Cykl wykładów i wycieczek Świat zwierząt doliny Wisły. Ochrona doliny Wisły. Jerzy Romanowski

Transkrypt

1 Cykl wykładów i wycieczek Świat zwierząt doliny Wisły Ochrona doliny Wisły Jerzy Romanowski

2 Fauna Wisły i jej doliny obejmuje: - wysoką różnorodność gatunków ssaków: co najmniej 44 gatunki, podobnie jak w parku narodowym, - wysoką różnorodność gatunków ptaków: co najmniej 320 gatunki, w tym 180 gatunków gniazdujących, - chronione gatunki płazów i gadów, w tym kumak nizinny, - chronione gatunki bezkręgowców, w tym pachnica dębowa.

3 Dolina Wisły... Korytarz ekologiczny o międzynarodowym znaczeniu ECONET Polska. Szczególnie wskazane jest tworzenie obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych obejmujących doliny dużych rzek niżowych, z układami siedlisk hydrogenicznych: rzek, łąk, bagien. Liro 1995 Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET - POLSKA

4 Zagrożenia i ochrona Wisły Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej doliny Wisły stoi w sprzeczności z wieloma planami rozwoju gospodarczego i ochrony przeciwpowodziowej W skali lokalnej podejmowanych jest wiele działań, np. realizowanych w obrębie programu Wisła Warszawska. W skali krajobrazowej analizę podjęto w ramach przedstawionego dalej w szczegółach projektu VEDI: Ocena ekologicznych konsekwencji rozwoju doliny Wisły

5 Z punktu widzenia ekologa głównym zagrożeniem jest fragmentacja siedlisk. Spadek różnorodności jest efektem fragmentacji siedlisk. Motyle na 33 wapiennych łąkach Steffan-Dewenter & Tscharntke 2002

6 Przyroda jest skomplikowana... badania ukierunkowane na zbieranie danych lokalnych. Drobne gryzonie w pokarmie sów w Kampinoskim PN Romanowski i in. niepublikowane

7 Przepraszam, mam pytanie: Rozwój zagraża bioróżnorodności... Rozwój jest gwałtowny... Ekspertyza potrzebna natychmiast!

8 Czas na decyzję Nowoczesne planowanie przestrzenne: decyzje poprzedzone ekspertyzami i modelowaniem, partycypacja społeczna, dyrektywy: ptasia, siedliskowa i wodna.

9 Projekt VEDI (Vistula Econet Development and Implementation) Ocena ekologicznych konsekwencji rozwoju doliny Wisły Projekt Holandia Polska, PIN-MATRA: Euro 260,000, DLG, Alterra, IGiPZ i CBE (PAN), Pilotażowy odcinek Warszawa Włocławek, lipiec dienst landelijk gebied voor voor ontwikkeling ontwikkeling en en beheer beheer

10 Scenariusze dla Wisły sformułowane przez platformę społeczną (maj 2004) 1. Maksymalna regulacja i rozwój infrastruktury. 2. Regulacja o średniej intensywności. 3. Śmiała wizja ochrony przyrody. 4. Odtworzenie i ochrona łąk i pastwisk. 5. Zwiększenie lesistości. Fot. J. Badełek

11 1. Maksymalna regulacja i rozwój infrastruktury Problem: Słabe ekonomiczne wykorzystanie rzeki. Cel: Maksymalny efekt ekonomiczny rozwoju transportu, produkcji energii. Działania: - nowe stopnie wodne: Wyszogród i Płock, - sieć dróg, - usunięcie zadrzewień w międzywalu, - lotnisko cargo Modlin. Fot. J. Romanowski

12 Scenariusz 1. Maksymalna regulacja rzeki i rozwój infrastruktury zapora we Włocławku (pracująca) zgodnie z projektem W3a Hydroprojektu Warszawa 1998 zapora w Płocku (planowana) zapora w Wyszogrodzie(planowana) taras zalewowy Matuszkiewicz i in. niepublikowane

13 2. Regulacja o średniej intensywności Fot. J. Romanowski Problem: Utrzymanie istniejących budowli hydrotechnicznych. Cel: Osiągnięcie kompromisu między zagrożeniem przeciwpowodziowym a ochroną przyrody. Działania: - usunięcie 30% wszystkich zadrzewień w międzywalu, - koncentracja nurtów rzeki (odsunięcie nurtu Wisły od wałów w 11 miejscach systemem ostróg), - rozwój turystyki (Zakroczym, Czerwińsk, Wyszogród, Soczewka, Murzynowo), - ścieżka rowerowa na terenie wałów.

