Charakterystyka Działalności Europejskiego Banku Centralnego

Transkrypt

1 Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia podyplomowe Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej Zbigniew Augustyniak, Monika Łacmańska Charakterystyka Działalności Europejskiego Banku Centralnego Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem naukowym prof. dr hab. Janusza Bilskiego, w Katedrze Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Łódź 2016

2 Spis treści Wstęp 3 str. Rozdział 1. Geneza Europejskiego Banku Centralnego 1.1 Początki integracji europejskiej Integracja gospodarcza Europejski Instytut Walutowy Utworzenie EBC 9 Rozdział 2. Struktura i funkcjonowanie europejskiej bankowości centralnej 2.1 Ramy funkcjonowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych Europejska bankowość centralna i jej federalny charakter Decentralizacja w EBC Cele i zadania EBC EBC i jego niezależność Organy decyzyjne EBC i ich kompetencje 17 Rozdział 3. Polityka pieniężna strefy euro 3.1 Polityka pieniężna definicja, istota, podstawowe cele Instrumenty polityki pieniężnej Strategia polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego Forward Guidance jako niestandardowy instrument polityki pieniężnej Polityka pieniężna EBC w fazie kryzysu 31 Podsumowanie 34 Bibliografia 37 Spis wykresów/tabel/schematów 39 2

3 Wstęp Ewolucja bankowości centralnej powinna być analizowana w ujęciu historycznym ponieważ jej początki datuje się nawet na kilka stuleci wstecz. Rola i znaczenie banków centralnych nieustannie zmieniało się w zależności od wydarzeń zachodzących w ówczesnym życiu politycznym i gospodarczym. Swoboda w transferach kapitału, oraz pojawiające się częste zakłócenia w funkcjonowaniu rynku pieniężnego były główną przyczyną utworzenia banku centralnego instytucji o dużej wiarygodności, mającej ścisły związek z rynkiem monetarnym. Nie bez znaczenia jest fakt, iż do utworzenia Europejskiego Banku Centralnego (1 czerwca 1998 r.) przyczyniła się również aktywność wielu polityków, a także poparcie ze strony społeczności międzynarodowej. W efekcie, Europejski Bank Centralny stał się jedną z najbardziej liczących się instytucji światowych finansów. Europejski Bank Centralny tworzy politykę monetarną dla państw należących do strefy euro, przejmując w tym zakresie kompetencje krajowych banków centralnych, a także ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa i zwiększenie stabilności finansowej na rynkach monetarnych 1 2. Powstanie Europejskiego Banku Centralnego zajmuje bardzo istotne miejsce w procesie integracji europejskiej. Aby osiągnąć cele istotne dla wspólnoty narodowej, współpraca pomiędzy krajami członkowskimi musi odbywać się w wymiarze ponadnarodowym, gdzie interesy poszczególnych państw nie mogą kolidować z nadrzędnym interesem europejskim. Pozycja jaką zajmuje Europejski Bank Centralny, pozwala na to aby być równorzędnym partnerem dla liczącego się w rozwoju gospodarki światowej amerykańskiego Systemu Rezerwy Federalnej (FED). Główne zadania Europejskiego Banku Centralnego to przede wszystkim: utrzymywanie stabilności cen, działalność emisyjna, realizacja transakcji dewizowych, oraz zapewnienie poprawnego działania systemów płatności. Ponadto działa także w obszarze kreacji pieniądza, emitowania na rynku pieniężnym papierów płatniczych oraz regulacją wielkości krótkoterminowych stóp procentowych 3. Opracowanie to, przedstawia najistotniejsze etapy w procesie powstawania Europejskiego Banku Centralnego, jego struktury oraz funkcjonowania. 1 Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. (red.) (2014), Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro, Narodowy Bank Polski, Warszawa, str Hanspeter K., Scheller (wydanie drugie poprawione, 2006) Europejski Bank Centralny - historia, rola i funkcje, Europejski Bank Centralny, Frankfurt nad Menem, Niemcy, str Grabia T. (2011) Reakcje wybranych banków centralnych w Europie na zmiany inflacji i bezrobocia w: Bednarczyk J. L., Przybylska-Kapuścińska W. (red.) Od kryzysu do ożywienia. Dylematy współczesnej polityki finansowej, CeDeWu Sp. z o.o., Warszawa, str

4 Rozdział 1 1. Geneza Europejskiego Banku Centralnego 1.1 Początki integracji europejskiej Europejski Bank Centralny został ustanowiony w dniu 01 czerwca 1998 r. Jego utworzenie było poprzedzone ponad czterdziestoletnim okresem procesów integracji gospodarczych i walutowych jakie zachodziły w państwach europejskich, aby w efekcie można było mówić o powstaniu Unii Gospodarczo-Walutowej ze wspólnym pieniądzem. Jako początek tworzenia się w Europie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW) przyjmuje się podpisany w dniu 25 marca 1957 r. Traktat Rzymski 4, który to zaczął obowiązywać od dnia 01 stycznia 1958 r. Początkowo Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) doprowadziła do powstania unii celnej oraz rynku rolnego, wspólnego dla wszystkich państw wspólnoty. Był to również okres, w którym kraje należące do EWG, należały do poprawnie działającego systemu walutowego. System, ten nazwano systemem z Bretton Woods. Utworzony został w 1944 roku na mocy ustaleń państw alianckich, z zamiarem wprowadzenia pewnego ładu dla powojennego porządku walutowego, który to miał stworzyć dogodne warunki dla rozwoju handlu poprzez stopniowe zastosowanie wymienialności walut, przyczyniając się tym samym do budowy międzynarodowych rynków finansowych. System ten, oparty był na stałych kursach walutowych, z parytetem wyznaczonym głównie w dolarze (częściowo w złocie) i z marżami wahań na poziomie +/- 1%. Pozwoliło to (przez ok. 30 lat) na utrzymywaniu kursów walutowych na ustabilizowanym poziomie do końca lat Znaczącym wydarzeniem, promującym koncepcje integracji walutowej państw członkowskich EWG, było zacieśnienie relacji w ramach współpracy pomiędzy bankami centralnymi tych państw. Wynikiem tego było utworzenie w dniu 08 marca 1964 r. Komitetu Prezesów Banków Centralnych krajów należących do EWG, którego to znaczenie z czasem nabrało coraz większej wagi, aby w końcu zainicjować i skoordynować wspólne działania na poziomie Wspólnotowym w zakresie współpracy walutowej. Funkcjonowanie Komitetu w istotnym stopniu miało wpływ na powstanie Unii Gospodarczo-Walutowej 6. U schyłku lat 60. przestrzeń międzynarodowa była miejscem gdzie dokonywało się wiele zmian. Funkcjonujący wówczas System z Bretton Woods ulegał coraz to większym naciskom ze strony amerykańskiej polityki, szczególnie w sferze bilansu płatniczego. 4 Traktat na mocy którego, do istniejącej od 1952 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) dołączono dwie nowe Wspólnoty: Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). 5 Mazur D.M., Mazur M. J. (2007), Europejski Bank Centralny a rozszerzenie Unii Europejskiej, Wyd. Oświatowe Fosze, Rzeszów, str Hanspeter K., Scheller (wydanie drugie poprawione, 2006) Europejski Bank Centralny op. cit., str

