Injuries of the anterior cruciate ligament in athletes Uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego u sportowców

Transkrypt

1 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 11; 7(1-2): Arthroscopy and Joint Surgery, 11; 7(1-2): Received: Accepted: Published: Injuries of the anterior cruciate ligament in athletes Uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego u sportowców Łukasz Nagraba, Anna Okrzeja, Tomasz Mitek Clinic of Orthopaedics and Rehabilitation of the Medical University of Warsaw, Warsaw, Poland Summary Injuries of the movement apparatus in the field of sports, due to their high incidence, constitute a significant clinical problem. That is why the authors of this work aimed to define the epidemiology of the injuries of the anterior cruciate ligament in handball players from professional teams. Injury of the ACL was present in over 3% of handball players included in the study. On the basis of the results it may be concluded that ACL injury is a significant therapeutical problem in handball players, whose main goal is to return to a full daily and sports activity as soon as possible. key words: słowa kluczowe: cruciate anterior ligament injury handball więzadło krzyżowe przednie uszkodzenie piłka ręczna Full-text PDF: Word count: 159/1844 Tables: Figures: 4 References: 18 Author s address: Adres autora: Łukasz Nagraba, Department of Orthopedic Surgery and Rehabilitation, 2 nd Medical Faculty of Warsaw Medical Uniwersity, Kondratowicza 8 Str., Warsaw, Poland, nagraba@gmail.com Artroskopia i Chirurgia Stawów, 11; 7(1-2) Arthroscopy and Joint Surgery, 11; 7(1-2) 11

2 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 11; 7(1-2): Nagraba Ł. i wsp. Uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego u sportowców Wstęp Urazy narządu ruchu w sporcie w ostatnich czasach są jednym z najchętniej badanych oraz opisywanych działów ortopedii i traumatologii. Sport przestał być traktowany jedynie jako zabawa i rozrywka, stał się natomiast dla wielu ludzi przede wszystkim sposobem na zarabianie pieniędzy. Osiąganie najlepszych wyników oraz wygrana za wszelką cenę to teraz najczęstszy priorytet niejednego sportowca. Kiedyś terminy fair play i rozrywka były kojarzone przede wszystkim ze sportem. Dziś jednak trudno zobaczyć mecz, na którym sędzia nie pokazuje żółtej lub czerwonej kartki, a zawodnik za przewinienie nie schodzi z boiska [1]. Za jedne z najbardziej urazogennych dyscyplin sportu uznaje się gry zespołowe (kontaktowe), w szczególności piłkę ręczną, w których zawodnik narażony jest nie tylko na swoją nieuwagę czy niefizjologiczny ruch, lecz również na kontakt z przeciwnikiem [2 4]. Staw kolanowy, który jest największym i jednym z najbardziej obciążanych stawów, najczęściej ulega uszkodzeniom (ok. % wszystkich urazów sportowych) [5,6]. Najpowszechniejszymi urazami w sporcie są uszkodzenia ścięgien, mięśni oraz więzadeł. Za stabilizację stawu kolanowego odpowiedzialny jest złożony aparat więzadłowy, który tworzą więzadła wewnątrz- i zewnątrzstawowe. Jedną z najczęściej uszkadzanych struktur tego stawu jest więzadło krzyżowe przednie, które ulega obrażeniom w około 9% wszystkich urazów więzadłowych w sporcie [7]. Uszkodzenia ACL Więzadło krzyżowe przednie zaliczane jest do więzadeł wewnątrzstawowych. Łączy ono piszczel z kością udową. Odpowiedzialne jest ono za 3 podstawowe funkcje: wielopłaszczyznową stabilizację stawu kolanowego, priopriocepcję oraz zmianę ruchu toczenia w ślizg powierzchni stawowych kości udowej i piszczelowej [8]. Więzadło krzyżowe przednie znacznie częściej ulega uszkodzeniom niż więzadło krzyżowe tylne lub oba jednocześnie [9]. Na urazy ACL 9 razy bardziej narażone są kobiety niż mężczyźni. W