14 3. Śmiała wizja ochrony przyrody Fot. J. Romanowski Problem: zanik naturalnych procesów i struktur korytowych i dolinowych oraz zagrożenie powodziowe. Cel: Odtworzenie naturalnej rzeki i przywrócenie retencyjności doliny. Działania: - usunięcie większości wałów na brzegu lewym, - przebudowa wałów w okolicy Radziwia, - usunięcie zapory we Włocławku, - usunięcie ludności, budynków itp. z dawnego tarasu poza Warszawą, Łomiankami, Radziwiem, - wypas i wykaszanie do ujścia Bzury, - renaturalizacja cieku (cieków) KPN

15 4. Odtworzenie i ochrona łąk i pastwisk Fot. J. Romanowski Problem: Fragmentacja i wyprzedaż ziem rolniczych. Cel: Zapewnienie dochodu dla rolników i utrzymanie bioróżnorodności środowisk łąkowych. Działania: - utrwalenie łąk istniejących w Kampinoskim Parku Narodowym, - objęcie 6 terenów programami rolno-środowiskowymi: odtworzenie łąk i pastwisk oraz zachęta do ich zachowania, - utworzenie układu mozaikowego łąk z lasem.

16 5. Zwiększenie lesistości Problem: Niska opłacalność rolnictwa. Cel: Zapewnienie dochodu rolnikom. Fot. J. Romanowski Działania: - zalesienia w ramach PROW: 20-50% pól uprawnych o niskiej bonitacji, - strategia zalesień KPN (z wyjątkiem terenów, na których mogą być łąki), - zalesienia wierzbą energetyczna i wikliną, - powstanie kompleksu rekreacyjno-parkowo-przyrodniczego w rejonie Łomianek, - sukcesja na odłogach.

17 Stan aktualny Matuszkiewicz i in. niepublikowane

18 Scenariusz 1 (stopień Płock ) Matuszkiewicz i in. niepublikowane

19 Scenariusz 3 Matuszkiewicz i in. niepublikowane

20 Stan aktualny Matuszkiewicz i in. niepublikowane

21 Scenariusz 3 Matuszkiewicz i in. niepublikowane

22 Model LARCH PVA: Population viability analysis Verboom J. et al Biol. Conserv. Vos C. et al Am. Naturalist Opdam P Spriner Verlag Dane: Jan Matuszkiewicz i zespół, Instytut Geografii i ZP PAN

23 Gatunki LARCH Mapa roślinności LARCH Koryto Wisły i nadwodne brzegówka zimorodek sieweczka rzeczna rybitwa białoczelna bóbr świtezianka traszka grzebieniasta Las bocian czarny dzięcioł średni łoś kuna leśna nornica ruda Otwarte derkacz nornik północny jaszczurka zwinka czerwończyk nieparek gatunki moduły Populacje Trwałość sieci Łączność przestrzenna reguły

24 Parametry LARCH kuna leśna Martes martes Zagęszczenie: Areał 0.5 RU/km2 osobniczy: 2000 m Dyspersja: m Bariery populacja lokalna: Drogi główne Bariery metapopulacja: Brak Pojemność środowisk: 1; 0.5; Łęg jesionowo-olszowy: Bór sosnowy chrobotkowy: Młodnik sosnowy: Ugory z przymiotnem: 0 Kalibracja modelu

25 Wyniki Pojemność Populacje lokalne Sieci Spójność płatów Łączność

26 Kalibracja modelu do aktualnej sytuacji: LARCH wyniki: Ocena wyników Korekta parametrów Nornica ruda 100 modeli: realistyczne przybliżenie Gryzonie w pokarmie sów Bazy danych gatunków Fot. J. Romanowski

