Renowacja kanałów sanitarnych i deszczowych metodą wykładziny z rur ciągłych normy systemowe. Konserwacja i naprawa. Wymiana w otwartym wykopie

Transkrypt

1 Renowacja sieci metodą wykładziny z rur ciągłych Tomasz Latawiec Renowacja kanałów sanitarnych i deszczowych metodą wykładziny z rur ciągłych normy systemowe Renowacja Wykładzina z rur ciągłych Wykładzina z rur ściśle pasowanych Wykładzina z rur utwardzanych na miejscu Odnawianie systemów rurociągów Wykładzina z rur segmentowych Wykładzina z wprowadzanych rękawów Wykładzina z rur spiralnie zwijanych Inne techniki renowacji Wymiana metodą bezwykopową Konserwacja i naprawa Wymiana w otwartym wykopie Wymiana metodą wyburzeniową Wymiana metodą mikrotunelowania Inne techniki wymiany metodą bezwykopową Objęte zakresem normy PN-EN Poza zakresem lub nie objęte z braku informacji technicznej Rys. 1. Rodziny technik renowacji podziemnych bezciśnieniowych sieci kanalizacji deszczowej i sanitarnej z zastosowaniem rur z tworzyw sztucznych, w zakresie technik renowacji rurociągów, PN-EN Techniki renowacji bezwykopowych, używane do bezciśnieniowych kanałów sanitarnych, deszczowych i ogólnospławnych, są obecnie powszechnie stosowane do przywracania im projektowanych właściwości użytkowych. I to zarówno te najmniej zaawansowane technologicznie, jak i te wymagające posiadania odpowiedniej licencji, wiedzy, sprzętu i stosowania wyselekcjonowanych materiałów. Obserwując środowisko właścicieli i eksploatatorów sieci infrastrukturalnych, można zauważyć, że w ciągu ostatnich 20 lat zmienili swoje podejście do proponowanych rozwiązań bezwykopowych. Oczywiście dzisiaj, gdy na polskim rynku dostępne są praktycznie wszystkie znane na świecie techniki i technologie, mają zdecydowanie większy wybór niż w połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku oraz zdecydowanie więcej wiedzy o ich zaletach, wadach i zasadności stosowania. Niemałe zasługi w promowaniu technologii bezwykopowych ma nasz periodyk Inżynieria, na łamach którego zamieszczane są liczne artykuły szczegółowo opisujące różnorodne realizacje i przykłady zastosowań takich właśnie metod. Po lekturze tych artykułów można łatwo i szybko odpowiedzieć na pytanie dlaczego w tak wielu miejscach technologie te znalazły zastosowanie. Zwłaszcza, gdy rozpatruje się to w aspektach technicznych, ekonomicznych i ekologicznych. Z powodu tych licznych artykułów autor nie będzie szczegółowo opisywał poszczególnych rodzajów technologii takich jak np. FLEXOREN. Poniżej zestawione są różne techniki renowacji podziemnych bezciśnieniowych sieci kanalizacyjnych, w zakresie ogólnych technik odnawiania rurociągów. Schemat ten jest często przywoływany przez różnych autorów, a to dlatego, że jednoznacznie klasyfikuje i definiuje grupy technik bezwykopowych. W niniejszym artykule omówione będą szczegółowo metody renowacji polegające na wciągnięciu do starego, poddawanego renowacji kanału rur o mniejszym niż ten kanał przekroju wykładziną z rur ciągłych. W takim przypadku można mówić tylko o renowacji kanałów o przekrojach okrągłych, a to z racji tego, że raczej nie produkuje się ciągłych, długich rur o przekroju nieokrągłym. Gdybyśmy chcieli zastosować do renowacji metodę wykładziny z rur segmentowych, to moglibyśmy tą metodą poddawać renowacji kanały o różnych przekrojach, nie tylko kołowych. Obie metody były w początkowym okresie stosowania technik bezwykopowych w Polsce (lata 90.) najpopularniejsze. Ponieważ nieznane były wówczas żadne odnośne normy, brak było jednoznacznych definicji i wymagań relining (tak określano wówczas te technologie) rozwijał się w sposób mało kontrolowany. Rynek znał szereg jego odmian, w których stosowano bardzo różne