Kwartalnik 1 (326) 2011

Transkrypt

1 Kwartalnik 1 (326) 2011 Organ Komitetu Ekonomiki Rolnictwa PAN, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, i Sekcji Ekonomiki Rolnictwa PTE

2 Artykuły JACEK KULAWIK GLOBALIZACJA FINANSOWA A FINANSE ROLNICTWA Globalizacja finansowa oddziaływuje na finanse rolnictwa za pośrednictwem kanału kursu walutowego oraz poprzez przenoszenie się zaburzeń w systemach finansowych, a także spadek ogólnej aktywności ekonomicznej za granicą. Międzynarodowe czynniki zewnętrzne modyfikują charakter, cele oraz instrumentarium krajowej polityki makroekonomicznej, a więc w najwęższym ujęciu kombinację polityki fiskalnej i monetarnej. W nieco szerszym rozumieniu, polityka makroekonomiczna musi obecnie uwzględniać też stabilność finansową kraju. Są to wszystko parametry dane dla polityki finansowej w rolnictwie, które m.in. redukują skuteczność w nim mnożników fiskalnych i monetarnych, a więc obniżają krańcową oraz przeciętną efektywność interwencjonizmu finansowego. Trzeba zatem zachować dużą ostrożność w formułowaniu programów zwiększenia ekspansji fiskalnej i monetarnej w rolnictwie, systematycznie monitorować zadłużenie tego sektora, ceny na rynku ziemi oraz dzierżaw, mechanizmy transmisji cen rolnych, tworzenia marż i wartości w łańcuchach dostaw oraz zagrożenia w postaci pojawienia się bąbli spekulacyjnych na aktywach rolniczych i produktach rolno-żywnościowych. STEPHAN PFEFFERLI Stacja Badawcza Ministerstwa Rolnictwa Szwajcarii Agroscope Reckenholz-Tänikon ART. KIERUNKI ROZWOJU SZWAJCARSKIEGO ROLNICTWA W opracowaniu przedstawiono zmiany, jakie zaszły w rolnictwie szwajcarskim w latach Omówiono również czynniki wpływające na zmiany w organizacji gospodarstw, wyróżniając dwie ich grupy: wewnętrzne i zewnętrzne. Wśród czynników zewnętrznych szczególną uwagę zwrócono na zmiany w polityce rolnej w latach Polegały one na wprowadzeniu płatności bezpośrednich niezależnych od produkcji, płatności za określone usługi ekologiczne, likwidacji subwencji eksportowych i obniżeniu ceł na zboża i pasze. Wprowadzone zmiany w polityce rolnej doprowadziły do znacznego spadku liczby gospodarstw i wzrostu ich skali produkcji. Określono również kierunki zmian w strukturze gospodarstw. Spodziewany jest dalszy wzrost skali produkcji gospodarstw poprzez dzierżawę ziemi przy jednoczesnej dywersyfikacji produkcji.

3 WŁODZIMIERZ DZUN MARCIN ADAMSKI ANETA BURGHARDT Agencja Nieruchomości Rolnych SPÓLKI HANDLOWE AGENCJI NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH A POPRAWA PRODUKTYWNOŚCI ROLNICTWA POLSKIEGO Wzrost wydajności jednostkowej produktywności roślin i zwierząt w największym stopniu zależy od wdrażania do gospodarstw rolnych postępu biologicznego. W rolnictwie polskim szczególnie ważną rolę w tym procesie pełnią spółki hodowli roślin i zwierząt Agencji Nieruchomości Rolnych. Spółki te dysponują znaczącym potencjałem hodowlanym i dużym potencjałem ekonomicznym, którego podstawą jest rozbudowana i zmodernizowana baza materialno techniczna oraz stabilny, chociaż niezbyt wysoki zysk. Mimo bardzo niskiej opłacalności działalności hodowlanej wciąż posiadają one duże możliwości zasilania rolnictwa w wysokiej klasy nośniki postępu biologicznego. Analiza wskazuje, że w latach nie dokonano jednak żadnego postępu w produktywności podstawowych roślinach uprawnych poza burakiem cukrowym. Niewielki jest także postęp w produktywności zwierząt gospodarskich. Dystans dzielący nasze rolnictwo od rolnictwa porównywanych krajów UE w analizowanym okresie pod względem produktywności roślin i zwierząt nie tylko nie zmalał, ale nawet nieco się powiększył. Przesądza o tym bardzo niewielka w rolnictwie polskim grupa gospodarstw rozwojowych (około 10% ogółu gospodarstw). Większość z tych gospodarstw osiąga już wysokie wskaźniki w produktywności roślin i zwierząt, niewiele ustępujące wynikom osiąganym w porównywanych krajach UE, jednak zdecydowaną większość (około 90%) stanowią gospodarstwa nierozwojowe, nastawione na przetrwanie. JACEK CHOTKOWSKI Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin - PIB Bonin k. Koszalina SPECYFIKA DZIAŁAŃ MARKETINGOWYCH NA RYNKU ROLNYM Artykuł poświęcony jest analizie uwarunkowań i potrzeb oraz możliwości zastosowania marketingu w polskim rolnictwie. Nawiązując do ogólnych zasad marketingu, sformułowano koncepcję strategicznych i operacyjnych działań marketingowych w rolnictwie. Przesłankę modyfikacji instrumentów marketingu stanowiła analiza specyfiki procesu wytwórczego, produktu i rynku rolno-żywnościowego. Za najważniejsze instrumenty marketingowego oddziaływania na rynek docelowy uznano: jakość produktów kierowanych na rynek, dystrybucję, współpracę rynkową producentów, wiedzę i informację, skuteczną politykę cenową oraz promocję.

