Przegląd Epidemiologiczny

Transkrypt

1 Przegląd Epidemiologiczny K W A R T A L N I K ORGAN NARODOWEGO INSTYTUTU ZDROWIA PUBLICZNEGO PAŃSTWOWEGO ZAKŁADU HIGIENY I POLSKIEGO TOWARZYSTWA EPIDEMIOLOGÓW I LEKARZY CHORÓB ZAKAŹNYCH Index Copernicus 5,56 Punktacja MNiSW 6 tom nr 2 TREŚĆ Streszczenia: KRONIKA EPIDEMIOLOGICZNA A Zieliński, M P Czarkowski: Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku J Rogalska: Odra w Polsce w 2008 roku I Paradowska-Stankiewicz, H Orlikova: Świnka w Polsce w 2008 roku J Rogalska: Różyczka w Polsce w 2008 roku I Paradowska-Stankiewicz: Ospa wietrzna w Polsce w 2008 roku M Romanowska, M P Czarkowski, I Nowak, E Staszewska, S Donevski, L B Brydak: Grypa w Polsce w 2008 roku I Paradowska-Stankiewicz, J Rudowska: Krztusiec w Polsce w 2008 roku M P Czarkowski, B Kondej: Płonica w Polsce w 2008 roku A Turczyńska, A Polkowska: Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2008 roku H Stypułkowska-Misiurewicz, A Napiórkowska: Legioneloza w Polsce w 2008 roku H Stypułkowska-Misiurewicz, A Baumann: Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2008 roku A Baumann, M Sadkowska-Todys: Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2008 roku A Napiórkowska, M Sadkowska-Todys: Jersinioza w Polsce w 2008 roku M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Kampylobakterioza w Polsce w 2008 roku P Orysiak, M P Czarkowski, M Sadkowska-Todys: Salmonelozy w Polsce w 2008 roku M Czerwiński, M P Czarkowski, B Kondej: Zatrucia jadem kiełbasianym w Polsce w 2008 roku A Baumann: Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2008 roku M Stępień, M P Czarkowski: Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2008 roku M Stępień, M Rosińska: Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2008 roku A Zieliński: Tężec w Polsce w 2008 roku M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Wścieklizna w Polsce w 2008 roku M Sadkowska-Todys, E Gołąb: Włośnica w Polsce w 2008 roku M Waloch: Tasiemczyce w Polsce w 2008 roku B Werbińska-Sienkiewicz, E Staszewska, M Rosińska: Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2008 roku M Stępień: Zimnica w Polsce w 2008 roku M Korzeniewska-Koseła: Gruźlica w Polsce w 2008 roku S Majewski, I Rudnicka: Choroby przenoszone drogą płciową w Polsce w 2008 roku

2 PROBLEMY ZAKAŻEŃ K Simon, R Simon, S Serafińska: HIV/AIDS and aging D Rogowska-Szadkowska, M Stanisławowicz, S Chlabicz: Risk of needle stick injuries in health care workers: bad habits (recapping needles) last long K Pancer: Legionelozowe zapalenie płuc czynniki ryzyka zachorowania, charakterystyczne objawy kliniczne J Siennicka, A Trzcińska, W Gut: Odporność dla wirusa kleszczowego zapalenia mózgu (kzm) w populacji pracowników leśnych z terenu Białowieży B Kot, J Wicha, Z Żak-Puławska: Wrażliwość na antybiotyki i chemioterapeutyki szczepów Escherichia coli wyizolowanych od osób z zakażeniami układu moczowego w latach A B Macura, J Witalis: Grzyby izolowane z kału pacjentów z dolegliwościami przewodu pokarmowego w latach SKUTECZNOŚĆ SZCZEPIEŃ M M Dąbrowska, R Flisiak: Skuteczność i bezpieczeństwo szczepienia przeciw żółtej gorączce osób wyjeżdżających na tereny endemiczne A Ołdakowska, M Marczyńska: Ocena skuteczności szczepień przeciwko wzw typu B na podstawie obecności przeciwciał poszczepiennych anty-hbs u dzieci zakażonych wertykalnie HIV INSTRUKCJA DLA AUTORÓW 329

3 Index Copernicus 5,56 Epidemiological Review QUARTERLY JOURNAL OF THE NATIONAL INSTITUTE OF PUBLIC HEALTH NATIONAL INSTITUTE OF HYGIENE AND THE POLISH SOCIETY OF EPIDEMIOLOGY AND INFECTIOUS DISEASES VOLUME no 2 contents Abstracts: EPIDEMIOLOGICAL CHRONICLE A Zieliński, MP Czarkowski: Infectious diseases in Poland in J Rogalska: Measles in Poland in I Paradowska-Stankiewicz, H Orlikowa: Mumps in Poland in J Rogalska: Rubella in Poland in I Paradowska-Stankiewicz: Chickenpox in Poland in M Romanowska, M P Czarkowski, I Nowak, E Staszewska, S Donevski, L B Brydak: Influenza in Poland in I Paradowska-Stankiewicz, J Rudowska: Pertussis in Poland in M P Czarkowski, B Kondej: Scarlet fever in Poland in A Turczyńska, A Polkowska: Meningitis and encephalitis in Poland in H Stypułkowska-Misiurewicz, A Napiórkowska: Legionellosis in Poland in H Stypułkowska-Misiurewicz, A Baumann: Dysentery and amoebiasis in Poland in A Baumann, M Sadkowska-Todys: Foodborne infections and intoxications in Poland in A Napiórkowska, M Sadkowska-Todys: Yersiniosis in Poland in M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Campylobacteriosis in Poland in P Orysiak, M P Czarkowski, M Sadkowska-Todys: Salmonellosis in Poland in M Czerwiński, M P Czarkowski, B Kondej: Botulism in Poland in A Baumann: Hepatitis A in Poland in M Stępień, M P Czarkowski: Hepatitis B in Poland in M Stępień, M Rosińska: Hepatitis C in Poland in A Zieliński: Tetanus in Poland in M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Rabies in Poland in M Sadkowska-Todys, E Gołąb: Trichinellosis in Poland in M Waloch: Cestode infections in Poland in B Werbińska-Sienkiewicz, E Staszewska, M Rosińska: HIV and AIDS in Poland in M Stępień: Malaria in Poland in M Korzeniewska-Koseła: Tuberculosis in Poland in S Majewski, I Rudnicka: Sexually transmitted diseases in Poland in

4 PROBLEMS OF INFECTIONS K Simon, R Simon, S Serafińska: HIV/AIDS and aging D Rogowska-Szadkowska, M Stanisławowicz, S Chlabicz: Risk of needle stick injuries in health care workers: bad habits (recapping needles) last long K Pancer: Legionnaires disease - risk factors and symptoms J Siennicka, A Trzcińska, W Gut: Immunity against tick borne encephalitis virus (tbe) in population of forest workers in Bialowieza B Kot, J Wicha, Z Żak-Puławska: Susceptibility of Escherichia coli strains isolated from persons with urinary tract infections to antimicrobial agents in A B Macura, J Witalis: Fungi isolated from the stool in patients with gastrointestinal disorders in EFFICACY OF VACCINATIONS M M Dąbrowska, R Flisiak: Efficacy and safety of vaccination against yellow fever of persons traveling to endemic areas A Ołdakowska, M Marczyńska: Hepatitis B vaccination effectiveness based on anti-hbs antibodies presence in children vertically infected with HIV INSTRUCTIONS ON MANUSCRIPT PREPARATION 329