materiały i sprzęt, a tę samą technologię określano różnymi pojęciami. Tak naprawdę żył sobie relining swoim własnym życiem, a jedynymi wymaganiami były te, które akurat pasowały danemu wykonawcy czy dostawcy rur lub modułów. Nikt nie zawracał sobie głowy takimi sprawami, jak wypełnianie wolnej przestrzeni międzyrurowej, obliczeniami statycznymi czy hydraulicznymi, nie mówiąc już o sensowności zastosowania tej a nie innej technologii w danych, lokalnych warunkach konkretnego przypadku. Na przykład trudno jest zrozumieć dlaczego jeden z zamawiających uparł się, by do renowacji kanału o przekroju 200 mm i długości 300 mb, zlokalizowanego w zurbanizowanym terenie, posadowionego na znacznej głębokości, z dużym naporem wody gruntowej i z licznymi włączeniami przykanalików na trójnik, zastosować tę właśnie metodę. Inne, takie jak wykładzina z rur utwardzanych na miejscu czy wykładzina ściśle pasowana, zdecydowanie bardziej pasowała do tego konkretnego przypadku. Ale cóż, ten kto płaci ten wymaga i stawia warunki. A że czasem nieracjonalne Dzisiaj sytuacja wygląda znacznie lepiej funkcjonują (choć nie są powszechnie znane) normy systemowe, poczynając od PN-EN

2 Inżynieria Rys. 2. Wykładzina z rur ciągłych Rys. 3. Wykładzina z rur segmentowych Zalecenia dotyczące klasyfikacji i projektowania systemów przewodów rurowych z tworzyw sztucznych stosowanych do renowacji, poprzez PN-EN Systemy z tworzyw rurowych z tworzyw sztucznych do renowacji podziemnych sieci kanalizacji deszczowej i sanitarnej, Część 1: Postanowienia ogólne, do szczegółowej PN-EN , Część 2: Wykładzina z rur ciągłych. Na dzień dzisiejszy nie została jeszcze opublikowana norma , Część 5: Wykładzina z rur segmentowych, ale myślę, że jest to kwestia najbliższych miesięcy, gdy będziemy mogli się z nią zapoznać i, mam nadzieję, stosować ją z powodzeniem. A także szczegółowo opisać ją w Inżynierii Bezwykopowej. NORMY SYSTEMOWE Ponieważ niniejszy artykuł ma dotyczyć jedynie technologii renowacji wykładziną z rur ciągłych, opisane zostaną tylko wymagania normatywne dotyczące tej wąskiej dziedziny odnawiania systemów rurociągów kanalizacyjnych bezciśnieniowych. Niemniej, aby przejść do omawiania szczegółowych wymagań norm PN-EN 13566, Część 1 oraz Część 2, zacząć trzeba od przywołania normy PN-EN Zalecenia dotyczące klasyfikacji i projektowania systemów przewodów rurowych z tworzyw sztucznych do renowacji. To ta norma jest dokumentem przewodnim, w którym zdefiniowano rodziny technik renowacji, sklasyfikowano je i opisano oraz podano wytyczne dotyczące zasad projektowania systemów przewodów rurowych z tworzyw sztucznych jako wykładziny istniejących rurociągów, uwzględniających funkcję wykładziny, istniejący rurociąg i warunki na budowie, aspekty dotyczące techniki wykonania, aspekty strukturalne i aspekty hydrauliczne. To w niej znalazły się podstawowe definicje, które przeniesione są do pozostałych norm, w tym także do omawianych poniżej. Warto zwrócić uwagę na te definicje i się z nimi zapoznać ułatwi to zrozumienie specyficznego języka stosowanego w branży renowacyjnej i pozwoli uniknąć problemów i nieporozumień związanych z różną interpretacją poszczególnych sformułowań: rura wykładzinowa rura wprowadzona w celu renowacji; wykładzina rura wykładzinowa po zamontowaniu; 25