5 Wspólne cele koncepcji gospodarczej, które zamierzały osiągnąć kraje należące do EWG w coraz większym stopniu zaczęła charakteryzować odmienność. Zwiększające się różnice cen oraz kosztów przyczyniały się do częstych destabilizacji rynków walutowych i zachwiania w ogólnym rozrachunku płatniczym, co w następstwie zagrażało poprawnie jak dotąd działającej unii celnej oraz rynkowi rolnemu wspólnemu dla wszystkich Integracja gospodarcza W 1970 r. przedstawiono raport Wernera (premiera Luksemburga), który był tak naprawdę pierwszym planem utworzenia UGW. Werner, wraz z zespołem ekspertów, zaproponował między innymi ograniczenie zmienności kursów walut państw EWG, poprzez stopniowe zawężanie ich marginesu wahań. Określenie tego systemu nazywano wężem walutowym 8. Zaproponowano również: koordynacje polityk gospodarczych dla całej Wspólnoty poprzez tworzenie średnioterminowych programów gospodarczych, swobodny przepływ kapitałów, wspólne kierunki dotyczące działań w sferze polityki budżetowej oraz Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej, instytucji która miałaby stopniowo przekształcać się w bank banków centralnych wszystkich państw wspólnoty. W roku 1974 plan Wernera załamał się. Główną przyczyną był kryzys gospodarczy w Europie, który wystąpił w roku (kryzys naftowy wzrost ceny ropy naftowej) przekształcając się z kolei w kryzys zadłużeniowy. Kraje europejskie zaczęły ratować wówczas swoje gospodarki, pomimo iż odbywało się to niekiedy kosztem integracji walutowej, co powodowało, że interesy narodowe brały jeszcze wtedy górę nad interesami europejskimi. Utworzony w 1973 r. Europejski Fundusz Współpracy Walutowej, nie spełnił pokładanych w nim nadziei (w dużej mierze dlatego, że nie został wyposażony w niezbędne kapitały), okazał się jedynie instytucją pośredniczącą w udzielaniu kredytów (głównie bilateralnych), pełniąc również w ograniczonym zakresie zadania dotyczące rozliczeń, podlegając całkowicie kontroli instytucjonalnej państw Wspólnotowych 9. Kolejnym istotnym etapem zmierzającym do zbudowania unii walutowej, było utworzenie (Uchwałą Rady Europejskiej) w grudniu 1978 roku ESW Europejskiego Systemu Walutowego. Jego głównym celem było: stabilizowanie kursów walut państw członkowskich Wspólnoty, wykorzystując do tego między innymi zmiany w prowadzeniu 7 Hanspeter K., Scheller (wydanie drugie poprawione, 2006) Europejski Bank Centralny - historia, rola i funkcje, Europejski Bank Centralny, Frankfurt nad Menem, Niemcy, str Pasmo działania węża walutowego zawężało kursy wahań dla wszystkich walut państw porozumienia EWG do maksymalnej rozpiętości 2,25%. Druga rozpiętość węża walutowego dotyczyła z kolei marż wahań w stosunku do walut trzecich, a dokładnie do dolara amerykańskiego, która łącznie wynosiła 4,50%. Utrzymanie limitów wahań na ustalonym poziomie próbowano osiągnąć poprzez interwencje na rynkach: walut państw EWG oraz dolara amerykańskiego. 9 Hanspeter K., Scheller (wydanie drugie poprawione, 2006) Europejski Bank Centralny op.cit., str

6 polityki pieniężnej, zliberalizowano również kontrolne mechanizmy mające bezpośredni wpływ na przepływy kapitałów. ESW opierał się na zmodyfikowanym mechaniźmie kursowym (to był tak naprawdę zmodyfikowany wąż walutowy), który nazwano Europejskim Mechanizmem Kursowym (ang. Exchange Rate Mechanism) ERM. W Europejskim Systemie Walutowym zastosowano również zupełnie nową, wspólną dla wszystkich krajów członkowskich jednostkę walutową ECU 10 (ang. European Currency Unit) oraz Europejski System Kredytowy, z którego najważniejszym był system krótkich kredytów na cele interwencji walutowych VSTF 11. Europejski System Walutowy oraz ECU jako jednostka walutowa (pomimo pewnych słabości) były postrzegane przez pryzmat sukcesu. Skłoniło to wielu polityków europejskich do tego aby tworzenie UGW można było bardziej zintensyfikować. Kolejnym etapem tego procesu było utworzenie Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE), który wszedł w życie w dniu 1 lipca 1987 r., otwierając tym samym drogę do wspólnego rynku. Istniała potrzeba konwergencji gospodarek krajów członkowskich wspólnoty europejskiej, w zakresie prowadzonej przez nich polityki 12. Poza tym wspólny rynek mógł w pełni wykorzystać swój potencjał tylko pod warunkiem wprowadzenia wspólnej waluty. Wspólna waluta zagwarantowałaby większą klarowność cen dla kupujących (cele konsumpcyjne) i inwestorów, zlikwidowała ryzyko kursów walutowych w obszarze wspólnego rynku, ograniczyła koszty transakcyjne i tym samym znacząco zwiększyłaby dobrobyt gospodarczy we Wspólnocie Dążenie i potrzebę utworzenia Unii Gospodarczo Walutowej, potwierdziła w 1988 roku Rada Europejska. Zobligowała wówczas przewodniczącego Komisji Europejskiej Jacquesa Delorsa, aby przedstawił propozycje w jakich etapach, oraz jakimi sposobami możliwe jest realne dojście do UGW. W pracach Komitetu Delorsa uczestniczyli prezesi banków centralnych Wspólnoty (12), a także czterech niezależnych ekspertów. W dniu 17 kwietnia 1989 r. zaprezentowano oficjalnie Plan Delorsa w jego ostatecznym kształcie. Wg tego raportu, powstanie Unii Gospodarczej i Walutowej oznacza : wprowadzenie całkowitej wymiany walut (w sposób nieodwracalny), 10 Europejska jednostka walutowa definiowana jako koszyk walut, które tworzyły wszystkie waluty państw należących do EWG, Unii Walutowej. Rynkowe kursy ECU były kalkulowane jako średnia ważona zmian kursów walut narodowych. W skład tego koszyka walut nie wchodził Funt szterling. 11 System kredytowy oparty na siatce swap, dzięki której można było finansować i bardzo skutecznie przeprowadzać interwencje walutowe w punktach intramarginalnych europejskiego mechanizmu kursowego (tj. zmodyfikowanym wężu walutowym), nie pozwalając tym samym na to aby kursy walut zbliżały się zbyt blisko do górnego bądź dolnego punktu interwencji. 12 Hanspeter K., Scheller (wydanie drugie poprawione, 2006) Europejski Bank Centralny op.cit., str Ibidem. 14 Grzesiak M. (2004), Europejski Bank Centralny, Marszałek, Toruń, str

