wykonujemy nożami tokarskimi z okrągłym ostrzem.

94 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni stożkowych: parametrami geometrycznymi stożka ściętego są: średnica podstawy dużej D, średnica podstawy małej d, długość (wysokość) stożka l, kąt pochylenia tworzącej stożka - α

95 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Stożek można określić również przez podanie jednej ze średnic i tzw. zbieżności stożków K=(D-d)/l którą na rysunku oznacza się wartością, np. 1:20

96 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni stożkowych wykonujemy najczęściej: przez skręcenie suportu narzędziowego - stożki krótkie o dużej zbieżności; nożami kształtowymi - stożki bardzo krótkie o bardzo dużej zbieżności; przez przesunięcie konika w płaszczyźnie poziomej - stożki długie o niewielkie zbieżności; za pomocą liniału lub przyrządu - stożki dłuższe o niewielkiej zbieżności.

97 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Jeżeli wysokość stożka jest mniejsza niż przesuw sanek narzędziowych tokarki, to stożki nazywamy krótkimi. Jeżeli wysokość stożka jest większa niż przesuw sanek narzędziowych tokarki, to stożki nazywalny długimi.

98 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni stożkowych przez skręcenie suportu narzędziowego to najczęstszy sposób obróbki stożków krótkich.

99 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Sanki narzędziowe znajdujące się na suporcie wzdłużnym i suporcie poprzecznych można łatwo skręcić pod dowolnym kątem. Obrotnica sanek narzędziowych zazwyczaj ma podziałkę kątową, a w razie jej braku do ustawienia kąta skręcenia sanek należy użyć kątomierza uniwersalnego. Kąt skręcenia sanek narzędziowych powinien być zgodny z kątem pochylenia tworzącej obrabianego stożka (kątem α). Posuw noża tokarskiego uzyskujemy dzięki ręcznemu przesuwaniu sanek narzędziowych. W celu otrzymania równej i gładkiej powierzchni stożka należy stosować mały i równomierny posuw. Obrabiany przedmiot może być mocowany zarówno w uchwycie samocentrującym, jak i w kłach.

100 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie stożków nożami kształtowymi stosujemy podczas wykonywania ścięć ostrych krawędzi (fazowań), których długość( tworzącej) nie przekracza 30 mm, a kąt stożka jest zgodny z kątem przystawieni a narzędzia.

101 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni stożkowych przez przesunięcie konika w płaszczyźnie poziomej stosujemy do obróbki stożków długich. Oś konika przesuwamy o wartość α = (D - d)/2 w milimetrach. Wartość przesunięcia zależy od zbieżności i długości stożka.

102 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie za pomocą liniału (kopiału)

103 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni kształtowych Toczenie kształtowe polega na obróbce zewnętrznej powierzchni wałka w taki sposób, ze tworząca wałka nie jest 1inią prostą równoległą do osi tego wałka Toczenie kształtowe możemy wykonać: za pomocą kształtowego noża tokarskiego, ręcznych posuwów noża tokarskiego, za pomocą tokarek uniwersalnych wyposażonych w tzw. liniał kopiowy.

104 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni ze pomocą noża kształtowego. Kształt noża tokarskiego jest zgodny z kształtem obrabianej powierzchni. Odwzorowanie kształtu na obrabianej powierzchni przedmiotu odbywa się podczas toczenia poprzecznego.

105 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni kształtowych za pomocą ręcznych posuwów noża tokarskiego.

106 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie powierzchni kształtowych za pomocą kopiałów.

107 PODSTAWOWE OPERACJE TOKARSKIE Toczenie za pomocą wzornika. Na wsporniku przymocowany do łoża tokarki jest zamocowany wzornik. Suport poprzeczny tokarki poprzez łączniki i rolkę są sprzężone z wzornikiem. Podczas przemieszczania suportu poprzecznego następuje zmiana jego położenia oś obrabianego przedmiotu odsuwa się lub zbliża do ostrza noża zgodnie z kształtem wzornika i w rezultacie otrzymujemy powierzchnię kształtową.

