MATERIAŁY KRZEMIENNE Z PÓŹNOMEZOLITYCZNEGO STANOWISKA JASTRZĘBIA GÓRA 4, WOJEWÓDZTWO GDAŃSKIE

Transkrypt

1 A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA ARCHAEOLOGI CA 2, 997 Sławomira Ruta MATERIAŁY KRZEMIENNE Z PÓŹNOMEZOLITYCZNEGO STANOWISKA JASTRZĘBIA GÓRA 4, WOJEWÓDZTWO GDAŃSKIE Stanow isko Jastrzębia G ó ra 4, znajdujące się we wschodniej części Pobrzcża K aszubskiego, odkryte zostało w roku 972 przez W. Chm ielewskiego. W ciągu kilku sezonów badań wykopaliskowych ( , 980) prow adzonych przez L. D om ańską, pozyskany został inw entarz liczący ponad cztery tysiące w yrobów krzem iennych. Z b ió r pow ierzchniow y W. Chmielewskiego (550 sztuk) wykorzystała Z. Radzikow ska w pracy na tem at m ezolitu lewego dorzecza dolnej W isły. Inform acje dotyczące po zostałych m ateriałów L. D om ańska zamieściła po raz pierwszy w rozprawie poświęconej zagadnieniu użytkow ania krzemienia pom orskiego przez mezolityczne i neolityczne społeczności Niżu Polskiego2. Omawiane stanowisko położone jest u północno-zachodniego krańca K ępy Swarzewskiej, w dolinie Czarnej W ody (rys. ). K ępa Swarzewska, poczynając od schyłku okresu borealnego, oddzielona była od sąsiadujących z nią na południu partii lądowych i od Zatoki G dańskiej n a wschodzie przez narastające torfow iska3. O d strony otw artego Z. R a d z i k o w s k a, Mezolit lewego dorzecza dolnej )Visly, Warszawa 973, maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. 2 L. D o m a ń s k a, Krzemień pomorski >v kulturach środkowej i młodszej epoki kamienia na Niżu Polskim, Łódź 980, maszynopis pracy doktorskiej w Instytucie Archeologii UŁ; zob. także późniejsze publikacje: t a ż, Wybrane zagadnienia krzemieniarstwa strefy nadmorskiej IV epoce kamienia, [w:] Problemy epoki kamienia na Pomorzu, Słupsk 983, s ; t a ż, Udział komponentu maglemoskiego w rozwoju kulturowym późnomezolitycznych społeczeństw Pomorza iv świetle badań na stanowisku Jastrzębia Góra 4, woj. Gdańsk, Acta Universitatis Lodziensis 992, Folia archaeologica, z. 6, s Z. C z u b i ń s k i, Z. B o r ó w k o, M. F i l i p i s z y n o w a, A. K r a w i e c o w a, W. O ł - t u s z e w s k i, J. S z w e y k o w s k i, Z. T o b o l e w s k i, Bielawskie Bioto, ginące torfowisko atlantyckie Pomorza, Ochrona Przyrody 954, R. XXII, s. 40-5; B. R o s a, O rozwoju morfologicznym wybrzeża Polski w świetle dawnych form brzegowych, Studia Societatis Scientiarum Torunensis 963, sect. С, vol. 5, s. 70, И

2 m orza granica jej przesunięta była zapewne kilka kilom etrów na północ4. N a zachodzie, w rejonie dzisiejszego równoleżnikowego odcinka Czarnej W ody, już od późnego glacjału istnieje zastoisko, później słodkow odny zbiornik o charakterze przepływowym, w okresie atlantyckim dość płytki i zarastający5. Okresy: atlantycki, subborealny i subatlantycki to czas rozwoju Błot Bielawskiego i Karwieńskiego, które objęły m. in. dolinę Czarnej W ody. Łączna powierzchnia wykopów wynosi 27 m 2. W profilach obserwuje się niezakłócony układ w arstw (rys. 2, 3): I - gleba współczesna - bielica, - żółtobrązowe i żółtoszare piaski jedno- lub dw ukrotnie przewarstwione torfem, III - szarny piasek ze śladam i spalenizny - w arstw a kulturow a, IV - piaski i żwiry podłoża. T o rf przykryw a nieciągłą w arstewką miąższości 3 do 5 cm poziomy związane z osadnictwem mezolitycznym. Być m oże należy ją wiązać z subatlantycką ekspansją to rfowisk przym orskich. M ateriał krzemienny, skupiony w zachodniej części przebadanego obszaru, układał się w zw artą krzemienicę o wymiarach około 4 x 6 m, której dłuższa oś skierowana jest NW -SE (rys. 5). W układzie pionowym m ateriał grupuje się głównie w warstwie III oraz na pograniczu warstw III i IV, w innych zaś pojaw ia się sporadycznie. K ilkaset zabytków znaleziono także na powierzchni stanow iska, przede wszystkim w części południowej, która naruszona została przez współczesne wkopy. Poniżej dolnego poziomu torfu zarejestrowano także szereg obiektów (rys. 4). W obrębie i na skraju krzemienicy znajdowało się 5 (6?) palenisk. Próba C 4 uzyskana dla jednego z nich wynosi Bin ± 80 BP (4755 BC). We wschodniej części wykopu zaobserwowano duże (3,5 x 2-3,5 m) zaciemnienie chatę o dłuższej osi na linii północ-południe. Szereg płytkich, o cm średnicy, szaroniebieskawych zaciemnień, bardzo słabo wyodrębniających się w podłożu po jej zachodniej i wschodniej stronie na styku warstw III i IV oraz w stropowych partiach warstwy IV zinterpretowano jak o dołki posłupowe. Ich rozpiętość wzdłuż osi północ-południe wynosi około 8 m 6. 4 J. E. M o j s k i, Niektóre problemy badawcze morfogenezy północnej Polski i południowego Bałtyku, Studia i Materiały Oceanologiczne 989, nr 56, s. 78. s B. B o g a c z e w i c z - A d a m c z a k, J. D r w a l, R. G o ł ę b i o w s k i, D. K r ó l, G. M i o t k, Studia archeologiczno-paleogeograficzne Kępy Ostrowskiej na Pobrzeżu Kaszubskim, Przegląd Archeologiczny 987, vol. 34, s Prowadząca badania L. Domańska dopuszcza jednak możliwość naturalnego pochodzenia przynajmniej części z nich; zob. Jastrzębia Góra 4. Dziennik badań, dn. 6 VI 976, rękopis w Katedrze Archeologii UL.