3 Rys. 4. Strona tytułowa normy PN-EN system wykładzinowy rura wykładzinowa i odpowiednie kształtki wprowadzone do istniejącego rurociągu w celu renowacji; konserwacja utrzymywanie istniejącego rurociągu bez stosowania dodatkowych materiałów; odnawianie wszystkie metody przeznaczone do odtworzenia lub ulepszenia właściwości użytkowych istniejącego rurociągu; renowacja praca obejmująca całość lub część pierwotnych materiałów rurociągu, mająca na celu przywrócenie jego właściwości użytkowych; naprawa naprawianie miejscowych uszkodzeń; wymiana odnawianie istniejącego rurociągu przez zainstalowanie nowego rurociągu bez wykorzystywania pierwotnych materiałów; rodzina technik wykonania grupa technik renowacji, o wspólnych właściwościach pod względem normalizacyjnym; wykładzina z rur ciągłych wykładzina z rury przygotowanej wcześniej do wprowadzania jako rura ciągła o długości odnawianego odcinka; przekrój poprzeczny rury wykładzinowej pozostaje niezmieniony; wykładzina z rur segmentowych wykładzina z rur krótszych niż odcinek podlegający renowacji, które są łączone w celu utworzenia rury ciągłej w trakcie wprowadzania; przekrój poprzeczny rury wykładzinowej pozostaje niezmieniony; odnowiony system rurociągów istniejący system rurociągów wraz z zainstalowanym systemem wykładzinowym zastosowanym do renowacji oraz zaprawa cementowa lub inny materiał wypełniający; cecha charakterystyczna właściwość, wymiar lub inne cechy materiału lub składnika; wartość deklarowana wartość graniczna cechy charakterystycznej, zadeklarowana wcześniej przez dostawcę systemu wykładzinowego, która będzie podstawą dla celów oceny zgodności; wypełnienie materiał wypełniający między istniejącym rurociągiem a systemem wykładzinowym; wypełnianie proces wypełniania pustych przestrzeni wokół systemu wykładzinowego; instalacja próbna instalowanie wykładziny w próbnym odcinku równoważnym istniejącemu rurociągowi, z zastosowaniem reprezentatywnego wyposażenia i technologii w celu otrzymania próbek do badań, które są reprezentatywne dla danej instalacji. POLSKA NORMA PN-EN W normie PN-EN Systemy przewodów rurowych z tworzyw sztucznych do renowacji podziemnych bezciśnieniowych sieci kanalizacji deszczowej i sanitarnej, Część 2: Wykładzina z rur ciągłych w powiązaniu z Częścią 1 określono wymagania i metody badań dotyczące rur i kształtek, które są częścią systemu przewodów rurowych z tworzyw sztucznych, instalowanego jako rury ciągłe w renowacji bezciśnieniowych sieci kanalizacji sanitarnych i deszczowych. Norma ta uwzględnia rury o ściance jednolitej (HW) z polietylenu (PE) lub polipropylenu (PP) oraz rury o ściance strukturalnej (SW) o budowie dwuwarstwowej, której ścianki składają się z polietylenu (PE) lub polipropylenu (PP), a także połączenia przewodów jako Właściwość Wymaganie Parametry Parametr Wartość Gęstość 930 kg/m 3 (23 ± 2) C ISO Masowy wskaźnik szybkości płynięcia wewnętrzne (próbki o ściance litej) wewnętrzne (próbki o ściance litej) 1,6 g/10 min Bez uszkodzenia podczas badań Bez uszkodzenia podczas badań Obciążenie Uchwyty Ustawienie Naprężenie obwodowe Czas kondycjonowania Typ Czas Uchwyty Ustawienie Naprężenie obwodowe Czas kondycjonowania Typ Czas 190 C 5 kg Typ a lub b Dowolne 3 80 C 3,9 MPa Powinien spełniać Woda/w wodzie 165 h Typ a lub b Dowolne 3 80 C 2,8 MPa Powinien spełniać Woda/w wodzie 1000 h Metoda EN ISO 1133:1999 Warunki M Stabilność termiczna, OIT 20 min 200 C EN 728 Tab. 1. materiału PE warstw konstrukcyjnych rury typu SW 26

4 Inżynieria Właściwość Masowy wskaźnik szybkości płynięcia wewnętrzne (próbki o ściance litej) wewnętrzne (próbki o ściance litej) 1,5 g/10 min Wymaganie Bez uszkodzenia podczas badań Bez uszkodzenia podczas badań Obciążenie Uchwyty Ustawienie Naprężenie obwodowe Czas kondycjonowania Typ Czas Uchwyty Ustawienie Naprężenie obwodowe Czas kondycjonowania Typ Czas Parametry Parametr Wartość 230 C 2,16 kg Typ a lub b Dowolne 3 80 C 4,2 MPa Powinien spełniać Woda/w wodzie 140 h Typ a lub b Dowolne 3 95 C 2,5 MPa Powinien spełniać Woda/w wodzie 1000 h Metoda EN ISO 1133:1999 Warunki M Stabilność termiczna, OIT 