108 Do, OBRÓBKA OTWORÓW

109 WYKONYWANIE GWINTÓW Podstawowe parametry gwintów: średnica zewnętrzna, średnica podziałowa, kąt zarysu, średnica wewnętrzna, kąt wzniosu, skok, podziałka, wierzchołek, podstawa,

110 WYKONYWANIE GWINTÓW Obróbkę gwintów na tokarce możemy wykonać dwoma sposobami: za pomocą narzynki lub gwintownika (narzędziami samonaprowadzającymi się), nożem tokarskim.

111 WYKONYWANIE GWINTÓW Do szybkiego wykonania gwintów o małych średnicach, zwykle do M20, Gwintowany przedmiot mocujemy w uchwycie samocentrującym, a narzynkę umieszczamy w oprawce z pokrętłami. Narzynkę ustawiamy do czoła przedmiotu i lekko dociskamy tuleją konika (rys). Pokrętło oprawki opiera się luźno na trzpieniu oporowym zamocowanym w imaku nożowym. W celu wprowadzenia narzynki na materiał obrabiany obracamy ręką (za uchwyt) wrzeciono tokarki (2-3 obroty) i jednocześnie dociskamy narzynkę tuleją konika, a następnie odsuwamy konik i włączamy napęd wrzeciona. W czasie gwintowania narzynka z pokrętłem oprawki przesuwa się w stronę uchwytu, nacinając zarys gwintu, przy czym pokrętło ślizga się po trzpieniu oporowym.

112 WYKONYWANIE GWINTÓW

113 WYKONYWANIE GWINTÓW Narzynkę możemy również zamocować w koniku w specjalnej oprawce, która może przesuwać się w kierunku nacinania gwintu.

114 WYKONYWANIE GWINTÓW W czasie wykonywania gwintów gwintownikami przedmiot obrabiany jest zamocowany w uchwycie samocentrującym, gwintownik osadzony w oprawce podpiera się w kle konika, a ramię pokrętła oprawki gwintownika jest oparte o trzpień zamocowany w imaku nożowym (analogicznie do nacinania gwintu narzynką). Po uruchomieniu obrotów wrzeciona gwintownik jest samoczynnie prowadzony w gwintowanym otworze (należy jednak powolnym ruchem przesuwać tuleje konika, aby kieł nie stracił kontaktu z gwintownikiem). Po zakończeniu gwintowania, aby usunąć gwintownik z otworu, należy odsunąć konika i zmienić kierunek obrotów jednocześnie przytrzymując pokrętło przy trzpieniu oporowym. Podczas gwintowania należy stosować ciecze smarująco-chłodzące.

115 WYKONYWANIE GWINTÓW Wykonywanie gwintów metodą walcowania wzdłużnego polega na wprowadzeniu obrabianego materiału między rolki głowicy (trzy lub dwie w zależności od konstrukcji) i przesuwaniu materiału wzdłuż osi obrotu zgodnie ze schematem. Skok gwintu jest realizowany w wyniku pochylenia czopów mimośrodowych, na których są osadzone rolki pod kątem odpowiadającym kątowi wzniosu linii śrubowej walcowanego gwintu. Rolki do głowic wzdłużnych są wyposażone w pierścienie i nakrój odpowiadające za wybieg gwintu.

116 WYKONYWANIE GWINTÓW Gwinty wewnętrzne wykonujemy również gniotownikami - zwanymi gwintownikami nagniatającymi lub walcującymi. Gwinty wykonane gniotownikami mają większą dokładność wymiarowo-kształtową, mniejszą chropowatość powierzchni, większą wytrzymałość i twardość warstwy wierzchniej w porównaniu z gwintami nacinanymi gwintownikami. Gniotowniki mają graniasty przekrój poprzeczny, natomiast przekrój wzdłużny na pewnej wysokości zwęża się ku dołowi.