3 Prezentowany artykuł poświęcony jest przede wszystkim analizie techniki obróbki krzem ienia ze stanowiska Jastrzębia G óra 47. Część obserwacji dokonanych podczas szczegółowego opracow yw ania m ateriału znalazło potwierdzenie w wynikach uzyskanych dla tego zespołu składanek wytworów krzem iennych. Planigrafia zabytków w obrębie wykopów skłania do wydzielenia dwu skupień: N i S (oznaczenia literowe zgodne z ich usytuowaniem wobec stron świata), m ateriału znajdującego się poza skupieniami (w tym z tzw. m etrów granicznych, tzn. leżących na styku koncentracji, gdzie m ógł być on najbardziej przemieszany) oraz krzemieni zebranych z powierzchni stanowiska wraz z zabytkam i, których lokalizacji nie m ożna ustalić ze względu na brak num erów inw entarzow ych8. Przy prezentacji m ateriału źródłowego posłużyłam się m etodą dynamicznej klasyfikacji technologicznej9, modyfikując listę grup techniczno-typologicznych tak, aby uwzględniała ona specyficzne cechy analizowanego inwentarza. Klasyfikację rdzeni łuszczniowych oparłam na propozycji L. D om ańskiej0, typy zbrojników wydzielone zostały zgodnie z zasadam i przedstawionymi przez S. K. K ozłow skiego". O G Ó LN A C H A R A K TERYSTY K A SK U PIEŃ Skupienie N zawiera 205 krzemieni (99,8% - krzemień pom orski, 0,9% - inne surowce bałtyckie). D om inuje tu grupa eksploatacji łuszczniowej - 34,08% inw entarza. D rugą co do liczebności jest grupa odpadków osiągająca aż 33,60%. N arzędzia i odpadki z ich produkcji stanow ią 5,4% całości. D opiero czw artą pozycję zajmuje grupa eksploataqi wiórowej - 2,53% - przy czym rdzenie wiórowe stanowią zaledwie 8,85% wszystkich rdzeni, odłupkow e zwykłe,04%, natom iast łuszczniowe - 90,%. Bardzo niewielki jest udział grupy przygotow ania rdzeni (3,55%) i napraw (0,28%), 7 Tekst niniejszego artykułu stanowi fragment pracy magisterskiej napisanej pod kierunkiem dr hab. L. Domańskiej, kórej pragnę podziękować za udostępnienie mi wspomnianych materiałów i dokumentacji z własnych badań. 8 W tabeli uwzględniono zabytki pochodzące z badań z lat R. S c h i l d, M. M a r c z a k, H. K r ó l i k, Późny mezolit. Próba wieloaspektowej analizy otwartych stanowisk piaskowych, Wrocław D o m a ń s k a, Krzemień..., s. 9-26; t a ż, Wytwórczość krzemieniarska grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych, Acta Universitatis Lodziensis 987, Folia archaeologica, z. 8, s , 38. S. K. K o z ł o w s k i, Pradzieje ziem polskich od IX do V tysiąclecia p.n.e.. Warszawa 972, s

4 razem (3,55%) (3,57%) sploata- wióry całkowicie korowe całe - - iórowej fragmenty rdzenie 0 odłupni na wąskim wiórowe boku otoczaka - jednopiętowe 0 2 odłupniach na wąskich bokach otoczaka 4 - odłupnia obejmuje 3/4 obwodu rdzenia 0-2 o odłunni dookolnei 2 _ całe fragmenty rdzenie wiórowe jednopiętowe o zmienionej orientacji - wióry od rdzeni wiórowych częściowo korowe całe jednopiętowych części piętkowe części środkowe części wierzchołkowe całkowicie negatywowe całe części piętkowe części środkowe części wierzchołkowe _ - wióry o negatywach dwukierunkowych razem (2,53%) (7,38 ksploata- rdzenie wiórowo-odłupkowe jednopiętowe - - łupkowej rdzenie odłupkowe jednopiętowe - - odłupki zwykłe całkowicie korowe częściowo korowe całkowicie negatywowe razem ! 6 8 (,00%) (0,0%) eksploa- rdzenie wiórowe eksploatowane łuszczniowo i łuszczodłupki łuszczniowe z negatywami wiórowymi na stronie górnej całe fragmenty rdzenie łuszczniowe jednostronne jednobiegunowe z piętą krawędziową z piętą płaszczyznową 7 dwubiegunowe z piętami krawędziowymi z piętą płaszczyznową krzyżowe z piętami krawędziowymi 4 2 z piętą płaszczyznową 2 rdzenie łuszczniowe dwustronne jednobiegunowe z piętą krawędziową z piętą płaszczyznową dwubiegunowe z piętami krawędziowymi z piętą płaszczyznową 2 2 kombinowane z piętami krawędziowymi z piętą płaszczyznową krzyżowe z piętami krawędziowymi z piętą płaszczyznową - fragmenty rdzeni łuszczniowych odłupki i wióry łuszczniowe odłupki z szerokich całkowicie korowe całe płaskich odłupni fragmenty nega- jednokierunkowe całe tywo- fragmenty we dwukierunkowe całe fragmenty krzyżowe całe fragmenty odłupki zdejmujące częściowo korowe całe bok rdzenia łuszcz fragmenty m owego całkowicie negatywowe całe fragmenty wióry łuszczniowe cale fragmenty 8 2 7

5 narzędzi pod krążkowe łukowy + łukowy wklęsły + wklęsły prosty + zębaty z odłupka łuszczniowego inne z odłupka łuszczniowego inne z odłupka łuszczniowego inne - : prosty + łukowy z odłupka łuszczniowego mne łukowy + wkjęsły z odłupka łuszczniowego mne " kątowy + wklęsły z odłupka łuszczniowego - - mne kątowy + zębaty z odłupka łuszczniowego inne zbieżny z odłupka łuszczniowego mne z retuszem krawędź i z odłupka łuszczniowego poprzecznej mne z odłupka łuszczniowego inne nieokreślone i fragmenty drapacze pyskowate z odłupka łuszczniowego inne łukowe z odłupka łuszczniowego inne skośniki z odłupka łuszczniowego 2 - mne " podkrążkowe z odłupka łuszczniowego inne 2 0 inne z odłupka łuszczniowego - inne obłęczniki jednownękowe z odłupka łuszczniowego wiórowe inne wiertniki pazury i przekłuwacze rylce dwu wnękowe z odłupka łuszczniowego wiórowe inne z odłupka łuszczniowego z odłupka łuszczniowego 4 4 wiórowe inne półtyleżaki wiórowe 3 - zbrojniki tylczaki lancetowate półtylczaki trójkąty zbrojniki typu Nowy Młyn wkładki retuszowane zbrojniki z retuszowaną podstawą trapezy zwykłe nieokreślone fragmenty rylcowe podstawowe lewe zwykłe łamane okazy mikrołuskane prawe zdwojony typu Komornica chojnickie 2 prostokątne 2 rozwartokątne 4 2 z retuszem trzeciego boku 2-2 zwykłe łamane wierzchołkowe lewe zwykłe 2-2 łamane prawe zwykłe łamane odłupki łuszczniowe wióry inne

