Charakterystyka regionu wodnego Górna Wisła

Transkrypt

1 Charakterystyka regionu wodnego Górna Wisła

2 I. Charakterystyka regionu wodnego 1. Położenie geograficzne Region wodny Górnej Wisły, którego powierzchnia wynosi km 2,położony jest w obrębie pięciu województw południowej Polski. Region wodny swoim zasięgiem obejmuje 98,2% powierzchni województwa podkarpackiego, 92,4% małopolskiego, 64,4% świętokrzyskiego, 11,2% województwa lubelskiego oraz 10% powierzchni województwa śląskiego. Do największych miast w obszarze regionu wodnego Górnej Wisły należą: Kraków, Tarnów, Kielce, Nowy Sącz, Rzeszów, Przemyśl i Krosno. Wg podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego (1998), region wodny Górnej Wisły położony jest w obrębie 8 podprowincji: Centralne Karpaty Zachodnie, Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, Beskidy Wschodnie, Podkarpacie Wschodnie, Podkarpacie Północne, Wyżyna Śląsko-Krakowska, Wyżyna Małopolska oraz Wyżyna Lubelsko-Lwowska. Centralne Karpaty Zachodnie leżą w południowej części regionu wodnego Górnej Wisły i sąsiadują z Zewnętrznymi Karpatami Zachodnimi, od których różnią się budową i historią geologiczną. Charakteryzują się mozaikowym krajobrazem z mniej lub bardziej izolowanymi łańcuchami górskimi o wysokości ponad 2000 m n.p.m., które oddzielone są kotlinami. Zewnętrzne Karpaty Zachodnie należą do gór średnich, jednak w grupie Pilska i Paśmie Babiogórskim osiągają wysokość ponad 1500 m n.p.m. Jest to obszar zróżnicowany pod względem struktury geologicznej i rzeźby terenu. W kierunku wschodnim Zewnętrzne Karpaty Zachodnie przechodzą w Beskidy Wschodnie. W regionie wodnym Górnej Wisły znajduje się tylko niewielka część fragment makroregionu Beskidów Lesistych. Podkarpacie Północne leży pomiędzy Karpatami Zachodnimi na południu a Wyżyną Małopolską na północy. Na obszarze Podkarpacia Północnego występują kotliny, które łączą się ze sobą zwężeniami tzw. Bramami i mają taką samą genezę jak Karpaty. Podkarpacie Wschodnie leży na południe od Podkarpacia Północnego i prawie w całości należy do Ukrainy, w obszarze Polski leży jedynie niewielki fragment Płaskowyżu Sańsko-Dniestrzańskiego. Na terenie płaskowyżu przebiega dział wód pomiędzy Wisłą a Dniestrem. Wyżyna Lubelsko-Lwowska jest najbardziej wysuniętą na wschód częścią Wyżyn Polskich i leży na wschód od Wisły. Występują tu pasy wzniesień i obniżeń z kierunku północno-zachodniego na południowo-wschodni. Wyżyna Małopolska leży w centralnej części Wyżyn Polskich i jest regionem bardzo zróżnicowanym pod względem rzeźby terenu. Na obszarze wyżyny przeważają wysokości m n.p.m., jednak w rejonie Gór Świętokrzyskich przekraczają 600 m n.p.m. W północno-zachodniej części obszaru przebiega dział wód Wisły i Odry. Wyżynę Małopolską tworzą trzy makroregiony: Wyżyna Kielecka, Niecka Nidziańska i Wyżyna Przedborska. W regionie wodnym Górnej Wisły występuje także niewielka południowo-wschodnia część Wyżyny 2

3 Śląsko-Krakowskiej. Na jej obszarze występują liczne progi denudacyjne i tektoniczne, które oddzielają wyżynne płaskowyże od obniżeń powstałych w mniej odpornych skałach. 2. Klimat Region wodny Górnej Wisły cechuje się zróżnicowanymi warunkami klimatycznymi. Pogoda przez większą część roku jest kształtowana przez powietrze polarno-morskie oraz polarno-kontynentalne. Północna i środkowa część regionu leży w strefie umiarkowanie ciepłej o dość śnieżnych zimach, ale długim okresie wegetacyjnym i największym natężeniu promieniowania słonecznego w Polsce. Część południową regionu cechuje klimat chłodny z obfitymi opadami deszczu. W regionie wodnym Górnej Wisły zauważalna jest ogólna tendencja spadku średniej rocznej temperatury powietrza w kierunku południowym. Najwyższe średnie roczne temperatury powietrza, ok. 8 C, notuje się na obszarze południowej części Kotliny Sandomierskiej, a im bardziej na południe regionu wodnego tym temperatury są niższe. Najniższa średnia roczna temperatura, ok. 5 C, występuje w Tatrach. Średnia roczna wysokość opadów w regionie waha się od 550 do 1100 mm. Najniższe opady występują w północnej części Kotliny Sandomierskiej, podwyższone sumy opadów, ok mm odnotowuje się w środkowej części regionu. Najwyższe sumy opadów, nawet do 1100 mm, występują w Bieszczadach. 3. Obszary chronione przyrodniczo Ochrona przyrody ma na celu zachowanie stabilności ekosystemów oraz utrzymanie bioróżnorodności. Działania te realizowane są m.in. poprzez wprowadzanie form ochrony przyrody o zróżnicowanej randze i ograniczeniach, ustanowione na mocy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz z późn. zm.). Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły występują tereny o wybitnych walorach przyrodniczych oraz turystyczno-krajoznawczych, tj. parki narodowe (tab. 1), parki krajobrazowe (tab. 2), rezerwaty oraz obszary Natura 2000 (tab. 3, 4, 5). Parki narodowe w regionie wodnym Górnej Wisły zajmują powierzchnię ok. 880 km 2 (ok. 2% powierzchni regionu), natomiast ich otuliny 665 km 2 (ok. 1,5% powierzchni regionu). Głównymi przedmiotami ochrony tych parków są flora i fauna oraz ekosystemy górskie. 3

