Dla inwestora zlecającego realizację

Transkrypt

1 kalkulacja narzutów w cenie ofertowej Polskich wykonawców budowalnych e D y t a Pl e b a n k i e w i c z, ag n i e s z k a le Ś n i a k 1. Wstęp Dla inwestora zlecającego realizację robót budowlanych, zasadniczą kwestią jest cena, jaką zaproponuje wykonawca. Podstawę do jej określenia stanowią koszty bezpośrednie, jakie ponosi wykonawca, zależne wprost od wielkości robót budowlanych (koszty robocizny, materiałów oraz pracy sprzętu i środków transportu technologicznego). Nie są to jednak jedyne elementy ceny, jakie musi skalkulować wykonawca. W cenie zazwyczaj uwzględnione są także narzuty, najczęściej koszty pośrednie i zysk. Inwestor powinien wiedzieć, jakie narzuty może uwzględniać wykonawca w cenie ofertowej a także znać zasady ich kalkulacji. Umożliwi mu to już na etapie przygotowania zamówienia określenie własnych preferencji i zaleceń co do kalkulacji, jakie chce otrzymać od oferentów a także właściwą ocenę otrzymanych ofert. Świat Nieruchomości 59

2 Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań dotyczących sposobów definiowania i kalkulacji narzutów uwzględnianych w cenie ofertowej, w tym kosztów pośrednich i zysku, przez polskich wykonawców budowlanych. 2. Podstawy prawne kalkulacji ceny ofertowej w Polsce Do 1 października 2001 r. podstawę prawną sporządzania kosztorysów w Polsce stanowiła ustawa z dnia roku o cenach (Dz. U. Nr 27 z 1988 roku poz. 195, z późniejszymi zmianami) i wydane na jej podstawie zarządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia roku w sprawie metod kosztorysowania obiektów i robót budowlanych (MP nr 48 z 1996 roku, poz. 461). Rozporządzenie to zostało od 1 października do 12 grudnia 2001 r. zastąpione rozporządzeniem Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia roku w sprawie metod kosztorysowania obiektów i robót budowlanych (Dz. U. nr 48 z dnia 9 sierpnia 1996 r., poz. 461). Te akty prawne dokładnie regulowały zasady sporządzania kosztorysów przez polskich wykonawców budowlanych, w tym zasad naliczania narzutów ceny ofertowej. Tradycyjnie stosując te jak i podawane przez poprzednie rozporządzenia zasady, przyjęło się, że wykonawcy wyznaczają koszty pośrednie jako wskaźnik procentowy od koszów robocizny i sprzętu a zysk jako procent od tzw. kosztów przerobu, czyli robocizny, sprzętu i kosztów pośrednich. Takie ujęcie często nie odzwierciedlało rzeczywistych kosztów i zysku ponoszonych przez wykonawcę, zwłaszcza jeśli zastosowane wskaźniki nie były różnicowane. Miało to często niekorzystne konsekwencje zawyżanie inny elementów ceny, problemy z zakończeniem przedsięwzięcia, w związku z podaniem nierealnie niskiej ceny ofertowej, itp. 12 grudnia 2001 r. weszła w życie nowa ustawa o cenach ustawa z dnia r. o cenach (Dz. U. Nr 97, poz. 1050), która nie wprowadza żadnych szczegółowych regulacji dotyczących opracowywania kosztorysów budowlanych. Zgodnie z jej treścią, dla cen robót budowlanych, obowiązuje art. 2 ust. 1 Ceny towarów i usług uzgadniają strony zawierające umowę. Tak więc od 2001r. wykonawca ma pełną dowolność w kształtowaniu kalkulacji kosztorysowych, ograniczoną jedynie wytycznymi inwestora w danym zamówieniu. Ideą zmian wprowadzonych w 2001 r. było, aby wykonawca kształtował ceny realne, za jakie jest w stanie w rzeczywistości wykonać zamówienie. Inwestor, który ma oczywiście możliwość wyrażenia swoich życzeń odnośnie kalkulacji ceny ofertowej, powinien pamiętać, że również w jego interesie leży w jak najmniejszym stopniu narzucanie podstaw i