6 Przez tę wstępną fazę przechodziły wszystkie rdzenie wiórowe, a także rdzenie odłupkow e i część łuszczniowych o piętach płaszczyznowych. T ak znikom e przygotowanie bryły umożliwiał jej kształt (tabl. I, 3-8;, -5; IX, -5; XI, 2-5). Eksploatację wiórową rozpoczynano na jednej z wąskich ścianek otoczaka, następnie przenoszono ją na tył (przeciwległą, rów nież w ąską ściankę), stopniow o rozszerzając odłupnię n a jeden z pierwotnych boków, tak że drugi - korowy - stawał się tyłem, a odłupnia obejm owała 3/4 obw odu rdzenia. U nielicznych form szczątkowych odłupnie są dookolne lub praw ie dookolne. W planie przednim rdzenie te są smukłe podprostokątne bądź podstożkowe, w bocznym zaś - przeważnie podstożkowe. Proporcje długości do szerokości przedstaw ia rys. 7. Przekroje poprzeczne, ze zbliżonych do prostokąta - u rdzeni zaczątkowych - przchodzą w niemal kw adratow e, owalne lub soczewkowate w formach wyzyskanych. K ąt rdzeniowy w aha się między Tylko w jednym przypadku pięta jest bardzo silnie pochylona (w artość k ąta rdzeniow ego w ynosi około 45 ), a odłupnia zupełnie płaska (tabl. X, ). N egatywy w iórów - bardzo regularne, o prostych, równoległych bokach - dochodzą najczęściej do wierzchołka rdzenia. Długości wiórów sięgają 40 m m, ale najwięcej okazów mieści się w przedziale mm (tabl. VI, -4, 2-23; X,, 2, 22, 23; X II, -9). Proporcje długości do szerokości w ahają się między 2 : - 5 :, z przewagą okazów powyżej 3 : (rys. 8). Przebieg boków jest regularny, z podgięciem w 2/3, rzadziej w połowie długości. Są jedn ak także wióry proste. W trakcie rdzeniowania pięty niekiedy odnaw iano, znosząc odbocznym uderzeniem całą bądź praw ie całą piętę, lub świeżono, zwykle bardzo delikatnie, głównie od strony odłupni (tabl. V,, 2, 5, 6; VI, 8; X, 3). Zabiegi te nie były wykonywane często, a na pewno nie świeżono pięt po zdjęciu każdej serii wiórów. W śród piętek wiórów zdecydowanie dom inują surowe (w skupieniu N 68,64%, w skupieniu S 62,79%); znacznie mniej jest dwunegatywowych (odpowiednio 7,03 i 6,27%), punktow ych (5,40 i 9,30% ), krawędziowych (5,40 i 4,65% ) oraz wielonegatywowych (3,24 i 6,57% )2. Sporadycznie regulowano także odłupnie form ując zatępisko na boku (o czym świadczy obecność trzech wtórnych zatępców - tabl. V, 3; X II, 5) lub znosząc wierzchołek rdzenia (tabl. V, 7; X, 6). Jeden z rdzeni oraz nieliczne wióry noszą ślady delikatnych wymiażdżeń i drobnych wyłusek przy wierzchołkach, co wskazywałoby na incydentalne stosow anie tw ardej podkładki. 2 Wartości procentowe policzono dla wszystkich okazów o zachowanych piętkach (łącznie z narzędziami).

7 Ze stosowaniem techniki łuszczniowej należy zapewne wiązać siedem kam iennych tłuczków i podkładek, znalezionych w obrębie w ykopów. Jak wynika z ilościowego zestawienia m ateriałów, obecność klasycznej techniki odłupkowej w zespole z Jastrzębiej Góry 4 jest śladowa. Dysponujemy jednym rdzeniem odłupkowym i jednym wiórowo-odłupkowym ze skupienia N 4. Pierwszy z nich - przepalony, zaczątkow y, o w ym iarach 27,4 x 28,7 x 2,0 - przygotowany został podobnie jak rdzenie wiórowe przez odtrącenie korow ego w ierzchołka otoczaka i praw dopodobnie m iał d o starczać analogiczny półsurowicc. Z powodu bardzo głębokiego wżeru przerwano eksploatację po odbiciu zaledwie jednego regularnego, smukłego odłupka długości 26,9 mm i szerokości 5,3 mm. D ruga ze wspom nianych form to również przepalony, uszkodzony rdzeń w iórow o-odłupkow y, bryłow aty, o zaprawianej pięcie i dookolnej odłupni; zachowane wymiary 24, x 6,3 x 3,6 (tabl. II, 7). W ydaje się, iż odłupki zwykłe, sporadycznie pojawiające się w inw entarzu, powstały w większości w trakcie eksploatacji łuszczniowej w wyniku chwilowo zmienionych warunków. Świadczyłby o tym wygląd ich górnych stron, gdzie obserwujemy głównie negatywy łuszczniowe, znacznie rzadziej - wiórowe (tabl. VI, 24, 25; XII, 3). Część odłupków negatywowych formujących pięty rdzeni to również odłupki zwykłe; kilka masywnych okazów w ykorzystano n a łuszcznie oraz do produkcji narzędzi. Rejon Jastrzębiej G óry znajduje się w pierwszej strefie występowania krzemienia pomorskiego5, obejmującej Pobrzeża: Słowińskie i Kaszubskie oraz S część Pobrzeża W schodniobałtyckiego, gdzie znajdow any jest m asowo. W związku z tym m ożna się spodziewać, że stopień wyzyskania form rdzeniowych w inwentarzach tego rejonu nie będzie wysoki, a ilość odpadów (głównie okruchów krzemienia) będzie znaczna. Rzeczywiście, procent odpadków - rozbitych otoczaków, okruchów, łusek, okazów nieokreślonych i przepalonych - jest wysoki, sięga nawet blisko 50% w skupieniu S. Nierzadkie są także form y zaczątkow e rdzeni, zarów no wiórowych, jak i łuszczniowych. Niemniej jednak wyraźny jest udział okazów wyzyskanych, co wskazywałoby na dążenie do pełnego wykorzystania m asy surowcowej. Chodziło tu zapewne o wykorzystanie konkretnych otoczaków. Selekcjonowanie m ateriału następow ało bowiem w trakcie odbijania pierwszych odłupków korowych bądź wiórów. Porzucano bryłki, które w tej fazie obróbki rozpadały się lub rozłupywały w sposób niezamierzony, natom iast egzemplarze regularne, wykazujące dobrą łupliwość, starano się eksploatow ać jak najdłużej. Nie istniała potrzeba wykorzystywania otoczaków o gorzej wykształconej masie krzemiennej, czy nieodpowiednich param etrach, przy dużej liczbie surow ca dostępnego na powierzchni. 4 Jeden rdzeń wiórowo-odłupkowy wyróżniła także R a d z i k o w s k a, Mezolit..., tabela. 5 D o m a ń s k a, Krzemień..., s. 2-5; t a ż, Wytwórczość..., s. 8-2.