117 WYKONYWANIE GWINTÓW Podczas obróbki nie powstają wióry. Narzędzi tych nie można ostrzyć, ale są o wiele wytrzymalsze od gwintowników. Podczas pracy są smarowane specjalnymi olejami, np. z dodatkiem grafitu. Gwintownik skrawający usuwa nadmiar metalu z otworu, nacinając poszczególne zwoje gwintu, gniotownik natomiast formuje zwoje gwintu w wyniku odkształcenia plastycznego materiału i przemieszczania uplastycznionych warstw.

118 WYKONYWANIE GWINTÓW Nacinanie gwintów nożem tokarskim wykonujemy wówczas, gdy dokładność i gładkość powierzchni gwintu ma być duża (większa niż uzyskiwana w wyniku gwintowania narzynkami lub gwintownikami) oraz gdy średnica i skok gwintu mają duże wartości. 4-1 dosuwamy nóż do materiału na głębokość skrawania, włączamy obroty wrzeciona, 1-2 nacinamy gwinty 2-3 wycofujemy nóż tokarski po nacięciu gwintu 3-4 przemieszczamy nóż do położenia wyjściowego

119 WYKONYWANIE GWINTÓW

120 WYKONYWANIE GWINTÓW Gwint zwykle podlega obróbce zgrubnej i wykańczającej. Pełny zarys gwintu uzyskujemy dopiero po kilku przejściach noża, a skrawaną warstwę materiału usuwamy w różny sposób, w zależności od dosuwu noża tokarskiego do obrabianego przedmiotu: dosuw noża promieniowy wgłębny,

121 WYKONYWANIE GWINTÓW Gwint zwykle podlega obróbce zgrubnej i wykańczającej. Pełny zarys gwintu uzyskujemy dopiero po kilku przejściach noża, a skrawaną warstwę materiału usuwamy w różny sposób, w zależności od dosuwu noża tokarskiego do obrabianego przedmiotu: dosuw noża boczny,

122 WYKONYWANIE GWINTÓW Gwint zwykle podlega obróbce zgrubnej i wykańczającej. Pełny zarys gwintu uzyskujemy dopiero po kilku przejściach noża, a skrawaną warstwę materiału usuwamy w różny sposób, w zależności od dosuwu noża tokarskiego do obrabianego przedmiotu: dosuw noża boczny zmodyfikowany,

123 WYKONYWANIE GWINTÓW Gwint zwykle podlega obróbce zgrubnej i wykańczającej. Pełny zarys gwintu uzyskujemy dopiero po kilku przejściach noża, a skrawaną warstwę materiału usuwamy w różny sposób, w zależności od dosuwu noża tokarskiego do obrabianego przedmiotu: dosuw noża naprzemienny,

124 WYKONYWANIE GWINTÓW W produkcji seryjnej do nacinania gwintów stosuje się noże krążkowe oraz składane które umożliwiają wykonywanie gwintów zewnętrznych i wewnętrznych. Zaletą tych noży jest niezmienny kształt ostrza po ostrzeniu i ostrzenie tylko powierzchni natarcia. Nożami składanymi można wykonać gwinty w jednym przejściu, gdyż wymiary kolejnych ostrzy noża są tak dobrane, że początek ostrza nacinają zgrubnie zarys gwintu, natomiast końcowe wykańczająco.

125 RADEŁKOWANIE Radełkowanie (moletowanie) operacja tokarska polegająca na wygnieceniu na powierzchni wałka wzoru w postaci linii przy pomocy radełka. Radełkowanie wykonuje się na śrubach lub gałkach przeznaczonych do przekręcania ręką. Wygnieciony wzór ma za zadanie wyeliminowanie poślizgu.

126

127 Rolki radełek są hartowane, na obwodzie mają nacięte zęby o kącie rozwarcia 90 o, określony kierunek linii rowków i określoną podziałkę t. Podziałki o wartościach: 0,5; 0,6; 0,8: 1,0; 1,2; 1,6 mm są znormalizowane (DIN 82). Układ rowków radełka może być: proste, ukośny, krzyżowy, kratki dzięki czemu możemy uzyskać różne wzór radełkowanych powierzchni

128

129 Przedmioty poddawane radełkowaniu powinny być sztywno zamocowane, w przeciwnym razie wystąpią trudności z wykonaniem pełnego kształtu rowków. Radełko zamocowane w imaku nożowym tokarki musi mocno dociskać do obrabianego przedmiotu. Siła zamocowania radełka powinna być tak duża, aby uniemożliwić jego przesunięcie. Oś rolki radełka powinna znajdować się nieco poniżej osi obrabianego przedmiotu.