4 IRENA AUGUSTYŃSKA-GRZYMEK ALDONA SKARŻYŃSKA STAN I SZANSE ROZWOJU GOSPODARSTW TOWAROWYCH UZNANYCH ZA SŁABE EKONOMICZNIE Celem opracowania była ocena sytuacji ekonomicznej trzech grup gospodarstw wydzielonych z próby o wielkości ekonomicznej 2-8 ESU. Jako sposób grupowania przyjęto poziom dochodu z gospodarstwa, wyniki przedstawiono w układzie kwartyli. Przesłanką było określenie perspektyw funkcjonowania gospodarstw w wydzielonych grupach najlepszych, średnich i najsłabszych w przyszłości. W badaniach wykorzystano dane Polskiego FADN. Z przeprowadzonych analiz wynika, że największe szanse na dłuższe trwanie w latach następnych mają gospodarstwa najlepsze. W porównaniu do średnich i najsłabszych charakteryzowały się one korzystniejszą strukturą aktywów i kapitału. W jednostkach tych efektywniej wykorzystywano posiadany majątek oraz racjonalniej gospodarowano środkami obrotowymi, w tym kapitałem obcym na produkcję bieżącą. Odtwarzanie środków trwałych było również bardziej aktywne. Rachunek ekonomiczny przeprowadzony do dochodu z zarządzania (zysku) również wskazuje, że na jego uzyskanie mogli liczyć wyłącznie rolnicy, których gospodarstwa uznano za najlepsze. W grupie średnich i najsłabszych wystąpiła strata finansowa, a to oznacza, że pełne koszty produkcji (koszty ekonomiczne) pokryte zostały tylko częściowo. Z analizy stanu majątkowego i sytuacji finansowej wynika, że osoby zarządzające badanymi gospodarstwami, w tym również zaliczonymi do grupy najlepszych, powinny znacząco zmienić sposób gospodarowania. JAROSŁAW LIRA JOANNA STANISŁAWSKA Uniwersytet Przyrodniczy Poznań POZIOM DOCHODÓW REALNYCH I ICH PROGNOZA W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH ROLNIKÓW W PORÓWNANIU DO INNYCH GOSPODARSTW Celem pracy było omówienie sytuacji dochodowej gospodarstw domowych rolników w Polsce na tle pozostałych grup społeczno-ekonomicznych ludności w zależności od liczby osób je tworzących. Na podstawie wyników badań budżetów gospodarstw domowych, prowadzonych przez GUS, przedstawiono poziom dochodów realnych i jego dynamikę w latach , a ich prognozę sporządzono na lata Z przeprowadzonej analizy wynika, że w latach miało miejsce znaczne zróżnicowanie sytuacji dochodowej w gospodarstwach domowych. Większa liczba osób w gospodarstwie domowym implikowała korzystniejszą sytuację dochodową gospodarstw domowych rolników na tle pozostałych grup społeczno-ekonomicznych ludności.