8 A N A LIZA G R U PY N A R Z Ę D Z I Podstawowym półsurowcem do wykonywania narzędzi były odłupki łuszczniowe. W ykorzystywano przede wszystkim formy częściowo i całkowicie negatyw owe. Okazy z odłupków całkowicie korow ych, w tym z w ierzchołków otoczaków, pojawiają się znacznie rzadziej - głównie wśród skrobaczy i wysokich drapaczy (tabl. VII, 3, 3, 6, 7; X, 2, 22, 25; X II,, 7, 24, 3). Narzędziam i retuszowanym i, w ostatnim etapie ich użytkow ania, stawały się też niejednokrotnie rdzenie: wiórowe rozłupyw ane łuszczniowo (tabl. II, 9; IX, 5; VII, 4) oraz łuszcznie, których boki łuskano na całej lub na części długości. rudno sobie wyobrazić użytkowanie jako półsurowca, czy nawet narzędzia doraźnego użytku, łusek długości około cm, jakie m ożna było uzyskać z łuszczni szczątkowych. Być może więc właściwsze byłoby klasyfikowanie łuszczni szczątkowych jako narzędzi, pom im o iż wśród okazów m ikrołuskanych sporadycznie pojaw iają się większe łuski. W ióry w ykorzystywane były dwojako: a) do produkcji zbrojników, półtylczaków w iórow ych i delikatnych drapaczy wiórowych, b) surow e wióry jak o wkładki. O powszechności użytkow ania surowych wiórów świadczy duża liczba półsurowca ze śladami pracy uchwytnymi już w obserwacji m akroskopow ej lub pod lupą. Większość z nich to fragmenty; część została złam ana, u innych na przełomie widoczny jest sęczek będź jego negatyw. Przykłady spracowanych wiórów przedstawione zostały na tabl. VII, 2-5; X II, 7-9. Interesująca jest składanka dwu części w ióra środkow ej i wierzchołkowej w której wyraźnie widoczne jest starcie boków środkowego segmentu (tabl. VI, 5). W ybierano tu okazy masywniejsze, średnio o,5-2,5 mm szersze oraz 0,2-0,7 m m grubsze od form nie spracow anych. Ł ączna liczba narzędzi po wyłączeniu okazów łuskanych fragm entarycznie, m ikrołuskanych i z retuszem użytkowym - wynosi 250 sztuk. Najliczniejszą kategorię wśród nich stanow ią skrobacze - 27 sztuk, tj. 50,8% (tabl. VII, -4; X, 8-2; 7-22; X II,, 2, 7, 9, 25, 3). W ykonywane były głównie z odłupków łuszczniowych, rzadziej z rdzeni łuszczniowych i wiórowych łuszczonych oraz okruchów i odłupków zwykłych lub cytrusowych (?). Najczęstszymi formami są jednostronne łukowe - 38 sztuk i wklęsłe - 20 sztuk oraz krążkowe 5 sztuk. Retusz tych narzędzi jest bardzo zróżnicowany: wypracowany, o regularnych wyłuskach, jak i niestaranny, zbliżony do użytkowego. Stromy i półstromy zdecydowanie dominuje nad płaskim. W kilku p rzypadkach m ożna m ówić o retuszu zgrzebłowatym.

9 D rapacze - 23 sztuki, tj. 9,2% (tabl. VII, 5-9; X, 25; X II, 20-24) - podobnie jak skrobacze, również wykonywane są głównie na odłupkach łuszczniowych, tutaj szczególnie grubych, niekiedy na łuszczniach. W przypadku form odłupkowych dość częste jest dodatkow e retuszowanie boków narzędzia; zdarza się także sytuowanie drapisk w części piętkowej półsurowca. Zaledwie 5 to okazy wiórowe, przy czym są one zwykle bardzo delikatne, o drapisku łukowym lub skośnym. Stąd też więcej m am y przykładów drapaczy krótkich i krępych niż smukłych, a wysokie dom inują nad niskimi. Pod względem typologicznym najliczniejsze są drapacze łukowe - 9 i podkrążkow e - 4. Większość obłęczników są to okazy wykonane na dość krępych odłupkach łuszczniowych - 8 sztuk, głównie jednownękowe. W iórowe jedno- i dwuwnękowe reprezentowane są przez 4 egzemplarze tabl. VI, -3). Zarów no u lorm odłupkow ych, jak i wiórowych łuskanie jest strom e, a wnęki płytkie. Dwa szerokowierzchołkowe wiertniki pochodzą ze skupienia N. Jako półsurowiec użyte zostały odłupki łuszczniowe, w jednym przypadku częściowo, w drugim całkowicie negatywowy (tabl. VI, 5 6). U obu część pracująca usytuow ana została na boku odłupka. Bardziej zróżnicowany jest zestaw pazurów i przekłuwaczy (4 sztuk). O bok przeważających form odłupkowych, zarówno krępych, jak i bardziej smukłych (tabl. VII, 2, 22; X, 5, 32), wyróżnione zostały 2 smukłe, delikatnie, strom o retuszowane przekłuwacze wiórowe o długim, prostym żądle (tabl. V II, 23; X II, 6). Łączna liczba wiertników i przekłuwaczy wynosi 6 sztuk, tj. 6,4% narzędzi. W obu skupieniach oraz poza nimi znaleziono kilka półtylczaków wiórowych (tabl. VI, 4; X, 23; X II, 26) poprzedzonych lub lekko skośnych. W obu przypadkach widoczne są ślady pracy w postaci wyłusek (tabl. XII, 26). Jedna z krawędzi półtylczaka przedstawionego na tabl. X, 23 jest delikatnie wybłyszczona i silnie zakolona, z bardzo drobnym i, nieregularnymi wyłuskami oraz krótkim i, nieregularnymi zarysowaniami, ułożonymi ukośnie do kraw ędzi - elementy te są widoczne w obserwacji m ikroskopow ej. Przeciwległa kraw ędź jest zniszczona (oprawa?). Inw entarz zawiera tylko jeden rylec klinowy środkowy (tabl. VII, 20), który wykonany został z masywnego odłupka łuszczniowego częściowo korowego. N a jednym z boków również widoczny jest szereg nieregularnych wyłusek retuszu użytkowego. 68 sztuk zbrojników stanowią 24,8% narzędzi. Najliczniejsze są trójkąty (w skupieniu N - 25,9% grupy zbrojników, w skupieniu S - 33,33%, w całym inw entarzu - 29,0%). Listę typów przedstawia tab.. D rugą co do liczebności jest, niestety, kategoria nieokreślonych fragm entów zbrojników (6 sztuk - 25,08%). Kolejne to zbrojniki typu Nowy Młyn (8 sztuk 2,9%), zbrojniki z retuszow aną podstaw ą (6 sztuk - 9,7% ), w kładki