zasad kształtowania ceny przez wykonawcę. Inwestor powinien jedynie zwrócić uwagę na określenie, co chce uzyskać w wycenie (zakres robót, stopień ich scalenia, forma wyceny), bo to ułatwi mu porównanie ofert. Zgodnie z ogólnie przyjętymi wzorcami, narzuty kosztów stanowią najczęściej koszty pośrednie i zysk. Koszty pośrednie obejmują koszty przygotowania realizacji robót, ich organizacji, zarządzania i dotyczą placu budowy oraz zarządu przedsiębiorstwa. Wyróżnia się dwa główne składniki kosztów pośrednich: koszty ogólne budowy i koszty zarządu [4], [5]. Koszty ogólne budowy można zdefiniować jako wszystkie koszty, które poniesie wykonawca na budowie w związku z realizacją robót, nie ujęte w kosztach bezpośrednich. Koszty zarządu są ponoszone na utrzymanie komórek funkcyjnych i stanowisk pracy personelu wykonującego czynności o charakterze ogólno-administracyjnym, sprawującego funkcje nadzorcze, kontrolne, ewidencyjnosprawozdawcze, instruktażowe oraz inne związane z organizacją, kierowaniem i zarządzaniem firmą budowlaną. Zysk kalkulacyjny stanowi prognozowaną nadwyżkę przychodów nad poniesionymi kosztami, uwzględniając również ryzyka wykonawcy [4], [5]. Aby właściwie oszacować cenę ofertową, w tym narzuty kosztów, w dzisiejszych uwarunkowaniach prawnych, wykonawca musi nie tylko posiadać wiedzę dotyczącą kalkulacji kosztorysowych, ale także szczegółowo prześledzić dokumentację związaną z zamówieniem. Według [6] dwa podstawowe elementy determinują właściwe określenie ceny ofertowej. Są to: ÎÎ zawartość dokumentacji przetargowej (za jej właściwe przygotowanie odpowiedzialny jest zamawiający), ÎÎ szczegółowe określenie przez wykonaw- cę wszystkich planowanych do poniesienia kosztów. Wymaga to od wykonawcy szczegółowej wiedzy dotyczącej całego procesu realizacji inwestycji. Należy tu zaznaczyć, że koszty pośrednie i zysk stanowią znaczący udział w cenie kosztorysowej. Według badań [1], w przypadku budownictwa mieszkaniowego, średni udział tych elementów to około 17% całej ceny kosztorysowej (12% koszty pośrednie, 5%- zysk). Warto więc zwrócić uwagę na kalkulacje tych wartości. 3. Sposób przeprowadzenia badań i charakterystyka respondentów W celu poznania sposobów wyznaczania narzutów w praktyce, autorzy referatu przeprowadzili dwukrotne badania ankietowe wśród polskich wykonawców. Pierwsze pilotażowe wykonano w kwietniu 2004 wśród 12 wykonawców. Kolejne obejmujące już 58 firm wykonawczych przeprowadzono w pierwszej połowie 2010 roku. Szczegółowe wyniki badań z 2004 r. można znaleźć w [3]. Celem kolejnych badań było nie tylko poznanie zasad i sposobów wyznaczania narzutów kosztów, ale także odpowiedź na pytanie, czy już prawie dziesięcioletni okres funkcjonowania nowych zasad kosztorysowania, wpłyną na inny sposób kalkulacji ceny kosztorysowej przez wykonawców. W dalszej części szczegółowo omówione zostaną wyniki badań z 2010 r., a także zestawienie z wynikami uzyskanymi w 2004 r. Ankieta, którą wypełniali przedstawiciele firm budowlanych, składała się z trzech części. Pierwsza część pozwoliła na sporządzenie krótkiej charakterystyki firmy biorącej udział w badaniach. W drugiej i trzeciej pytania dotyczyły interesujących autorów aspektów 60 Świat Nieruchomości