4 Tabela 1. Parki narodowe występujące w regionie wodnym Górnej Wisły Lp. Nazwa Rok utworzenia Lokalizacja (województwo) Parki narodowe leżące w całości w regionie wodnym Górnej Wisły 1 Magurski Park Narodowy 1994 małopolskie, podkarpackie 2 Tatrzański Park Narodowy 1954 małopolskie 3 Bieszczadzki Park Narodowy 1973 podkarpackie 4 Ojcowski Park Narodowy 1956 małopolskie 5 Pieniński Park Narodowy 1932 małopolskie 6 Gorczański Park Narodowy 1980 małopolskie Parki narodowe leżące częściowo w regionie wodnym Górnej Wisły 7 Roztoczański Park Narodowy 1974 lubelskie 8 Świętokrzyski Park Narodowy 1950 świętokrzyskie 9 Babiogórski Park Narodowy 1955 małopolskie Źródło: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody W regionie wodnym Górnej Wisły parki krajobrazowe zajmują powierzchnię 6285 km 2 (ok. 15% powierzchni regionu), a ich otuliny 3170 km 2 (ok. 7% powierzchni regionu). Tabela 2. Parki krajobrazowe występujące w regionie wodnym Górnej Wisły Lp. Nazwa Rok utworzenia Lokalizacja (województwo) Parki krajobrazowe leżące w całości w regionie wodnym Górnej Wisły 1 Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy 1981 małopolskie 2 Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy 1996 świętokrzyskie 3 Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy 1995 małopolskie 4 Cisowsko-Orłowiński Park Krajobrazowy 1988 świętokrzyskie 5 Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy 1992 podkarpackie 6 Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy 1993 podkarpackie 7 Dłubniański Park Krajobrazowy 1981 małopolskie 8 Jaśliski Park Krajobrazowy 1992 podkarpackie 9 Kozubowski Park Krajobrazowy 1986 świętokrzyskie 10 Nadnidziański Park Krajobrazowy 1986 świętokrzyskie 11 Park Krajobrazowy Doliny Sanu 1992 podkarpackie 12 Park Krajobrazowy Lasy Janowskie 1988 lubelskie 13 Park Krajobrazowy Pasma Brzanki 1995 małopolskie 14 Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego 1992 podkarpackie 15 Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej 1988 lubelskie 16 Popradzki Park Krajobrazowy 1987 małopolskie 17 Rudniański Park Krajobrazowy 1981 małopolskie 18 Szaniecki Park Krajobrazowy 1986 świętokrzyskie 19 Tenczyński Park Krajobrazowy 1981 małopolskie 20 Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy 1997 małopolskie 21 Żywiecki Park Krajobrazowy 1986 śląskie 4

5 Parki krajobrazowe leżące częściowo w regionie wodnym Górnej Wisły 22 Jeleniowski Park Krajobrazowy 1988 świętokrzyskie 23 Krasnobrodzki Park Krajobrazowy 1988 lubelskie 24 Park Krajobrazowy Beskidu Małego 1998 śląskie 25 Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego 1998 śląskie 26 Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie 1981 małopolskie 27 Park Krajobrazowy Gór Słonnych 1992 podkarpackie 28 Południoworoztoczański Park Krajobrazowy 29 Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy Źródło: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody 1989 podkarpackie, lubelskie 1988 świętokrzyskie W regionie wodnym Górnej Wisły rezerwaty przyrody zajmują powierzchnię ok. 170 km 2 (ok. 0,4% powierzchni regionu) i są to głównie mokradła lub siedliska hydrogeniczne. Występują tu także obszary Natura 2000, ustanowione na mocy dyrektyw unijnych obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) i specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Obszary te mają kluczowe znaczenie dla zachowania bioróżnorodności poprzez ochronę zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt. W regionie wodnym Górnej Wisły obszary specjalnej ochrony ptaków zajmują powierzchnię około 6593,3 km 2, co stanowi około 15,3% powierzchni regionu. Specjalne obszary ochrony siedlisk zajmują 5371,5 km 2 (ok. 12,5% powierzchni regionu). Obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk, których granice całkowicie się pokrywają zajmują 1325 km 2 (ok. 3,1% powierzchni regionu). Tabela 3. Obszary specjalnej ochrony ptaków w regionie wodnym Górnej Wisły Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) Obszary Natura 2000 leżące całkowicie w regionie wodnym Górnej Wisły 1 PLB Beskid Niski małopolskie, podkarpackie 2 PLB Beskid Żywiecki śląskie 3 PLB Dolina Dolnej Skawy małopolskie 4 PLB Dolina Nidy świętokrzyskie 5 PLB Gorce małopolskie 6 PLB Lasy Janowskie lubelskie, podkarpackie 7 PLB Pieniny małopolskie 8 PLB Pogórze Przemyskie podkarpackie 9 PLB Puszcza Niepołomicka małopolskie 10 PLB Puszcza Sandomierska podkarpackie Obszary Natura 2000 leżące częściowo w regionie wodnym Górnej Wisły 11 PLB Babia Góra małopolskie 12 PLB Dolina Dolnej Soły śląskie, małopolskie 13 PLB Góry Słonne podkarpackie 14 PLB Pasmo Policy małopolskie 5

6 15 PLB Puszcza Solska podkarpackie, lubelskie 16 PLB Roztocze podkarpackie, lubelskie 17 PLB Torfowiska Orawsko-Nowotarskie małopolskie Źródło: Wykaz obszarów chronionych Natura 2000, MŚ 2009 Tabela 4. Specjalne obszary ochrony siedlisk w regionie wodnym Górnej Wisły Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) Obszary Natura 2000 leżące całkowicie w regionie wodnym Górnej Wisły 1 PLH Bednarka małopolskie, podkarpackie 2 PLH Beskid Żywiecki śląskie 3 PLH Biała Tarnowska małopolskie 4 PLH Bory Bagienne nad Bukową podkarpackie 5 PLH Cedron małopolskie 6 PLH Chodów - Falniów małopolskie 7 PLH Cybowa Góra małopolskie 8 PLH Czerna małopolskie 9 PLH Dąbie małopolskie 10 PLH Dąbrowa koło Zaklikowa podkarpackie 11 PLH Dębnicko-Tyniecki obszar łąkowy małopolskie 12 PLH Dębówka nad rzeką Uszewką małopolskie 13 PLH Dolina Białej Nidy świętokrzyskie 14 PLH Dolina Białki małopolskie 15 PLH Dolina Bobrzy świętokrzyskie 16 PLH Dolina Czarnej Nidy świętokrzyskie 17 PLH Dolina Dolnego Sanu podkarpackie 18 PLH Dolina Dolnej Tanwi lubelskie, podkarpackie 19 PLH Dolina Górnej Mierzawy małopolskie, świętokrzyskie 20 PLH Dolina Mierzawy świętokrzyskie 21 PLH Dolina Prądnika małopolskie 22 PLH Dolina rzeki Gróbki małopolskie 23 PLH Dolina Sanki małopolskie 24 PLH Dolina Warkocza świętokrzyskie 25 PLH Dolinki Jurajskie małopolskie 26 PLH Dolna Soła małopolskie, śląskie 27 PLH Dolna Wisłoka z Dopływami podkarpackie 28 PLH Dolny Dunajec małopolskie 29 PLH Dorzecze Górnego Sanu podkarpackie 30 PLH Fort Salis Soglio podkarpackie 31 PLH Giebułtów małopolskie 32 PLH Golesz podkarpackie 33 PLH Gościeradów lubelskie 34 PLH Górny Dunajec małopolskie 35 PLH Góry Pieprzowe świętokrzyskie 36 PLH Grzymałów małopolskie 37 PLH Jaćmierz podkarpackie 38 PLH Jadowniki Mokre małopolskie 39 PLH Jasiołka podkarpackie 40 PLH Józefów - Wola Dębowiecka podkarpackie 41 PLH Kaczmarowe Doły małopolskie 42 PLH Kalina Mała małopolskie 6