sportach drużynowych do większości uszkodzeń tego więzadła nie dochodzi podczas kontaktu z przeciwnikiem lecz z powodu innych mechanizmów [1]. Do urazów ACL dochodzi najczęściej podczas: nagłego skrętu w stawie kolanowym przy ustabilizowanej stopie i lekko zgiętym stawie, nadmiernego zgięcia lub wyprostu w stawie kolanowy, a także przy zadziałaniu na staw znacznej siły od strony przyśrodkowej lub bocznej w momencie gdy stopa przylega do podłoża a staw kolanowy jest w lekkim zgięciu. Materiał i metody Badania zostały przeprowadzone wśród piłkarzy i piłkarek ręcznych profesjonalnych polskich klubów sportowych. Zostały one zrealizowane za pomocą ankiety bezpośredniej zawierającej 21 szczegółowych pytań. Pytania dotyczyły m.in. sposobu trenowania piłkarzy, uszkodzeń kolan jakich doznali, metody leczenia oraz aktywności po urazie. Ankietę wypełniło 1 osób, w tym 3 kobiet (25% badanych) oraz 8 mężczyzn (75%). 12 Background Injuries of the movement apparatus in sports have recently been one of the most frequently studied and described field in orthopaedics and traumatology. Sport ceased to be treated only as fun and entertainment. It has become first of all a method of money-making. Achieving the best possible results and winning at any cost these are now the most common priorities of many athletes. Earlier, such terms as fair play and entertainment were associated with sports. Today, it is hard to find a match without yellow or red cards and players going off the ground for fouling [1]. Team games (contact sports), and especially handball, are the most abundant in injuries, due to player s exposure not only to his/her own inattention or non-physiological movement but also to contact with the opponent [2 4]. Knee joint, which is the largest and one of the most overloaded joints, is the most frequently injured structures (approx. % of all sports injuries) [5,6]. The most common injuries in sport involve tendons, muscles, and ligaments. Stabilisation of the knee joint is provided by a complex apparatus of ligaments, composed of intra- and extraarticular ligaments. One of the most frequently injured structures of this joint (approx. 9% of all ligamentous injuries during sports activites) is the anterior cruciate ligament [7]. ACL injuries The anterior cruciate ligament is included in the group of intraarticular ligaments. It combines the tibia with the femur. It is responsible for 3 basic functions: multiplanar knee joint stabilization, prioprioception and changing of a rolling movement into a sliding movement of the articular surfaces of the femur and tibia [8]. The anterior cruciate ligament is significantly more often injured than the posterior cruciate ligament or both these ligaments together [9]. Women are 9 times more prone to injuries of ACL than men. In team sports, most of the injuries of this ligament happen not during contact with the opponent but due to other mechanisms [1]. ACL injuries are usually caused during: a sudden rotation in the knee joint with a stabilised foot and a slightly flexed joint, hyperflexion or hyperextension in the knee joint, with a significant force acting on the knee from the medial or lateral side while the foot lies flat on the ground and the knee is slightly flexed. Material and Methods The study was conducted among handball players from professional Polish sports clubs. It was performed with the use of a direct survey including 21 detailed questions. The questions concerned i.a. the methods of training, types of knee injuries suffered by the players, treatment methods and activity intensity after injury. The survey was completed by 1 players, including 3 women (25% of the examined individuals) and 8 men (75%).