8 min 200 C EN 728 Tab. 2. materiału PP warstw konstrukcyjnych rury typu SW Właściwość Wymaganie Parametry Surowiec wyjściowy Przyjąć według Punktu 1.2 Wydłużenie przy zerwaniu Wytrzymałość na rozciąganie Moduł sprężystości przy rozciąganiu > 200% lecz zmniejszenie < 50% 4 MPa 20 MPa Tab. 3. materiału warstw niekonstrukcyjnych rury typu SW Czas starzenia Prędkość Wydłużenie Prędkość 5 80 C 2000 h 10 mm/min 5 5 5% 10 mm/min Metoda EN ISO ISO EN ISO ISO ISO zgrzewane doczołowo lub elektrooporowo i kształtki prefabrykowane lub wtryskiwane z polietylenu (PE), polipropylenu (PP) lub niezmiękczonego polichlorku winylu (PVC-U). Należy podkreślić, że w przypadku wykładzin z rur ciągłych norma rozróżnia dwa stadia wyrobu stadium M (czyli stadium produkcji, przed jakimkolwiek dalszym miejscem przetwarzania elementów związanych z tą techniką renowacji) i stadium I (czyli stadium instalacji, po przetworzeniu w dowolnym miejscu na budowie), ale nie stawia dodatkowych wymagań dla stadium I, ponieważ produkty są w identycznym stanie, co w stadium M. I dlatego norma w tym stadium opisuje podstawowe wymagania dla materiałów, ich właściwości oraz określa rodzaj badań niezbędnych do dokonania oceny zgodności danego wyrobu lub elementu. 1. MATERIAŁY Wykładziny rurowe w stadium M mogą być wyprodukowane z następujących materiałów: 1.1. Rury HW Rury wykonane z PE lub PP, które powinny spełniać wymagania norm EN lub EN Rury SW postanowienia ogólne: warstwa(-y) konstrukcyjna(-e) powinna(-y) być wykonana(-e) z PE lub PP, do których dodano niezbędne środki pomocnicze dla ułatwienia produkcji i/lub instalowania rur zgodnie z niniejszą normą; materiałem wewnętrznych warstw niekonstrukcyjnych powinien być PE lub powinny być mieszanki EPDM, EVA lub SEBS; dopuszcza się stosowanie bez ograniczeń materiału pierwotnego, zdefiniowanego w EN :2002; dopuszcza się stosowanie bez ograniczeń materiału wtórnego własnego, zdefiniowanego w EN :2002; dopuszcza się stosowanie bez ograniczeń materiału wtórnego obcego z PE, zdefiniowanego w EN :2002, w warstwach konstrukcyjnych, które nie wchodzą w kontakt z przepływającym medium; nie należy stosować materiału wtórnego obcego w warstwach konstrukcyjnych lub niekonstrukcyjnych, które wchodzą w kontakt z przepływającym medium; dopuszcza się stosowanie bez ograniczeń materiału z recyklingu z PE lub z PP zdefiniowanego w EN :2002, w warstwach niekonstrukcyjnych, które nie wchodzą w kontakt z przepływającym medium. Nie należy stosować materiału z recyklingu w postaci mieszanek PE z EPDM, EVA lub SEBS. Nie należy stosować materiału z recyklingu w warstwach konstrukcyjnych, które wchodzą w kontakt z przepływającym medium. 2. WŁAŚCIWOŚCI OGÓLNE Powierzchnia wewnętrzna i zewnętrzna rury oglądana nieuzbrojonym okiem powinna być gładka, czysta, pozbawiona porów, wgłębień i innych wad powierzchniowych, w stopniu umożliwiającym spełnienie wymagań według niniejszej normy. Końce rur powinny być ucięte prostopadle do osi rury. 3. WŁAŚCIWOŚCI MATERIAŁU 3.1. Rury HW materiału rury powinny spełniać wymagania EN :2005 lub EN Rury SW 27

5 Wymiar Wymaganie Metoda d em,min d n d em,max Owalność a e 5,min b 1,0 e 5,min c dla d n < d n < d n < d n < d n < 400 1,02 d n 0,035 d n 1,0 1,1 1,4 1,6 1,8 EN ISO 3126 a Wymaganie stosowane tylko do rur nie zwijanych przed składowaniem. Dla rur w zwojach wartość ta nie może być większa niż uzgodniona między producentem i odbiorcą. b Wymaganie stosowane tylko, gdy warstwa wewnętrzna nie jest konstrukcyjna c Wymaganie stosowane tylko, gdy warstwa wewnętrzna jest konstrukcyjna Tab. 4. Cechy geometryczne rur SW Materiał PE i PP, z którego zbudowane są warstwy konstrukcyjne rury powinien spełniać wymagania