7 Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) 43 PLH Kalina-Lisiniec małopolskie 44 PLH Klonówka podkarpackie 45 PLH Kołacznia podkarpackie 46 PLH Koło Grobli małopolskie 47 PLH Komorów małopolskie 48 PLH Kostrza małopolskie 49 PLH Kościół w Dydni podkarpackie 50 PLH Kościół w Nowosielcach podkarpackie 51 PLH Kościół w Radziechowach śląskie 52 PLH Kościół w Równem podkarpackie 53 PLH Kościół w Skalniku podkarpackie 54 PLH Kościół w Węglówce małopolskie 55 PLH Kras Staszowski świętokrzyskie 56 PLH Krynica małopolskie 57 PLH Krzeszowice małopolskie 58 PLH Kwiatówka małopolskie 59 PLH Ladzin podkarpackie 60 PLH Las Hrabeński podkarpackie 61 PLH Las nad Braciejową podkarpackie 62 PLH Las Niegłowicki podkarpackie 63 PLH Lasy Cisowsko-Orłowińskie świętokrzyskie 64 PLH Lasy Leżajskie podkarpackie 65 PLH Lasy Sieniawskie podkarpackie 66 PLH Lipówka małopolskie 67 PLH Liwocz małopolskie, podkarpackie 68 PLH Lubogoszcz małopolskie 69 PLH Luboń Wielki małopolskie 70 PLH Łabowa małopolskie 71 PLH Łąki koło Kasiny Wielkiej małopolskie 72 PLH Łąki nad Młynówką podkarpackie 73 PLH Łąki nad Wojkówką podkarpackie 74 PLH Łąki Nowohuckie małopolskie 75 PLH Łąki w Komborni podkarpackie 76 PLH Łososina małopolskie 77 PLH Łukawiec podkarpackie 78 PLH Łysa Góra podkarpackie 79 PLH Małe Pieniny małopolskie 80 PLH Mrowle Łąki podkarpackie 81 PLH Na Policy małopolskie 82 PLH Nad Husowem podkarpackie 83 PLH Nawojowa małopolskie 84 PLH Niedzica małopolskie 85 PLH Nowy Wiśnicz małopolskie 86 PLH Ochotnica małopolskie 87 PLH Opalonki małopolskie 88 PLH Ostoja Czarnorzecka podkarpackie 89 PLH Ostoja Gaj świętokrzyskie 90 PLH Ostoja Gorczańska małopolskie 91 PLH Ostoja Jaśliska podkarpackie 92 PLH Ostoja Kozubowska świętokrzyskie 93 PLH Ostoja Magurska małopolskie, podkarpackie 7

8 Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) 94 PLH Ostoja Nidziańska świętokrzyskie 95 PLH Ostoja Popradzka małopolskie 96 PLH Ostoja Przemyska podkarpackie 97 PLH Ostoja Sobkowsko-Korytnicka świętokrzyskie 98 PLH Ostoja Stawiany świętokrzyskie 99 PLH Ostoja Szaniecko-Solecka świętokrzyskie 100 PLH Ostoja w Paśmie Brzanki małopolskie 101 PLH Ostoja Wierzejska świętokrzyskie 102 PLH Ostoja Żyznów świętokrzyskie 103 PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego małopolskie 104 PLH Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca małopolskie 105 PLH Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego małopolskie 106 PLH Osuwiska w Lipowicy podkarpackie 107 PLH Patria nad Odrzechową podkarpackie 108 PLH Pieniny małopolskie 109 PLH Podkowce w Szczawnicy małopolskie 110 PLH Polana Biały Potok małopolskie 111 PLH Poradów małopolskie 112 PLH Przełom Lubrzanki świętokrzyskie 113 PLH Pstroszyce małopolskie 114 PLH Raba z Mszanką małopolskie 115 PLH Rudniańskie Modraszki - Kajasówka małopolskie 116 PLH Rudno małopolskie 117 PLH Rymanów podkarpackie 118 PLH Rzeka San podkarpackie 119 PLH Sanisko w Bykowcach podkarpackie 120 PLH Skawiński obszar łąkowy małopolskie 121 PLH Sławice Duchowne małopolskie 122 PLH Starodub w Pełkiniach podkarpackie 123 PLH Sterczów-Ścianka małopolskie 124 PLH Szczecyn lubelskie, podkarpackie 125 PLH Sztolnie w Senderkach lubelskie 126 PLH Środkowy Dunajec z dopływami małopolskie 127 PLH Tarnawka małopolskie 128 PLH Tarnobrzeska Dolina Wisły podkarpackie, świętokrzyskie 129 PLH Torfowisko Wielkie Błoto małopolskie 130 PLH Trzciana podkarpackie 131 PLH Tylmanowa małopolskie 132 PLH Uroczyska Lasów Janowskich lubelskie, podkarpackie 133 PLH Uroczysko Łopień małopolskie 134 PLH Wały małopolskie 135 PLH Widnica małopolskie 136 PLH Wisłok Środkowy z Dopływami podkarpackie 137 PLH Wisłoka z dopływami małopolskie, podkarpackie 138 PLH Wiśliska małopolskie 139 PLH Wzgórza Chęcińsko-Kieleckie świętokrzyskie 140 PLH Źródliska Wisłoki małopolskie Obszary Natura 2000 leżące częściowo w regionie wodnym Górnej Wisły 141 PLH Babia Góra małopolskie 142 PLH Beskid Mały śląskie 143 PLH Beskid Śląski śląskie 8

9 Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) 144 PLH Debry lubelskie 145 PLH Góry Słonne podkarpackie 146 PLH Horyniec podkarpackie 147 PLH Lasy Suchedniowskie świętokrzyskie 148 PLH Łysogóry świętokrzyskie 149 PLH Minokąt podkarpackie, lubelskie 150 PLH Ostoja Barcza świętokrzyskie 151 PLH Ostoja Jeleniowska świętokrzyskie 152 PLH Ostoja Przedborska świętokrzyskie 153 PLH Polichna lubelskie 154 PLH Przełom Wisły w Małopolsce świętokrzyskie, lubelskie 155 PLH Roztocze Środkowe lubelskie 156 PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie małopolskie 157 PLH Uroczyska Puszczy Solskiej lubelskie, podkarpackie 158 PLH Uroczyska Roztocza Wschodniego podkarpackie, lubelskie 159 PLH Zarośle lubelskie Źródło: Wykaz obszarów chronionych Natura 2000, MŚ 2009 Tabela 5. Obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk, których granice całkowicie się pokrywają w regionie wodnym Górnej Wisły Lp. Kod Nazwa Lokalizacja (województwo) 1 PLC Bieszczady podkarpackie 2 PLC Tatry małopolskie Źródło: Wykaz obszarów chronionych Natura 2000, MŚ Budowa geologiczna Region wodny Górnej Wisły charakteryzuje się urozmaiconą budową geologiczną. W skład jednostek regionalnych wchodzą: Karpaty (wewnętrzne i zewnętrzne), część zapadliska przedkarpackiego, fragmenty niecki górnośląskiej, monokliny śląsko-krakowskiej, niecki nidziańskiej, Gór Świętokrzyskich oraz niecki lubelskiej (Stupnicka, 2007; Książkiewicz, 1972). W skład Karpat wewnętrznych wchodzą trzy główne jednostki geologicznostrukturalne: Tatry, niecka podhalańska i pieniński pas skałkowy, stanowiący granicę pomiędzy Karpatami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Tatry dzielą się na dwie strefy: południową wierchową, oraz północną reglową. Strefa wierchowa zbudowana jest z trzonu krystalicznego (gnejsy, łupki, granity) przykrytego od strony północnej osadami triasowo-jurajsko-kredowymi (zlepieńce, kwarcyty, iły), natomiast strefę reglową tworzą skały osadowe (m.in. kwarcyty, wapienie, iły, margle), powstałe w okresie od dolnego triasu do środkowej kredy. Niecka podhalańska zbudowana jest z paleogeńskich utworów piaskowcowo-łupkowych leżących na mezozoicznych jednostkach tatrzańskich. Pieniński pas 9