3 Arthroscopy and Joint Surgery, 11; 7(1-2): Nagraba Ł. et al. Injuries of the anterior cruciate ligament in athletes Większość ankietowanych (,83%) mieściła się w przedziale wiekowym 26 3 lat, 35% była między 21 a 25 rokiem życia, natomiast powyżej 3 lat miało 17,5% osób. Jedynie 6,67% nie osiągnęła jeszcze wieku lat. W obciążeniach stawów kolanowych ogromne znaczenie ma również waga i wzrost zawodnika. 48,33% ankietowanych ważyła od 81 do 1 kg, w grupie powyżej 1 kg mieściło się 22,5% osób. Również 22,5% znajdowało się w przedziale 61 8 kg, natomiast poniżej kg miało tylko 6,67% piłkarzy. Duża liczba zawodników była wzrostu w granicach cm. 27,5% miało powyżej 19 cm wysokości, natomiast 24,17% to osoby o wzroście między 171 a 18 cm. Jedynie 5,83% to piłkarze/piłkarki o wysokości nie przekraczającej 17 cm. Wyniki Pierwsza część ankiety zawierała pytania dotyczące czasu i sposobu trenowania zawodników, a także indywidualne przyzwyczajenia w trakcie gry, aby zobrazować jakim obciążeniom ulegają stawy kolanowe u tych osób. Znaczna większość ankietowanych zawodników (62,5%) trenuje piłkę ręczną od ponad 1 lat. 29,17% zajmuję się tą dyscypliną sportową od 7 1 lat, natomiast 7,5% trenuje w granicach 4 6 lat. Tylko jedna osoba zawodowo zajmuję się piłką ręczną mniej niż 3 lata. Częstość treningów u ponad połowy piłkarzy (58,33%) przekracza 9 godzin tygodniowo. Od 7 do 9 godzin trenuje 31,67% ankietowanych, natomiast 4 6 godzin na tydzień technikę gry doskonali 6,67% osób. Jedynie 4 osoby trenują mniej niż 3 godziny tygodniowo. Ogromna liczba zawodników (74,17%) podczas wyskoku do rzutu wybija się z lewej kończyny dolnej. 23,33% woli wyskok z kończyny prawej, natomiast u 2,5% wybór kończyny jest zmienny. Po wyskoku 61,67% piłkarzy ręcznych ląduje na lewą kończynę dolną, 35,83% wybiera prawą kończynę, natomiast jedynie 2,5% różnie upada po skoku. Na drugą część ankiety składały się pytania dotyczące urazów stawów kolanowych zawodników. Ponad ¹ ³ ankietowanych (3,83%) doznała urazu więzadła krzyżowego, zaś 69,17% piłkarzy nie miało uszkodzonego żadnego więzadła krzyżowego (Rycina 1). Most of the respondents (.83%) were aged from 26 to 3 years, 35% were aged between 21 and 25 years, while 17.5% of them were over 3. Only 6.67% were below. In knee joint loading, a significant role is also played by patient s body mass and height. As much as 48.33% of the respondents weighed from 81 to 1 kg. In the group of players weighing over 1 kg, there were 22.5% of the respondents, as well as in the group with body mass ranging from 61 to 8 kg. There were only 6.67% of players with body mass below kg. There was a high number of players between 181 and 19 cm high. As much as 27.5% were over 19 cm, and 24.17% between 171 and 18 cm. Only 5.83% were lower than 17 cm. Results The first part of the survey included questions on the duration and method of trainings, as well as players individual habits during game. This part was supposed to define in how far their knees were loaded. A large majority of the respondents (62.5%) have been training handball for over 1 years; 29.17% for 7 1 years, while 7.5% for about 4 6 years. There was only one respondent professionally active for less than 3 years. The frequency of the trainings in more than a half of the players (58.33%) exceeds 9 hours a week. From 7 to 9 hours are spent on trainings by 31.67% of the respondents, while 6.67% of them train for 4 6 hours a week. There were only 4 individuals training less than 3 hours a week. A high number of the players (74.17%) takes off from the left lower limb to jump and throw the ball. As much as 23.33% prefer to take off from the right leg, while 2.5% choose the leg freely. After the jump, 61.67% of the players land on the left lower limb, 35.83% choose the right limb, while only 2.5% choose one of the legs freely. The second part of the survey included questions concerning knee injuries. Over ¹ ³ of the respondents (3.83%) suffered an ACL injury, while 69.17% of the players have not had any injury of the ACL (Figure 1). Czy zawodnik miał zerwane więzadło krzyżowe?/has player had injury of the ACL? % % 3 1 Tak/yes Nie/no Rycina 1. Częstość uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego. Figure 1. The incidence of ACL injuries. 13