7 ustanowienia całkowitej swobody przepływu kapitału oraz pełnej integracji rynków finansowych, zniesienia marż wahań kursów walutowych, a także zablokowanie w sposób nieodwołalny relacji kursowych, powołanie do życia Europejskiego Banku Centralnego, czyniąc go odpowiedzialnym za politykę pieniężną i walutową na szczeblu ponadnarodowym W związku z tym, że realizacja Planu Delorsa wymagała pewnych zmian w strukturze instytucjonalnej Wspólnoty, wymusiło to aktualizację Traktatu stanowiącego o EWG. W tym celu, w roku 1990 odbyły się jednocześnie dwie Międzyrządowe Konferencje: o UGW oraz o europejskiej unii politycznej. 7 lutego 1992 r., w wyniku przeprowadzonych negocjacji został podpisany Traktat o Unii Europejskiej nazywany traktatem z Maastricht. Aby odzwierciedlić rosnące kompetencje i zasięg Wspólnoty, nazwę EWG zmieniono na Wspólnotę Europejską. W formie protokołów, do Traktatu dołączono również statuty: Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Instytutu Walutowego 17. Od dnia 1 listopada 1993 r. zaczął obowiązywać Traktat o Unii Europejskiej. Realizując Plan Delorsa Rada Europejska uznała, że pierwszy etap tworzenia Unii Gospodarczo- Walutowej zapoczątkowany zostanie w dniu 1 lipca 1990 r. Od tego momentu zniesiono większość istniejących ograniczeń w zakresie przepływu kapitału, usług i towarów, w ramach państw tworzących wspólnotę. Komitetowi Prezesów banków centralnych krajów EWG powierzono koordynację i doradztwo w zakresie prowadzenia polityki pieniężnej tych państw, mając na względzie uzyskanie efektu stabilnych cen. Etap pierwszy zakończył się 31 grudnia 1993 r. 1.3 Europejski Instytut Walutowy W kolejnym drugim etapie tworzenia UGW, 1 styczniu 1944 r. powstał Europejski Instytut Walutowy (EIW). Instytut nie był odpowiedzialny za realizację polityki pieniężnej w państwach wspólnoty, nie mógł także interweniować na rynkach walutowych. Kompetencje w tym zakresie nadal pozostawały na szczeblu krajowym poszczególnych państw 18. Do podstawowych zadań Europejskiego Instytutu Walutowego można było zaliczyć: 15 Ibidem, str Wierzba R. (2006), Europejski Bank Centralny. Bankowość Centralna od A do Z, Bank i Kredyt, 37 (7), str Hanspeter K., Scheller (wydanie drugie poprawione, 2006) Europejski Bank Centralny op.cit., str Grzesiak M. (2004), Europejski Bank, op. cit., str

8 promowanie ścisłej współpracy banków centralnych i zintensyfikowanie działań w procesie koordynowania polityki pieniężnej, przygotowanie ram w celu utworzenia Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), realizowanie wspólnych założeń polityki pieniężnej (dla wszystkich państw członkowskich), a w końcowym trzecim etapie tworzenia UGW powołanie do życia wspólnej waluty W grudniu 1995 roku Rada Europejska ustaliła nazwę nowej waluty dla państw tworzących UGW (euro). Na podstawie propozycji Europejskiego Instytutu Walutowego, opracowano plan działań niezbędnych do tego aby przejść na nową walutę euro, którą zamierzano wprowadzić 1 stycznia 1999 r. Natomiast w grudniu 1996 r. Rada Europejska otrzymała raport od EIW, na bazie którego opracowała rezolucję dotyczącą zasad działania nowego mechanizmu dostosowującego kursy walutowe (ERM II) 21. W tym samym roku EIW przedstawił również gotowy projekt banknotów z serii euro, których wprowadzenie do obiegu zaplanowano w styczniu 2002 r 22. W 1997 r. (w czerwcu), aby uszczegółowić zapisy Traktatu w zakresie Unii Gospodarczej i Walutowej, przez Radę Europejską zaakceptowany został Pakt Stabilności i Wzrostu, którego celem było zapewnienie w UGW obowiązku dyscyplinowania budżetu. W maju 1998 r. na mocy deklaracji Rady dokonano uzupełnienia Paktu oraz rozszerzenia go o stosowne zobowiązania 23. Polityka realizowana przez wszystkie kraje członkowskie miała za cel spełnienie kryteriów konwergencji gospodarczej (art. 121 Traktatu WE), poprzez dokonanie szerokich zmian i ich zaimplementowania do przepisów jakie obowiązują w danym państwie, dostosowując je zgodnie z wymogami konwergencji prawnej (art. 109 Traktatu WE). W szczególności wymagały tego przepisy ustawowe oraz prawne dotyczące bankowości centralnej, która w niedalekiej perspektywie przewidywała integrację z Eurosystemem 24. Z początkiem maja 1998 r. rozpoczęto podejmować decyzje wpływające na ostateczny kształt UGW. Składająca się z głów państw lub szefów rządów Rada UE uznała, że 1 stycznia 19 Wierzba R. (2006), Europejski Bank Centralny... op. cit., str Grzesiak M. (2004), Europejski Bank, op. cit., str Mechanizm kursowy ERM II powstał na mocy Uchwały Rady Europejskiej z dnia 16 czerwca 1997 r. (Amsterdam), a zaczął obowiązywać od 1 stycznia 1999 r. Mechanizm z kursem centralnym i marżami wahań +/- 15%. Jego głównym zadaniem była stabilizacja kursów walutowych, w relacji euro a waluty państw ubiegających się o przystąpienie do strefy euro. 22 Hanspeter K., Scheller (wydanie drugie poprawione, 2006) Europejski Bank Centralny op.cit., str Gerdesmeier D., Stabilność cen dlaczego jest ważna także dla ciebie? Europejski Bank Centralny, Frankfurt nad Menem, Niemcy, 2011, str Hanspeter K., Scheller (wydanie drugie poprawione, 2006) Europejski Bank Centralny op.cit., str