10 skałkowy, oddzielony od niecki podhalańskiej strefą uskoków, zbudowany jest z jurajskokredowo-paleogeńskich skał węglanowych i fliszowych. Karpaty zewnętrzne zbudowane są ze skał piaskowcowo-łupkowych, tzw. fliszu. Zróżnicowanie litologiczne osadów paleogeńsko-kredowych (lokalnie jurajsko-kredowych i paleogeńsko-neogeńskich) oraz rodzaj zaburzeń pozwalają na wyróżnienie w Karpatach zewnętrznych kilku jednostek tektoniczno-facjalnych, płaszczowin: magurskiej, śląskiej, podśląskiej, skolskiej, stebnickiej, przedmagórskiej, grybowskiej i dukielskiej. Na sfałdowanych utworach fliszowych zachowały się również osady miocenu. Utwory czwartorzędowe występujące na obszarze Karpat zalicza się do osadów aluwialnych - wypełniających doliny rzeczne i kotliny śródgórskie oraz do osadów fluwioglacjalnych - zalegających w znacznym nagromadzeniu w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej, gdzie występują łącznie z osadami aluwialnymi (Węcławik, 1991). Na północ od brzegu nasunięcia karpackiego rozciąga się zapadlisko przedkarpackie wypełnione kompleksem mioceńskich skał osadowych (iły, iłowce, łupki, mułowce z soczewkami piasków i piaskowców) o znacznej miąższości. Praktycznie na całym obszarze osady te pokryte są utworami czwartorzędowymi o zmiennej miąższości. Niecka górnośląska zbudowana jest ze skał paleozoicznych (dewon, karbon) podścielonych skałami krystalicznymi. W obszarze regionu występuje jedynie jej południowowschodni fragment. W obrębie niecki górnośląskiej czwartorzędowe piaski wypełniają głębokie rynny dolinne. Płaty wyżynne okrywa cienki i nierówny płaszcz glin lodowcowych, piasków oraz zwietrzelin. Monoklinę śląsko-krakowską tworzą skały od permu po jurę (m.in. zlepieńce, wapienie, dolomity, iły, piaskowce). Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez piaski oraz płaty lessów. Nieckę nidziańską wypełniają utwory górnokredowe (margle, opoki), przykryte na południu mioceńskimi osadami zapadliska przedkarpackiego. Utwory czwartorzędowe występują w osi niecki nidziańskiej, w postaci większych płatów glin zwałowych i piasków polodowcowych. W Górach Świętokrzyskich wyróżnia się dwa regiony: północny łysogórski oraz południowy kielecki, znajdujący się w obszarze regionu. W południowej części Gór Świętokrzyskich występują czwartorzędowe pokrywy zwietrzelinowe z gołoborzami kwarcytowymi na grzbietach. Południowe obrzeżenie regionu świętokrzyskiego wzdłuż doliny Wisły budują gliny morenowe z iłami warwowymi i piaskami. Niewielki fragment niecki lubelskiej znajdujący się w obszarze regionu zbudowany jest z margli i wapieni kredowych. Na osadach kredy leżą we fragmentach wapienie mioceńskie. Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez pokrywy lessowe, a w strefie krawędziowej Roztocza zwietrzeliny wapieni i margli. 10

11 5. Warunki hydrogeologiczne 5.1 Ogólna charakterystyka Region wodny Górnej Wisły znajduje się w następujących regionach hydrogeologicznych: karpackim, przedkarpackim, śląsko-krakowskim, nidziańskim, środkowomałopolskim i lubelsko-podlaskim (Paczyński, red., 1993, 1995). Czwartorzędowe piętro wodonośne największe znaczenie użytkowe ma w obszarze zapadliska przedkarpackiego. Zarówno miąższość, jak i parametry hydrogeologiczne są zróżnicowane, zależne od sytuacji morfologicznej terenu oraz typu sedymentacji. Największe nagromadzenie osadów piaszczysto-żwirowych, o miąższości m, występuje w dolinie Wisły oraz w ujściowych odcinkach zasilających ją rzek. W subregionie Karpat zewnętrznych osady czwartorzędowe występują w postaci pokryw. Tworzą lokalnie zasobne zbiorniki w kotlinach śródgórskich i dolinach większych rzek. Mioceńskie piętro wodonośne występuje w obrębie zapadliska przedkarpackiego. W rejonie Bochni miocen wykształcony jest w postaci piasków i słabozwięzłych piaskowców bogucickich o współczynnikach filtracji m/s. Natomiast w rejonie Sandomierza neogeńskie piętro wodonośne występujące w kompleksie margli i wapieni serii chemicznej. Generalnie słabe parametry hydrogeologiczne i wysoka mineralizacja czynią wody tego poziomu nieprzydatnymi w celach konsumpcyjnych. Na obszarze Karpat połączone piętro paleogeńsko-kredowego występuje w tzw. osadach fliszowych, które budują Karpaty zewnętrzne. Poziomy wodonośne występują w piaskowcach, zlepieńcach, wapieniach okruchowych, iłowcach, mułowcach i marglach. Decydującą rolę w krążeniu i zawodnieniu odgrywa szczelinowatość masywu. Osady fliszowe najczęściej charakteryzują się słabą wodonośnością i niską wydajnością studni wynoszącą 1,0-2,5 m 3 /h. Najczęściej notowane wartości współczynników filtracji wynoszą m/s, rzadziej czy m/s. Wartości wyższe, rzędu m/s, występują sporadycznie (Małecka, Murzynowski, 1978; Oszczypko i in., 1981; Chowaniec i in., 1983, 1985). Dla Karpat fliszowych charakterystyczne jest współwystępowanie wód zwykłych i mineralnych. Jest to obszar podatny na ascensyjny dopływ wód słonych z podłoża. Niemal w całej północnej części regionu wodnego Górnej Wisły poziom górnokredowy jest pierwszym użytkowym poziomem wodonośnym. Tworzą go margle, opoki i gezy, lokalnie z wkładkami piaskowców, a w spągowej części także piaski i piaskowce. Przewodnictwo wodne poziomu górnokredowego zmienia się w zależności od wykształcenia litologicznego i stopnia spękania skał, wynosi średnio m 2 /d. Współczynniki filtracji wynoszą m/s. Wyższe parametry filtracji i większa miąższość warstwy wodonośnej występują najczęściej w strefach uskokowych, w dolinach rzecznych i w obniżeniach morfologicznych terenu (Prażak, 2007). 11