3 kalkulacji narzutów kosztów, w tym przede wszystkim kosztów pośrednich i zysku. Charakterystykę firm biorących udział w badaniach przeprowadzono w oparciu o informacje na temat wielkości zatrudnienia, rodzaju działalności i regionu działania. Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji Europejskiej nr 364 z dnia 25 lutego 2004 r., przedsiębiorstwa można podzielić w zależności od ilości zatrudnionych na małe (zatrudnienie do 49 osób), średnie ( osób) i duże (powyżej 250). Biorąc pod uwagę to kryterium, niespełna połowę firm biorących udział w badaniach stanowiły małe przedsiębiorstwa (45%), średnie 24% i duże 31%. Większość ankietowanych wskazała na więcej niż jeden rodzaj działalności. Najczęściej wymieniany zakres działalności to: budownictwo niemieszkalne (użyteczności publicznej, przemysłowe) 69% respondentów, oraz budownictwo mieszkaniowe 52% respondentów. Budownictwo inżynieryjne wskazało 38% badanych. Odnotowano także: instalacje, budowę aparatury przemysłowej, przemysłowe instalacje technologiczne. Większość firm działa na rynku ogólnokrajowych 62%, 28% na rynku lokalnym (woj. małopolskie, Śląsk) a tylko 1 na rynku międzynarodowym. Ilustracje graficzne wyników badań dotyczących sposobów szacowania kosztów pośrednich przez badanych wykonawców budowlanych zaprezentowano na rysunkach 1i 2. Znaczna większość wykonawców ustala wartość kosztów pośrednich wskaźnikowo (9 respondentów). Koszty pośrednie szczegółowo, stosując tzw. preliminarz, wyznacza jedynie 1 badanych. Wszyscy wykonawcy stosujący metodę wskaźnikową wykorzystując własny wskaźnik kosztów pośrednich. W zebranych odpowiedziach nie odnotowano wskaźnika publikowanego. Większość wykonawców (77%) dostosowuje wskaźnik kosztów pośrednich indywidualnie do danego przedsięwzięcia. Kolejne 23% przyjmuje ten sam wskaźnik niezależnie od rodzaju przedsięwzięcia, a tylko w niektórych przypadkach (przedsięwzięcia szczególnie ważne dla firmy), ustala ten wskaźnik indywidualnie. Żaden z respondentów nie przyjmuje stałego wskaźnika kosztów pośrednich niezależnie od specyfiki danego przedsięwzięcia. Na rys. 3 przedstawiono podstawy, jakie przyjmują wykonawcy do wyznaczania kosztów pośrednich. Znaczna większość wykonawców (86%) przyjmuje jako podstawę wyznaczenia kosztów pośrednich sumę kosztów robocizny i pracy sprzętu. 7% respondentów wskazało jako podstawę sumę kosztów robocizny, Rys. 1. Metody kalkulacji kosztów pośrednich 2 1 Rys. 2. Rodzaj przyjmowanego wskaźnika kosztów pośrednich materiałów i pracy sprzętu, pozostałe 7% inne podstawy. Wśród innych podstaw wymienionych przez respondentów znalazły się: statystyka zaksięgowanych kosztów pośrednich, wyliczenia własne. W stosunku do wyników badań z 2004 r., nieco niepokojący wydaje się fakt, że wykonawcy w mniejszym stopniu wykorzystują preliminarz kosztów pośrednich (w 2004 r. 25%, ). Szczegółowe wyliczenie kosztów pośrednich jest metodą najdokładniejszą i szeroko stosowaną w innych krajach [2]. Można jednak uznać, że podawane w od procentowo wg wskaźnika własnego szczegółowe wyliczenie przewidywanych kosztów (preliminarz) 4. Szacowanie kosztów pośrednich 10 77% - wskaźnik dostosowany indywidualnie do przedsięwzięcia 77% % Rys. 3. Podstawy naliczania kosztów pośrednich % 7% 86% 23% - wskaźnik stały w przypadku niektórych przedsięwzięć dostosowany indywidualnie 86% - R+S 7% - R+M+S 7% - inna Świat Nieruchomości 61