9 1999 r. wymogi konwergencji, które są niezbędne do tego aby przyjąć wspólną walutę spełniają następujące kraje: Niemcy, Belgia, Francja, Hiszpania, Włochy, Irlandia, Holandia, Luksemburg, Portugalia, Austria i Finlandia. Dania i Wielka Brytania dzięki wynegocjowanej specjalnej klauzuli (opt out) skorzystały z tej możliwości i nie wzięły udziału w tworzeniu trzeciego etapu Unii Gospodarczej i walutowej, natomiast kraje takie jak Szwecja i Grecja, uznano że na ten moment nie spełniły wymogów niezbędnych do przejścia na wspólną walutę euro. Ponadto ministrowie finansów państw mających przystąpić do strefy euro, ustalili wspólnie z prezesami banków centralnych swoich krajów oraz EIW i Komisją Europejską, iż przy ustalaniu w sposób nieodwołalny kursów wymiany swoich dotychczasowych walut (państw członkowskich) na nową walutę euro, zastosowane zostaną obowiązujące wówczas w kursowym mechaniźmie ERM centralne kursy walut krajów członkowskich. 1.4 Utworzenie EBC Dzięki rekomendacji Rady ECOFIN, pozytywnym opiniom Parlamentu Europejskiego, a także Rady EIW realizującej obowiązki Zarządu EBC (jeszcze nieistniejącego), w dniu 25 maja 1998 r. powołano prezesa, wiceprezesa oraz pozostałych czterech członków Zarządu EBC. Było to wynikiem udzielenia zgody przez jedenaście państw z krajów członkowskich biorących udział w trzecim etapie tworzenia UGW 25. Dzień 1 czerwca 1998 r. przyjmuje się jako oficjalną datę rozpoczęcia funkcjonowania Europejskiego Banku Centralnego. Zlikwidowano wówczas Europejski Instytut Walutowy, który to w pełni wywiązał się ze swoich zadań, pozostawiając po sobie ogromny dorobek prac istotnych dla procesu tworzenia nowych struktur EBC, włącznie z kompletną infrastrukturą oraz pracownikami. Znacznie ułatwiło to Europejskiemu Bankowi Centralnemu uruchomienie Eurosystemu w ciągu zaledwie siedmiu miesięcy pozostałych do rozpoczęcia etapu trzeciego, oraz umożliwiło zakończenie przygotowań do wymiany walut krajowych na euro do 1 stycznia 2002 r Razem z EBC, wszystkie banki centralne państw członkowskich należących do Unii Europejskiej utworzyły Europejski System Banków Centralnych (ESBC). Funkcjonowanie EBC i ESBC jest ściśle uregulowane Traktatem, który ustanawia Wspólnotę Europejską. Protokół, który dołączono do Traktatu stanowi zarazem statut o EBC i ESBC. Europejski Bank Centralny pomimo, że jest jednym z najkrócej działających banków centralnych świata, w pełni wykorzystuje wypracowywane przez lata doświadczenia i wiedzę narodowych banków centralnych krajów, które należą do strefy euro i współpracują z nim przy realizacji 25 Ibidem, str Hanspeter K., Scheller (wydanie drugie poprawione, 2006) Europejski Bank Centralny op.cit., str Mazur D. M., Mazur M. J. (2007), Europejski Bank Centralny op. cit., str

10 wspólnej polityki monetarnej. W chwili kiedy wprowadzono wspólną walutę euro, dla wszystkich państw członkowskich należących do strefy euro, rozpoczął się wówczas III etap UGW (tj. 1 stycznia 1999 r.). Etap ten charakteryzował się zastosowaniem nieodwołalnych kursów wymiany walut, dla tych państw które znalazły się w pierwszej jedenastce przystępujących do UE 28. Frankfurt nad Menem, jest miejscem urzędowania Europejskiego Banku Centralnego. Jako swoją siedzibę EBC wybrał teren otaczający Grossmarkthalle (gdzie dawniej mieścił się miejski targ hurtowy). Po zakończeniu budowy w listopadzie 2014 r. EBC przeniósł się do nowoczesnego, zaprojektowanego zgodnie z zasadami równowagi środowiskowej obiektu, który spełnia specyficzne wymagania banku centralnego. Nowa siedziba EBC to nowoczesny obiekt godny nowoczesnego banku centralnego - Mario Draghi, prezes EBC 29. Rozdział 2 2. Struktura i funkcjonowanie europejskiej bankowości centralnej 2.1 Ramy funkcjonowania Europejskiego Systemu Banków Centralnych Powstanie Unii Gospodarczej i Walutowej wymusiło zmiany w bankowości centralnej państw członkowskich, które to wspólnie rozpoczęły swoje uczestnictwo w strefie euro. Dlatego też konieczne było utworzenie ponadnarodowej instytucji, mającej za zadanie przejęcie tradycyjnych funkcji z jakimi dotąd kojarzony był bank centralny. Na mocy traktatu z Maastricht realizację tego zadania przypisano Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych, który składa się z: Europejskiego Banku Centralnego i Narodowych Banków Centralnych (NBC) krajów UE. Ogólne ramy działania ESBC określa traktat z Maastricht, a te które mają bardziej szczegółowy charakter uściślane są w drodze decyzji Rady Europejskiej, bądź też Rady Unii Europejskiej. Do najistotniejszych aspektów określających jak funkcjonuje europejska bankowość centralna, możemy zaliczyć: federalny charakter bankowości centralnej, decentralizacje działania i centralizacje decyzji, dookreślenie celu głównego i podstawowych zadań ESBC, a także gwarancję niezależności Europejskiego Banku Centralnego 30. Pojęcie Eurosystemu (Eurolandu, strefy euro) wprowadziła w 1998 r. Rada Zarządzająca EBC, z zamiarem uzyskania efektu pełnej transparentności dla nowo powstałych unijnych struktur. Strukturę Eurosystemu stanowią: EBC wspólnie z bankami centralnymi krajów członkowskich UGW. Waluty narodowe w krajach, które tworzą strefę 28 Gerdesmeier D. (2011), Stabilność cen op.cit., str Strona internetowa Wierzba R. (2003), Europejski Bank Centralny, Twigger, Warszawa, str

11 euro zostały zastąpione wspólnym pieniądzem euro, a co za tym idzie umożliwiło to stworzenie (zgodnie z zapisami w Traktacie) jednolitych zasad do ustanawiania i prowadzenia wspólnej dla tych państw polityki monetarnej. Natomiast państwa, nie będące członkami UGW, realizują i prowadzą swoją politykę pieniężną w sposób autonomicznych za pośrednictwem krajowych banków centralnych, dysponując w dalszym ciągu pieniądzem o charakterze narodowym. Czynią to w sposób suwerenny w stosunku do polityki jaką realizuje EBC, ale spójny z ramami które określa traktat z Maastricht 31. W szczególności dotyczy to: uznania stabilności cen jako główny cel polityki pieniężnej; zakazu finansowania oraz kredytowania przez bank centralny wydatków na cele publiczne, a także te związane z obsługą deficytu budżetu państwa; posiadanie odpowiedniego stopnia suwerenności instytucjonalnej i funkcjonalnej na poziomie: bank centralny - inne organy państwa Europejska bankowość centralna i jej federalny charakter Europejską bankowość centralną charakteryzuje jej federalny charakter, który to można spotkać między innymi w Stanach Zjednoczonych (System Rezerwy Federalnej) oraz niemieckim Deutsche Bundesbanku. Już sama struktura ESBC jest tego najlepszym przykładem, chociażby dlatego że nie posiada osobowości prawnej. Zdolność do czynności prawnych posiadają natomiast Europejski Bank Centralny jako główny organ w ESBC, oraz banki centralne krajów członkowskich jako pozostali uczestnicy tego systemu. Sprawowanie funkcji banku centralnego Unii Gospodarczej i Walutowej odbywa się poprzez dwuszczeblową strukturę, której główny trzon stanowi EBC a pozostałymi składowymi są centralne banki państw członkowskich strefy euro. Narodowe banki centralne krajów Unii Gospodarczej i Walutowej oprócz polityki monetarnej w wielu sferach swojej działalności są nadal autonomiczne, a funkcje które sprawują nie mogą kolidować z tymi które są obligatoryjne dla całego Eurosystemu. Z kolei banki centralne państw, które nie należą do strefy euro, mogą nadal suwerennie kreować i realizować krajową politykę monetarną mając na względzie jej cel podstawowy (nadrzędny), którym jest stabilność cenowa oraz respektowanie zakazu dotyczącego pokrywania kosztów związanych z publicznymi wydatkami (w tym także na deficyt budżetowy) 33. Nadając systemowi centralnej bankowości w Europie federalnego charakteru, opierano się w znacznej mierze na rozwiązaniach tożsamych dla systemów funkcjonujących w byłej Republice Federalnej Niemiec oraz Stanach Zjednoczonych. System Rezerwy Federalnej pełni rolę banku centralnego USA. Jest przykładem instytucji w pełni 31 Baka W. (2005), Bankowość Europejska, PWN, Warszawa, str Ibidem, str Ibidem, str