4 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 11; 7(1-2): Nagraba Ł. i wsp. Uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego u sportowców U Zznacznej liczba osób (47,5%) do uszkodzenia więzadła krzyżowego doszło między 21 a 25 rokiem życia. Mając powyżej 25 lat urazu ACL lub PCL doznało 32,5% piłkarzy ręcznych, natomiast w wieku poniżej lat %. Nie wykazano znacznej różnicy w ilości urazów w stawie kolanowym w kończynie dolnej prawej a lewej. Więzadła krzyżowe stawu prawego uszkodziło 51,35% ankietowanych, natomiast lewego 48,65%. Ogromna większość zawodników doznała urazu więzadła krzyżowego przedniego (78,38%). Jedynie u 13,51% badanych doszło do uszkodzenia więzadła krzyżowego tylnego i tylko u 8,11% obu więzadeł krzyżowych (Rycina 2). In a large number of individuals (47.5%), the ACL injury happened between the age of 21 and 25. As much as 32.5% of the players had an injury of ACL or PCL when aged over 25 years, while % of the respondents were below years old. There was no significant difference in the number of knee injuries of the left and of the right lower limb. The ACL of the right knee was injured in 51.35% of the respondents, while of the left knee in 48.65%. A considerable majority of the players suffered an injury of the anterior cruciate ligament (78.38%). Only 13.51% had an injury of the posterior cruciate ligament, and only 8.11% of both ligaments (Figure 2) Uszkodzona struktura/injured structure 78.38% 13.51% 8.11% Przednie/anterior Tylne/posterior Przednie i tylne/ anterior and posterior Więzadło krzyżowe/cruciate ligament Rycina 2. Częstość uszkodzenia więzadłą krzyżowego przedniego i tylnego. Figure 2. The incidence of injuries of the anterior and posterior cruciate ligament. Ankietowani odpowiadali również na pytanie o aktywność, którą wykonywali w trakcie kiedy doszło do urazu więzadła. 48,65% uszkodziło ACL lub PCL podczas lądowania na kończynę dolną, zaś jedynie 8,11% podczas wyskoku do rzutu. 43,24% podawało inny mechanizm urazu. W grupie tych osób najczęściej wymienianymi przyczynami urazu były: nagłe zahamowanie podczas biegu, nagła rotacja w stawie kolanowym w momencie gdy stopa była ustabilizowana oraz kontakt z przeciwnikiem. Jednocześnie z uszkodzeniem więzadła krzyżowego przedniego lub tylnego u 35,14% piłkarzy doszło również do urazu łąkotek. Wśród odpowiedzi pojawiały się również takie przypadki gdzie w tym samym czasie doszło do uszkodzenia zarówno więzadeł pobocznych jak i urazu łąkotek (1,81%), a także jednoczesnego uszkodzenia samych więzadeł pobocznych (8,11%). U 32,43% badanych doszło jedynie do uszkodzenia więzadła krzyżowego, bez naruszenia innych struktur wewnątrzstawowych. W następnej kolejności ankietowani pytani byli o sposób leczenia uszkodzonego więzadła krzyżowego, czas trwania rehabilitacji oraz o powrót do aktywności sportowej sprzed urazu. 97,3% zawodników zakwalifikowana została do zabiegu artroskopowej rekonstrukcji więzadła. Natomiast 2,7% badanych nie przeszło leczenia operacyjnego. Mogło być to spowodowane wprowadzeniem jedynie leczenia zachowawczego, 14 The respondents were also asked to describe the activity during which the ACL was injured. As much as 48.65% of them injured the ACL or PCL when landing on the lower leg, while only 8.11% when jumping in order to throw the ball. A different mechanism was reported by 43.24% of the respondents. In this group, the most frequently mentioned causes of injury were: a sudden stop during run, a sudden rotation in the knee joint when the foot was stabilised, and contact with the opponent. In 35.14% of the players, the injury of the ACL or PCL was accompanied by an injury of the menisci. There were also cases in which both the lateral ligaments and the menisci were injured at the same time (1.81%) or only the lateral ligaments were injured simultaneously (8.11%). In 32.43% of the respondents, there was only an injury of the cruciate ligament, without any damage to other intraarticular structures. Next, the respondents were asked about the method of treatment of the injured cruciate ligament, rehabilitation time and time of return to full sports activity (state from before the injury). As much as 97.3% of the players were qualified for arthroscopic reconstruction of the ligament, while 2.7% of the respondents did not undergo surgery. This could be caused by an introduction of a conservative regimen alone,