5 PRZEGL EPIDEMIOL 2010; 64: Kronika epidemiologiczna Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski CHOROBY ZAKAŹNE W POLSCE W 2008 ROKU INFECTIOUS DISEASES IN POLAND IN 2008 Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie STRESZCZENIE Od szeregu lat odnotowuje się spadkową tendencję występowania wielu chorób zakaźnych, a kilka chorób już w Polsce nie występuje, jak porażenie dziecięce, błonica lub występuje bardzo rzadko (np. odra). Rozszerzenie zakresu obowiązkowych szczepień ochronnych spowodowało spadek zapadalności na choroby wywoływane przez Hib, a także na świnkę i różyczkę, choć w przypadku tej ostatniej choroby ciągle Polska pozostaje pod względem zapadalności na jednym z pierwszych miejsc w Unii Europejskiej. Mimo stałego zmniejszania się zapadalności na gruźlicę, jest ona w Polsce nadal prawie dwukrotnie wyższa od średniej dla Europy Zachodniej. W zakresie zakażeń i zatruć jelitowych obserwowany jest spadek zapadalności na salmonelozy, przy wzroście zapadalności na zakażenia wywołane przez Campylobacter, ale przede wszystkim, wzroście zakażeń wywołanych przez wirusy, w tym zakażenia norowirusowe. Nieznaczna tendencja wzrostu daje się zauważyć w liczbie osób zakażonych HIV oraz zachorowań na AIDS. Szczególnie jednak niepokoi duży odsetek przypadków AIDS rozpoznawanych późno, już w stadium poważnego zaawansowania choroby. Wirusowe zapalenia wątroby stanowią nadal poważny problem epidemiologiczny. Mimo spadku liczby nowo wykrytych zachorowań skumulowana liczba osób zakażonych wirusami wzw B oraz wzw C jest duża i jest przyczyną wysokiej chorobowości. W 2008 r. wystąpiły ogniska wzw A w grupach imigrantów i uchodźców. Bardzo niska endemiczność wzw A w Polsce powoduje odpowiednio niski poziom odporności naturalnej w społeczeństwie co sprawia, że te zachorowania mogą stanowić poważniejsze zagrożenie epidemiczne. Umieralność z powodu chorób zakaźnych w 2008 r. wynosiła 7,7 na ludności (w poszczególnych województwach od 3,9 w podlaskim do 14,3 w lubuskim) i była wyższa w miastach (8,3) niż na wsi (6,8). Tak jak w poprzednich latach, umieralność mężczyzn (9,7) była wyższa od umieralności kobiet (5,8), a najwyższą umieralność z powodu chorób zakaźnych odnotowano wśród osób najstarszych, w grupie wieku powyżej 74 lat (46,3). ABSTRACT For several years many infectious diseases in Poland show decrease in incidence, a some vaccine preventable like poliomyelitis and diphtheria are completely absent or like measles hale very low incidence. Widening of the program of obligatory vaccinations caused decrease of incidence of diseases dependent on Hib infections and also of mumps and rubella. Though rubella incidence in Poland remains one of the highest in Europe. Despite constant decease of incidence of tuberculosis it is still about twice higher then the average of tuberculosis incidence in Western European Countries. Incidence of some gastroenteric infections like salmonellosis is decreasing, but at the same time increase of Campylobacter infections and in particular there is an increase of incidence of norovirus infections. As HIV infections and AIDS casus are concerned, there is observed minor increase in incidence, but the most alerting is high fraction of late diagnosis in advanced AIDS. Viral hepatitis is still important epidemiological problem. Despite decrease of newly diagnosed cases cumulative number of people infected with hepatitis B of C virus is very high creating high morbidity and serious public health problem. Endemic of hepatitis A is very low in general population leading to low level of natural immunity, but there were reported outbreaks among some minority groups, causing treat to the susceptible population at large. Infectious diseases mortality in 2008 was 7.7 per 100,000 population (from 3.9 in Podlaskie voivodeship to 14.3 in Lubuskie) and it was higher in cities (8.3) then in rural areas (6.8). As in previous years man mortality (9.7) was higher then women (5.8). Highest mortality from infectious diseases was noted among elderly people above 74 (46.3).

6 152 Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski Nr 2 Słowa kluczowe: choroby zakaźne, zatrucia, zgony, epidemiologia, zdrowie publiczne, Polska, rok 2008 Key words: infectious diseases, poisonings, deaths, epidemiology, public health, Poland, 2008 Poczynioną w poprzednich latach obserwację, że od szeregu lat sytuację epidemiologiczną chorób zakaźnych i pasożytniczych w Polsce ocenia się jako stosunkowo korzystną i względnie stabilną, można powtórzyć w odniesieniu do 2008 r. Jednak kilka chorób, w tym zakażenia HIV i AIDS, wykazują niepokojącą tendencję wzrostową. W 2008 r. obserwowano kontynuację korzystnych tendencji jakie odnotowano w zapadalności na te choroby zakaźne, w stosunku do których, kalendarz szczepień został uzupełniony w ostatnich latach. Po wprowadzeniu w 2003 r. powszechnych szczepień MMR wystąpiła spadkowa tendencja liczby zachorowań na świnkę z (zapadalność 39,6 na ludności) w 2006 r. do (zapadalność 10,9) w 2007 r. oraz do (zapadalność 8,6) w 2008 r. W porównaniu z 2007 r. zapadalność na świnkę obniżyła się w 2008 r. o 21,1%, a w stosunku do mediany z lat aż o 95,4%. Odnotowano też, w porównaniu z 2007 r., spadek liczby zachorowań na różyczką o 42,6%, z (zapadalność 60,1/ ) do (zapadalność 34,5). Ta poprawa nie zmienia faktu, że zapadalność na różyczkę w Polsce pozostaje wciąż na najwyższym poziomie w całym regionie europejskim. Odnotowany wzrost liczby zachorowań na odrę z 40 w 2007 r. do 100 w 2008 r. stanowi niepokojący sygnał dotyczący możliwości zawleczenia tej choroby do Polski oraz pojawiania się grup osób unikających obowiązkowych szczepień przeciwko tej chorobie. Przy bardzo niskiej zapadalności na odrę, obserwowany w 2008 r. wzrost o 150% wyniknął z kilku ognisk, jakie wystąpiły w grupach Romów, którzy stanowią subpopulację o niskim stanie zaszczepienia i żywych kontaktach międzynarodowych. Po wprowadzeniu do kalendarza w 2007 r. powszechnych szczepień dzieci przeciwko Haemophilus influenzae typu b (Hib) zaobserwowano dalszy spadek liczby zachorowań na choroby inwazyjne wywołane przez ten patogen. W 2008 r. zgłoszono 31 zachorowań (zapadalność 0,081/ ) na wszystkie choroby inwazyjne wywołane przez Hib, co stanowiło spadek o 27,9%. Zanotowano spadek zapadalności na zapalenia opon mózgowych i mózgu o 34,3%, a w stosunku do mediany z lat był to spadek o 65,1%. Zapadalność na krztusiec wzrosła w 2008 r. o 8,9%, co może mieścić się w granicach błędu. W 2008 r. odnotowano kontynuację korzystnej tendencji zapadalności na wirusowe zapalenia wątroby typu B i C. Zapadalność na wzw B ostre zmniejszyła się o 28,0%, a na wzw typu C o 14,5%. Nadal jednak czterokrotnie częściej niż zakażenia ostre rejestrowane są zakażenia przewlekłe, nie rozpoznane wcześniej i w tej grupie nie odnotowano istotnych zmian. Uzasadniony niepokój budzi znaczny wzrost zachorowań na wzw typu A. Wzrost zapadalności w porównaniu z rokiem poprzednim wyniósł 477,8%. Mimo iż bezwzględna liczba odnotowanych zachorowań (208) nie jest wysoka, to jednak w niezaszczepionej przeciw tej chorobie populacji Polski, gdzie endemiczność wzw typu A jest bardzo niska (zapadalność 0,55/ ), każde ognisko stanowi zagrożenie szerzeniem się zachorowań na większą skalę. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrywanie ognisk zachorowań i wprowadzenie szczepień profilaktycznych dla dzieci, zwłaszcza w grupach uchodźców przybywających do Polski. W 2008 r. zapadalność na grypę i zakażenia grypopodobne zmniejszyła się o 39,2% w porównaniu z rokiem poprzednim, była jedną z najniższych w ostatniej dekadzie i wyniosła 596,5/ W całym kraju zarejestrowano zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę, z czego wirusologicznie potwierdzono tylko 70 przypadków. Nadal poważny problem epidemiologiczny stanowiły zatrucia pokarmowe i zakażenia żołądkowo jelitowe oraz biegunki u dzieci do lat dwóch - wirusowe, bakteryjne i bliżej nieokreślone, o prawdopodobnie zakaźnym pochodzeniu. W 2008 roku, w porównaniu do 2007 r., liczba zarejestrowanych zatruć pokarmowych wywołanych przez pałeczki Salmonella zmniejszyła się z (30,3/ ) do (24,9/ ). Jednocześnie liczba innych bakteryjnych zakażeń jelitowych wzrosła z do i jest to kolejny rok, w którym odnotowano wzrost zachorowań w tej kategorii. Należy jednak zwrócić uwagę, że wzrosty zapadalności na zakażenia jelitowe wywołane przez Campylobacter (40,6%) oraz Yersinia enterocolitica lub pseudotuberculosis (17,0%) w dużym stopniu zależą od poprawy poziomu diagnostyki bakteriologicznej w zakresie tych drobnoustrojów, które w minionych latach były rzadko identyfikowane przez laboratoria bakteriologiczne. Z podobną sytuacją mamy do czynienia, jeśli chodzi o zakażenia norowirusowe, które również są niedoszacowane i coroczny przyrost rozpoznawanych przypadków wynika głównie z większej częstości badań diagnostycznych w ich kierunku. W 2008 r. zarejestrowano przypadków zakażeń jelitowych wywołanych przez czynnik Norwalk, co stanowi przyrost o 24,1% w porównaniu z rokiem poprzednim, w którym stwierdzono 956 przypadków zakażenia jelitowego wywołanych tymi wirusami. W 2008 r. odnotowano przyrost o 55,7% zapadalności na zakażenia wywołane przez rotawirusy,