130 Podczas radełkowania powierzchni wąskich radełko dosuwamy do obrabianej powierzchni i tylko je dociskamy (nie włączamy posuwu wzdłużnego radełka). Oś rolki radełka powinna być równoległa do osi obrabianego przedmiotu. Podczas radełkowania powierzchni szerszych, po dosunięciu i dociśnięciu radełka do powierzchni przedmiotu włączamy posuw wzdłużny suportu - radełko przemieszcza się wzdłuż powierzchni obrabianego przedmiotu. Operacje radełkowania zawsze wymagają smarowania olejem. Właściwą głębokość rowków uzyskujemy po kilku przejściach rolki (2-4 przejść). Po wykonaniu radełkowania brzegi powierzchni radełkowanej należy ściąć pod kątem 45",

131 W zależności od rodzaju wzoru wygniecenia rozróżnia się radełkowanie typu: A proste (linie radełkowania są równoległe od osi wałka), B śrubowe prawe (nachylone pod kątem 45 do osi wałka), C śrubowe lewe (nachylone pod kątem 135 do osi wałka), D śrubowo krzyżowe (wypukłe), E śrubowo krzyżowe (wklęsłe), F krzyżowe (wypukłe), G krzyżowe (wklęsłe). Przykładowe oznaczenie: Radełkowanie D0,8 Ostatnia liczba określa odległość między sąsiednimi liniami.

132

133

134 ZWIJANIE SPRĘŻYN Wyróżniamy następujące rodzaje sprężyn śrubowych:

135

136 Tokarka do zwijania sprężyn powinna mieć uchwyt samocentrujący spiralny i kieł osadzony w koniku. Prędkość obrotową wrzeciona określamy w zależności od średnicy wykonywanej sprężyny przy założeniu, że prędkość nawijania drutu powinna wynosić od 5 do 8 m/min. Wartość posuwu tokarki powinna być równa skokowi zwoju sprężyny. sprężyny walcowe nawijamy na trzpieniu, którego długość powinna być ok. 100 mm większa od długości sprężyny, a średnica trzpienia wynosić ok. 0,8 średnicy sprężyny - ze względu na rozprężanie się sprężyny po zakończeniu zwijania. sprężyny stożkowe nawijamy na trzpieniu stożkowym z wykonanymi rowkami na poszczegóine zwoje.

137 Podstawowe parametry geometryczne potrzebne do zwijania sprężyn podano na rys.

138 Sposób nawijania sprężyn pokazano na rys. Kierunek obrotów wrzeciona i kierunek posuwu muszą być zgodne z kierunkiem skrętu sprężyny, naciąg drutu regulujemy przez dociśnięcie drewnianych wkładek w imaku. Należy zawsze nawinąć o dwa zwoje więcej, niż wynosi liczba czynnych zwojów sprężyny. Nawijanie sprężyny kończymy, wyłączając napęd tokarki. Nie należy odcinać drutu od zwiniętej sprężyny tuż po zakończeniu nawijania. Najpierw należy sprężynę odprężyć przez wykonanie obrotu wrzecionem w kierunku przeciwnym do kierunku zwijania sprężyny. odcinanie drutu od sprężyny w stanie nieodprężonym grozi, samoczynnym rozprężeniem sprężyny - wolny koniec sprężyny może skaleczyć dłoń pracownika.

139

140 Pod odcięci sprężyny należy wykonać: oszlifowaniu końcówek, odkształceniu zaczepów na obu końcach,

141 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH. BHP Zagadnienia te dotyczą wykonywania pomiarów warsztatowych, tolerancji i chropowatości powierzchni.

142 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Parametry przedmiotu po obróbce tokarskiej: kształt położenie, wymiary, chropowatość powierzchni powinny być zgodne z parametrami na rysunku wykonawczym.