4 powiedziach wyliczenia własne, dotyczące podstaw naliczania kosztów pośrednich, też są pewną formą kalkulacji szczegółowych. Wykonawcy także w większym stopniu dostosowują wskaźnik kosztów pośrednich do przedsięwzięcia w 2004 r. tylko 45% respondentów dostosowywało go zawsze indywidualnie do przedsięwzięcia, w 2010 r. aż 77%. Żaden z wykonawców nie stosował tego samego wskaźnika we wszystkich przedsięwzięciach. Należy również zwrócić uwagę na większe zróżnicowanie przyjmowanych podstaw naliczania kosztów pośrednich. W 2004 r. tylko jeden wykonawca zadeklarował stosowanie innej podstawy naliczania niż koszty robocizny i sprzętu, w 2010 r. odsetek ten wyniósł 14%. Odnotowane zmiany w stosunku do wyników badań z 2004 r. mogą świadczyć o poszukiwaniu przez wykonawców najkorzystniejszych dla siebie i najbardziej realnych form wyznaczania kosztów pośrednich. 5. Szacowanie zysku Rys. 4. Rodzaj przyjmowanego wskaźnika zysku 10 86% % Rys. 5. Podstawy naliczania zysku 10 76% 6 21% 2 3% Wyniki badań dotyczące sposobów wyznaczania zysku przez polskich wykonawców budowlanych zilustrowano graficznie na rysunku 4. Wszyscy wykonawcy zadeklarowali wyznaczanie zysku wskaźnikowo, czyli żaden wykonawca nie wyznacza go inną metodą np. przyjmując ustaloną kwotę pieniężną. Wszyscy wykonawcy uczestniczący w badaniach stosują własny wskaźnik zysku, większość (86%) dostosowuje go zawsze indywidualnie do przedsięwzięcia. Żaden wykonawca nie traktuje go jako wskaźnika stałego dla wszystkich przedsięwzięć. Przyjmowane podstawy naliczania zysku przedstawiono na rys. 5. Większość badanych (76%), jako podstawę wyznaczania zysku przyjmuje koszty przerobu tzn. sumę kosztów robocizny, pracy sprzętu i kosztów pośrednich. 21% firm wskazało na stosowanie podstawy naliczania zysku kosztów wytworzenia, czyli robocizny, materiału, sprzętu i kosztów pośrednich, 3% wskazało inną podstawę, uwzględniającą dodatkowo koszty podwykonawstwa. W porównaniu do wyników badań z 2004 r., można zauważyć, że więcej wykonawców dostosowuje wskaźnik zysku indywidualnie do przedsięwzięcia (w 2004 r. robiło to tylko 64% ankietowanych, w 2010 r. 86%). Większe jest także zróżnicowanie przyjmowanych podstaw naliczania zysku. W 2004 r., 82% przyjmowało tradycyjnie jako podstawę koszty przerobu. 6. Inne narzuty kosztów W przeprowadzonych badaniach wykonawcy byli także proszeni o podanie innych narzutów kosztów, jakie uwzględniają w kalkulacjach kosztorysowych. Aż 1 respondentów podało tutaj koszty zakupu. Jest to narzut, charakterystyczny dla polskich kalkulacji kosztorysowych, który był stosowany na mocy odpowiednich przepisów prawnych w kalkulacjach wykonawcy do 2001r. i był związany z transportem zewnętrznym materiałów (z miejsca nabycia na plac budowy). Od 2001 r. zaleca się, aby koszty zakupu były uwzględniane w cenach materiałów. Jak wskazują wyniki badań, jednak spora część 86% - wskaźnik dostosowany indywidualnie do przedsięwzięcia 14% - wskaźnik stały tylko w przypadku niektórych przedsięwzięć dostosowany indywidualnie 76% - R+S+Kp 21% - R+M+S+Kp 3% - inna wykonawców, kalkuluje koszty zakupu tradycyjnie, przyjmując je jako narzut. W niektórych przypadkach praktyka ta nie jest niekorzystna, inwestor powinien jedynie zwrócić uwagę, czy narzut kosztów zakupu nie dubluje się w kalkulacjach jeśli jest uwzględniony już w cenie materiałów, nie może być traktowany jako osobny narzut. Inne narzuty podawane przez respondentów, to: koszt najmu sprzętu obcego i koszty podwykonawców, koszty obsługi finansowej GW czyli procent za prowadzenie budowy dla generalnego wykonawcy, koszty prowadzenia budowy kontenery, ubezpieczenie, kierownik. Jeden z respondentów podał, że uwzględnia także inne narzuty, ale nie może ich podać ze względu na tajemnicę handlową. Znaczna większość wykonawców zadeklarowała, że zawsze dolicza koszty pośrednie i zysk. Jedynie jeden z respondentów zadeklarował, że uwzględnia narzuty tylko w niektórych przedsięwzięciach, a jeden stwierdził, że mimo, iż uwzględnia narzuty zawsze, ich wartości mogą być zerowe. 62 Świat Nieruchomości