5 Arthroscopy and Joint Surgery, 11; 7(1-2): Nagraba Ł. et al. Injuries of the anterior cruciate ligament in athletes w przypadku gdy więzadło krzyżowe nie zostało uszkodzone całkowicie lub zawodnicy ci dopiero oczekiwali na zabieg rekonstrukcji (Rycina 3). if the cruciate ligament was not completely damaged or the players were only waiting for a reconstruction at that time (Figure 3). Artroskopowa rekonstrukcja więzadła/arthroscopic ligament reconstruction % 8 Tak/yes 2.7% Nie/no Rycina 3. Procent pacjentów leczonych artoskopowo. Figure 3. Rate of patients treated arthroscopically. Przed powrotem do aktywności sportowej sprzed urazu 78,38% piłkarzy ręcznych zostało poddanych co najmniej 6-miesięcznej kompleksowej rehabilitacji, natomiast tylko 13,51% osób wróciło na boisko po okresie 4 6 miesięcy fizjoterapii. U 8,11% ankietowanych proces rehabilitacji nadal trwał w trakcie przeprowadzania badań (Rycina 4). Before their return to sports activity from before injury, 78.38% of the handball players had been subjected to a minimum 6-month-long comprehensive rehabilitation. Only 13.51% of the respondents returned to play after 4 6 months of physiotherapy. In 8.11% of the respondents, the rehabilitation process was still going at the time of survey (Figure 4) Czas trwania rehabilitacji/rehabilitation period 78.38% 13.51%.% Do 3 m-cy/ 4 6 m-cy/ up to 3 months up to 4 6 months Rycina 4. Czas trwania rehabilitacji. Figure 4. Rehabilitation time. Powyżej 6 m-cy/ over 6 months 8.11% Rehabilitacja nadal trwa/ Rehabiltaion still persisis U zdecydowanej większości zawodników (7,27%) mimo leczenia operacyjnego i przejściu kompleksowej rehabilitacji po powrocie do sportu nadal występują dolegliwości bólowe w kontuzjowanym stawie. Jedynie 29,73% osób nie odczuwa dyskomfortu ze strony leczonej kończyny dolnej. 51,35% zawodników nic nie zmieniło w swoim sposobie trenowania po urazie więzadła krzyżowego, natomiast 16,22% zmniejszyło intensywność treningów z powodu dolegliwości bólowych stawu kolanowego. Jedynie 5,% ankietowanych mogło po leczeniu uszkodzonego więzadła krzyżowego zwiększyć intensywność trenowania. 27,3% nie potrafiło stwierdzić różnicy w sposobie trenowania sprzed urazu i po nim. Aż 56,76% zawodników odczuwa już dolegliwości bólowe w drugim stawie kolanowym z nie uszkodzonymi więzadłami krzyżowymi. 43,24% nie dostrzega dyskomfortu w drugim stawie. Piłkarze zostali również zapytani o wcześniejsze urazy stawów kolanowych. 54,5% nie doznało żadnych uszkodzeń struktur tego stawu. 1,81% miało wcześniej In a large majority of patients (7.27%), despite their surgery or comprehensive rehabilitation and return to sports activity, there is still pain in the previously injured joint. Only in 29.73% of individuals, there is no discomfort within the treated lower limb. As much as 51.35% of the players did not change anything in their method of training after the injury of the cruciate ligament, while 16.22% of the patients decreased the intensity of trainings due to pain in the knee. Only 5.% of the respondents could increase training intensity after the injury, and 27.3% did not find any difference in their training intensity before and after the injury. As much as 56.76% of the players experience pain in the second, normal, knee joint, while 43.24% do not fell any discomfort in the second joint. The players were also asked about earlier injuries of knee joints and 54.5% of them were found to have no history of any injuries of structures of this joint. Earlier injuries of the lateral ligaments were 15