12 zdecentralizowanej. Tworzy ją siedmioosobowa Rada Gubernatorów oraz dwanaście banków (banków Rezerwy Federalnej) reprezentujących wszystkie stany. Za politykę monetarną Stanów Zjednoczonych odpowiada siedmioosobowy zarząd (Rada Gubernatorów) oraz dwunastu prezesów reprezentujących banki Rezerwy Federalnej. Charakterystyczne dla systemu amerykańskiego jest posiadanie ośrodka decyzyjnego, w skład którego wchodzą reprezentanci stanów. Natomiast w byłej Republice Federalnej Niemiec politykę monetarną i kredytową realizował Deutsche Bundesbank (Bank Federalny Niemiec). Zarząd Bundesbanku tworzy osiem osób. Wprost przeciwnie do amerykańskiego systemu, Bank Federalny Niemiec był w posiadaniu rozległych kompetencji wykonawczych. Współpracował bardzo ściśle z federalnym rządem Niemiec oraz z wszystkimi bankami działającymi na terytorium RFN. Niemiecki system bankowości centralnej dopełniały banki centralne o charakterze regionalnym będące w posiadaniu znaczącej niezależności w zakresie wykonawczym i organizacyjnym, które ściśle kooperowały z władzą regionalną i bankami działającymi na rynku lokalnym. W zakresie polityki monetarnej i kredytowej banki regionalne były jednak zależne od decyzji podejmowanych przez Radę banku centralnego, jako najważniejszego organu decyzyjnego. Radę tworzył zarząd oraz dziewięcioosobowy skład prezesów centralnych banków z regionów. W trakcie tworzenia ESBC wzorowano się na istniejących już systemach bankowości centralnej: amerykańskim i niemieckim. ESBC jest przykładem struktury dwupoziomowej, w skład której wchodzą: EBC i krajowe banki centralne państw przynależących do strefy euro. EBC jest decydentem w obszarze tworzenia i kreowania polityki pieniężnej, natomiast krajowe banki centralne odpowiedzialne są za jej realizację. Relacje jakie występują pomiędzy EBC a krajowymi bankami centralnymi są bardzo ścisłe i wynikają z bezpośredniego udziału krajowych banków centralnych w procesie tworzenia EBC. Kapitał zakładowy EBC powstał bowiem w wyniku przekazania przez krajowe banki centralne części swoich środków finansowych pochodzących z własnych rezerw walutowych Decentralizacja w EBC Subsydiarność, określana również jako pomocniczość, jest jedną z elementarnych zasad dotyczących funkcjonowania w ramach UE zawartą w art. 5 pkt 3 Traktatu. W/w artykuł stanowi o tym, że w dziedzinach nie należących do wyłącznej kompetencji Unii, podejmuje ona działania tylko wtedy oraz w takim zakresie, kiedy osiągnięcie zamierzonych 34 Wierzba R. (2003), Europejski op.cit., str Zaleska M. (2013), Unia Bankowa, Difin, Warszawa, str

13 celów przez Kraje Członkowskie w sposób wystarczający na poziomie centralnym, regionalnym czy też lokalnym, nie jest możliwe 36. Zasada pomocniczości stara się więc uwzględnić konieczność pogodzenia w sposób jak najbardziej efektywny działań z zachowaniem pełnej suwerenności wszystkich krajów członkowskich UE. Pomocniczość przejawia się tym, że kraje (regiony) zachowują swoją autonomię w działaniu, a centrum wkracza jedynie tam gdzie z punktu widzenia efektywności celu jest to potrzebne. Subsydiarność na poziomie EBC i krajowych banków centralnych przejawia się centralizacją funkcji decyzyjnych EBC oraz decentralizacją ich wykonania przez NBC. Decentralizacja obejmuje wiele płaszczyzn, lecz za najważniejszą uznaje się realizowanie przez krajowe banki centralne założeń z zakresu polityki monetarnej, które zostały sprecyzowane przez EBC. Decentralizacja obejmuje również obszar zajmujący się bezpośrednio funkcjami o charakterze doradczym i analitycznym, którymi to krajowe banki centralne wspierają działania wykonywane przez EBC. Kolejnym przykładem subsydiarności jest zdecentralizowany proces produkcji waluty euro (banknotów i monet), który realizowany jest przez banki centralne państw członkowskich strefy euro, pod stałą kontrolą EBC Cele i zadania EBC Traktat o funkcjonowaniu UE określa zadania dla ESBC oraz Eurosystemu. Natomiast wyszczególnienie tych zadań zawierają statuty: ESBC i EBC. Statut jest swoistym protokołem do Traktatu. Ponieważ docelowo wszystkie kraje członkowskie UE są zobligowane do wprowadzenia wspólnej waluty euro, dlatego też w Traktacie mówi się nie o Eurosystemie, tylko zazwyczaj o ESBC 38. Podstawowym celem ESBC, który definiuje Traktat o Unii Europejskiej jest utrzymanie stabilności cen (art. 127 Traktatu Dz. U. UE C83 z ). Określenie celu podstawowego było wynikiem pewnych doświadczeń i teoretycznych analiz niektórych banków reprezentujących europejską bankowość centralną, a w szczególności Deutsche Bundesbanku 39. To w jaki sposób bank centralny realizuje politykę monetarną (np. poprzez regulowanie podażą pieniądza, kursami walutowymi czy stopami procentowymi) ma istotny wpływ na stabilizowanie inflacji oraz cen Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), Dz.U.UE C326 z Wierzba R. (2003), Europejski op.cit., str Strona internetowa Antyinflacyjne nastawienie niemieckiego Deutsche Bundesbanku ma swoje podłoże w hiperinflacji jaką Niemcy zostali naznaczeni w latach dwudziestych XX wieku. 40 Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. (red.) (2014), Mechanizmy op. cit., str Bruzda D. (2011), Procedura podejmowania decyzji w Europejskim Banku Centralnym i Systemie Rezerwy Federalnej w: Bednarczyk J. L., Przybylska-Kapuścińska W. (red.) Od kryzysu do ożywienia. Dylematy współczesnej polityki finansowej, CeDeWu, Warszawa, str