7 Nr 2 Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku 153 Tabela I. Choroby zakaźne w Polsce w latach Zachorowania, zapadalność na ludności i liczba zgonów Table I. Infectious diseases in Poland Number of cases, incidence per population and number of deaths by disease and year Jednostka chorobowa Kod według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (X Rewizja) Mediana w latach liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* 2007 r r. liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* liczba zgonów* Cholera UE A Dur brzuszny UE A , , ,013 0 Dury rzekome A, B, C UE A01.1-A , , ,005 0 razem A , , ,2 6 Salmonelozy A , , ,9 1 zatrucia pokarmowe zakażenia pozajelitowe A02.1-A , , ,34 5 Czerwonka bakteryjna UE A , , ,09 0 Inne bakteryjne zakażenia jelitowe razem A , , ,5 14 biegunkotwórcza E. coli A04.0-A , ,54 1 enterokrwotoczna E. coli UE A , ,013 0 E. coli inna i nieokreślona A , ,38 0 kampylobakterioza UE A , ,71 0 jersinioza UE A , ,56 0 inne określone i nieokreślone A04.7-A , ,3 13 Inne bakteryjne zakażenia jelitowe u dzieci do lat 2 Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe liczba zachorowań zapadalność A , , ,1 0 razem A , , ,2 4 enterotoksyna gronkowcowa A , , ,53 0 botulizm UE A , , ,12 0 Clostridium perfringens A , , ,008 1 inne określone A05.3-A , , ,37 0 nieokreślone A , , ,2 3 Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe u dzieci do lat 2 A , , ,5 1 Lamblioza /giardioza/ UE A , ,3 0 Kryptosporydioza UE A ,003 0 Wirusowe razem A , , ,4 3 i inne rotawirusy A , ,1 0 określone czynnik Norwalk A , ,11 0 zakażenia jelitowe inne A08.2-A , ,2 3 Wirusowe i inne określ. zakażenia jelitowe u dzieci do lat 2 A , , ,5 0 Biegunki u dzieci do lat 2, BNO, prawdopodobnie zakaźne A , , ,4 1 ogółem A15-A , , ,2 810 Gruźlica UE, 1) A15-A16; układu oddechowego , , ,0 785 A19 Dżuma UE A Tularemia UE A21 3 0, , ,010 0 Wąglik UE A22 1 0, Bruceloza (nowe zachorowania) UE A23 2 0, , ,010 0 Różyca A , , ,23 0 Leptospiroza UE A27 6 0, , ,013 1 Listerioza UE A32; P , , ,09 2 Tężec UE A33-A , , ,04 9 Błonica UE A36 0 0, Krztusiec UE A , , ,67 0 Płonica A , , ,3 0

8 154 Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski Nr 2 Jednostka chorobowa Kod według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (X Rewizja) Mediana w latach liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* 2007 r r. liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* ogółem A , ,98 24 Choroba zapalenie opon mózgowych A39.0; meningokokowa i/lub mózgu A39.8/G , , ,58 3 posocznica A39.1-A , ,65 20 UE inne zakażenie, określone i nieokreślone A39.5-A , ,034 2 Róża A46; O , , ,6 17 Legioneloza UE A48.1-A , ,04 0 Kiła (ogółem) UE, 2) A50-A , , ,44 2 Rzeżączka UE,2) A , , ,75 1 Inne choroby przenoszone drogą płciową wyw. przez Chlamydie UE, 2) A , , ,82 0 Borelioza z Lyme A , , ,7 7 Ornitozy A70 2 0, , ,003 0 Gorączka Q UE A ,06 0 Dur wysypkowy, gorączka plamista A75; A77; i inne riketsjozy A79 0 0, , Ostre nagminne porażenie dziecięce UE Encefalopatie gąbczaste wywołane dzikim wirusem wywołane wirusem pochodzenia szczepionkowego (VAPP, cvdpv) choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD) A80.1; A80.2; A80.4; A80.0; A liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* , A , , ,03 20 wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba (vcjd) UE A Wścieklizna UE A82 0 0, A83-A86; razem 521 1, , ,08 18 G05.1 Wirusowe przenoszone przez kleszcze A , , ,53 1 zapalenie A83; A85; mózgu inne określone 42 0, , ,11 4 B00.4; B02.0 nieokreślone A , , ,44 16 Wirusowe razem A87; G , , ,87 3 zapalenie enterowirusowe A , ,04 0 opon mózgowych inne określone i nieokreślone A87. 1-A87.9; , ,82 3 B00.3; B02.1 Gorączka denga UE A90-A , ,005 0 Żółta gorączka UE A Gorączka Lassa UE A Gorączka krwotoczna krymsko-kongijska A Choroba wywołana przez wirus Marburg A98.3; lub Ebola UE A Ospa wietrzna B , , ,2 0 Odra UE B , , ,26 0 Różyczka UE B06; P , , ,5 0

9 Nr 2 Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku 155 Jednostka chorobowa Kod według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (X Rewizja) Mediana w latach liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* 2007 r r. liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* ogółem B15-B , , ,3 246 typu A UE B , , ,55 0 B16; B18. typu B Wirusowe 0-B , , ,5 68 zapalenie typu C UE, 3) B17.1; B , , ,2 155 wątroby inne i nieokreślone B17.0; B17.2-B17.8; B18.8-B18.9; 115 0, , ,12 23 B19 AIDS UE, 4, 5) B20-B , , , Nowo wykryte zakażenia HIV UE, 4) Z ,71 x 714 1,87 x 808 2,12 x Świnka UE B , , ,6 0 Mononukleoza B , , ,38 1 dermatofitozy B , , ,3 0 kandydoza B , ,46 4 Grzybice B36; inne grzybice , ,6 16 B38-B49 Zimnica UE B50-B54; P37.3-P , , ,06 2 Toksoplazmoza UE B58; P , , ,35 5 Bąblowica UE B , , ,07 0 Tasiemczyce B68; B70-B , , ,31 0 Włośnica UE B , , ,010 0 Świerzb B , , ,0 0 Choroba wywołana przez Streptococcus pneumoniae UE Choroba wyw. przez Haemo- -philus influenzae typ B UE ogółem B95.3/ inne; A40.3; J , ,72. B95.3/ zapalenie opon mózgowych G04.2; i/lub mózgu G , ,40 9 posocznica A , ,30 9 zapalenie płuc J , ,20 9 ogółem B96.3/ inne; A , ,08. zapalenie opon mózgowych B96.3/ i/lub mózgu G04.2;G , , ,06 5 Bakteryjne zapalenie opon mózgowych i/ lub mózgu posocznica A , ,03 1 inne określone nieokreślone G G00.8; G04.2 G00.9; G04.2 liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* , , , ,11 75 Zapalenie opon mózgowych inne i nieokreślone G , , ,74 32 Zapalenie mózgu inne i nieokreślone G04.8-G , , ,24 59 Grypa UE i podejrzenia zachorowań na grypę J10; J , , ,5 16 Zatrucia grzybami T , , ,21. Inne zatrucia (tzw. chemiczne) T36-T60; T63-T , , ,7.