zestawione w tab. 1 lub tab. 2. Materiał, z którego zbudowane są warstwy niekonstrukcyjne powinien spełniać wymagania przedstawione w tab. 3. Rys. 5. Rura ze ścianką strukturalną, o budowie karbowanej (korugowanej) 4. CECHY GEOMETRYCZNE 4.1. Rury HW Cechy geometryczne rur HW powinny być zgodne z wymaganiami EN lub EN , przy czym wymagania powinny być spełnione dla każdej średnicy nominalnej Rury SW Wszystkie typy rur SW powinny mieć nominalną średnicę zewnętrzną d n przypisaną przez producenta. Nominalna średnica zewnętrzna DN nie musi być zgodna ze znormalizowanymi średnicami DN/OD lub DN/ID. Cechy geometryczne rur SW powinny spełniać wymagania zawarte w tab. 4 i w Załączniku B do normy EN :2005, uwzględniającym wymagania dotyczące warstw rur o ściankach strukturalnych do renowacji rurą ciągłą, w którym podane jest: Warstwa zewnętrzna powinna być zawsze postrzegana jako warstwa konstrukcyjna. Warstwa wewnętrzna może być postrzegana jako niekonstrukcyjna, jeżeli na próbce rury, która została wyprodukowana bez warstwy wewnętrznej, po ch sztywność obwodowa wg EN ISO 9969 wykaże wartość taką samą lub wyższą od granicznej. Dla tego typu konstrukcji rury na rys. 5. zdefiniowano grubość ścianki e 5, która została określona w tab WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE 5.1. Rury HW mechaniczne rur HW powinny spełniać wymaga- Wymaganie Parametry Metoda Sztywność obwodowa (SN) deklarowanej wartości wybranej z wartości 4 kn/m 2 Powinny być zgodne z EN ISO 9969 EN ISO kn/m 2 lub 16 kn/m 2 Wskaźnik pełzania 4,0 przy ekstrapolacji do 2 lat Powinny być zgodne z EN ISO 9967 EN ISO 9967 Elastyczność obwodowa a Ugięcie Długość próbki do badań Położenie próbek do badań Wytrzymałość na wyboczenie b Bez wyboczeń, brak nieszczelności Ciśnienie -0,3 bar Odporność na uderzenie TIR 10% Wzdłużna siła wciągająca deklarowanej wartości, ale nie mniej niż 1 kn Wysokość spadku ciężarka Typ i masa ciężarka 30 % z d em powinny mieć co najmniej 5 żeber wzmacniających Ślad po linii podziału bloku formującego pod kątem 0, 45 i 90 w stosunku do górnej pyty 0 C 2,0 m Powinny być zgodne z Tablicą 6 normy PN-EN (23 ± 2) C Promień gięcia wzdłużnego deklarowanej wartości (23 ± 2) C a Podczas trwania powinny być spełnione warunki a) i b) Po badaniu powinien być spełniony warunek c). Warunek a): Siła gnąca powinna stale wzrastać. Warunek b): Przekrój poprzeczny próbki do badań powinien mieć gładką krzywiznę. Dozwolone jest spłaszczenie próbki, jednak pod warunkiem, że nie nastąpi przegięcie krzywizny. Warunek c): Próbka do badań nie powinna wykazywać rozwarstwień ani pęknięć. Mikropęknięcia (zabielenia naprężeniowe) nie powinny być traktowane jako wady. b W celu symulacji uszkodzenia rury podczas wciągania należy wykonać jeden rowek o głębokości 1 mm na górnej części dwóch sąsiednich żeber. Tab. 5. mechaniczne rur SW EN 1446 Metoda 3 według EN 1277:1996, warunki A EN 744 Załącznik C do normy PN-EN Załącznik D do normy PN-EN

6 Inżynieria Minimalna częstotliwość Masowy wskaźnik szybkości płynięcia 3.2, tab. 1,2 Raz / materiał Gęstość 3.2, tab. 1,2 Raz / materiał wewnętrzne 3.2, tab. 1,2 Raz / materiał Stabilność termiczna OIT 3.2, tab. 1,2 Raz / materiał Wygląd - Raz / d n Barwa - Raz / d n Wymiary 4.2, tab. 4 Raz / d n Sztywność obwodowa 5.2, tab. 5 Raz / d n Wskaźnik pełzania 5.2, tab. 5 Raz / materiał Elastyczność obwodowa 5.2, tab. 5 Raz / d n Wytrzymałość na wyboczenie 5.2, tab. 5 Raz / d n Odporność na uderzenia 5.2, tab. 5 Raz / d n Wzdłużna siła wciągająca 5.2, tab. 5 Raz / d n / materiał Promień gięcia wzdłużnego 5.2, tab. 5 Raz / d n / materiał Cechowanie 8 Raz / d n Tab. 6. Wymagania ITT dla rur SW nia EN :2005 lub EN Rury SW mechaniczne rur SW powinny spełniać wymagania zawarte w tab WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE Nie określono wymagań dotyczących właściwości fizycznych. 