143 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Rzeczywiste wartości parametrów przedmiotów po obróbce zazwyczaj nie są w pełni zgodne z wartościami teoretycznymi. Wykonany przedmiot uważamy za dobry, jeżeli wartości jego parametrów mieszczą się w granicach tolerancji.

144 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Kształt i położenie poszczególnych elementów obrobionego przedmiotu określają: prostoliniowość, walcowość, okrągłość, płaskość, przekrój przedmiotu, współosiowość, prostopadłość, równoległość, pochylenie..

145 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Na rys. pokazano przykłady ułatwiające rozumienie istoty wybranych parametrów kształtu i położenia oraz sposób ich oznaczania na rysunkach wykonawczych.

146 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Odchyłka okrągłości zarysu rzeczywistego powierzchni walcowych a i b nie może przekroczyć 0,02 i 0,03 mm w dowolnym przekroju prostopadłym do osi, na całej długości każdej z powierzchni (zarys powierzchni w dowolnym przekroju musi się znaleźć między dwoma współśrodkowymi okręgami, odległymi od siebie o wartość tolerancji) - rys..

147 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Odchyłka równoległości osi otworu Dl względem osi otworu D nie może przekroczyć w żadnym kierunku 0,1 mm (oś otworu D 1 musi znaleźć się wewnątrz walca o średnicy 0,1 mm, którego oś jest równoległa do osi otworu D - rys.).

148 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Odchyłka prostopadłości osi otworu względem bazy B nie może przekroczyć 0,04 mm w żadnym kierunku i na całej długości otworu (oś rzeczywistego otworu musi się znaleźć wewnątrz walca o promieniu 0,02 mm, którego oś jest prostopadła do płaszczyzny B) - rys..

149 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Odchyłka współosiowości otworu I względem otworu II (bazy) nie może przekroczyć 0,04 mm na długości l (oś rzeczywistego otworu I musi się znaleźć wewnątrz walca o średnicy 0,04 mm, który jest współosiowy z otworem II) rys.

150 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Tolerowanie wymiarów polega na określeniu dwóch wymiarów granicznych: dolnego A i górnego B, między którymi powinien znaleźć się wymiar poprawnie wykonanego przedmiotu rys.

151 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Tolerancja T jest różnicą między górnym wymiarem granicznym a dolnym wymiarem granicznym: T = B - A, gdzie: A - dolny wymiar graniczny - najmniejszy dopuszczalny wymiar elementu, B - górny wymiar graniczny - największy dopuszczalny wymiar elementu.

152 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Wartość tolerancji jest zawsze większa od zera (dodatnia). Wymiary tolerowane możemy zapisać: za pomocą odchyłek (tolerowanie liczbowe) - rys. A; za pomocą symboli - rys. B; sposobem mieszanym (tolerowanie mieszane) rys. C.

153 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Powierzchnię obrobionego przedmiotu charakteryzują chropowatość i falistość (rys.). Chropowatość jest zbiorem bardzo drobnych wzniesień i zagłębień (mikronierówności) występujących na tej powierzchni. Zależy ona od rodzaju obróbki. Falistość jest błędem wynikającym z niedoskonałości maszyn obróbczych, np. występowania wibracji podczas obróbki.

154 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Obróbce toczeniem są poddawane zazwyczaj przedmioty w kształcie brył obrotowych. Ich głównymi wymiarami są długość i średnica. Do pomiarów długości i średnicy tych przedmiotów stosujemy: przymiar kreskowy - umożliwiający pomiar z dokładnością ok. 0,5 mm; macki (zewnętrzne i wewnętrzne) - do pomiaru średnic przedmiotów dużych oraz z wytoczeniem; wymiar zawarty między szczękami macek odczytujemy za pomocą przymiaru kreskowego; suwmiarki i głębokościomierze suwmiarkowe umożliwiają pomiar długości, głębokości i średnicy z dokładnością do 0,02 mm;