12 Starsze piętra wodonośne występujące w tym regionie generalnie nie mają znaczenia użytkowego, występują głównie w rejonie świętokrzyskim i tatrzańskim. W regionie wodnym Górnej Wisły zlokalizowanych jest w całości lub we fragmentach 40 głównych zbiorników wód podziemnych. Dla 14 GZWP opracowano dokumentację hydrogeologiczną, która została zatwierdzona przez Komisję Dokumentacji Hydrogeologicznych, a określa zasoby dyspozycyjne wód podziemnych oraz proponuje granicę obszaru ochronnego GZWP. Dla pozostałych GZWP planuje się wykonanie takiej dokumentacji lub jest ona w trakcie opracowywania. 18 GZWP obejmuje utwory czwartorzędowe, pozostałe 22 GZWP zostały ustanowione w głębszych piętrach wodonośnych (neogen, paleogen, kreda, jura, trias i dewon). 5.2 Odwzorowanie położenia granic jednolitych części wód podziemnych z uwzględnieniem rejonów wodnogospodarczych Zgodnie z podziałem na jednolite części wód podziemnych w regionie wodnym Górnej Wisły wydzielono 32 JCWPd. Powierzchnie JCWPd są zróżnicowane, od 197 km 2 (JCWPd nr 172) do 3140 km 2 (JCWPd nr 136). W regionie Górnej Wisły wyróżniono 113 rejonów wodnogospodarczych. Rejonem wodnogospodarczym, który odznacza się największą powierzchnią jest San (K08 G) ok km 2, natomiast najmniejszą powierzchnią charakteryzuje się Wisła od Sanu do Sanny (K10 E), której powierzchnia wynosi ok. 27 km Identyfikacja presji i oddziaływań zmian zwierciadła wody Najbliżej powierzchni terenu (0-2 m p.p.t.) zwierciadło wód podziemnych występuje w środkowej i północnej części zapadliska przedkarpackiego, natomiast najgłębiej do zwierciadła wód podziemnych (> 10 m p.p.t.) jest w północno-zachodniej części regionu (Wyżyna Małopolska), a także we wschodniej części zapadliska przedkarpackiego oraz w Tatrach. Największe amplitudy wahań zwierciadła wód podziemnych występują w Tatrach oraz w poziomach wodonośnych w obrębie utworów fliszowych na obszarze środkowej i wschodniej części polskich Karpat. W obszarze regionu wodnego Górnej Wisły dominuje amplituda zmian położenia zwierciadła wód podziemnych w granicach 1-2 m, a najczęściej zwierciadło wód podziemnych występuje w przedziale głębokości 2-5 m p.p.t. Dla wód płytkiego krążenia obserwuje się wyraźne wahania sezonowe oraz szybką reakcję poziomów wodonośnych na opady atmosferyczne. W przypadku poziomów wodonośnych zalegających na większych głębokościach wahania sezonowe są również obserwowane, a reakcja stanów zwierciadła wód podziemnych na opady atmosferyczne jest nieco opóźniona. Charakterystyczne są wysokie stany w okresie wiosennym (topnienie 12

13 pokrywy śnieżnej) i w mniejszym stopniu letnim oraz regresja trwająca do końca roku hydrologicznego (Chowaniec i in., 2007). Niżówki występują w miesiącach lipiec-sierpień w północno-zachodniej, północnowschodniej i południowo-wschodniej części regionu wodnego Górnej Wisły (Mikulski, 1998). Na pozostałym obszarze niżówka występuje w miesiącach listopad-grudzień. W części południowej zagrożenie obserwuje się w czwartorzędowym poziomie wodonośnym. We fliszowych poziomach wodonośnych takiego zagrożenia nie stwierdzono. Deficyty w zaopatrzeniu w wodę ekosystemów lądowych zależnych od wód podziemnych mogą wystąpić w północnej części regionu wodnego Górnej Wisły (Drab i in., 2004). Obszary występowania podtopień zlokalizowane są w obrębie dolin rzek i mniejszych cieków powierzchniowych głównie w południowej i środkowej części (Nowicki, red., 2007). Najmniejsze zagrożenie występuje na obszarze Wyżyny Małopolskiej i Gór Świętokrzyskich. Strefy zagrożone suszą występują prawie na całym opisywanym obszarze, przy czym najbardziej zagrożony jest obszar zapadliska przedkarpackiego. W obrębie siedmiu JCWPd występuje zagrożenie zmiany dynamiki wód podziemnych na skutek czynników antropogenicznych. Są to leje depresji powstałe najczęściej w wyniku intensywnej eksploatacji wód podziemnych dla potrzeb komunalnych (JCWPd nr 121), odwodnienia kopalń (JCWPd nr 125, 147, 148, 149). Stożki represji powstały w wyniku zatłaczania wód do górotworu w trakcie eksploatacji siarki rodzimej metodą otworową JCWPd nr 126 (Chełmicki, 1990). W obszarze regionu wodnego Górnej Wisły istnieją liczne kopalnie kruszywa naturalnego najczęściej zlokalizowane w obrębie większych dolin rzecznych. Eksploatacja złóż kruszywa naturalnego nie ma znaczącego wpływu na zmiany występowania wód podziemnych (Chowaniec i in., 2007). 6. Zarys hydrograficzno-hydrologiczny 6.1 Ogólna charakterystyka Region wodny Górnej Wisły obejmuje zlewnię Wisły, od przekroju poniżej ujścia Przemszy, po ujście Sanny włącznie. Ten odcinek Wisły ma długość ok. 290 km, natomiast całkowita długość sieci hydrograficznej wynosi ok km. W obrębie regionu wodnego Górnej Wisły wyraźnie zaznacza się podział na część: lewobrzeżną mniejszą i prawobrzeżną większą. Stosunek części lewobrzeżnej do prawobrzeżnej wynosi 1:2,8. Również rozmieszczenie i parametry morfometryczne głównych zlewni w regionie wodnym Górnej Wisły nawiązują do ukształtowania terenu. Największe powierzchnie zlewni posiadają prawobrzeżne dopływy górnej Wisły: San i Dunajec. Zajmują one prawie połowę obszaru regionu wodnego Górnej Wisły: San 16861,3 km 2 (w Polsce 14390,0 km 2 ) i Dunajec 6 804,0 km 2 (w Polsce 4 851,6 km 2 ). Pozostałe ważniejsze 13