5 Prognozuje się zmniejszenie dysproporcji dochodowych gospodarstw domowych rolników w odniesieniu do pozostałych grup społeczno-ekonomicznych poprzez wzrost ich realnego dochodu rozporządzalnego. W latach najmniejszymi realnymi dochodami w stosunku do rolników cechować się będą gospodarstwa domowe rencistów bez względu na ich skład liczebny, a najwyższymi pracujących na własny rachunek (z wyjątkiem 5- -osobowych gospodarstw). Miscellanea WOJCIECH OLEJNICZAK AGNIESZKA KURCZUK Parlament Europejski Bruksela STRATEGIA UNII EUROPEJSKIEJ DLA REGIONU MORZA BAŁTYCKIEGO W artykule omówiono kwestie polityki makroregionalnej Unii Europejskiej w kontekście pionierskiej Strategii UE dla Regionu Morza Bałtyckiego. Dokonano geograficznej i społeczno-gospodarczej charakterystyki makroregionu oraz przeanalizowano przebieg prac nad Strategią w Komisji i Parlamencie Europejskim, a później sposób jej realizacji i wdrażania. Celem poniższego opracowania jest także przedstawienie głównych założeń Strategii, podzielonych na cztery filary (ochrona środowiska, rozwój dobrobytu w regionie, wzrost dostępności i atrakcyjności regionu oraz zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony w regionie), które mają na celu bardziej efektywne wykorzystanie programów wspólnotowych oraz polityk krajowych. W artykule dokonano oceny efektywności nowego podejścia makroregionalnego w polityce spójności oraz zagadnienia mającego zasadniczy wpływ na powodzenie strategii makroregionalnych, a mianowicie ich finansowania. JOANNA PAWŁOWSKA-TYSZKO UBEZPIECZENIA MAJĄTKOWE W ROLNICTWIE POLSKIM Ubezpieczenia gospodarcze w rolnictwie są urządzeniem celowym, które poprzez mechanizm redystrybucji, ochrony i stymulacji ma zaspokajać określone potrzeby producentów rolnych oraz państwa. W związku z tym wymagają one racjonalnych i efektywnych rozwiązań legislacyjnych.

6 W pracy dokonano oceny istniejącego w polskim rolnictwie systemu ubezpieczeń majątkowych pod kątem stopnia ich wykorzystania. Głównym problemem ubezpieczeń produkcji rolniczej jest niesatysfakcjonujący poziom uczestnictwa rolników w tym systemie. W celu zwiększenia powszechności nabywania polis ubezpieczeniowych, obecne rozwiązania ustawowe będą wymagały w najbliższym czasie doprecyzowania reguł odnoszących się m.in. do uruchamiania przez państwo programów pomocowych, jasnego określenia kryteriów udzielania pomocy oraz udziału państwa w reasekuracji ryzyka. ROMA RYŚ-JUREK Uniwersytet Przyrodniczy Poznań POZYCJA POLSKIEGO INDYWIDUALNEGO GOSPODARSTWA ROLNEGO W UE-27 W 2007 ROKU Celem artykułu jest prezentacja pozycji przeciętnego polskiego indywidualnego gospodarstwa rolnego pośród innych przeciętnych gospodarstw z 27 krajów Unii Europejskiej (UE-27). W badaniu skupiono się na podobieństwach w strukturze produkcji gospodarstwa, wypracowywanej wartości produkcji i osiąganych z niej dochodach. Analiza oparta została na danych pochodzących z bazy FADN dla roku Posłużono się analizą opisową i porównawczą, a także wykorzystano wybrane metody statystyczne (średnia harmoniczna, standaryzacja cech prostych, hierarchiczna klasyfikacja aglomeracyjna). Porównanie przeciętnych wyników polskiego i unijnego gospodarstwa rolnego wykazało, że większość podstawowych kategorii ekonomicznych w polskim przeciętnym indywidualnym gospodarstwie rolnym była o ok. połowę niższa niż w gospodarstwie unijnym. W sporządzonych rankingach dla wybranych kategorii ekonomicznych przeciętnych gospodarstw rolnych polskie gospodarstwo zajmowało głównie miejsca w trzeciej dziesiątce krajów UE-27. JOLANTA SOBIERAJEWSKA i Gospodarki Żywnościowej- PIB EFEKTYWNOŚĆ TECHNICZNA A SYTUACJA EKONOMICZNA GOSPODARSTW ZE SPECJALIZACJĄ W PRODUKCJI JABŁEK Analizie ekonomicznej poddano gospodarstwa specjalizujące się w produkcji jabłek o powierzchni do 10 ha użytków rolnych, które w latach były objęte monitoringiem Polskiego FADN. Analiza pozwoliła określić czynniki mające kluczowy wpływ na efektywność gospodarowania oraz wydzielić te, których znaczenie jest niewielkie. Wykazano, że istotny wpływ na efektywność gospodarowania miały: organizacja pracy, wydajność pracy, produktywność bezpośrednich kosztów środków produkcji

7 pochodzących z zakupu, produktywność ziemi, wysokie koszty energii, duży udział kosztów usług w kosztach ogólnogospodarczych. Na funkcjonowanie gospodarstw w sposób efektywny nie wpływały bądź wpływały w mniejszym stopniu: obszar użytków rolnych będących w posiadaniu gospodarstwa, jakość gleb, stopień korzystania z obcych czynników produkcji.