10 156 Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski Nr 2 Jednostka chorobowa Kod według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (X Rewizja) Mediana w latach liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* 2007 r r. liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* Pokąsanie osób przez zwierzęta podejrzane o wściekliznę lub zanieczyszczenie śliną tych zwierząt, po , , ,2. których podjęto szczepienie przeciw wściekliźnie * liczba zgonów wg danych GUS; UE - choroba objęta nadzorem w Unii Europejskiej; 1) dane Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc; 2) dane Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia; 3) liczba zachorowań i zapadalność ogółem (łącznie z zakażeniami mieszanymi HBV+HCV); 4) dane Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH; 5) dane wg daty rozpoznania zachorowania liczba zachorowań zapadalność liczba zgonów* które dotyczą głównie dzieci. Wzrost zakażeń jelitowych wirusowych i innych określonych u dzieci do lat 2 wyniósł 43,2%, co stanowi niepokojący sygnał. Powinno to zwrócić uwagę lekarzy rodzinnych i stać się przedmiotem działań z zakresu promocji zdrowia, adresowanych do rodziców. Liczba zgłoszonych zachorowań na gruźlicę wyniosła w 2008 r przypadków (21,2/ ), co stanowi spadek w porównaniu z 2007 r. o 6,2%. Mimo powolnej spadkowej tendencji zachorowań na gruźlicę w Polsce zapadalność jest nadal około dwukrotnie większa od średniej z krajów Europy Zachodniej. Zwraca też uwagę nierównomierny rozkład zapadalności na gruźlicę w różnych województwach. Szczególnie wysoka jest zapadalność w województwie świętokrzyskim (33,0/ ) i w lubelskim (30,6/ ), najniższa zaś w lubuskim (12,0/ ) i w wielkopolskim 16,6/ ). W porównaniu do roku 2007 wzrosła liczba nowo wykrytych przypadków zakażenia HIV 808 oraz zachorowań na AIDS 159. Zapadalność wyniosła odpowiednio 2,12 i 0,42 (na ). Odnotowano też wzrost zapadalności na choroby związane z zakażeniem HIV, a szczególną uwagę zwraca duży odsetek chorych, u których rozpoznano zespół wyniszczenia (38,9% wszystkich zachorowań). Jest to sygnał, że należy wzmóc działania informacyjne i promocyjne, aby zwrócić uwagę społeczeństwa na zagrożenia związane z zachowaniami ryzykownymi, które mogą spowodować zakażenia tą bardzo poważną chorobą. Od szeregu lat obserwowano wzrostową tendencję zachorowań na boreliozę z Lyme. Rok 2008 był kolejnym, w którym odnotowano, tym razem jednak nieznaczny, wzrost zachorowań na tę chorobę - o 6,7% w stosunku do 2007 r. (z tj. 20,3/ do tj. 21,7/ ). W 2008 r. odnotowano niewielki spadek zapadalności (o 4,8%) na inwazyjną chorobę meningokokową. Rok 2008 to drugi z kolei rok, w którym odnotowano spadek zarejestrowanych zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu - z 233 zachorowań (0,61/ ) - do 202 (0,53/ ). Trafność oceny sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych jest uzależniona w dużym stopniu od jakości, a szczególnie czułości nadzoru epidemiologicznego, która w Polsce pozostawia wiele do życzenia. Jednym z ważnych wskaźników czułości nadzoru są zgłoszenia porażeń wiotkich u dzieci w grupie wieku 0-14 lat. Występują one w tej grupie wieku z dość dużą regularnością i częstością około 1 porażenie na dzieci na rok. WHO wprowadziło zgłaszanie porażeń wiotkich jako wskaźnik czułości nadzoru nastawionego na wyszukiwanie przypadków poliomyelitis w okresie działań międzynarodowych zmierzających do eradykacji tej choroby. W 2007 r. zgłoszono 39 takich porażeń, przy oczekiwanej dla Polski liczbie 60, a w 2008 r. 34, przy oczekiwanej liczbie 59. Pełne zestawienie zapadalności na poszczególne choroby zakaźne w 2008 r. w porównaniu z 2007 r. oraz w stosunku do mediany z lat przedstawia tab. I. Są wśród nich choroby, które dzięki systematycznie prowadzonej akcji szczepień obowiązkowych przestały już stanowić problem zdrowia publicznego, takie jak poliomyelitis i błonica, które od lat nie występują w Polsce, są takie jak odra, której znaczenie jako problemu zdrowia publicznego uległo marginalizacji, jednak nadal wiele chorób zakaźnych stanowi poważny problem epidemiologiczny i w wielu przypadkach jest to problem narastający (legioneloza, kampylobakterioza, zakażenia norowirusowe). Należy też pamiętać, że poprawa w zakresie zapadalności na choroby zakaźne nie stanowi osiągnięcia danego nam raz na zawsze. Jak pokazało doświadczenie wielu krajów, osłabienie aktywności programów profilaktycznych, a szczególnie realizacji programów szczepień ochronnych, może doprowadzić do nawrotu chorób, które wydają się być niemal zupełnie zwalczone w skali populacji. Szczególnie niebezpieczną tendencją jest narastanie działalności ruchów antyszczepionkowych, które opierając się na pseudonaukowych przesłankach wprowadzają zamęt w świadomości ludzi powodując zakłócenia w najskuteczniejszym sposobie walki z chorobami zakaźnymi jakim są szczepienia ochronne.