7. ŁĄCZENIE 7.1. Rury HW połączeń rur PE oraz PP powinny być zgodne z wymaganiami EN :2005. UWAGA: Zalecenia instalowania mogą wymagać usunięcia zewnętrznej wypływki rur HW Rury SW Dla połączenia zgrzewanego wykonanego zgodnie z wytycznymi producenta w tab. 5 podano odpowiednie wartości wzdłużnej siły wciągającej i promienia gięcia. 8. CECHOWANIE Rury powinny być cechowane zgodnie z EN :2002. Rura powinna być cechowana przynajmniej co 10 m i przynajmniej jeden raz na długości rury. 9. WYMAGANIA DLA KSZTAŁTEK W STADIUM M Kształtki powinny spełniać wymagania jednej z następujących norm EN , EN , EN :2005 lub pren , z wyjątkiem tego, że powinna być dopuszczona dowolna średnica nominalna. Wymiary kształtek typu SW powinny być zgodne z wymaganiami punktu 4.2. Każda kształtka powinna być cechowana zgodnie z EN : PRAKTYKA INSTALACYJNA Prace przygotowawcze powinny być prowadzone zgodnie z PN-EN Norma mówi, że w zależności od stanu istniejącego kanału może być konieczne jego wcześniejsze czyszczenie, zwłaszcza wtedy, gdy będzie wypełniana przestrzeń międzyrurowa. Ale według praktyki firm renowacyjnych czyszczenie jest zawsze konieczne, chociażby z tego powodu, że przed instalacją wykładziny z rur ciągłych trzeba zmonitorować poddawany renowacji kanał, a to bez czyszczenia nie jest możliwe. Sprzęt do zgrzewania doczołowego lub elektrooporowego musi umożliwiać wykonywanie zgrzewów na terenie budowy. W jego skład powinny wchodzić zaciski umożliwiające współosiowe dopasowanie końców rur oraz obcinarka wypływki umożliwiająca ścinanie zewnętrznej wypływki bez uszkodzenia powierzchni rury. W każdym przypadku wciągania rury wykładzinowej powinno się stosować ślizgi lub rolki prowadzące oraz prowadnice zmniejszające siły tarcia przy wciąganiu i zapobiegające ewentualnym uszkodzeniom rur podczas wciągania. Do wciągania powinna być używana wciągarka wyposażona w rejestrator siły ciągu oraz linę pociągową wyposażoną w krętlik zapobiegający skręcaniu się liny podczas wciągania. Jednocześnie trzeba tak prowadzić linę pociągową, by była ona umieszczona centralnie wewnątrz kanału poddawanego renowacji. Lina powinna być zamocowana do specjalnej głowicy przymocowanej na końcu rury mającej za zadanie zapobieganie jej uszkodzeniu podczas wciągania. Samo instalowanie powinno być prowadzone zgodnie z procedurami wyszczególnionymi w instrukcji instalowania, która podaje szczegółowe wymagania dla procesu instalowania, zakończenia wykładziny w studniach lub wykopach montażowych, odbudowy przykanalików włączonych w studniach lub na trójnik, inspekcje i kontrole wszystkich wymaganych parametrów dla zastosowanej metody. Dwiema najważniejszymi cechami dla poszczególnych rodzajów rur wykładzinowych, podanymi w instrukcji, są: maksymalna, dopuszczalna wartość siły wciągającej oraz minimalny promień gięcia podczas wciągania. Instrukcja powinna również zawierać szczegółowy opis kształtek, które mogą być zastosowane dla danej technologii. Kontrola i muszą być zgodne z PN-EN , ale z uwagą, że nie stosuje się wymagań dla stadium I. Wykładzina musi być sprawdzona od wewnątrz, aby potwierdzić jej 29