10 retuszowane (5 sztuk - 8,07%), trapezy (5 sztuk - 8,07% ), wreszcie tylczaki (2 sztuki - 3,23% ) i półtylczaki (2 sztuki - 3,23% ). Z dwu półtylczaków jeden zdwojony pochodzi ze skupienia N, drugi - typu K om ornica - zebrany został z powierzchni stanow iska. D o produkcji zbrojników wykorzystywano zawsze smukłe, wąskie, bardzo regularne wióry. Niewielka jest liczba rylcowców 2 sztuk z czego 5 reprezentuje typy rylcowców łam anych. N a kilku retuszow anych podstaw ach zbrojników m ożna dostrzec cechy przełam ania, a w kategoriach w iórów łuskanych i obłęczników znajdują się m. in. okazy z retuszem wycinającym płytką, szeroką wnękę w boku wióra. Bywają one przetrącane lub łamane; być m oże należy je również wiązać z procesem produkcji zbrojników. Jak ju ż w spom inałam, wióry, których większość zachow ana jest we fragm entach, bardzo często noszą ślady złam ania bądź przetrącenia. Przytoczone uwagi wskazywałyby na duże znaczenie techniki łam ania półsurowca. Szczegółowa analiza m ateriałów z obu skupień w ykazała zbieżność charakterystyk wszystkich grup techniczno-typologicznych. Różnice ujawniają się w zestawie narzędzi. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że centrum skupienia S zostało naruszone przez współczesne wkopy i przynajmniej część materiału zebranego z powierzchni stanowiska znajdowała się pierwotnie w jego obrębie. Człon wspólny w grupie zbrojników stanowią: trójkąty rozw artokątne + trójkąty z retuszem trzeciego boku + zbrojniki typu N owy M łyn. W skupieniu N m am y ponadto: 2 tylczaki lancetow ate, półtylczak zdwojony, trójkąt prostokątny, 3 wkładki retuszowane, zaś w skupieniu S 2 trójkąty chojnickie oraz 2 trapezy zwykłe. Jeden trapez znajduje się również w obrębie m etrów granicznych, rozdzielających skupienia, nie m ożna więc bez zastrzeżeń przypisać go do któregoś z nich. Skupienie S praktycznie nic posiada rylcowców (z powierzchni zebrano ich 8), a jedyny okaz jaki tu znaleziono nie został wykonany z krzem ienia pom orskiego, lecz bałtyckiego szarego. Zwraca też uwagę obecność jednego rylca i dwu wiertników w skupieniu N oraz większa liczba skrobaczy podkrążkow ych w skupieniu S (7) niż w N (2), przy względnej rów now adze innych typów. Obecność trapezów i data radiowęglowa 4755 BC wskazują na atlantycki wiek zespołu. M imo to trudno jednoznacznie stwierdzić, czy skupienia są sobie współczesne, bowiem oba wymienione wyżej elem enty pozyskane zostały ze skiipienia S. Za ich jednoczasowością przem awia rozłączność stref obróbki krzemienia, potw ierdzona przez odszukane w m ateriale składanki (rys. 6). Technika obróbki krzemienia, param etry różnych kategorii wytworów i ogólny zestaw narzędzi są analogiczne lub bardzo zbliżone.

11 Jeśli jedn ak weźmiemy pod uwagę fakt, że surowiec krzem ienny, z j a - kim spotykam y się na tym stanowisku, nic daw ał możliwości stosow ania szerszego w achlarza technik o b ró b k i niż wyżej opisane (zarów no ze względu na wymiary, jak i kształt konkrecji)6, bardziej zrozum iałe stanie się istnienie w spom nianych zbieżności. O dm ienny zestaw zbrojników, a przede wszystkim obecność trapezów w skupieniu S wobec ich braku w skupieniu N, m ógłby więc być wyznacznikiem zróżnicow ania ch ro n o- logicznego. K ilkakrotne (co najmniej dw ukrotne) zasiedlenie stanow iska potw ierdza także, m oim zdaniem, obecność w paleniskach nieprzepalonych krzemieni oraz, być m oże, duża liczba palenisk. ANALIZA PO RÓW N A W CZA Z najbliższej okolicy Jastrzębiej G óry 4 znanych jest co najm niej kilkanaście mezolitycznych punktów osadniczych. Najlepiej rozpoznany został obszar K ępy O strow skiej7. M ateriały pochodzą przede wszystkim z badań powierzchniowych; tylko pięć stanowisk było badanych wykopaliskowo, a na kilku przeprow adzono prace sondażowe, m. in. W ładysławowo-ostrowo, 6, 3, 4, M ieroszyno 6, gm. W ładysław ow o*. Zespoły te charakteryzują się użytkow aniem wyłącznie krzemienia pom orskiego, współwystępowaniem techniki jednopiętowego podstożkowego rdzenia wiórowego i łuszczniowej, z przewagą tej ostatniej, i sporadycznie jednopiętow ego odłupkow ego; wśród półsurow ca - wiórów (często poprzecznie łamanych) i odłupków łuszczniowych. W grupie narzędzi dom inują skrobacze/zgrzebła wykonywane z odłupków łuszczniowych i łuszczni oraz krótkie drapacze z masywnych odłupków korowych, rzadziej wiórowe. W śród zbrojników zaobserw ow ano trójkąty rozw artokątn e, chojnickie, pieńkowskie, z retuszem trzeciego boku, zbrojniki typu N ow y M łyn 6 Por. technikę obróbki w zespołach neolitycznych: J. Ż u r e k, Osada z młodszej epoki kamienia w Rzucewie, powiat wejherowski i kultura rzucewska, Fontes Archeologici Posnanienses 953, t. 4, s. 3-42; D o m a ń s k a, Wytwórczość... 7 J. K o s t r z e w s k i, Nouvelles fouilles et decuvertes en Pomeranie polonaise, Revue Antropologique 929, t. 39, s. -9; R a d z i k o w s k a, Mezolit...; E. M a c i a s z c z y k, Kępa Ostrowska IV mezolicie, Łódź 98, maszynopis pracy magisterskiej w Katedrze Archeologii UŁ; B o g a c z e w i c z - A d a m c z a k, D r w a l, G o ł ę b i o w s k i, K r ó l, M i o t k, Studia..., s , 76-77; zob. także D. K r ó l, D. R u d n i c k a, Stan rozpoznania archeologicznego terenu wysoczyzn nadmorskich w województwie gdańskim, Pomorania A ntiqua 990, t. 4, s Ie B o g a c z e w i c z - A d a m c z a k, D r w a l, G o ł ę b i o w s k i, K r ó l, M i o t k, Studia..., s ,