27 Zbieranie danych terenowych Fot. J. Romanowski

28 LARCH: Lokalne populacje Nornica ruda MVP RU Nornik północny MVP kluczowe RU Cecha: wysoka trwałość populacji lokalnych i ich sieci

29 LARCH: sytuacja aktualna, gatunki nadwodne Bóbr populacje:mvp, małe RU: 295 Traszka grzebieniasta populacje:mvp, małe RU: Trwałe sieci (metapopulacje)

30 LARCH: sytuacja aktualna, gatunki leśne Dzięcioł średni Nornica ruda Dobra łączność

31 1. Maksymalna regulacja i rozwój infrastruktury Dzięcioł średni: populacje 2004 MVP, małe 1376 RU Scen. 1 MVP, małe 1202 RU

32 2004 czerwończyk nieparek jaszczurka zwinka nornik północny derkacz nornica ruda kuna leśna łoś dzięcioł średni bocian czarny traszka grzebieniasta świtezianka bóbr rybitwa białoczelna sieweczka rzeczna zimorodek brzegówka 1. Maksymalna regulacja i rozwój infrastruktury Porównanie liczebności populacji modelowanych gatunków w scenariuszu 1 w odniesieniu do 2004 r. Scen

33 3. Śmiała wizja ochrony przyrody Kuna leśna: 2004 populacje MVP, małe 175 RU Scen. 3 MVP, 291 RU

34 Model LARCH Traszka: populacje 0 MVP, małe, kluczowe RU 1 Ocena zmian liczebności małe, kluczowe RU Ocena trwałości populacji lokalnych 3 MVP, RU

35 Efekty rozwoju doliny Wisły Scenariusze Gatunki brzegówka zimorodek sieweczka rzeczna rybitwa zwyczajna bóbr świtezianka traszka grzebieniasta bocian czarny dzięcioł średni łoś kuna leśna nornica ruda derkacz nornik północny jaszczurka zwinka czerwończyk nieparek silny negatywny negatywny pozytywny

36 Ocena skutków scenariuszy na obszarach Natura 2000 Scenariusze Puszcza Kampinoska bocian czarny derkacz rybitwa białoczelna zimorodek dzięcioł średni bóbr traszka grzebieniasta Dolina Środkowej Wisły bocian czarny derkacz rybitwa białoczelna zimorodek dzięcioł średni bóbr traszka grzebieniasta negatywny pozytywny

37 1. Maksymalna regulacja i rozwój infrastruktury Efekt nowych barier: fragmentacja populacji 2004 Jaszczurka zwinka Scen. 1 Fot. J. Romanowski

38 Model LARCH: Analiza wpływu drogi ekspresowej na łączność. Traszka grzebieniasta: - przerwana łączność, - fragmentacja: populacje zagrożone wyginięciem.

39 Model LARCH: Analiza wpływu drogi ekspresowej na łączność Traszka grzebieniasta: - budowa przejścia dla fauny, - przywrócenie łączności, - zanik fragmentacji: trwałe populacje.

40 Scenariusz historyczny Kuna leśna: populacje 1830 MVP, małe 236 RU 1985 małe 164 RU

41 Scenariusz historyczny Derkacz: populacje 1830 małe 180 RU 1985 małe, MVP 352 RU

42 Scenariusz historyczny Zmiana liczebności populacji modelowanych gatunków w okresie czerwończyk nieparek nornik północny derkacz nornica ruda kuna leśna łoś: dzięcioł średni bocian czarny świtezianka bóbr 1830

43 Dziękuję za uwagę... Wykonawcy projektu VEDI: CBE PAN, Instytut Geografii i PZ PAN, Alterra, DLG. Współpracownicy: Paweł Boniecki, Darek Bukaciński, Cezary Bystrowski (IBL), Dorota Dudek, Marek Keller (SGGW), Krzysztof Klimaszewski (SGGW), Karolina Kosko, Kamila Kowalczyk, Jarosław Matusiak (SGGW), Wiesław Nowicki (MiIZ PAN), Bogumiła Olech (KPN), Iza Olejniczak, Michał Ściński, oraz:, J. Danyłow, A. Dmoch, K. Mazurska, D. Nowacka, T. Wójcik. Fot. J. Badełek