14 Utrzymanie inflacji w średnim okresie na poziomie poniżej, ale bliskim 2% jest głównym celem do którego dąży Rada Prezesów EBC. Aby móc to osiągnąć, Rada realizuje swoje decyzje przez ramy operacyjne, opierając je na zastosowaniu strategii polityki monetarnej o charakterze dwufilarowym 42. Uznano, że przyjmując za cel podstawowy utrzymanie stabilności cen, uzyska się przez to większą transparentność rachunku ekonomicznego, co pozwoli na podejmowanie trafniejszych decyzji ekonomicznych o charakterze konsumpcyjnym i inwestycyjnym przez uczestników rynku finansowego, oraz zwiększy się siła nabywcza pieniądza i dynamika rozwoju gospodarczego. Dlatego też stabilność cenowa jest celem priorytetowym i jeżeli nie będzie zagrożona to ESBC wspierał będzie ogólną politykę gospodarczą wspólnoty, a w szczególności realizację celów Unii zawartych w 3 artykule Traktatu o UE Do tych celów zalicza się: trwały rozwój Europy, poprzez systematyczny wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, a także wysoko konkurencyjna gospodarka rynkowa, dla której priorytetem jest dążenie do osiągnięcia pełnego zatrudnienia w tym również społecznego postępu. Stabilność cen, jest zatem podstawowym celem polityki monetarnej EBC, w tym również jednym z celów jakie chce osiągnąć UE 45. EBC poprzez to, że kreuje politykę monetarną mając jako priorytet stabilność cen, odgrywa istotną rolę przy współtworzeniu optymalnych warunków do prawidłowego funkcjonowania gospodarki 46. Podstawowe zadania Eurosystemu, określone są szczegółowo w Traktacie o funkcjonowaniu UE 47, w art. 127 ust.2., a należą do nich: wytyczanie i realizacja polityki monetarnej dla strefy euro, wykonywanie transakcji walutowych, utrzymywanie na odpowiednim poziomie, a także zarządzanie rezerwami walutowymi krajów będących członkami strefy euro oraz wsparcie w prawidłowym i sprawnym funkcjonowaniu systemów płatniczych. Do pozostałych zadań Eurosystemu możemy zaliczyć: emitowanie banknotów w strefie euro jedynie na zlecenie EBC, gromadzenie i przetwarzanie przez EBC informacji koniecznych do prawidłowej realizacji zadań wykonywanych przez ESBC, współprace (EBC) z instytucjami sprawującymi nadzór nad działalnością kredytową realizowaną przez banki oraz podmioty do tego uprawnione, a także monitorowanie poziomu bezpieczeństwa systemu finansowego Strona internetowa - Baka W. (2005), Bankowość op.cit., str.62. Strona internetowa - Ibidem. Ibidem. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), Dz.U.UE C83 z Wierzba R. (2003), Europejski op.cit., str

15 Ponadto na mocy art. 127 ust. 6 Traktatu o UE (tzw. rozporządzenia dotyczącego Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego) na EBC spoczywają zadania z zakresu nadzoru ostrożnościowego jaki ma sprawować nad instytucjami kredytowymi, których siedziba mieści się w krajach członkowskich będących uczestnikami. Zadania te wykonywane są na płaszczyźnie Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego, który tworzą EBC oraz właściwe organy krajowe EBC i jego niezależność C. Walsh określa niezależność banku centralnego jako posiadanie pełnej swobody i uniezależnienia organów odpowiedzialnych za sprawowanie władzy monetarnej od wszelkich nacisków i wpływów o charakterze politycznym czy rządowym 50. V. Grilli, D. Masciandaro, G. Tabelinii scharakteryzowali polityczną i ekonomiczną niezależność następująco: polityczna niezależność EBC jest istotna w celu zapewnienia stabilizacji cen i wartości pieniądza, bez ingerencji o charakterze formalnym czy też innych podmiotów. Niezależność ekonomiczna z kolei, pozwala na dokonywanie i przeprowadzanie przez bank centralny transakcji niezbędnych do nadzorowania i realizowania polityki monetarnej 51. Zasada niezależności oznacza, że EBC oraz banki centralne państw będących członkami UE w tym strefy euro, a także przedstawiciele ich organów decyzyjnych są w pełni niezależni i suwerenni od jakichkolwiek wpływów i nacisków ze strony rządów państw UE, instytucji czy organów funkcjonujących w sferze unijnej czy innych W wyniku obserwacji oraz przeprowadzonych badań w wielu krajach, uznano że im większa jest niezależność banku centralnego od organów sprawujących władzę, tym bardziej wpływa to pozytywnie na stabilność pieniądza, a w dłuższym okresie również i na rozwój gospodarki. Niezależność EBC i ESBC została zagwarantowana w traktacie z Maastricht i wyodrębniona w postaci czterech elementów, jako niezależność: funkcjonalna, instytucjonalna, personalna i finansowa. Niezależność funkcjonalna przejawia się tym, że EBC samodzielnie wytycza i realizuje politykę pieniężną aby móc osiągnąć cel główny stabilność cen. Aby osiągnąć ten cel, EBC dysponuje odpowiednimi narzędziami polityki monetarnej. Niezależność funkcjonalną wspiera również Traktat, poprzez zapisy zawarte w art. 101/104, który to zabrania EBC i 49 Strona internetowa Walsh C. (2005), Central Bank Independence, New Palgrave Dictionary, 51 Grilli V., Masciandro D., Tabellini G. (1991), Political and Monetary Institutions and Public Finance Policies in the Industrial Economies, Economic Policy, nr 13, str Grzesiak M. (2004), Europejski Bank Centralny, Marszałek, Toruń, str Pietrucha J. Związki między niezależnością i przejrzystością polityki pieniężnej a systemem politycznym w: Ponadnarodowa i Narodowa Polityka Monetarna na Świecie red. Noga M., Kinga Stawicka M., CeDeWu, Warszawa 2009, str

16 krajowym bankom centralnym finansowania deficytów organów lub instytucji UE oraz władz rządowych krajów członkowskich. Niezależność instytucjonalna jest równoznaczna z tym, że EBC oraz krajowe banki centralne są w pełni niezależne od instytucji UE oraz krajów członkowskich, a władze wspólnoty oraz państw członkowskich nie mogą wkraczać w kompetencje EBC i krajowych banków centralnych. Z kolei zapewnienie niezależności personalnej EBC jest zagwarantowane poprzez praktyczną nieodwoływalność jego członków Zarządu, których powołuje się na ośmioletnie kadencje. Kadencje prezesów krajowych banków centralnych trwają z kolei co najmniej pięć lat, co ma także istotny wpływ na niezależność Rady Zarządzającej EBC (najważniejszego organu decyzyjnego EBC) ponieważ prezesi NBC wchodzą również w jej skład. Odwołanie członka Zarządu EBC lub prezesa krajowego banku centralnego, możliwe jest jedynie w uzasadnionych przypadkach (szczegółowo określa to Statut), w szczególności kiedy są przesłanki do tego, że nie spełnia już odpowiednich wymagań do sprawowania swojej funkcji bądź popełnił poważne przewinienie. Natomiast niezależność finansowa EBC polega na pełnej samodzielności finansowej w sprawowaniu wydatków związanych z jego bieżącą działalnością oraz z działalnością inwestycyjną. Finanse EBC nie wchodzą w skład budżetu UE. Brak niezależności finansowej przez EBC poddawałby w wątpliwość istnienie pozostałych niezależności. Główne źródło kapitału EBC stanowią narodowe banki centralne, natomiast dochodu: to przeprowadzanie transakcji i dokonywanie operacji mających ścisły związek z realizacją polityki monetarnej Organy decyzyjne EBC i ich kompetencje ESBC składa się z dwuszczeblowej struktury 56, którą tworzą: Europejski Bank Centralny oraz banki centralne państw będących członkami UE (włącznie z tymi państwami które nie należą do strefy euro), lub z EBC oraz narodowymi bankami centralnymi tych państw, które są członkami UGiW - (Eurosystem). Eurosystem będzie funkcjonował do momentu, aż do strefy euro przystąpią wszystkie kraje członkowskie UE. EBC odpowiedzialny jest za tworzenie i realizację polityki monetarnej w strefie euro, a wykonując 54 Noga M. (2007), Komunikacja banków centralnych z otoczeniem a realizacja polityki pieniężnej na przykładzie NBP w: Kopycińska D. (red.) Polityka gospodarcza państwa, Print Group, Szczecin, str Wierzba R. (2003), Europejski op.cit., str Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana) art. 282 ust. 1, Dz.U. UE C 83 z