12 i z retuszow aną podstaw ą, trapezy zwykłe, półtylczaki typu K om ornica. Inw entarze te określone zostały jak o chojnicko-pieńkow skie. Zespół O strow o 5, gm. W ładysławowo, z badań J. K ostrzew skiego9, charakteryzuje się także bardzo wysokim udziałem łuszczni - podobnie jak m a to miejsce w Jastrzębiej Górze 4. N a osiem rdzeni przypada tylko jeden wiórowy. Niewielki zestaw zbrojników nie pozwala jednak jednoznacznie zaklasyfikow ać tego inw entarza20. Analogiczne zespoły znane są z Czołpina i Smołdzina, gm. Smołdzino (zbiory pow ierzchniow e)2. B adając strukturę zespołów mezolitycznych Pom orza T. G aliński22 stwierdza, że inw entarz z Jastrzębiej G óry 4 naw iązuje do stanow iska Szczecin - Jezierzyce 9, przy czym najbardziej zbieżne są struktury grupy zbrojników. Udział trójkątów i zbrojników z retuszow aną podstaw ą jest równy, a tylczaków bardzo zbliżony. Inaczej jednak kształtuje się ogólna struktura grupy narzędzi: w Jastrzębiej Górze skrobacze przeważają nad wszystkimi innym i kategoriam i (po wyłączeniu okazów m ikrołuskanych, łuskanych fragm entarycznie i z retuszem użytkowym), podobnie jak na większości stanowisk z Pobrzeża Kaszubskiego oraz Pojezierza Kaszubskiego (Swomigacie II - IV, VI), natom iast drugą pozycję zajmują zbrojniki, podczas gdy w Jezierzycach najliczniejszą kategorię stanow ią właśnie zbrojniki, przy znacznie mniejszym udziale półtylczaków i skrobaczy oraz rylców i drapaczy. Inwentarze te wykazują poza tym różnice w zakresie technik pozyskiwania półsurowca. Zarów no w Jastrzębiej Górze, jak i w Jezierzycach znana jest technika podstożkowego rdzenia wiórowego jednopiętow ego do produkcji delikatnych, sm ukłych wiórów zbrojnikow ych, jednakże jej udział w Jezierzycach jest dziew ięciokrotnie wyższy (7,% w śród rdzeni stanow ią jednopiętow e wiórowe) niż w Jastrzębiej Górze, gdzie z kolei 88,57% to rdzenie łuszczniowe, które w Jezierzycach reprezentuje tylko jeden egzemplarz (2,22% rdzeni). Pojedyncze łuszcznie spotykane są także na innych stanowiskach Pom orza Zachodniego, np. Szczecin-Radolin (2) czy Białogard (jeden łuszczeń przy trzech rdzeniach w iórow ych)23. Społeczność z Jezierzyc eksploatowała głównie krzemień bałtycki (99,92%), a pom orski i dolnoodrzański tylko w śladowych ilościach (odpow iednio 9 K o s t r z e w s k i, Nouvelles Por.: zespół komornicki - B o g a c z e w i c z - A d a m c z a k, D r w a l, G o ł ę b i o w s k i, K r ó l, M i o t k, Studia..., s. 77; chojnicko-pieńkowskj z elementami komornickimi - R a d z i - k o w s k a, Mezolit..., s T. G a l i ń s k i, Nezolil Pomorza, Szczecin 992, s Tamże, s M. C z a r n e c k i, Z problematyki badaň nad póinoplejstoceńskimi i wczesnoholoceńskimi przemysłami Pomorza Zachodniego, Materiały Zachodniopomorskie 970, t. 6, s. 44, 46.

13 0,0 i 0,06% ), co determ inow ało użycie bądź wykluczenie określonych technik obróbki. Bliskie analogie techniki wiórowej znajdujemy na stanowiskach Swornigacie I~HI, V, VI, gm. Chojnice24, i M ęcikał 6 i, gm. Brusy25. Użytkowane były tu różne odm iany krzemieni bałtyckich, w tym także pom orski. W śród rdzeni ze Swornigaci 20-57,%, a z M ęcikału 45-60%, to jednopiętow e wiórowe. Ich zapraw a ograniczona była do uform ow ania pięty uderzeniem odtrącającym najmniejszy bok podobnie jak m a to miejsce w Jastrzębiej Górze. Odłupnie rzadko przygotowywano. W trakcie eksploatacji stożkowego rdzenia (niekiedy z użyciem twardej podkładki) piętę świeżono odbijając niewielkie odłupki i łuski. Niemal identyczny jak część rdzeni z Jastrzębiej G óry jest również okaz z H olendrów Brzezińskich I d o w K onin26. W ióry swornigackie są średnio dłuższe, zdecydowanie szersze i bardziej krępe od,jastrzęb iogó rsk ich. T o wióry właśnie są głównym celem rdzeniowania: wykorzystywano je do produkcji zbrojników i drapaczy. D rapacze odłupkowe są tu nieliczne, ale znane są formy o drapiskach sytuowanych w części piętkowej odłupka, z jakim i spotykam y się też w Jastrzębiej Górze. Odłupki pochodzące z form ow ania pięty rdzeni często przeznaczano na skrobacze - w Jastrzębiej G órze sporadycznie, a w M ęcikale 6 - n a drapacze. A. Boguszewski, publikując m ateriały ze stanowisk w Swornigaciach, zwracał uwagę na m inim alną liczbę rylcowców27. Z podobną sytuacją m am y do czynienia w Jastrzębiej Górze. W ydaje się, że zarów no w zespołach Pojezierza jak i Pobrzeża Kaszubskiego duże znaczenie m iała technika łam ania wiórów, w przeciwieństwie do zespołów grupy pieńkowskiej (np. H olendry Brzezińskie I, Płazówka II), gdzie przy produkcji zbrojników m asow o pow staw ały odpadki rylcowcze. Zgodności w zakresie technologii badany zespół wykazuje także w stosunku do inw entarza ze stanow iska D ąbki 928. Cechy zbieżne to: ) wśród surowców przeważa krzemień pom orski, pozostałe to również narzutow e krzemienie bałtyckie, 2) współwystępowanie technik wiórowej (jednopiętrowy rdzeń podstożkow y wiórowy) i łuszczniowej, przy znacznie mniejszym udziale techniki rdzenia odłupkow ego, 3) przenikanie się technik wiórowej 24 A. B o g u s z e w s k i, Mezolityczne materiały chojnicko-pieńkowskie ze stanowiska w Swornigaciach, woj. bydgoskie, Wiadomości Archeologiczne 98, t. 46, z., s Z. В a g n i e w s k i, Mezolityczne społeczności myśliwsko-rybackie południowej części Pojezierza Kaszubskiego, Wrocław 987, s J. T r z e c i a k o w s k i, Stanowisko mezolityczne wydmowe Holendry Brzezińskie I, pow. Konin, Światowit 968, t. 29, tabl. I, 6, s B o g u s z e w s k i, Mezolityczne..., s. 7. J. K a b a c i ń s k i, Dąbki, stanowisko 9 na tle osadnictwa epoki kamienia strefy południowego Bałtyku, Dorzecze, nr, s. 6-4; zob. uwagi na temat przynależności kulturowej - s. 0-6.