6 Artroskopia i Chirurgia Stawów, 11; 7(1-2): Nagraba Ł. i wsp. Uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego u sportowców uszkodzone więzadła poboczne, 8,11% doznało urazu łąkotek, a także 8,11% jednoczesnego uszkodzenia więzadeł pobocznych i łąkotek. 5,41% miało uraz rzepki. Ostatnie pytanie skierowane było do osób z nieuszkodzonymi więzadłami krzyżowymi. Zostali oni zapytani o dolegliwości bólowe w stawach kolanowych. 49,4% odpowiedziało twierdząco, natomiast 5,6% nie odczuwa dyskomfortu ze strony tych stawów. Dyskusja Urazy stawu kolanowego to jedne z najczęstszych uszkodzeń narządu ruchu człowieka w sporcie. Stawy te poddawane są ogromnym obciążeniom już w trakcie codziennej aktywności życiowej. U piłkarzy ręcznych aktywność ta, i co za tym idzie obciążenia, są nieporównywalnie większe. Według dr Garlickiego urazowość stawów kolanowych w sporcie waha się od 23 do 66% [11]. Według Dziaka najczęściej uszkodzeniom ulega więzadło krzyżowe przednie [12]. Badanie porównujace częstość uszkodzeń więzadła krzyzowego przedniego u sportowców w USA oraz w Norwegii dowiodło, że jest to bardzo istotny problem kliniczny i dotyczy dużej części zawodników uprawiajacych m.in. koszykówkę, piłkę nożną, piłkę ręczną oraz futbol amerykański [13]. Wg badań epidemiologicznych piłka ręczna jest trzecim co do częstości urazów sportem zespołowym [14]. Najczęsciej piłkarze ręczni doznają kontuzji kończyn dolnych [15]. W związku z tak częstymi urazami zaproponowano specjalny trening, który miał poprawiać propiorecepcję, a tym samym kontrolę kończyn dolnych podczas gry co miało wpływać na zmniejszenie ryzyka wystąpienia urazów. Dowiedziono, że trening taki rzeczywiście zmniejsza liczbę urazów u piłkarzy ręcznych [16,17]. W związku z tym, iż uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego dotyczą dużej grupy piłkarzy ręcznych istotne jest jak najskuteczniejsze leczenie, które pozwola na szybki powrót do sportu wyczynowego. Jedną z najważniejszych składowych leczenia uszkodzonego więzadła krzyżowego przedniego jest dobrze przeprowadzona kompleksowa rehabilitacja. Według Pasierbińskiego i wsp. nawet najlepiej przeprowadzony zabieg artroskopowej rekonstrukcji więzadła może nie dać pożądanych rezultatów jeżeli fizjoterapia pooperacyjna będzie za krótka lub przeprowadzona w niewłaściwy sposób [18]. Wnioski Wyniki przeprowadzonych badań przede wszystkim zwracają uwagę na ogromną liczbę piłkarzy ręcznych, którzy doznali uszkodzeń więzadła krzyżowego. Wynika z nich, że co trzeci zawodnik doświadczył urazu ACL lub PCL. Prawie każdy z nich, aby wrócić do zawodowego trenowania piłki ręcznej musiał przejść leczenie operacyjne metodą artroskopowej rekonstrukcji uszkodzonego więzadła oraz co najmniej 6-miesięczną kompleksową rehabilitację. Badania obrazują również, że prawie połowa piłkarzy, mimo, że nie miała urazów stawów kolanowych odczuwa w nich dyskomfort związany z bólem. Piśmiennictwo:R Tayara AS: Urazy i uszkodzenia w sporcie, wyd. Kasper, Kraków, 2. Kerr ZY, Collins CL, Fields SK, Comstock RD: Epidemiology of Player- Player Contact Injuries Among US High School Athletes, 5 9. Clin Pediatr (Phila), 1 found in 1.81% of cases; 8.11% of the respondents suffered injuries of the menisci, and another 8.11% a simultaneous injury of the lateral ligaments and the menisci; 5.41% had a patellar injury. The last question was addressed at individuals who did not suffer any injuries of the cruciate ligaments. They were asked about pain in the knees. From that group, 49.4% answered positively, while 5.6% did not feel discomfort in the joints. Discussion Injuries of the knee are one of the most frequent injuries of the movement apparatus in the field of sport. This joint is heavily loaded also during the activities of daily living. In handball players, this activity, and thus also loading, is considerably higher. According to Garlicki, the rate of injuries of the knee joint in sport ranges from 23 to 66% [11]. According to Dziak, the highest amount of injuries concerns the anterior cruciate ligament [12]. A study comparing the incidence of ACL injuries in athletes from the USA and Norway showed that this is a very significant clinical problem concerning a high number of athletes training