11 Nr 2 Choroby zakaźne w Polsce w 2008 roku 157 W zwalczaniu tych chorób, przeciw którym nie ma szczepień ochronnych ważne są inne działania profilaktyczne szczególnie te, które dotyczą bezpieczeństwa żywności. Dlatego wielką wagę w zwalczaniu chorób zakaźnych odgrywa harmonijna współpraca służby sanitarno-epidemiologicznej ze służbą weterynaryjną. W świetle danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2008 r. z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczych zmarły w Polsce ogółem osoby. Udział zgonów z powodu chorób zakaźnych w ogólnej liczbie zgonów w Polsce ( ) 1 wyniósł 0,78%, a umieralność - w przeliczeniu na ludności - 7,7. Wartości obu wskaźników były więc nieco wyższe w porównaniu z notowanymi w poprzednich latach. Z perspektywy ostatnich 25 lat można zauważyć, że po wyraźnej spadkowej tendencji umieralności z powodu chorób zakaźnych obserwowanej w latach , w ostatnich dziesięciu latach, mimo względnie stabilnej sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w Polsce, umieralność z ich przyczyn wykazuje niewielką tendencję wzrostową (ryc. 1). Głównym czynnikiem powodującym ten wzrost jest zwiększająca się z roku na rok liczba posocznic wskazywanych przez lekarzy jako wyjściowa przyczyna zgonu. Umieralność na ,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Umieralność na Procentowy udział Ryc. 1. Umieralność na choroby zakaźne (na ludności) i procentowy udział zgonów z powodu chorób zakaźnych w ogólnej liczbie zgonów w Polsce w latach Fig. 1. Infectious diseases mortality per population and deaths from infectious diseases as percentage of all deaths by year - Poland Rok Ryc. 1. Umieralność na choroby zakaźne (na ludności) i procentowy udział zgonów z powodu chorób zakaźnych w ogólnej liczbie zgonów w Polsce w latach Fig. 1. Infectious diseases mortality per population and deaths from infectious diseases as percentage of all deaths by year - Poland Uwagę zwraca też utrzymywanie się znacznego terytorialnego zróżnicowania umieralności z powodu chorób zakaźnych. W 2008 r., w poszczególnych województwach udział zgonów z powodu chorób zakaźnych w ogólnej liczbie zgonów wahał się od 0,40% w woj. podlaskim i 0,47% w lubelskim do 1,27% w pomorskim i 1,50% w lubuskim; a współczynniki umieralności z powodu chorób zakaźnych wahały się od 3,9/ w 1 uwzględniając zgony spowodowane przez niektóre postacie zapalenia opon mózgowych i mózgu oraz grypę (symbole G00- -G05 i J10-J11 - Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób) 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Procentowy udział woj. podlaskim i 5,0 w lubelskim do 11,2 w pomorskim i 14,3 w lubuskim (ryc. 2). Stosunek najwyższego - w skali województw - współczynnika umieralności do współczynnika najniższego wynosił więc 3,7:1. Umieralność na ludności 11,7 do 14,3 (1) 9,1 do 11,7 (3) 6,5 do 9,1 (6) 3,9 do 6,5 (6) 7,2 14,3 6,7 11,2 5,8 6,9 5,8 8,1 9,1 7,9 10,0 7,0 5,3 3,9 5,0 5,5 Ryc. 2. Umieralność 2. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 choroby 000 ludności) zakaźne w Polsce w 2008 (na r. wg 100 województw 000 ludności) w Polsce w 2008 r. wg województw Fig. 2. Infectious diseases mortality per population by voivodeship - Poland 2008 Fig. 2. Infectious diseases mortality per population by voivodeship - Poland 2008 W miastach choroby zakaźne były przyczyną 0,84% ogółu zgonów, natomiast na wsi - 0,67%. Ogólna umieralność z powodu chorób zakaźnych w miastach (8,3/ ) była w 2008 r. wyższa od umieralności na wsi (6,8) o 21,2%. Największe (procentowo) różnice na niekorzyść miast odnotowano w grupie wieku lat (umieralność w miastach - 0,9/ , na wsi - 0,3; różnica 3-krotna), oraz w grupach lata (odpowiednio: 3,7 i 1,9) i lat (1,7 i 0,9). Największe bezwzględne różnice pomiędzy współczynnikami umieralności z powodu chorób zakaźnych w miastach i na wsi (na niekorzyść miast) wystąpiły w najstarszych grupach wieku (ryc. 3). Zgodnie z wieloletnią tendencją, czynnikiem bardzo wyraźnie różnicującym umieralność z powodu chorób Umieralność na ,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Ogółem Miasto Wieś Grupy wieku (w latach) Ryc. 3. Umieralność na choroby zakaźne (na ludności) w Polsce w 2008 r. wg środowiska i wieku Fig. 3. Infectious diseases mortality per population by location (urban/rural) and age group - Poland 2008 Ryc. 3. Umieralność na choroby zakaźne (na ludności) w Polsce w 2008 r. wg środowiska i wieku Fig. 3. Infectious diseases mortality per population by location (urban/rural) and age group - Poland 2008

12 158 Andrzej Zieliński, Mirosław P Czarkowski Nr 2 60,0 55,0 50,0 45,0 Umieralność na ,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 Ogółem Mężczyźni Kobiety Liczba zgonów Liczba zgonów Procentowy udział 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 Procentowy udział 0,0 0 0,0 Grupy wieku (w latach) Ryc. 4. Umieralność na choroby zakaźne (na ludności) w Polsce w 2008 r. wg płci i wieku Fig. 4. Infectious diseases mortality per population by gender and age group - Poland 2008 Ryc. 4. Umieralność na choroby zakaźne (na ludności) w Polsce w 2008 r. wg płci i wieku Fig. 4. Infectious diseases mortality per population by gender and age group - Poland 2008 zakaźnych była płeć (ryc. 4). Udział chorób zakaźnych w przyczynach zgonów mężczyzn (0,88%; umieralność 9,7/ ) znacząco przewyższał udział tych chorób w przyczynach zgonów kobiet (odpowiednio: 0,65% i 5,8), a współczynnik umieralności mężczyzn w 2008 r. był wyższy od współczynnika umieralności kobiet o 66,3%. Największą (procentowo) różnicę na niekorzyść mężczyzn odnotowano w grupie wieku lat (umieralność mężczyzn - 12,3/ , kobiet - 3,2; różnica prawie 4-krotna). W większości innych wyodrębnionych w analizie grup wieku powyżej 25 lat umieralność mężczyzn z powodu chorób zakaźnych w 2008 r. była z reguły 2-, 3-krotnie wyższa. Tak jak w latach poprzednich, najwięcej zgonów z powodu chorób zakaźnych odnotowano wśród osób starszych (modalna lat; ryc. 5), a najwyższą umieralność z powodu tych chorób - wśród osób najstarszych (ryc. 3-4), w wieku lata (37,2/ ) oraz powyżej 84 lat (46,3). Największy procentowy udział miały jednak choroby zakaźne w ogólnej umieralności dzieci i młodzieży do lat 14 oraz osób dorosłych w wieku od 30 do 39 lat (ryc. 5). W grupie dzieci w wieku 0-4 lata udział ten wynosił 2,7%, w tym u niemowląt - 1,7% (umieralność 10,1/ ), u dzieci w 2 roku życia - 12,1%, w 3 rż. - 11,0%, w 4 rż. - 5,3% i w 5 rż. - 2,9%); natomiast w grupie dzieci w wieku 5-9 lat - 4,1%, a w Grupy wieku (w latach) Ryc. 5. Liczba zgonów z powodu chorób zakaźnych i ich Ryc. 5. Liczba zgonów z powodu chorób zakaźnych i ich procentowy udział w ogólnej liczbie zgonów o znanej przyczynie w Polsce w 2008 r. wg wieku Fig. 5. Number of procentowy deaths and deaths from udział infectious diseases w ogólnej as percentage liczbie of all deaths zgonów by age group - o Poland zna nej przyczynie w Polsce w 2008 r. wg wieku Fig. 5. Number of deaths and deaths from infectious diseases as percentage of all deaths by age group - Poland 2008 wieku lat - 2,7%. W przyczynach zgonów osób dorosłych, w grupie wieku lata, udział zgonów z powodu chorób zakaźnych wynosił 2,8%, a w grupie lat - 2,6%. Według danych GUS, ponad 91% wszystkich zgonów z powodu chorób zakaźnych w 2008 r. spowodowały łącznie: posocznice (bez meningokokowej i z pominięciem posocznic u noworodków zgonów, w tym 27 zgonów niemowląt; 42,0% ogółu zgonów z powodu chorób zakaźnych), gruźlica i jej późne następstwa (827 zgonów, w tym 1 zgon dziecka w 2 r.ż. i 2 zgony osób z grupy wieku lata; 28,1%), wirusowe zapalenia wątroby (wszystkie typy, łącznie z późnymi następstwami wzw zgonów; 8,8%), bakteryjne zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu (218; 7,4%) oraz AIDS (149; 5,1%). Otrzymano: r. Zaakceptowano do druku: r. Adres do korespondencji: Prof. dr hab. med. Andrzej Zieliński Zakład Epidemiologii, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH ul. Chocimska 24, Warszawa azieliński@pzh.gov.pl