17 swoje zadania jest zobligowany do tego aby być efektywnym, przejrzystym, kompetentnym i uczciwym 57. EBC przez swoje organy decyzyjne tj. Radę Prezesów, Zarząd i Radę Ogólną kieruje ESBC i Eurosystemem. Decyzje podejmowane na poziomie ESBC i Eurosystemu są scentralizowane. Natomiast ich wykonanie i realizacja odbywają się w sposób zdecentralizowany i należą do kompetencji narodowych banków centralnych, które w Eurosystemie stanowią swoiste ramiona wykonawcze Europejskiego Banku Centralnego. Poniższy schemat przedstawia strukturę najważniejszych organów decyzyjnych EBC. Schemat 1. Organy decyzyjne EBC Źródło: ECB, The monetary policy of the ECB. ECB, Frankfurt am Main, 2004, str. 10 W skład Rady Prezesów (Rady Zarządzającej) wchodzą: Zarząd EBC (sześcioosobowy) i prezesi narodowych banków centralnych tych państw, które należą do strefy euro. Rada Prezesów kreuje politykę monetarną w taki sposób, aby móc osiągnąć cel podstawowy tj. stabilność cenową w sposób jak najbardziej efektywny. Do zakresu działalności Rady Zarządzającej w obszarze obejmującym realizację polityki monetarnej, możemy zaliczyć również decyzje dotyczące ustalenia poziomu stóp procentowych w tym: referencyjnej (podstawowej), rezerw obowiązkowych oraz decyzje określające wielkość emisji czy podaż pieniądza. W siedzibie Rady Prezesów tj. we Frankfurcie nad Menem w Niemczech (siedziba 57 Grzesiak M. (2004), Europejski, op. cit., str

18 EBC), cyklicznie co 15 dni odbywają się posiedzenia Rady, które prowadzone są przez prezesa i wiceprezesa EBC. Na pierwszym spotkaniu w miesiącu dokonuje się analizy kwestii gospodarczych i monetarnych. Natomiast na drugiej konferencji omawia się tematy związane z innymi obszarami należącymi do kompetencji EBC i Eurosystemu. Oprócz Zarządu EBC w spotkaniach Rady Zarządzającej biorą udział prezesi narodowych banków centralnych państw należących do strefy euro Decyzje ESBC w szczególności związane z obszarem tworzenia i wykonywania polityki monetarnej, Rada Prezesów poddaje pod głosowanie zachowując naczelną zasadę: jeden kraj (członek Rady) jeden głos. Ta zasada obowiązywała do 1 stycznia 2015 r. Kiedy po 1 stycznia 2015 r. w procesie decyzyjnym Rady Prezesów EBC pojawił się rotacyjny system głosowania Zasada rotacji pozwala utrzymać sprawność działania Rady Prezesów także przy większej liczbie członków, w miarę rozszerzania strefy euro o kolejne kraje. Zgodnie z traktatami unijnymi system rotacyjny musiał zostać wprowadzony, gdy liczba prezesów krajowych banków centralnych przekroczyła 18 nastąpiło to 1 stycznia 2015 wraz z przystąpieniem Litwy 60. Wyodrębniły się trzy kategorie członków uprawnionych do głosowania. Kraje strefy euro zostały podzielone na grupy na podstawie wielkości swoich gospodarek i sektorów finansowych. Aby określić, do której grupy mają należeć prezesi poszczególnych krajowych banków centralnych, został sporządzony ranking. Prezesi z pierwszych 5 krajów w rankingu obecnie są to Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania i Holandia dysponują 4 głosami. Wszystkim pozostałym (odkąd 1 stycznia 2015 do strefy euro dołączyła Litwa, jest ich 14) przysługuje 11 głosów. Poszczególni prezesi dysponują prawem głosu zamiennie, każdorazowo w ciągu miesiąca 61. W samym przebiegu spotkań Rady Zarządzającej nic nie uległo zmianie. Zasada jeden członek Rady jeden głos, obowiązuje nadal do tych, którzy w ustalonym czasie mają prawo głosować 62. Zarząd jako organ wykonawczy EBC odpowiada za realizację ustalonych przez Radę Zarządzającą założeń dotyczących obszaru polityki monetarnej. Zarząd ma wszelkie upoważnienia do tego aby móc poprzez uchwalenie instrukcji EBC skłonić krajowe banki centralne do podjęcia natychmiastowych działań dostrajających, w okolicznościach nagłych 58 Rewizorski M. (2012), Europejski Bank Centralny jako centrum stabilizacji gospodarczo-walutowej Unii Europejskiej w: Rewizorski M., Przybylska-Maszner B. (red.) System instytucjonalny Unii Europejskiej po traktacie z Lizbony. Aspekty polityczne i prawne, Difin, Warszawa, str Baka W. (2005), Bankowość op.cit., str Strona internetowa Strona internetowa Ibidem. 18