14 prawobrzeżne dopływy to: Wisłoka (4 110,2 km 2 ), Raba (1 537,1 km 2 ), Soła (1 390,6 km 2 ) i Skawa (1 160,1 km 2 ). W mniej zasobnej w wodę lewobrzeżnej części regionu wodnego Górnej Wisły, największe powierzchnie zlewni mają: Nida 3 865,4 km 2 i Czarna 1 358,6 km 2. W regionie wodnym Górnej Wisły wyróżniono pięć typów reżimu rzecznego (rys. 1): typ śnieżny silnie wykształcony średni odpływ miesiąca wiosennego (marca lub kwietnia) przekracza 180% średniego odpływu rocznego, typ śnieżny średnio wykształcony średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego, typ śnieżny słabo wykształcony średni odpływ miesiąca wiosennego nie przekracza 130% średniego odpływu rocznego, typ śnieżno-deszczowy średni odpływ miesiąca wiosennego wynosi % średniego odpływu rocznego i wyraźnie zaznacza się wzrost odpływu w miesiącach letnich, wynoszący co najmniej 110% średniego odpływu rocznego, typ deszczowo-śnieżny średni odpływ miesiąca letniego jest wyższy lub prawie równy średniemu odpływowi miesiąca wiosennego. W regionie wodnym przeważają obszary, na których występuje przewaga zasilania powierzchniowego. W obszarze Karpat udział zasilania powierzchniowego stanowi ponad 65% odpływu całkowitego, w kierunku północnym przewaga zasilania powierzchniowego jest coraz mniejsza. Na niewielkim obszarze, w północno-zachodniej i północno-wschodniej części regionu wodnego występuje nawet przewaga zasilania podziemnego (Dynowska, 1994). Na rysunku 1 przedstawiono również zmienność przepływów dobowych. W obszarze Karpat jest ona zwykle duża lub bardzo duża, mniejsza w północnej części regionu wodnego. Zmienność przepływów dobowych oceniono na podstawie odchylenia decylowego według wzoru: gdzie: Q 10, Q 50, Q 90 przepływ o czasie trwania odpowiednio 10%, 50% i 90% (wraz z wyższymi). 6.2 Jednostki bilansowe regionu wodnego Opierając się na zaleceniach zawartych w Metodyce (Tyszewski i in., 2008), dla potrzeb analiz bilansowych przyjęto podział regionu wodnego na mniejsze jednostki bilansowe, tj. scalone części wód powierzchniowych, wśród których wyróżnia się zlewnie źródliskowe oraz różnicowe. 14

15 W regionie wodnym Górnej Wisły występuje 130 SCWP (65 źródliskowych i 65 różnicowych). Powierzchnie SCWP są bardzo zróżnicowane. Scaloną częścią wód powierzchniowych regionu wodnego Górnej Wisły, która odznacza się największą powierzchnią, jest Nida od ujścia Hutki do ujścia (GW0304) 1044 km2. Natomiast SCWP o najmniejszej powierzchni jest Dunajec od zb. Czorsztyn do ujścia potoku Grajcarek (GW0409), której powierzchnia wynosi 23,5 km2. W obszarze regionu wodnego, dla potrzeb bilansowania przyjęto 130 jednostek. Rysunek 1. Reżim odpływu rzecznego w obszarze działania RZGW w Krakowie (Dynowska, 1994) 15

16 6.3 Podział na kategorie wód Odwzorowanie położenia jednolitych części wód powierzchniowych Zgodnie z podziałem na jednolite części wód w regionie wodnym Górnej Wisły wydzielono 763 jednolite części wód rzek, które następnie zostały zagregowane do 130 scalonych części wód. Silnie zmienione i sztuczne jednolite części wód W regionie wodnym Górnej Wisły wyznaczono 285 silnie zmienionych i 21 sztucznych jednolitych części wód rzek. 7. Obszary chronione i wykaz wód Zgodnie z RDW, rejestr obszarów chronionych prowadzony jest dla ochrony znajdujących się tam wód powierzchniowych i podziemnych oraz wyznaczonych w celu zachowania siedlisk i gatunków bezpośrednio uzależnionych od wody. Zapisy RDW dotyczące m.in. rejestru obszarów chronionych zostały transponowane do prawa polskiego ustawą Prawo wodne. W regionie wodnym Górnej Wisły wyznaczono obszary, które zostały ujęte w rejestrze obszarów chronionych, w tym: obszary przeznaczone do poboru wód powierzchniowych i podziemnych w celu zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia wyznaczonych na mocy dyrektywy 75/440/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. dotyczącej wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do pozyskiwania wody pitnej w państwach członkowskich, transponowanej ustawą z dnia 18 lipca 2001 roku - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r., Nr 239, poz z późn. zm.); w obszarze regionu wodnego Górnej Wisły wyznaczono 118 obszarów przeznaczonych do poboru wód powierzchniowych oraz 24 obszary przeznaczone do poboru wód podziemnych, części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym obszary wyznaczone jako kąpieliska wyznaczone na mocy dyrektywy 76/160/EWG z dnia 8 grudnia 1975 r. dotyczącej wody w kąpieliskach (uchylona dyrektywą 2006/7/WE z dnia 15 lutego 2006 r. dot. zarządzania jakością wody w kąpieliskach), transponowanej przez ustawę - Prawo wodne, a w szczególności przez rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530); w obszarze regionu wodnego Górnej Wisły wyznaczono 12 części wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, 16

17 obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie; w tym obszary wyznaczone na mocy dyrektywy 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków (z późn. zm.), transponowanej przez ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220), a w szczególności przez: o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313), o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179, poz. 1275), o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 października 2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 198, poz. 1226), oraz na mocy dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (z późn. zm.), transponowanej również przez ustawę o ochronie przyrody, a w szczególności przez nieaktualne już rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 94, poz. 795), uchylone przez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510); w obszarze regionu wodnego Górnej Wisły występuje 4500 obszarów przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków. W przypadku wykazu obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego, stanowiącego element wdrażania dyrektywy 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dot. oczyszczania ścieków komunalnych, zasięg występowania obszaru obejmuje teren całego kraju. Jednocześnie na podstawie artykułu 113 ust. 3 pkt 5 ustawy - Prawo wodne sporządza się wykaz wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków oraz umożliwiających migracje ryb. Wykaz ten wyznaczono na mocy Dyrektywy 2006/44/WE z dnia 6 września 2006 z w sprawie słodkich wód wymagających ochrony lub poprawy dla zachowania życia ryb, zmieniającej dyrektywę 78/659/EWG, oraz na mocy Dyrektywy 79/923/EWG z dnia 30 października 1997 r. o jakości wód wymaganych dla bytowania skorupiaków i mięczaków, transponowanych ustawą - Prawo wodne, a w szczególności przez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. 17