i.a. basketball, football, handball, and American football [13]. According to the epidemiological data, handball takes the third place among team sports when it comes to the incidence of injuries [14]. Handball players suffer mostly lower limb contusions [15]. Due to this high frequency of injuries, a special training was introduced that would improve proprioception and thus a control over lower limbs during game, which would reduce the risk of injuries. It was proved that such a training decreases the number of injuries in handball players indeed [16,17]. Because the injuries of the anterior cruciate ligament concern a large group of handball players, it is important to introduce the most successful treatment, which would allow for a rapid return to professional sports activity. One of the most important components of the ACL injury treatment is a well conducted comprehensive rehabilitation. According to Pasierbiński et al., even the best-performed procedure of arthroscopic reconstruction of the ACL can be unsuccessful if the postoperative physiotherapy is too short or structured incorrectly [18]. Conclusions The results of the conducted study point to a high number of handball players who suffered an ACL injury. According to them, every third player had an ACL or a PCL injury. Nearly all of them had to undergo surgery with arthroscopic reconstruction of the injured ligament and a minimum 6-monthlong comprehensive rehabilitation to return to professional handball trainings. The study revealed also that nearly 5% of the players, despite the lack of knee joint injuries, feel discomfort connected with pain within these joints. references: 3. Newman JS, Newberg AH: Basketball injuries. Radiol Clin North Am, 1; 48(6):

7 Arthroscopy and Joint Surgery, 11; 7(1-2): Nagraba Ł. et al. Injuries of the anterior cruciate ligament in athletes 4. Laoruengthana A, Poosamsai P, Fangsanau T et al: The epidemiology of sports injury during the 37th Thailand National Games 8 in Phitsanulok. J Med Assoc Thai, 9; 92(Suppl.6): S Vauhnik R, Morrissey MC, Rutherford OM et al: Rate and risk of anterior cruciate ligament injury among sportswomen in Slovenia. J Athl Train, 11; 46(1): Olsen OE, Myklebust G, Engebretsen L, Bahr R: Injury pattern in youth team handball: a comparison of two prospective registration methods. Scand J Med Sci Sports, 6; 16(6): Mioduszewski A: Strategia postępowania w uszkodzeniach więzadeł krzyżowych. Acta Clinica, 2; 2(1): Podstawy rehabilitacji po artroskopowej rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego, pod redakcją prof. n. dr hab. med. Jarosława Deszczyńskiego, dr n. med. Artura Stolarczyka, wyd. 1, Warszawa, 7 9. Myklebust G, Maehlum S, Engebretsen L et al: Registration of cruciate ligament injuries in Norwegian top level team handball. A prospective study covering two seasons. Scand J Med Sci Sports, 1997; 7(5): Cimino F, Volk BS, Setter D: Anterior cruciate ligament injury: diagnosis, menagement, and prevention, Am Fam Physician, Garlicki J, Kuś WM: Traumatologia sportowa, wyd. II, wyd. PZWL, Warszawa, Dziak A: Uszkodzenia sportowe i ich leczenie. Acta Clinica, 2; 2(3): Magnussen RA, Granan LP, Dunn WR et al: Cross-cultural comparison of patients undergoing ACL reconstruction in the United States and Norway. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc, 1; 18(1): Wekesa M, Njororai WW, Madaga EL, Asembo JM: A comparative analysis of injuries in handball, hockey, volleyball and soccer in kenya. Afr J Health Sci, 1; 8(1 2): Langevoort G, Myklebust G, Dvorak J, Junge A: Handball injuries during major international tournaments. Scand J Med Sci Sports, 7; 17(4): Garrick JG, Requa R: Structured exercises to prevent lower limb injuries in young handball players. Clin J Sport Med, 5; 15(5): Petersen W, Braun C, Bock W et al: A controlled prospective case control study of a prevention training program in female team handball players: the German experience. Arch Orthop Trauma Surg, 5; 125(9): Pasierbiński A, Jarząbek A: Rehabilitacja po rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego. Acta Clinica, 2; 2(1):