13 PRZEGL EPIDEMIOL 2010; 64: Kronika epidemiologiczna Justyna Rogalska ODRA W POLSCE W 2008 ROKU MEASLES IN POLAND IN 2008 Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie STRESZCZENIE W 2008 r. zarejestrowano w Polsce 100 zachorowań na odrę (zapadalność 0,26 na ). Najwyższą zapadalność na odrę odnotowano wśród dzieci poniżej 4 r.ż. 1,24 na oraz wśród dzieci 5-letnich (0,86). Hospitalizowano 83 osoby (83%), nie zgłoszono żadnego zgonu z powodu odry. Czułość systemu nadzoru nad przebiegiem eliminacji odry była w Polsce w 2008 roku niewystarczająca. W całym kraju zarejestrowano ogółem 177 zgłoszeń zachorowań i podejrzeń zachorowań (46% oczekiwanych zgłoszeń). Ze 100 zachorowań, tylko u 89 (89%) rozpoznanie było potwierdzone laboratoryjnie. Wskazuje to na potrzebę utrzymania wysokiego odsetka zaszczepionych osób oraz na poprawę czułości systemu nadzoru. Słowa kluczowe: odra, choroby zakaźne, szczepienia, epidemiologia, Polska, rok 2008 ABSTRACT In Poland 100 measles cases were registered in 2008 (0.26 per 100,000 population). The most affected age group were children aged 0-4 years (incidence 1.24 per 100,000 population) and 5-year olds (0.86). 83 measles cases (83%) were hospitalized, no deaths were recorded. Poland participates in the WHO Measles Elimination Strategy. Presently, the most important is the maintenance of a sensitive and timely surveillance of measles and measles-compatible cases, with serologic testing of one suspect case per 100,000 population. The performance of the surveillance system was insufficient with only 177 measles-compatible cases reported in 2008 (46% of expected reports). Serologic confirmation of cases was also insufficient, with 89 cases (89%) confirmed by IgM ELISA test. These results indicate the need to maintain the high immunisation coverage and improve measles surveillance system. Key words: measles, infectious diseases, vaccinations, epidemiology, Poland, 2008 W Polsce w 2008 r. sytuacja epidemiologiczna odry uległa pogorszeniu w porównaniu z 2007 rokiem (tab. I). Liczba zachorowań na odrę wyniosła 100 (zapadalność 0,26 na ludności), z czego 89 (89%) było potwierdzonych badaniem serologicznym. Najwięcej zachorowań w całym roku wystąpiło w woj. śląskim (36 zachorowań, zapadalność 0,77 na mieszkańców) oraz podkarpackim (22 zachorowań, zapadalność 1,05). W siedmiu województwach (dolnośląskim, lubelskim, opolskim, podkarpackim, śląskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim) zapadalność przekroczyła próg eliminacji odry określony przez Światową Organizację Zdrowia jako 1 zachorowanie na mieszkańców. Ogółem zachorowania zarejestrowano w 11 województwach (tab. II). W 2008 r. zarejestrowano 10 ognisk odry na terenie ośmiu województw. W ogniskach zarejestrowano ogółem 75 zachorowań. Osiem ognisk wystąpiło wśród osób należących do społeczności romskiej. Najwięcej przypadków zgłoszono w 33. i 43. tygodniu roku (po 8). Tabela I. Odra w Polsce w latach Liczba zachorowań i zgonów, zapadalność i umieralność na ludności Table I. Measles in Poland Number of cases and deaths, incidence and mortality per population Rok Zachorowania na na Zgony Zapadalność Umieralność * ,00 0, * ,00 0, * ,00 0, * ,70 0, * ,90 0, * ,20 0, * , * 639-1, * 48-0, , , , ,26 - * - mediana

14 160 Justyna Rogalska Nr 2 Tabela II. Odra w Polsce w latach Liczba podejrzeń, potwierdzonych zachorowań i zapadalność na ludności wg województw Table II. Measles in Poland during Number of suspected and confirmed cases and incidence per population by voivodeship Mediana r r. podejrzenia zachorowania podejrzenia zachorowania podejrzenia zachorowania Województwo liczba zapadalnośnośnośnośnośność liczba zapadal- liczba zapadal- liczba zapadal- liczba zapadal- liczba zapadal- POLSKA 54 0, , , , , ,26 1. Dolnośląskie 5 0,17 1 0, ,35 2 0, , ,49 2. Kujawsko-pomorskie 4 0,19 1,5 0,07 4 0,19 1 0, Lubelskie 8 0,36 5,5 0,25 2 0, ,32 6 0,28 4. Lubuskie 1 0,10 1 0, Łódzkie 3 0,12 1,5 0,06 7 0, ,39 1 0,04 6. Małopolskie 8 0,25 3 0, ,52 2 0, ,55 3 0,09 7. Mazowieckie 8 0,16 3 0, , ,5 22 0,42 2 0,04 8. Opolskie 6 0,72 1 0,10 8 0, ,68 3 0,29 9. Podkarpackie 3 0,14 3 0,14 6 0, , , Podlaskie 3 0,21 4 0,33 3 0, , Pomorskie 1 0,05 1 0,05 8 0, ,23 1 0, Śląskie 8 0,17 5 0, ,36 8 0, , , Świętokrzyskie 1 0,08 0 0, , Warmińsko-mazurskie 1 0,07 1 0,07 1 0, , Wielkopolskie 5 0,13 3 0,09 8 0, ,50 9 0, Zachodniopomorskie 1 0,12 2 0,12 4 0,24 1 0,06 4 0,24 3 0,18 Dla wszystkich zgłoszonych przypadków w ogniskach zarejestrowanych wśród Romów udało się prześledzić łańcuch zakażeń. W każdym ognisku pierwotne zachorowanie występowało u osoby powracającej z Wielkiej Brytanii. W 2008 r. odnotowano łącznie 14 importowanych zachorowań. Najwyższą zapadalność na odrę odnotowano wśród dzieci poniżej 4 r.ż. 1,24 na , wśród dzieci 5-letnich (0,86) oraz młodzieży w wieku lat (0,79). Z danych pochodzących z indywidualnych zgłoszeń wynika, że wśród 100 zachorowań na odrę zarejestrowanych w 2008 r. było 80 osób (80%) nieszczepionych (w tym 9 dzieci rocznych, przed objęciem obowiązkowymi szczepieniami), 6 osób (6%) zaszczepionych jedną dawką oraz 4 osoby (4%) zaszczepione dwiema dawkami szczepionki przeciw odrze. Dla 10 osób nie uzyskano informacji o stanie zaszczepienia. W 2008 r. hospitalizowano 83 (83%) chorych na odrę. W przebiegu odry stwierdzono różne powikłania u 15 osób, w tym u 8 rozpoznano zapalenie płuc. Według wstępnych danych GUS w 2008 r. nie zarejestrowano zgonów z powodu odry. W 2008 roku utrzymano wysoki stan zaszczepienia dzieci. W dniu 31 grudnia 2008 r. stan zaszczepienia przeciw odrze poszczególnych roczników dzieci i młodzieży w wieku od 2 do 12 lat wahał się w Polsce w granicach od 84,9% do 99,6% (szczepienie podstawowe, roczniki ) oraz od 5,3% do 98,7% (szczepienie przypominające, roczniki ) licząc odsetek zaszczepionych w stosunku do liczby sprawdzonych kart uodpornienia (tab. III). Pomimo utrzymywania na wysokim poziomie wykonawstwa szczepień w Polsce, niepokojące jest opóźnienie, z którym podawana jest szczepionka dzieciom w wieku objętym obowiązkiem szczepienia. Na to opóźnienie wskazują utrzymujące się od kilku lat międzywojewódzkie różnice w wykonawstwie szczepień podstawowych w miesiącu życia. W 2008 r. odsetek dzieci z rocznika 2007, objętych szczepieniem podstawowym szczepionką trójwalentną przeciwko odrze, śwince i różyczce (84,9% w skali kraju), na obszarze poszczególnych województw wahał się od 79,2% w woj. mazowieckim do 97,8% w woj. warmińsko-mazurskim. W 2008 r. odsetek dzieci z rocznika 2000, objętych szczepieniem przypominającym przeciw odrze wyniósł Ryc. 1. Sprawność nadzoru epidemiologicznego nad odrą w Polsce w latach Fig 1. Measles surveillance performance in Poland Liczba przypadków % 45% 18% 14% 14% 12% 76% 38% 46% Potwierdzenia Podejrzenia Rok % Wskaźnik czułości nadzoru Ryc. 1. Sprawność nadzoru epidemiologicznego nad odrą w Polsce w latach Fig 1. Measles surveillance performance in Poland