7 Wygląd - Raz / 8 h Barwa - Raz / 8 h Wymiary 4.2, tab. 4 Raz / 8 h Sztywność obwodowa 5.2, tab. 5 przy rozruchu Cechowanie 8 Raz / 8 h Tab. 9. Wymagania BRT dla rur typu SW Minimalna częstotliwość Wydłużenie przy zerwaniu Wytrzymałość na rozciąganie Moduł sprężystości E przy rozciąganiu 3.2, tab. 3 Raz / materiał Tab. 7. Wymagania ITT dla materiału w warstwie niekonstrukcyjnej rur typu SW pobierania próbek do badań d em, min 4.2, tab. 4 Raz / d n / grupę kształtek d em, max e min Tab. 8. Wymagania ITTdla kształtek z rur ciągłych, zostały pobrane próbki do badań i były one badane z minimalną częstotliwością podaną w poniższych tabelach. Do celów niniejszej normy mają zastosowanie następujące grupy: Grupy wymiarów: grupa wymiarów 1: d n 200 mm grupa wymiarów 2: 200 mm < d n 500 mm grupa wymiarów 3: d n > 500 mm Grupy kształtek: 1. Kolana 2. Trójniki 3. Inne kształtki Początkowe badanie typu (ITT) Producent powinien wykazać, że produkty spełniają wszystkie wymagania dotyczące właściwości podanych w jednej z tab. 6, 7 lub 8. W razie zmiany materiału należy powtórzyć wszystkie według odpowiedniej tabeli, z wyłączeniem sprawdzania wymiarów. Dodatkowo kształtki powinny spełniać wymagania typu ITT według jednej z norm EN , EN lub EN Badania zwalniające serii (BRT) Zaleca się, aby właściwości określone w punktach od 1 do 9 i wymienione w tab. 9 i 10, poddać badaniom zwalniającym partię, przyjmując minimalną częstotliwość pobierania próbek podaną w tych tabelach. Dodatkowo kształtki powinny spełniać wymagania zwalniające partię (BRT) według jednej z następujących norm EN , EN lub EN d em, min 4.2, tab. 4 Raz / 8 h d em, max e min Tab. 10. Wymagania BRT dla kształtek ciągłość na całej długości. Zakończenie rury wykładzinowej powinno być wykonane w taki sposób, aby końce rur były trwale zakotwione, tak, by przenosić bez uszkodzenia siły wzdłużne wywołane naprężeniami termicznymi, które pojawiają się w trakcie eksploatacji. Połączenia rur muszą gwarantować szczelność poszczególnych odcinków. 11. ZALECANY PROGRAM OCENY ZGODNOŚCI Z PN-EN W celu wykazania zgodności z wymaganiami normy, zaleca się, aby z materiałów, elementów, pośrednich, łączników i połączeń rur o ściance strukturalnej (SW), stosowanych do wykładziny Badania auditowe (AT). Zaleca się, aby właściwości określone powyżej w punktach od 1 do 9 i wymienione w tab poddawać badaniom auditowym, przyjmując częstotliwość pobierania próbek podaną w tabelach. PARĘ SŁÓW O PROJEKTOWANIU Należy jeszcze wspomnieć o projektowaniu wykładzin z rur ciągłych do renowacji przewodów grawitacyjnych. Szczegółowe zasady przeprowadzania obliczeń statyczno-wytrzymałościowych dla tego typu renowacji można znaleźć w Niemieckim Zbiorze Reguł ATV-DVWK M127P część 2. Rozróżnia się przeprowadzenie obliczeń sprawdzających dla stanu montażowego i eksploatacyjnego. Nie należy zapominać o tym, że przy Masowy wskaźnik szybkości płynięcia 3.2, tab. 1,2 Raz / rok / materiał Gęstość 3.2, tab. 1,2 Raz / rok / materiał wewnętrzne 3.2, tab. 1,2 Raz / rok / materiał Stabilność termiczna OIT 3.2, tab. 1,2 Raz / rok / materiał Wygląd - Raz / rok / grupę wymiarów Barwa - Raz / rok / grupę wymiarów Wymiary 4.2, tab. 4 Raz / rok / grupę wymiarów Sztywność obwodowa 5.2, tab. 5 Raz / rok / grupę wymiarów Wskaźnik pełzania 5.2, tab. 5 Raz / rok / grupę wymiarów Elastyczność obwodowa 5.2, tab. 5 Raz / rok / grupę wymiarów Wytrzymałość na wyboczenie 5.2, tab. 5 Raz / rok / grupę wymiarów Odporność na uderzenia 5.2, tab. 5 Raz / rok / grupę wymiarów Wzdłużna siła wciągająca 5.2, tab. 5 Raz / rok / grupę wymiarów Promień gięcia wzdłużnego 5.2, tab. 5 Raz / rok / grupę wymiarów Cechowanie 8 Raz / rok / grupę wymiarów Tab. 11. Wymagania AT dla rur SW 30

8 Inżynieria 31