155 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Obróbce toczeniem są poddawane zazwyczaj przedmioty w kształcie brył obrotowych. Ich głównymi wymiarami są długość i średnica. Do pomiarów długości i średnicy tych przedmiotów stosujemy: mikrometry, średnicówki mikrometryczne, głębokościomierze mikrometryczne - umożliwiają pomiar długości, głębokości i średnicy z dokładnością 0,Q1mm (istnieją przyrządy mikrometryczne pozwalające na wykonanie pomiaru z dokładnością 0,001mm); kątomierze - do pomiaru kąta z dokładnością do 5' (5minut);

156 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Obróbce toczeniem są poddawane zazwyczaj przedmioty w kształcie brył obrotowych. Ich głównymi wymiarami są długość i średnica. Do pomiarów długości i średnicy tych przedmiotów stosujemy: czujniki zegarowe - do pomiaru współosiowości, walcowości, okrągłości i stożkowatości obrobionych przedmiotów z dokładnością do 0,001mm; sprawdziany - do sprawdzania wymiarów otworów i wałków oraz gwintów zewnętrznych i wewnętrznych; płytki wzorcowe - do bardzo dokładnego pomiaru długości i średnic obrobionych przedmiotów.

157 KONTROLA WYKONANIA OPERACJI TOKARSKICH Zasady użytkowania narzędzi pomiarowych Dokładność pomiarów dokonywanych przyrządami pomiarowymi w dużym stopniu zależy od ich stanu technicznego, który wiąże się z właściwym użytkowaniem tych przyrządów. Podczas użytkowania należy przestrzegać podstawowych zasad: po użyciu narzędzia należy je oczyścić i przetrzeć tkaniną nasyconą olejem bezkwasowym w celu zabezpieczenia przed korozją; nie wykonujemy pomiarów przedmiotów będących w ruchu - powoduje to ścieranie powierzchni pomiarowych narzędzi; narzędzia pomiarowe przechowujemy w kasetkach i futerałach - nie kładziemy ich na metalowych częściach obrabiarek i na silnikach elektrycznych.

158 BHP podczas wykonywania operacji tokarskich Podstawową sprawą podczas obróbki na tokarce jest stworzenie pracownikowi obsługującemu tokarkę warunków do zachowania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienie poprawnej pracy tokarki. JAKIE SĄ GŁÓWNE ZAGROŻENIA PODCZAS OBRÓBKI NA TOKARCE?

159 BHP podczas wykonywania operacji tokarskich wirujące elementy tokarki i wirujący obrabiany przedmiot - mogą spowodować uderzenie, chwycenie, wciągnięcie, zgniecenie przez obracający się uchwyt mocujący, klucz do zaciskania uchwytu samocentrującego, śrubę pociągową lub obrabiany przedmiot, szczególnie gdy jest nim długi pręt wystający poza wrzeciennik obrabiarki; ciężkie przedmioty używane podczas operacji toczenia - ich upadek, np. uchwytów tokarskich, obrabianych przedmiotów, narzędzi, może spowodować uderzenie, zgniecenie, starcie, obtarcie ciała;

160 BHP podczas wykonywania operacji tokarskich ostre krawędzie części tokarki, narzędzi, obrabianych przedmiotów i wiórów mogą spowodować uderzenie, przebicie, poparzenia, przecięcia ciała na skutek wyrzutu wiórów podczas procesu skrawania lub kontaktu z narzędziem skrawającym bądź ostrymi krawędziami obrabianego przedmiotu;

161 BHP podczas wykonywania operacji tokarskich prąd elektryczny - może spowodować porażenie ciała w wyniku bezpośredniego lub pośredniego kontaktu z elementem maszyny znajdującym się pod napięciem; chłodziwa i substancje smarujące - na skutek wytrysku płynów (cieczy eksploatacyjnych) pod ciśnieniem może nastąpić uderzenie w ciało lub jego poparzenie; niebezpieczne jest wdychanie par i aerozoli chłodziw oraz poślizgnięcie się na plamach rozlanych chłodziw i olejów;

162 BHP podczas wykonywania operacji tokarskich rozgrzane podczas obróbki narzędzia, obrabiany przedmiot, wióry - mogą spowodować poparzenia; stan psychofizyczny obsługującego tokarkę (zmęczenie, niewłaściwa pozycja podczas pracy) oraz brak wyposażenie pracownika w odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej.