19 zmian zachodzących na rynkach finansowych. Zarząd składa się z: prezesa, wiceprezesa i czterech członków 63. Najważniejsze zadania Zarządu to: realizowanie polityki dotyczącej rezerw obowiązkowych, decydowanie o konieczności przeprowadzenia operacji kredytowych w tym operacji otwartego rynku oraz przeprowadzanie tych operacji wspólnie z krajowymi bankami centralnymi, wykonywanie funkcji emisyjnej, zagwarantowanie sprawnego działania systemu płatności oraz rozliczeń pieniężnych na obszarze Unii, jak również w powiązaniach z państwami trzecimi, przygotowywanie informacji statystycznej, a także tworzenie rocznych raportów ESBC 64. Każdy z członków Zarządu podczas odbywających się posiedzeń Zarządu ma do dyspozycji jeden głos. Podejmowanie decyzji odbywa się większością głosów, a w sytuacji równowagi głosem decydującym jest głos Prezesa EBC 65. Rada Ogólna jest organem decyzyjnym EBC w skład którego wchodzą: prezes, wiceprezes Europejskiego Banku Centralnego, a także prezesi krajowych banków centralnych reprezentujący wszystkie 28 państw członkowskich Unii Europejskiej (w/w strukturę stanowi dziewiętnaście państw strefy euro oraz dziewięć nie należących do tej strefy). Bez prawa głosu w posiedzeniach Rady Ogólnej uczestniczyć mogą również: pozostali członkowie Zarządu EBC, przewodniczący Rady Unii Europejskiej oraz reprezentant z ramienia Komisji Europejskiej. Działalność Rady Ogólnej ma charakter tymczasowy. Mając na uwadze, że do strefy euro nie przystąpiły jeszcze wszystkie państwa członkowskie UE, Rada Ogólna ma w swoich kompetencjach część zadań zainicjowanych przez Europejski Instytut Walutowy, a kontynuacja których podczas tworzenia trzeciego, ostatniego etapu UGW jest obligatoryjna dla EBC. Rada Ogólna jest pewnego rodzaju ogniwem, które łączy banki centralne państw należące do strefy euro z bankami krajów członkowskich należących do UE, ale pozostające nadal poza strefą euro Do uprawnień Rady Ogólnej zalicza się również udział w: czynnościach o charakterze doradczym EBC, gromadzeniu informacji i statystyk, tworzeniu rocznego raportu EBC, określaniu jednolitych procedur z zakresu rachunkowości i sprawozdawczości jakie stosują narodowe banki centralne, 63 Wierzba R. (2003), Europejski op.cit., str Baka W. (2005), Bankowość op.cit., str Ibidem, str Mazur D. M., Mazur M. J. (2007), Europejski Bank Centralny op. cit., str Baka W. (2005), Bankowość op.cit., str Wierzba R. (2003), Europejski op.cit., str Strona internetowa

20 przeprowadzaniu działań mających określić sposób subskrybowania kapitału EBC (oprócz tych działań, które są określone w Traktacie), określaniu zasad i warunków na jakich są zatrudniani pracownicy EBC, podejmowaniu niezbędnych działań mających na celu ustalenie nieodwołalnych kursów, jakie będą obowiązywały przy wymianie walut krajowych na euro, państw członkowskich z derogacją 70. Rada Ogólna zostanie rozwiązana w chwili przystąpienia do strefy euro wszystkich państw członkowskich UE 71. Rozdział 3 3. Polityka pieniężna strefy euro 3.1 Polityka pieniężna definicja, istota, podstawowe cele Za realizację polityki pieniężnej ( inaczej polityki monetarnej ) w imieniu państwa odpowiada bank centralny. Polega ona na dokonywaniu wyborów celów pieniężnych, makroekonomicznych i ich realizacji przy udziale odpowiednich instrumentów poprzez wpływanie na podaż pieniądza jak również popytu na pieniądz 72. W swojej publikacji A. Nowak-Far politykę pieniężną definiuje jako: działania polegające na sterowaniu przez odpowiednie instytucje ją prowadzącą płynnością pieniądza w gospodarce poprzez bezpośrednie lub pośrednie oddziaływanie na wielkość działalności kredytowej instytucji kredytowych po to, aby osiągnąć wybrane pieniężne cele makroekonomiczne 73. W polityce monetarnej wyróżnia się politykę pieniężną oraz politykę kursową. Politykę pieniężną identyfikuje się z wyborem celów makroekonomicznych, ich realizacją przy udziale podaży pieniądza jak i również popytu na pieniądz. Z kolei polityka kursowa polega na stworzeniu warunków do modelowania w długim okresie kursu zbliżonego do kursu równowagi, określonych zmianami wielkości makroekonomicznych 74. Realizacja tej polityki odbywa się poprzez: interwencję banku centralnego na rynku walutowym, wyborze odpowiednich mechanizmów kursowych, wyborze denominatora oraz sposobu określania kursu walutowego Ibidem. 71 Ibidem. 72 Przybylska - Kapuścińska W., 2008: Istota i cele polityki pieniężnej, [w:] Współczesna polityka pieniężna, red. W. Przybylska-Kapuścińska, Difin, Warszawa. 73 Nowak Far A., 2011: Unia gospodarcza i walutowa w Europie, Tom XII, Wydanie 1, Instytut Wydawniczy Euro Prawo, Warszawa, str. XII Proczek M., 2008: Europejska integracja monetarna od A do Z, Bank i Kredyty NBP nr 6, str Bilski J., 2006: Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji, PWE, Warszawa, str

21 Przytoczone powyżej definicje zwracają uwagę na dwa problemy. Pierwszy, który wyraźnie kładzie nacisk na problem pieniądza, głównie w aspekcie kontrolowania jego podaży związany jest z zagadnieniami polityki monetarnej. Drugi natomiast dotyczy określenia odpowiednich celów, którymi w tym przypadku są cele makroekonomiczne. Polityka pieniężna strefy euro zarządzana jest na szczeblu Wspólnotowym. To znaczy, że państwa, które przyjęły euro zdecydowały się przekazać kompetencje w zakresie tworzenia polityki pieniężnej, jak również oddziaływania przy jej pomocy na inflację instytucjom wspólnotowym 76. Europejski Bank Centralny (EBC) jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki pieniężnej w strefie euro. Jest on główną i najważniejszą władzą monetarną, która od 1 stycznia 1999 roku, realizuje jednolitą politykę monetarną w strefie euro. EBC, a także banki centralne państw Unii Europejskiej, w których funkcjonuje wspólna waluta euro nazywane są Eurosystemem strefy euro, lub Eurolandem 77. Polityka pieniężna w obszarze Eurosystemu bazuje się na następujących zasadach: efektywności operacyjnej, która oznacza zdolność do dokładnego i natychmiastowego oddziaływania na krótkoterminowe stopy procentowe rynku pieniężnego, rozproszenia kierowanej polityki pieniężnej, w którym Europejski Bank Centralny jest dysponentem, a krajowe banki centralne wykonawcami, jednakowego traktowania każdej instytucji kredytowej strefy euro, bez względu na jej lokalizację i wielkość, przejrzystości, transparentności, bezpieczeństwa, efektywności kosztowej, odnoszących się do społecznego zrozumienia oraz zaakceptowania realizowanych zadań w zakresie polityki pieniężnej 78. Poza priorytetowym celem polityki pieniężnej ESBC jakim jest utrzymanie stabilności cen, szczegółowo opisanym w rozdziale: 2.4 pracy Cele i zadania EBC, wyróżnia się również inne jej cele, do których możemy zaliczyć: wzrost gospodarczy, wysoki poziom zatrudnienia, stabilność rynków finansowych, stabilność stóp procentowych oraz stabilność rynków walutowych 79. Realizacja części z tych celów często pozostaje ze sobą w zgodzie np. wysoki poziom zatrudnienia oraz wzrost gospodarczy. Jednak nie wszystkie cele da się realizować 76 Skrzypczyńska J., 2012: Koordynacja polityki fiskalnej i pieniężnej strefy euro w obliczy kryzysu finansowego, Rocznik Integracji Europejskiej nr 6, str Proczek M., 2008: Europejska integracja monetarna od A do Z, Bank i Kredyty NBP nr 6, str Kochaniak K. 2012: Polityka pieniężna Europejskiego Banku Centralnego w latach , nr 3(31), str Mishkin F.S, 2001: Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 21