14 i łuszczniowej w trakcie eksploatacji rdzeni wiórowych: a) ograniczenie przygotow ania rdzeni do form ow ania ich pięt przez łuszczniowe odbicie korow ego odłupka znoszącego w ierzchołek otoczaka, b) łuszczniow a eksploatacja form szczątkowych rdzeni wiórowych, 4) stosowanie techniki miękkiego tłuka przy produkcji wiórów i twardego tłuka przy produkcji odłupków, 5) selekcja półsurow ca pod kątem jego przeznaczenia. O ba zespoły różni jed nak stru k tu ra ogólna i stru k tu ra grupy narzędzi29. Analogiczny sposób rdzeniow ania obserwujemy na stanow iskach bornholmskich: N orre Sandegaard I-III i M elsted30. O ile jednak w przypadku rdzeni w iórowych z Jastrzębiej G óry odłupnie sytuow ano na wąskich bokach otoczaków, to u okazów z D ąbek, N orre Sandegaard i Melsted obejm ują one boki szerokie. Poza metrycznymi (surowiec krzem ienny na Bornholm ie dostępny jest w większych konkrecjach) nie istnieją także różnice w zakresie eksploatacji łuszczniowej. Jeśli chodzi o grupę zbrojników, najbliższy.jastrzębiogórskiem u jest zbiór z N orre Sandegaard II, charakteryzujący się przewagą trójkątów (głównie pieńkowskich i z retuszem trzeciego boku) oraz ostrzy półtylcowych (przede wszystkim zbrojników z retuszow aną podstaw ą) nad tylczakam i. PO D SU M O W A N IE Powyższe uwagi pozw alają na stwierdzenie przynależności inw entarza ze stanow iska Jastrzębia G óra 4 do postmaglemoskiej grupy pom orskiej3. Nie odpow iada on w pełni żadnem u ze znanych, publikow anych inw entarzy 0 tej tradycji, ale zbliżony jest d o nich w zakresie techniki wiórowej (m ałe mikrolityczne rdzenie wiórowe podstożkowe jednopiętow e do produkcji wiórów zbrojnikow ych, bardzo regularny półsurow iec), składem grupy zbrojników (z typowego zestawu m am y tutaj: trójkąty nierów noboczne z retuszem trzeciego boku, zbrojniki z retuszow aną podstaw ą, ostrza typu N owy M łyn, trójkąty chojnickie) wysokim udziałem skrobaczy/drapaczy. Specyficzny rodzaj surowca krzemiennego użytkowanego n a tym stanow isku narzucał zastosow anie konkretnych technik jego obróbki. Typow e wydaje się być w tym rejonie przenikanie klasycznej techniki wiórowej i łuszczniowej oraz wysoki (powyżej 5%) lub nawet dom inujący udział grupy eksploatacji łuszczniowej w strukturze ogólnej (Jastrzębia G ó ra 4, O strow o 5, C zołpino, Sm ołdzino, D ąbki 9). 25 Szczegółowe porównanie obu zespołów - zob. K a b a c i ń s k i, Dąbki..., s C. J. B e c k e r, Maglemosekultur paa Bornholm, Aarboger 952, s Charakterystyka grup postmaglemoskich zob. S. K. K o z ł o w s k i, Mesoliihic in Poland. A new approach, Warszawa 989, s

15 Trzeba zauważyć, iż w stosunkow o nielicznych zespołach pom orskich zarejestrow ano obecność grupy eksploatacji łuszczniowej32. D om inuje ona właśnie w inw entarzach z Pobrzeża K aszubskiego i wschodniej części Słowińskiego, dużo mniejszy jest jej udział w zespołach Pojezierza K aszu b- skiego, a rejon Pom orza Zachodniego jest jej prawic pozbawiony, natom iast wyraźny związek widoczny jest w tym przypadku z zespołami bornholm skim i. Pojedyncze elementy obecne w Jastrzębiej Górze 4 odnajdujem y jednak rów nież n a Pojezierzu K aszubskim i Pom orzu Z achodnim, a także w środkowej Polsce, co łączy ten zespół z innymi grupam i postm aglem oskim i - głównie chojnicką (wiórowa i łuszczniowa technika rdzeniow ania, duży udział skrobaczy w grupie narzędzi, niewielka liczba rylcowców i znaczenie techniki łam ania wiórów). Interesujący jest także fakt naw iązań do p ro b- lematycznego zespołu M ęcikał 6 w zakresie techniki wiórowej, wymuszony zapew ne stosow aniem tego sam ego surowca. Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego Sławomira Ruta FLINT ARTIFACTS FROM THE LATE MESOLITHIC SITE AT JASTRZĘBIA GÓRA 4, GDAŃSK VOIVODESHIP The paper is mostly devoted to Dint working technique in the inventory from Jastrzębia Góra. The site lying on the north-west edge of the Kępa Swarzewska was found in 972 by W. Chmielewski. In years and 980 it was being explored by L. Domańska. A collection of four thousand flints was gathered. At first it had been assigned to the Chojnice-Pieńki culture but recently to the post-maglemose. The material was arranged in two main concentrations of similar features. Two techniques of tool production (splinter and blade ones) were recognized in the inventory. Splinter cores dominate here (c. 90% of cores). Blade ones are small, microlithic, conical and sub-conical. The inventory has some characteristic features. Technical operations connected with prepairing and repairing blade cores were reduced to minimum. Splinter and blade techniques intermingle with each other. Blades are very regular and slim and they were used as inserts (without retouch) or for producing microliths. A great importance of the technique of obtaining blade semi-products is evident. The rest of tools were made mostly from splinter semi-products and side-scrapers dominate here. The Pomeranian flint is almost the only one (99%) that was used in Jastrzębia Góra, site 4 therefore the techniques distinguished there are determined by that stone material. 32 G a l i ń s k i, Mezolit..., s Translated by P. Wesołek

16 Rys.. Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4. Położenie stanowiska

17 s N N) t* Sławomira Ruta Rys. 2. Jastrzębia G óra, woj. Gdansk, stan. 4. Profil W rowu OIV w metrach b, a, a, (cyfry rzymskie oznaczają warstwy naturalne - por. s. 9) I: - gleba współczesna - bielica; II: 2 - żółte i brązowe piaski, 3 - torf; III: 4 - szare piaski ze śladami spalenizny, 5 - wypełnisko obiektu: koncentracje węgli drzewnych i przepalonych kamieni, 6 - wypełnisko obiektu z dużą ilością rozproszonego węgla drzewnego; IV: 7 - piaski i żwiry podłoża z kamieniami i otoczakami krzemienia pomorskiego

18 Materiały krzemienne z Jastrzębiej Góry Rys. 3. Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4. Profil E rowu V w metrach d c b,, a,, a (cyfry rzymskie oznaczają warstwy naturalne - por. s. 9) : - gleba współczesna - bielica; II: 2 - żółtobrązowe piaski przewarstwione torfem, 3 - dolny poziom torfów; III: 4 - szare piaski ze śladami spalenizny, 5 - wypełnisko chaty, 6 - piaski o dużej zawartości związków żelaza w postaci intensywnych, brunatnych zacieków; IV: 7 - piaski i żwiry podłoża z kamieniami i otoczakami krzemienia pomorskiego