15 Nr 2 Odra w Polsce w 2008 roku 161 Tabela III. Liczba i odsetek dzieci zaszczepionych przeciw odrze w Polsce w latach wg roku urodzenia (szczepienia podstawowe i przypominające)* Table III. Number and percentage of children vaccinated against measles in Poland according to birth year (primary and boost vaccinations)* Stan na 31.XII.2005 r. Stan na 31.XII.2006 r. Stan na 31.XII.2007 r. Stan na 31.XII.2008 r. Rok urodzenia liczba % zaszczep. w roczniku liczba % zaszczep. w roczniku liczba % zaszczep. w roczniku liczba % zaszczep. w roczniku Szczepienia podstawowe , , , , , , , , , , , , x x , , , x x x x , , x x x x x x ,9 Szczepienia przypominające , , , , , , , , , , , , x x x x , , x x x x x x ,2 * stan zaszczepienia przeciwko odrze-śwince-różyczce (wg PZH, GIS Szczepienia ochronne w Polsce w 2008 roku, Warszawa 2009) w skali kraju tylko 0,9%, wahając się w poszczególnych województwach od 0,1% w woj. dolnośląskim, małopolskim, świętokrzyskim i wielkopolskim do 5,8 w woj. zachodniopomorskim. Przesunięcie natomiast w 2005 r. wieku obowiązkowego podania drugiej dawki szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce na 10 r.ż. spowodowało wydłużenie się okresu, w którym dzieci nie są w pełni uodpornione przeciw odrze. Zgodnie ze strategią eliminacji odry opracowaną w 2001 roku przez Europejskie Biuro Regionalne Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), biorąc pod uwagę liczbę ludności w Polsce, wymagane jest wykonywanie diagnostyki serologicznej w kierunku odry dla co najmniej 381 przypadków zachorowań i podejrzeń zachorowań rocznie. Oznacza to, że spadkowi liczby zachorowań powinien towarzyszyć wzrost liczby zgłaszanych i weryfikowanych laboratoryjnie podejrzeń. W Polsce liczba analizowanych podejrzeń odry jest niewystarczająca. W 2008 roku w całym kraju zarejestrowano ogółem 177 zgłoszeń zachorowań i podejrzeń zachorowań. Świadczy to o niskiej czułości systemu nadzoru i podważa wiarygodność danych o liczbie zachorowań na odrę w Polsce. W fazie eliminacji odry konieczne jest ścisłe monitorowanie podejrzeń zachorowań na odrę oraz przypadków wtórnych w ogniskach, jak również kontynuowanie genetycznych badań szczepów wirusa odry. Działania te umożliwią wiarygodne udokumentowanie eliminacji rodzimych zachorowań na odrę spodziewanej w najbliższych latach, jak również sprawne wykrywanie zachorowań zawlekanych z innych krajów. Niestety, podobnie jak w latach ubiegłych, nadzór nad podejrzeniami odry był w kraju nierównomierny. Najwięcej zgłoszeń, w przeliczeniu na ludności, odnotowano w województwie podkarpackim (24 zgłoszenia, 1,14/ ) oraz śląskim (45 zgłoszeń, 0,97/ ) (tab. II). W dwóch województwach (kujawsko-pomorskim i lubuskim) nie zgłoszono żadnych podejrzeń zachorowań na odrę, co wskazuje na brak aktywnego uczestniczenia w programie eliminacji odry WHO. W obecnej sytuacji najważniejszym elementem strategii eliminacji odry w Polsce, oprócz utrzymania dobrego wykonawstwa szczepień, jest zintensyfikowanie działań w regionach o słabym nadzorze nad podejrzeniami i zachorowaniami na odrę oraz na obszarach zamieszkanych przez grupy etniczne o niższym stanie zaszczepienia, które mogą być rezerwuarem wirusa odry oraz przyczyną krążenia wirusa po zawleczeniu zachorowań z zagranicy. Docieranie do mniejszości narodowych i przeprowadzanie akcji szczepień wśród tych grup jest niezbędną częścią programu eliminacji odry. Sprawny nadzór epidemiologiczny pozwoli na śledzenie zachorowań zawlekanych jako źródła zakażenia dla niedostatecznie zaszczepionych społeczności. Niepokojącym zjawiskiem jest wciąż zbyt rzadkie wykonywanie badań serologicznych w przypadkach podejrzeń zachorowań. Na ogólną liczbę 177 zachorowań i podejrzeń zachorowań zarejestrowanych w 2008 r. badanie serologiczne w klasie IgM wykonano w 151 przypadkach (85,3%), w tym w 113 przypadkach (74,8%) w Zakładzie Wirusologii NIZP-PZH, w 37 przypadkach (24,5%) w laboratoriach WSSE i w jednym przypadku w laboratorium prywatnym. W strategii eliminacji odry WHO konieczne jest wykonanie badania potwierdzającego w kierunku przeciwciał IgM w laboratoriach posiadających niezbędne akredytacje.

16 162 Justyna Rogalska Nr 2 W chwili obecnej jedynym ośrodkiem referencyjnym w Polsce jest laboratorium Zakładu Wirusologii NIZP- PZH. Posiada ono akredytację na badania prowadzone w ramach programu udzielone przez WHO oraz Polskie Centrum Akredytacji. Zlecenie badania w ośrodku akredytowanym jest nieodpłatne. Pomimo poprawy, w porównaniu z rokiem poprzednim, w dalszym ciągu niekorzystnie kształtuje się mediana liczby dni pomiędzy pierwszą wizytą u lekarza, a zgłoszeniem przypadku podejrzenia zachorowania do lokalnej stacji sanitarno-epidemiologicznej, która w 2008 roku wynosiła 4 dni (przy ustawowym obowiązku dokonywania zgłoszeń w ciągu 24 godz.). Niewielkiemu pogorszeniu natomiast uległ inny wskaźnik sprawności nadzoru nad odrą. Mediana liczby dni, które upłynęły od wystąpienia wysypki do pobrania próbki krwi zwiększyła się z 7 dni w 2007 r. do 8 dni w 2008 r. W obecnej sytuacji konieczne jest dalsze propagowanie programu eliminacji odry wśród lekarzy, uwzględniające upowszechnianie szczegółowych informacji o planie i realizacji programu, aktualnej sytuacji epidemiologicznej tej choroby, a przede wszystkim o konieczności dokumentowania i laboratoryjnego potwierdzania wszystkich przypadków zachorowań i podejrzeń zachorowań na odrę. Ważnym elementem strategii jest również upowszechnienie informacji o roli laboratorium referencyjnego w realizacji programu, o konieczności wykonywania badań potwierdzających odrę w tym laboratorium, jak również o braku odpłatności za badania. Otrzymano: r. Zaakceptowano do druku: r. Adres do korespondencji: Justyna Rogalska Zakład Epidemiologii Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny ul. Chocimska 24, Warszawa jrogalska@pzh.gov.pl