5 7. Zakończenie Obowiązujące w Polsce od 2001 r. przepisy prawne, dają wykonawcy dużą dowolność w kształtowaniu cen ofertowych na roboty budowlane. Dość znaczący element tych kosztów, to narzuty kosztów bezpośrednich, w tym przede wszystkim koszty pośrednie i zysk. Wyniki badań wskazują, że większość wykonawców kalkuluje narzuty tradycyjnie, czyli wskaźnikowo. Są to jednak w zdecydowanej większości wskaźniki własne, coraz częściej dostosowywane indywidualnie do przedsięwzięcia. Również podstawy naliczania kosztów pośrednich i zysku są w coraz większym stopniu różnicowane przez wykonawców. Nieco niepokojący wydaje się fakt, że wykonawcy niechętnie kalkulują koszty pośrednie szczegółowo, co jest dość częstą praktyką w innych krajach. Wśród innych narzutów wymienianych przez wykonawców, dość często pojawiają się koszty zakupu materiałów. Można to uznać, za przejaw przywiązania do praktyk, jakie były stosowane w kalkulacjach wykonywanych do 2001 r. Według aktualnych wzorców kosztorysowania, koszty zakupu powinny być uwzględniane w cenie materiałów. Warto także odnotować, jako korzystny fakt, że niektórzy wykonawcy próbują pewne narzuty kosztów szacować szczegółowo, np. koszty związane z podwykonawcami. Dr in ż. ed y t a Pl e b a n k i e w i c z Dr in ż. ag n i e s z k a le Ś n i a k Politechnika Krakowska, Zakład Technologii i Organizacji Budownictwa Literatura: [1] Górecki J.: Analiza struktury kosztów w budowlanych przedsięwzięciach inwestycyjnych, Czasopismo Techniczne, 1-B/2010, s [2] Kosecki A., Leśniak A.: Kalkulacja kosztów pośrednich robót budowlanych. Przegląd budowlany 6/2002. [3] Plebankiewicz E., Leśniak A.; Badania narzutów uwzględnianych w kalkulacji kosztorysowej wykonawcy budowlanego, Przegląd Budowlany, luty 2005 r., str [4] Plebankiewicz E.: Podstawy kosztorysowania robót budowlanych pomoc dydaktyczna. Wydawnictwo PK, Kraków [5] Polskie standardy kosztorysowania robót budowlanych. Stowarzyszenie Kosztorysantów Budowlanych, Warszawa, [6] Tebin H. I.: Pricing tenders for construction, Cost Engineering, 51/1 2009, str Kalkulacja narzutów w cenie ofertowej polskich wykonawców budowlanych (Streszczenie) Dla inwestora zlecającego realizację robót budowlanych, zasadniczą kwestią jest cena, jaką zaproponuje wykonawca. W cenie, oprócz kosztów bezpośrednich (koszty robocizny, materiałów oraz pracy sprzętu i środków transportu technologicznego), zazwyczaj uwzględnione są także narzuty, najczęściej koszty pośrednie i zysk. Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań dotyczących sposobów definiowania i kalkulacji narzutów uwzględnianych w cenie ofertowej, w tym kosztów pośrednich i zysku, przez polskich wykonawców budowlanych. Wyniki badań wskazują, że większość wykonawców kalkuluje narzuty tradycyjnie, czyli wskaźnikowo. Są to jednak w zdecydowanej większości wskaźniki własne, coraz częściej dostosowywane indywidualnie do przedsięwzięcia. Również podstawy naliczania kosztów pośrednich i zysku są w coraz większym stopniu różnicowane przez wykonawców. Questionnaire survey applying to overheads and profit in estimating a total cost of project (Summary) The paper presents results of a questionnaire survey applying to ways of defining overheads and profit carried out among Polish contractors. The purpose of the research was recognizing current methods and principles of indirect cost and profit estimating. As well as comparing them with results of carried out in 2004 similar research. Świat Nieruchomości 63