19 i OVII OVI OV OIV OKI Oil 0 IV V VI VII VIII IX X XI.ft... *... i o *» i ' : i, i! 0-. 0,......(; -J» /... J. / /' ж :..?... i о. «о... o (?) m n o P Skala O 5m Rys. 4. Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan 4. Plan obiektów - paleniska (?) - przypuszczalne palenisko, 2 - zarys chaty, 3 - dołki posłupowe, 4 - współczesny wkop

20 Rys. 5. Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan 4. Zbiorcza planigrafia zabytków krzemiennych Zagęszczenie kamieni w m 2: :-0, 2:-20, 3:2-30, 4:3-40, 5:4-50, 6:5-60, 7: 6-70, 8: 7-80, 9: 8-90, 0: 9-00, : 0-0, 2: -20, 3: 7-80, 4: 8-90, 5:

21 Rys. 6. Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan 4. Rozprzestrzenienie składających się wytworów krzemiennych bez ľ 04l0CZ í 2 ~ пе^ 0^ ' * * * * f nnujący Piętę rdzenia, 3 - otoczak I z o n í! _ rdzen wiorowy, 5 - rdzeń wiórowy łuszczony, 6 - rdzeń wiórowy szczony + narzędzie, 7 - rdzeń łuszczniowy, 8 - wiór od rdzenia wiórowego 9 - wiórwierzchnik, 0 - wior łuszczniowy, - odłupek łuszczniowy/łuska, 2 - odhipek zwykły, 3 - fragment rozbitego otoczaka

22 d ł. * [mm] Д ' Д. O szer. [mm] Rys. 7. Jastrzębie G óra, woj. Gdańsk, stan. 4. Diagram propozycji rdzeni wiórowych i odłupkowych - rdzenie wiórowe jednopiętowe, 2 - rdzeń wiórowy jednopiętowy o zmienionej orientacji, 3 - rdzeń wiórowo-odłupkowy, 4 - rdzeń odłupkowy dł. [mm] Ff 0 I 20 szer. [mm] Rys. 8. Jastrzębia G óra, woj. Gdańsk, stan 4. Diagramy propozycji wiórów od rdzeni wiórowych jednopiętowych

23 I I h OVII OVI OV OIV Olll Oil 0 I IV V VI VII VIII IX X XI g i I I e d c b a a b c d e f g h i ; >» t O - 2 ( i * ' I 0 C» ł 0-3 A * '» Q - 4 '» 0 0 o I I, A / ' ;»o % ; o * o >0-6 e o. t 0 '090 *! : ; ; - 7 * o ó,»< ; o o O«V**0 =» o '! o 0, O j - 8 & - 9 o I o \ 0 o 'o \c *Í0O0 0 СЭ - 0 O D o0 0. <>$* o *. 0 - * A A *» - 2 &, 00 o o 0 ' 0 0 ; \ : : - 3 в - 4 ' 0 ООО* ООО* O a i. o i o ' o!o o 0 O I o o t ; ' Ч ~ c í 4 «: / o i o o! A / o! i,, ;. CD - 5-6,. o,, ; ; ; о,. : o, O o m n o Skala O 5m P Rys. 9. Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4. Planigrafia narzędzi - półtylczak, 2 - tylczak, 3 - zbrojnik typu Nowy Młyn, 4 - zbrojnik z returzowaną podstawą, 5 - wkładka retuszowana, 6 - trapez, 7 - rylcowiec, 8 - trójkąt, 9 - fragment zbrojnika, 0 - obłęcznik, - skrobacz, 2 - drapacz, 3 - wiertnik, 4 - rylec, 5 - pazur lub przekłuwacz, 6 - fragment narzędzia

24 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4 Skupienie N. - składanka otoczaka z odtrąconym wierzchołkiem" i korowego odłupka formującego piętę rdzenia, 2 składanka korowego i negatywowego odłupka formującego piętę rdzenia, rdzenie wiórowe jednopiętowe (4 - składanka rdzenia z korowym odłupkiem formującym piętę, 5 - składanka rdzenia z wiórem - wierzchnikiem). Wymiary

25 Skupienie N. Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan rdzenie wiórowe jednopiętowe, 6 - rdzeń odłupkowy, rdzenie wiórowe eksploatowane fuszczniowo. Wymiary naturalne

26

27 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan 4 Skupienie N łuszcznie. Wymiary naturalne

28 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4 Skupienie N. -0, 4 - odłupki łuszczniowe,, 2, 5, 6 - świeżaki i odnawiaki, 3 -w tó rn y zatępiec, 7 - odłupek znoszący wierzchocheł rdzenia wiórowepo. Wvmiarv naturalne

29 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4 Skupienie N obłęczniki, 4 - póltylczak, 5, 6 - wiertniki, 7, okazy łuskane fragmentarycznie i z retuszem użytkowym, 8 - mikrołuskany odnawiak, wióry, 24, 25 - odłupki zwykłe. Wymiary naturalne

30 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4 Skupienie N skrobacze, drapacze, 20 - rylec, 2, 22 - pazury, 23 - przelłuwacz wiórowy. Wymiary naturalne

31 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4 Skupienie N zbrojniki, rylcowce. Wymiary naturalne

32 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4 Skupienie S rdzenie wiórowe jednopiętowe, 4 - rdzeń wiórowy jednopiętowy o zmienionej orientacji, 5 - składanka: rdzeń wiórowy rozłupany łuszczniowo, 6,-4 - hiszcznie. Wymiary naturalne

33 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4 Skupienie S., 2 - wióry, odłupki i wióry łuszczniowe, 8-2, skrobacze, 3-odnaw iak, 5, 32 - pazury, 6 - odłupek znoszący wierzchołek rdzenia wiórowego, 23 -półtylczak, 24 - wiór z retuszem użytkowym, 4, 25 - drapacz, 26-3, zbrojniki, 39 - rylcowiec. Wymiary naturalne

34 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4 M aterial poza skupieniami. - otoczak z odtrąconym wierzchołkiem, rdzenie wiórowe jenopiętowe, 6 - rdzeń wiórowy rozłupany hiszczniowo, łuszcznie. Wymiary naturalne

35 Jastrzębia Góra, woj. Gdańsk, stan. 4 M ateriał poza skupieniami wióry, wióry z retuszem użytkowym, 0, 4, 8 - odłupki łuszczniowe, 3 - odłupck zwykły, 5 - wtórny zatępiec,, 2, 7, 9, 25, 3 - skrobacze, 6 - przekłuwacz wiórowy, 2-22, 24, - drapacze, 26 - półtylczak, zbrojniki, 30 - rylcowiec. Skupienie S delikatny drapacz wiórowy. Wymiary naturalne