9 Wydłużenie przy zerwaniu Wytrzymałość na rozciąganie Moduł sprężystości E przy rozciąganiu 3.2, tab. 3 Raz / rok / materiał Tab. 12. Wymagania AT dla materiału rur SW w warstwach niekonstrukcyjnych d em, min 4.2, tab. 4 d em, max e min Tab. 13. Wymagania AT do kształtek Fot. 1. Renowacja wykładziną z rur ciągłych PEHD Raz / rok / grupę kształtek / grupę wymiarów Fot. 1. Renowacja wykładziną z rur ciągłych - FLEXOREN wykorzystaniu do wypełniania przestrzeni pierścieniowej injektów (np. wg ATV-M 143, część 3), w celu trwałej stabilizacji rury wykładzinowej, konieczna jest znajomość następujących parametrów: stopień pęcznienia/stopień skurczu, moduł sprężystości E, ciężar właściwy, wytrzymałość (na ściskanie, względnie rozciąganie przy zginaniu), a przy wykorzystaniu właściwości łączących: wytrzymałość na ścinanie. Wartości parametrów wytrzymałościowych należy odpowiednio zredukować, uwzględniając wpływy związane z przyjętą technologią montażu. Stopień tej redukcji winien być zbadany dla poszczególnych przypadków. Jest on uwarunkowany np. rozpadem substancji, nierównomiernościami wiązania, pustkami powietrznymi, itp. Drugim, niezmiernie ważnym elementem projektowania, który tak naprawdę powinien być wykonywany w pierwszej kolejności, są obliczenia hydrauliczne. Ponieważ wykładzina z rur ciągłych ma mniejszy przekrój niż przekrój poddawanego renowacji kanału, konieczne jest sprawdzenie, czy po zainstalowaniu tej rury przepływ hydrauliczny będzie wystarczający. Zwracam uwagę na konieczność uwzględnienia założeń perspektywicznych, dlatego że system kanalizacyjny ma służyć jeszcze wiele lat po wykonaniu renowacji (szacuje się długowieczność rur z tworzyw sztucznych na 50 lat). Podsumowując omówioną metodę renowacji kanałów sanitarnych i deszczowych z wykorzystaniem wykładziny z rur ciągłych, należy podkreślić, że jej niewątpliwą zaletą jej prostota niewielkie wymagania dotyczące sprzętu, materiałów i wiedzy technicznej oraz minimalny wpływ błędów wykonawczych na proces instalacji. A co za tym idzie na jakość końcową, która bierze się głównie z parametrów wytrzymałościowych rur stosowanych do renowacji produkowanych pod stałą kontrolą producenta. Same gwarantowane parametry mechaniczne i fizyczne nie ulegają zmianie podczas procesu instalacji. Oczywiście nawet tę prostą metodę można zastosować w sposób błędny, choćby stosując rury o zbyt małej sztywności obwodowej i jednocześnie iniekując wolną przestrzeń nieprawidłowo dobraną masą iniekcyjną podawaną pod zbyt dużym ciśnieniem. W takim przypadku może się zdarzyć, że rura zostanie zniszczona w sposób mechaniczny. A wtedy naprawa takiej instalacji może być naprawdę kłopotliwa. Jak widać, nawet w przypadku zastosowania tak prostej techniki renowacji, należy ściśle przestrzegać zasad instrukcji instalacyjnej i obliczeń statyczno wytrzymałościowych. Renowacja wykładziną z rur ciągłych ma także swoje wady. Do nich można zaliczyć konieczność zmniejszenia przekroju czynnego zrehabilitowanego rurociągu oraz konieczność wykonania wykopów montażowych i wcinek, których wielkość, zależna od głębokości na której lokalizowany jest odcinek przewodu, w pewnych przypadkach bywa znaczna i nie do zaakceptowania. Mimo wszystko jednak należy w każdym przypadku brać pod uwagę tą metodę renowacji chociażby z powodów ekonomicznych. LITERATURA [1] PN-EN Zalecenia dotyczące klasyfikacji i projektowania systemów przewodów rurowych z tworzyw sztucznych stosowanych do renowacji. [2] PN-EN Systemy z tworzyw rurowych z tworzyw sztucznych do renowacji podziemnych sieci kanalizacji deszczowej i sanitarnej, Część 1: Postanowienia ogólne. [3] PN-EN Systemy z tworzyw rurowych z tworzyw sztucznych do renowacji podziemnych sieci kanalizacji deszczowej i sanitarnej, Część 2: Wykładzina z rur ciągłych. [4] PN-EN Wymagania ogólne dotyczące elementów stosowanych do renowacji i naprawy zewnętrznych systemów kanalizacyjnych. [5] Niemiecki Zbiór Reguł ATV-DVWK M127P część 2. [6] Latawiec T., Normy systemowe dotyczące wykładzin z rur utwardzanych, Wodociągi Kanalizacja, 3 [73]