163 BHP podczas wykonywania operacji tokarskich Zalecenia dotyczące bezpieczeństwa pracy podczas obróbki na tokarce 1. Tokarka musi być sprawna i w pełni wyposażona. 2. Tokarka powinna mieć osłony chroniące operatora (pracownika) przed kontaktem z elementami ruchomymi (wirującym uchwytem samocentrującym, wirującym przedmiotem obrabianym i śrubą pociągową). 3. Osłony ruchome, które mogą być unoszone (aby dostać się do strefy roboczej), powinny być oznakowane; wskazane, aby były wyposażone w urządzenia uniemożliwiające ich otwarcie podczas pracy tokarki. 4. Przestrzeń robocza powinna być zabezpieczona osłonami przed wyrzucanymi wiórami i rozbryzgiem cieczy roboczej. 5. Nie wolno demontować osłon i zabezpieczeń z użytkowanych tokarek. 6. Przed uruchomieniem wrzeciona tokarki należy usunąć klucz umożliwiający zaciśnięcie przedmiotu w uchwycie oraz sprawdzić pewność zamocowania obrabianego przedmiotu, a także odsunąć inne przedmioty od obrabianego elementu. 7. Używać wyłącznie właściwych narzędzi i przyrządów przewidzianych do danego procesu obróbki. 8. Podczas przerw w pracy tokarki narzędzie skrawające należy odsunąć od obrabianego przedmiotu. 9. Długie obrabiane przedmioty należy mocować w kle konika oraz ewentualnie podeprzeć podtrzymką; długie przedmioty, np. pręty, wystające poza wrzeciono należy zabezpieczyć przed możliwością kontaktu z osobami postronnymi. 10. Nie należy usuwać wiórów sprężonym powietrzem lub gołą dłonią - do tego służą haczyki ręczne lub zmiotki. 11. Nie wolno schładzać narzędzia lub obrabianego przedmiotu wilgotnym czyściwem. 12. Nie wolno dotykać obrabianego przedmiotu będącego w ruchu i hamować ruchu wrzeciona ręką lub innymi przedmiotami.

164 BHP podczas wykonywania operacji tokarskich 13. Nóż tokarski należy mocować w imaku nożowym tak, aby całą powierzchnią podstawy przylegał do powierzchni imaka; wysunięcie noża poza krawędź imaka powinno być jak najkrótsze. 14. Tokarka powinna być uziemiona - przewody i urządzenia elektryczne nie powinny być narażone na zawilgocenie i działanie cieczy stosowanych podczas obróbki. 15. Nie wolno dokonywać czynności konserwacyjnych podczas pracy tokarki. 16. Nie wolno naprawiać zauważonych uszkodzeń we własnym zakresie. 17. Rękawy ubrania roboczego powinny być opięte wokół nadgarstków, a górna część ubrania roboczego zapięta na guziki (lub suwak). 18. Należy schować długie włosy pod nakryciem głowy. 19. Należy stosować środki ochrony indywidualnej, np. do ochrony oczu. 20. Nie należy nosić sygnetów ani bransolet; trzeba używać rękawic ochronnych

165 PYTANIA I POLECENIA 1. Określ wielkości charakteryzujące proces toczenia: posuw, prędkość skrawania, głębokość skrawania. 2. Sklasyfikuj noże tokarskie. 3. Wymień główne elementy ostrza skrawającego noża tokarskiego. 4. Wyjaśnij, jakie funkcje spełnia wałek pociągowy tokarki. 5. Wyjaśnij sposób działania uchwytu samocentrującego spiralnego. 6. Wymień rodzaje tokarek i je scharakteryzuj. 7. Wyjaśnij różnice między toczeniem wzdłużnym a toczeniem poprzecznym. 8. Omów operację przecinania na tokarce. 9. Wymień i scharakteryzuj metody gwintowania na tokarce. 10. Określ podstawowe zagrożenia związane z wykonywaniem operacji tokarskich.