17 PRZEGL EPIDEMIOL 2010; 64: Kronika epidemiologiczna Iwona Paradowska-Stankiewicz, Hana Orlikova ŚWINKA W POLSCE W 2008 ROKU MUMPS IN POLAND IN 2008 Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie STRESZCZENIE W 2008 r. zarejestrowano zachorowań na świnkę. Zapadalność wynosiła 8,6 na mieszkańców i była niższa w porównaniu z poprzednim rokiem (10,9) i ponad dwudziestokrotnie niższa w porównaniu z medianą w latach Najwyższa zapadalność na świnkę wynosząca 67,0 na osób wystąpiła u dzieci w grupie wieku 5-9 lat. Spośród chorych na świnkę hospitalizowanych było 37 osób tj. 1,13%. W 2008 r. nie zgłoszono żadnego zgonu z powodu świnki. Słowa kluczowe: świnka, nagminne zapalenie przyusznic, epidemiologia, Polska, 2008 rok ABSTRACT In 2008, cases of mumps were reported In Poland. The incidence 8.6 per was lower compared to the last year (10.9) and twenty times less than the median incidence in Children 5-9 year old were the most affected age group 67.0 per Of cases 37 were hospitalized. In 2008 no deaths attributed to mumps were reported. Key words: mumps, epidemiology, Poland, 2008 W 2008 r. zarejestrowano zachorowań na świnkę tj. ok. 20% mniej niż w roku ubiegłym i ponad 20-krotnie mniej niż mediana w latach (tab.i). Zapadalność ogółem w 2008 r. w Polsce wynosiła 8,6 na mieszkańców i w porównaniu z poprzednim rokiem była 1,3-krotnie niższa. Największa liczba zachorowań w ciągu roku (1013, tj. 32% wszystkich zarejestrowanych zachorowań) wystąpiła w IV kwartale. Tabela I. Świnka w Polsce w latach Liczba zachorowań i zapadalność na ludności oraz hospitalizacja wg województw Table I. Mumps in Poland in Number of cases and incidence per population and number of hospitalized by voivodeship Województwo Mediana r r. zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność hospitalizacja liczba % POLSKA , , ,6 37 1,13 1. Dolnośląskie , , ,8 2 0,89 2. Kujawsko-pomorskie , , ,6 3 1,36 3. Lubelskie , , ,9 4 2,35 4. Lubuskie ,3 88 8,7 89 8, Łódzkie , , ,8 5 2,51 6. Małopolskie , , ,4 4 1,44 7. Mazowieckie , , ,9 6 1,46 8. Opolskie , , ,6 2 1,82 9. Podkarpackie , , , Podlaskie ,2 98 8,2 97 8,1 2 2, Pomorskie , , , Śląskie , , ,7 3 0, Świętokrzyskie , , ,4 2 1, Warmińsko-mazurskie ,1 95 6,7 99 6, Wielkopolskie , , ,3 1 0, Zachodniopomorskie ,2 68 4, ,9 3 1,8

18 164 Iwona Paradowska-Stankiewicz, Hana Orlikova Nr 2 Tabela II. Świnka w Polsce w latach Zapadalność i udział procentowy grup wieku Table II. Mumps in Poland in Incidence per and percentage in age groups Wiek w latach zapadalność % zapadalność % ,0 13,1 28,1 15,9 0 5,6 0,5 4,0 0,5 1 12,5 1,1 10,3 1,2 2 21,2 1,8 21,2 2,4 3 45,6 3,9 44,7 4,9 4 68,2 5,8 65,0 7, ,1 37,4 67,0 37,7 5 87,1 7,5 81,1 8,7 6 96,5 8,6 79,1 8,6 7 91,5 8,3 84,1 9,5 8 75,7 7,0 51,6 6,0 9 61,6 5,9 41,8 4, ,5 24,3 27,9 18, ,7 14,3 14,0 11, ,2 4,9 3,8 7, ,0 2,6 2,7 4, ,8 3,4 0,8 4,5 Ogółem 10,9 100,0 8,6 100,0 W 2008 r. najwięcej zachorowań, prawie połowa wszystkich przypadków, wystąpiło w województwie śląskim, mazowieckim i wielkopolskim. W porównaniu z 2007 r. w 6 województwach zarejestrowano spadek zachorowań. Największy, wynoszący 75% wystąpił w województwie świętokrzyskim, niższy - 60% w lubelskim. W 10 województwach zarejestrowano wzrost zachorowań na świnkę, najwyższy w województwach: zachodniopomorskim i łódzkim wynoszący odpowiednio: 46% i 35%. W pozostałych województwach wzrost zachorowań wynosił od 1% do 25%. W porównaniu z 2007 r. nasiliła się tendencja do zmniejszania się zróżnicowania terytorialnego zapadalności: od 5,2 w województwie podkarpackim do 12,4 w świętokrzyskim (tab.i). Zachorowania dzieci i młodzieży do lat 14 stanowiły 72% ogółu przypadków. Najwięcej zachorowań - ok. 40% ogółu, stwierdzono w grupie wieku 5-9 lat. W tej grupie wieku zapadalność na osób wynosiła 37,7 i była ponad dwukrotnie niższa w porównaniu z rokiem ubiegłym. W 2008 r. co piąte zachorowanie na świnkę dotyczyło dzieci w wieku od 10 do 14 lat, zapadalność w tej grupie wynosiła 27,9. Natomiast w grupie wieku 0-4 lata odsetek zachorowań wyniósł 15,9%, zapadalność 28,1. Zapadalność dorosłych kształtowała się na znacznie niższym poziomie w porównaniu z młodszymi grupami wieku (tab.ii). Porównując kilkuletnią zapadalność według grup wieku obserwujemy względny spadek zapadalności w najmłodszej grupie wieku i względny wzrost zapadalności w starszych grupach wieku (ryc.2). W 2008 r. poziom zaszczepienia przeciw śwince dzieci w 3 roku życia osiągnął 98,4% w skali kraju. Najniższy odsetek zaszczepienia wynosił 98,3%, zaś najwyższy 99,8%. W analizowanym roku po raz kolejny zaobserwowano mniejsze różnice wysokości odsetka zaszczepienia dzieci w 3 r.ż. między poszczególnymi województwami. Przed wprowadzeniem szczepień obowiązkowych przeciw śwince (szczepionka skojarzona przeciw odrze, śwince i różyczce) obserwowano okresowe wzrosty zachorowań na świnkę w cyklach 3-4 letnich. (ryc.1). Natomiast wprowadzenie szczepień do PSO od 2003 r. przyczyniło się do systematycznego wzrostu odsetka dzieci zaszczepionych oraz opóźnienie i spłaszczenie szczytu zachorowań już w 2004 r. W związku z utrzymującym się wysokim stopniem zaszczepienia poszczególnych roczników, wynoszącym powyżej 90%, można spodziewać się dalszego ograniczania zachorowań na świnkę. Natomiast stopniowej eliminacji choroby można spodziewać się, gdy zostaną poddane szczepieniu roczniki stanowiące rezerwuar wirusa. Ryc. 1. Świnka w Polsce w latach Zapadalność na ludności i stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż. Fig. 1. Mumps in Poland in Incidence per population and vaccine coverage among 3-year old children Zapadalność na tys % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż. Ryc. 1. Fig. 1. Rok Świnka w Polsce w latach Zapadalność na ludności i stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż. Mumps in Poland in Incidence per population and vaccine coverage among 3-year old children

19 Nr 2 Ryc.2. Świnka w Polsce w latach Zapadalność na mieszkańców według wieku. Fig.2. Mumps in Poland, Incidence per population by age group. Świnka w Polsce w 2008 roku Zapadalność na mieszkańców Rok Ryc.2. Fig Świnka w Polsce w latach Zapadalność na mieszkańców według wieku Mumps in Poland, Incidence per population by age group Zapadalność mężczyzn w 2008 r., podobnie jak w latach poprzednich, była wyższa w porównaniu z kobietami i wynosiła 9,9 na osób. Zależność taka wystąpiła w wielu grupach wieku za wyjątkiem osób w grupie wieku: lata i powyżej 40 lat. Zapadalność mieszkańców wsi wynosiła 8,8 na mieszkańców i była wyższa niż mieszkańców miast (8,4). Najwyższą zapadalność zarejestrowano w miastach, w których liczba mieszkańców wynosi tys., natomiast najmniejszą w miastach liczących > 100 tys. W grupie dzieci i młodzieży do 19 r. ż, podobnie do lat ubiegłych, wyższą zapadalność obserwowano w miastach. W grupie wieku 0-4 lata zapadalność w mieście kształtowała się na poziomie 31,0, zaś wśród mieszkańców wsi 24,2; w grupie 5-9 lat odpowiednio: 71,5 i 61,5; w grupie lat oraz lat, odpowiednio: wśród mieszkańców miasta: 31,8 i 14,5 oraz mieszkańców wsi: 23,4 i 13,4. Otrzymano: r. Zaakceptowano do druku: r. Adres do korespondencji: Dr med. Iwona Paradowska-Stankiewicz Zakład Epidemiologii Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny Ul. Chocimska 24, Warszawa istankiewicz@pzh.gov.pl

20