18 w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). W regionie wodnym Górnej Wisły występują 363 cieki przeznaczone do bytowania ryb (435 odcinków cieków o łącznej długości ok km). 8. Charakterystyka społeczno-gospodarcza 8.1 Demografia W 2008 r. region wodny Górnej Wisły zamieszkiwało ok. 6,4 mln mieszkańców, co stanowi 16,7% mieszkańców Polski (GUS, 2009). Rozmieszczenie ludności jest nierównomierne. 48% ludności regionu wodnego Górnej Wisły (3,1 mln) stanowią mieszkańcy województwa małopolskiego, które należy do grupy województw o najwyższym stopniu zaludnienia w skali kraju blisko 220 osób na km 2. Największymi skupiskami ludności w obrębie województwa małopolskiego są miasta: Kraków, Tarnów i Nowy Sącz. 33% ludności regionu (2,1 mln) stanowią mieszkańcy województwa podkarpackiego. Średnia gęstość zaludnienia wynosi tu 119 osób na km 2. Rozmieszczenie ludności jest nierównomierne. Największa ilość ludności zamieszkuje centralną i zachodnią część województwa. Skupia się głównie wokół większych aglomeracji miejskich: Rzeszów i Krosno. Zdecydowanie najsłabiej zaludniona jest część północno-wschodnia. 13% ludności regionu (0,8 mln) stanowią mieszkańcy województwa świętokrzyskiego. Gęstość zaludnienia w tym obszarze jest równomierna i waha się w granicach osób na km 2. Zagęszczenie ludności jest większe jedynie na terenie powiatu sandomierskiego (120 osób na km 2 ) oraz w Kielcach (1872 osoby na km 2 ). Pozostałe 6% ludności regionu (0,4 mln) stanowią mieszkańcy województwa lubelskiego i śląskiego. Obszar województwa lubelskiego charakteryzuje się najmniejszą gęstością zaludnienia w całym regionie, w granicach osób na km 2. Największa ilość osób, ponad 90 na km 2, mieszka w powiecie kraśnickim. Średnia gęstość zaludnienia w obszarze województwa śląskiego jest bardzo wysoka i wynosi 144 osoby na km 2 w powiecie żywieckim i 336 osób na km 2 na terenie powiatu bielskiego. 8.2 Profil gospodarczy i użytkowanie regionu wodnego, w tym identyfikacja głównych obszarów zabudowanych o zaburzonej retencji Tereny rolne zajmują ok km 2, co stanowi 60% powierzchni regionu wodnego Górnej Wisły. Mimo to zauważyć tu można duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych, średnia wielkość przeciętnego gospodarstwa rolnego o powierzchni większej niż 0,01 km 2 (1 ha) wynosi ok. 0,045 km 2 (4,5 ha). Dominującą uprawą są zboża, odchodzi się natomiast od uprawy ziemniaków i buraków cukrowych. Dobrze rozwinięte jest warzywnictwo, 18

19 a w szczególności uprawa kapusty, marchwi i cebuli. Wielkość hodowli zwierząt gospodarskich w regionie wodnym Górnej Wisły wynosi ponad DJP, czyli średnio 55 DJP/km 2 użytków rolnych (0,55 DJP/ha). Wielkość hodowli w obszarze regionu wodnego jest zróżnicowana, od 6 DJP/km 2 (0,06 DJP/ha) użytków rolnych w Biłgoraju (powiat biłgorajski, województwo lubelskie) do ok. 190 DJP/km 2 (1,9 DJP/ha) w gminie Trzciana (powiat bocheński, województwo małopolskie). Dane o wielkości hodowli zwierząt gospodarskich pochodzą z Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. ( Lasy porastają prawie km 2, tj. ok. 35% powierzchni regionu wodnego. Tereny zantropogenizowane stanowią ok km 2, tj. poniżej 5% powierzchni regionu wodnego. Na obszarze regionu wodnego Górnej Wisły koncentrację przemysłu stanowi okręg krakowski związany głównie z wydobyciem i przetwórstwem rud cynku i ołowiu oraz hutnictwem. Dominują tu zakłady przemysłu metalurgicznego, wydobywczego, elektromaszynowego i chemicznego. Duże znaczenie ma również okręg tarnobrzeski dzięki znajdującym się tam złożom siarki. Znaczne skupisko zakładów przemysłowych występuje w Dębnie, Rzeszowie oraz Stalowej Woli. Pozostały obszar regionu wodnego (poniżej 0,5% powierzchni) zajmują tereny wodne oraz strefy podmokłe. W regionie wodnym Górnej Wisły obszarami o zaburzonej retencji naturalnej są m. in.: Kraków, Tarnów, Rzeszów i Kielce, w których większość powierzchni pokrywa asfalt albo beton. Na obszarach tych utrudnione jest wsiąkanie wód opadowych, a spływ powierzchniowy jest zwiększony. W aglomeracjach współczynnik spływu z dachów wynosi ok. 0,95, natomiast z asfaltobetonu ok. 0, Kierunki rozwoju wynikające z analizy wojewódzkich planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie gospodarki wodnej Kierunki rozwoju obszaru położonego w granicach regionu wodnego Górnej Wisły opracowano wykorzystując istniejące wojewódzkie plany zagospodarowania przestrzennego. Analizie poddano programy i zamierzenia z zakresu gospodarki wodnej i ściekowej, ochrony wód, gospodarki odpadowej oraz planowanych inwestycji mogących stanowić źródła zagrożeń dla środowiska wodnego. Województwo podkarpackie W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa podkarpackiego wyznaczono sześć podstawowych pól strategicznych, które obejmują kluczowe obszary aktywności społecznej i gospodarczej. Należą do nich obszary wiejskie, przedsiębiorczość, kultura, turystyka i ochrona przyrody, kapitał ludzki, infrastruktura oraz współpraca międzynarodowa. 19

20 Dziedzina gospodarki wodnej zawiera się w kilku z tych obszarów i dotyczy przede wszystkim: rozwoju proekologicznego systemu produkcji rolniczej, z jednoczesnym powiązaniem z ochroną zasobów środowiska naturalnego, rozwoju infrastruktury obszarów wiejskich, w tym budowy wodociągów, oczyszczalni ścieków wraz z sieciami kanalizacyjnymi, zasad właściwej gospodarki odpadami, poprawy zabezpieczenia przeciwpowodziowego poprzez budowę i modernizację na terenach zurbanizowanych wałów przeciwpowodziowych, racjonalną regulację rzek, budowę zbiorników retencyjnych oraz polderów; jako zadania związane z ochroną przed powodzią wyszczególniono: o budowę dużych, wielofunkcyjnych zbiorników retencyjnych, przede wszystkim realizację zbiorników Rudawka Rymanowska na Wisłoku, Krempna na Wisłoce, Krawce na Łęgu, Niewistka na Sanie, Trzciana na Jasiołce, Niewistka na Sanie, Ropczyce na Wielopolce, o budowę zbiorników małej retencji, o regulację rzek i potoków. Zasady ochrony wód: budowa/modernizacja oczyszczalni ścieków, likwidacja istniejących mogilników, które ze względu na swą lokalizację stanowią zagrożenie dla czystości wód, realizacja nowych wodociągów równocześnie z budową kanalizacji, inwestycje przemysłowe: lokalizacja ujęcia wody poniżej zrzutu ścieków z własnej oczyszczalni w przypadku realizacji nowych, obowiązek opracowania kompleksowej ekspertyzy obejmującej skutki realizacji przedsięwzięcia, w tym również na obszarach sąsiednich, zgodnie z przepisami szczególnymi dla nowych inwestycji zamierzających korzystać z wód w sposób mogący spowodować ich zanieczyszczenie, zalesianie obszarów źródliskowych, poprawa jakości wody pitnej oraz zmniejszenie kosztów uzdatniania poprzez utworzenie stref ochronnych wody w Zwięczycy i Sieniawie dla rz. Wisłok, rz. Jasiołki w Szczepańcowej, rz. Wisłok w Iskrzyni, San w Zasławiu i Trepczy oraz Jarosławiu, rz. Wisłoka w Dębicy oraz rz. Wisłoka w Jaśle a także utworzenie stref ochronnych wody ze zbiornika Solina, potoku Chyrowskiego, rz. Jasiołka w Trzcianie i rz. San w Przemyślu. 20

21 W dziedzinie gospodarki odpadami jako podstawowe zadanie określono budowę, rozbudowę i modernizację składowisk a także likwidację mogilników oraz dzikich wysypisk śmieci. Na terenie województwa funkcjonować będą następujące obiekty gospodarki odpadami: istniejące, rozbudowane, modernizowane i nowe składowiska odpadów, które przejmować będą z upływem czasu coraz to mniejsze ilości odpadów, Zakłady Utylizacji Odpadów tj. spalarnie, kompostownie, sortownie itp., spalarnie odpadów medycznych. Województwo małopolskie Plan zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego zawiera opis działań z dziedziny gospodarki wodnej (ochrona wód podziemnych, powierzchniowych oraz ochrona przed powodzią) i dziedziny gospodarki odpadowej. Do podstawowych kierunków w zakresie ochrony wód podziemnych zaliczono zadania dotyczące: ochrony prawnej Głównych Zbiorników Wód Podziemnych oraz stref ochronnych wód mineralnych, ustanowienia stref ochronnych ujęć oraz ograniczenie zagospodarowania terenu, ochrony ilościowej zasobów (wyznaczenie terenów źródliskowych i przeciwdziałanie nadmiernemu zaczerpywaniu źródeł przez lokalne, wiejskie wodociągi, minimalizacja zużycia zasobów wód podziemnych poprzez weryfikację udzielonych pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód, selektywne użytkowanie wód podziemnych z wyraźnym priorytetem dla ludności, podniesienie sprawności systemów wodociągowych), ochrony jakości tych wód (klasyfikację źródeł zanieczyszczeń, ustalenie zasad nawożenia, kontrolę obiektów zagrażających wodom), zwiększenia wykorzystania wód geotermalnych na Podhalu i w rejonie Słomnik, monitoringu wód podziemnych (wdrożenie regionalnego monitoringu jakości wód podziemnych dla wspomagania działań ograniczających wpływ czynników antropogenicznych), zlewniowego systemu zarządzania gospodarką wodną. Aby racjonalnie podejść do ochrony zasobów wód powierzchniowych należy uwzględnić: strefy silnie przekształcone dostarczenie mieszkańcom wody głównie ze źródeł spoza niej, a dla przemysłu z wód silnie zanieczyszczonych; w strefie tej należy 21

22 dążyć do zminimalizowania dopływu z województwa śląskiego ładunków zanieczyszczeń mineralnych i organicznych do rzeki Wisły, strefy o wysokich walorach przyrodniczych szczególna ochrona zlewni Raby, Dunajca, Skawy, Ropy, Prądnika, Dłubni i Rudawy. Głównym celem ochrony przed powodzią powinno być opracowanie studium określającego granice obszarów bezpośredniego zagrożenia oraz opracowanie planu ochrony przeciwpowodziowej. Aby ograniczyć wezbrania wody należy dążyć do: zwiększenia retencji powierzchniowej, a w szczególności do rozbudowy systemu zbiorników retencyjnych (inwestycje obejmujące budowę nowych zbiorników wodnych, w tym szereg tzw. suchych zbiorników przeciwpowodziowych i zbiorników o niewielkiej pojemności, budowę systemu retencji polderowej na zawalu Wisły, wybudowanie kanału Ulgi dla zabezpieczenia Krakowa, zwiększenie naturalnej retencji zlewni przez odpowiednie kształtowanie pokrycia terenu, pogłębienie i oczyszczenie istniejących zbiorników retencyjnych, takich jak Czchów, Rożnów, Tresna, Porąbka oraz dokończenie budowy zbiornika Świnna Poręba, budowę zbiornika Młynne oraz Florynka na Białej Tarnowskiej czy budowę suchego zbiornika Szarysz na potoku Mordarka oraz Gosprzydowa i Uszew ), naprawy i rozbudowy systemu regulacji i zabudowy rzek i potoków; do rzek wymagających kompleksowej regulacji należy w pierwszym rzędzie Soła, jej dopływy i Wisła, zwiększenia rezerwy powodziowej w zbiornikach kaskady Soły i poprawy sterowania nimi w czasie wezbrań. W sektorze gospodarki odpadami należy podjąć działania w zakresie: odpadów komunalnych poprzez modernizację składowisk odpadów, a także eliminację odpadów niebezpiecznych oraz stworzenie systemu unieszkodliwiania i przekształcania oraz likwidację składowisk nielegalnych oraz rekultywację istniejących, komunalnych osadów ściekowych poprzez wdrożenie systemu kompostowania odpadów, bezodpadowych technologii produkcji oraz budowy i modernizacji składowisk przemysłowych. Województwo świętokrzyskie W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa świętokrzyskiego jako główny cel polityki przestrzennej związanej z dziedziną gospodarki wodnej określono zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego regionu obejmującego mieszkańców, 22

23 infrastrukturę społeczną i zasoby przyrodnicze. Wyszczególniono w nim również główne problemy związane z ochroną środowiska, ściśle powiązaną z gospodarką wodną i odpadową, do których należą: poprawa stanu czystości wód powierzchniowych rozbudowa/modernizacja kanalizacji i minimalizacja zanieczyszczeń, znaczące zwiększenie stopnia retencjonowania wód, ochrona przed zanieczyszczeniem GZWP, ujęć wód mineralnych oraz głównych ujęć wody dla dużych skupisk ludności, zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego na obszarach szczególnie zagrożonych. Główne kierunki inwestowania: proekologiczne inwestycje wpływające na poprawę stanu czystości rzek i cieków w zlewni Nidy i Wisły, budowa sieci wielofunkcyjnych zbiorników wodnych i zabezpieczeń przeciwpowodziowych, zalesienie terenów nie wykorzystywanych rolniczo. Plan opracowany dla województwa świętokrzyskiego wyszczególnia wiele zadań służących poprawie stanu środowiska. Są to m.in.: ochrona i odtwarzanie naturalnej retencji wody w terenie (zbiorniki wodne, bagna, torfowiska, nieuregulowane cieki), budowa zbiornika Chęciny na Białej Nidzie oraz dokończenie realizacji zbiorników przeciwpowodziowych w opracowanym dla województwa Programie małej retencji oraz w programach gminnych, pełna realizacja programu NIDA 2000 dotyczącego zaopatrzenia w wodę pitną mieszkańców południowych i wschodnich obszarów województwa, zagrożonych strukturalnym deficytem wód, ochrona wód podziemnych poprzez ustanowienie stref ochronnych ujęć, likwidacja zrzutów ścieków oraz ograniczenie stosowania nawozów i środków ochrony roślin, realizacja programu ochrony dolin rzecznych przed powodziami; modernizacja i utrzymanie sprawności technicznej istniejących zbiorników, wałów przeciwpowodziowych, urządzeń melioracyjnych i innych obiektów hydrotechnicznych, wyznaczenie nowych i zaopatrzenie w odpowiednią infrastrukturę istniejących szlaków wodnych na Wiśle i Nidzie, 23