MAŁOPOLSKA. Agroturystyka

Transkrypt

1 MAŁOPOLSKA Agroturystyka

2 Tallin Sztokholm RUS EST Ryga D B Paryż Praga Monako San Marino MC Tekst Iwona Baturo, Krzysztof Bzowski RSM MD Kiszyniów H RO Bukareszt Belgrad BIH SRB Sarajewo MNE Rzym Podgorica RKS Tirana Sofia BG Priština Skopje MK AL Zdjęcia K. Bańkowski, A. Brożonowicz, P. Dębski, P. Droździk, P. Fabijański, S. Gacek, J. Gorlach, A. Klimkowski, R. Korzeniowski, GR P. Mierniczak, J. Mysiński, M. Rauer, K. Syga, P. Witosławski, M. Zaręba, D. Zaród, archiwum MOT, J. Gawron archiwum UMWM Realizacja wydawnicza wznowienia: Virtual 3D Realizacja wydawnicza Amistad Sp. z o.o. Program ul. Stolarska 13/7, Kraków tel./faks: M biuro@polskaturystyczna.pl, Wydawca Kierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina Wolna Departament Turystyki, Sportu i Promocji Redakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa Lachowska Korekta: Agnieszka Szmuc Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Projekt okładki, koncepcja graficzna: PART SA Zespół ds. Systemu Informacji Wykonanie map:regionalnego Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Turystycznej Skład, przygotowanie druku: Michał Tincel ul. Basztowa 22,do Kraków Druk: Alnus, Kraków Ateny msit@malopolska.mw.gov.pl, Kraków 2015, ISBN Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, Tekst po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień 31 marca 2015 r. zaistniałe Krzysztof Bzowski Wydanie II, 2015, wznowione Małopolska Organizacja Turystyczna Rynek Kleparski 4/13, Kraków biuro@mot.krakow.pl, Koordynacja projektu: Adelina Antoszewska Realizacja wydawnicza Amistad Sp. z o.o. Program ul. Stolarska 13/7, Kraków tel./faks: biuro@polskaturystyczna.pl, Kierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik Koordynacja projektu: Katarzyna Thor Koncepcja wydawnicza: Anna Niedźwieńska, kierownik projektu MSIT Redakcja: Aurelia Hołubowska Korekta: Agnieszka Szmuc Projekt okładki, koncepcja graficzna: PART SA Wykonanie map: Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Skład, przygotowanie do druku: Michał Tincel Realizacja wydawnicza wznowienia: K. Syga, Virtual 3D Kraków 2015 Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów do wydawnictwa. Materiały przygotowywane na dzień: 31 lipca Powroźnik W SK Budapeszt Agroturystyka Na łonie natury, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna UA Bratysława Zagrzeb HR I V Kijów KRAKÓW Wydanie I, 2010 CZ Departament Turystyki, Sportu i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Zespół ds. Regionalnego Systemu Informacji Turystycznej F Wiedeń FL ul. Basztowa 22, Kraków Berno Vaduz msit@malopolska.mw.gov.pl A CH Koncepcja wydawnicza: Anna Niedźwieńska, kierownik projektu MSIT Lublana SLO Koordynacja projektu: Katarzyna Thor Wydanie IV, 2015 wznowione Małopolska Organizacja Turystyczna AND PRynek KleparskiE4/13, Kraków Andora biuro@mot.krakow.pl Lizbona Madryt Koordynacja projektu: Adelina Antoszewska PL M L Luksemburg MAŁOPOLSKA Bukowina Tatrzańska Mińsk Kwiatoń RUS NL Londyn BY Stolica regionu: Kraków Amsterdam Berlin Warszawa Bruksela Większe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim PL D Powierzchnia: km2 (ok. 5% powierzchni Polski) B Kijów Liczba mieszkańców: 3,35 mln osób L Praga KRAKÓW Paryż UA Luksemburg (ok. 8% ludności Polski) CZ Krajobraz: SK najwyższy szczyt Rysy: 2499 m n.p.m. Bratysława F Wiedeń FL MD góry Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce Berno Vaduz Budapeszt A CH pogórza Pogórze Karpackie Kiszyniów FINH Helsinki S SLO Lublana N Oslo wyżyny Wyżyna Krakowsko-Częstochowska RO niziny dolina Wisły Tallin Sztokholm Zagrzeb San Bukareszt HR główne rzeki Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, Marino Monako AND BIH RUS BelgradEST RSM Skawa, Biała P MC E Andora SRB Sarajewo Czorsztyński, Rożnowski, I zbiorniki wodne Lizbona Madryt Ryga Sofia BG MNE Czchowski, Dobczycki, Klimkówka Priština Podgorica RKS Skopje Rzym LV Dublin najczystsze jeziora Morskie Oko, najwyżej położone, DK V MK Tirana Czarny Staw, jeziora IRLDoliny Pięciu Stawów Polskich LT Kopenhaga AL największa i najgłębsza jaskinia Jaskinia Wielka Wilno Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, GB RUS GR TR Mińsk 824 m głębokości NL Londyn BY Ateny Amsterdam Więcej na: Berlin Warszawa Bruksela Owczary GB Wilno Brunary Wyżne LT Kopenhaga Wysowa-Zdrój LV DK IRL Ochotnica Górna Dublin Małopolska MAŁOPOLSKA Rejkiawik IS SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJ TR zieleni pól i łąk, otulone zapachami siana i kwitnących sadów, z dala od zgiełku miast, pośpiechu ruchliwych szos i spragnionych wrażeń tłumów, gdzie ciszę zakłóca najwyżej pianie koguta, czekają na gości małopolskie gospodarstwa agroturystyczne. Dzięki połączeniu tradycji i nowoczesności można tam wypoczywać w komfortowych warunkach, jednocześnie poznając istniejące od wielu pokoleń obyczaje i metody gospodarowania w zgodzie z naturą. W dbałości o wysoki standard oferowanych noclegów i jakość usług gospodarstwa agroturystyczne w Małopolsce poddano certyfikacji zgodnie z zasadami określonymi przez Polską Federację Turystyki Wiejskiej GG. Obiektom nadano kategorie od standard po 3 słoneczka. Najwięcej obiektów jest w Beskidach. Panują tu doskonałe warunki nie tylko do wypoczynku w sielskich okolicach góralskich wsi, ale też do aktywności pośród malowniczych górskich krajobrazów. Kolejne regiony to okolice Krakowa oraz okolice Tarnowa. Bardzo wiele gospodarstw agroturystycznych powstało pod Tatrami: na Podhalu, Orawach i Polskim Spiszu, szczególnie w Pieninach i w okolicy Jeziora Czorsztyńskiego. Kultura ludowa tego regionu jest nadzwyczaj barwna i wciąż żywa w wielu wsiach, a wspaniała górska przyroda nie ma sobie równych. Wiele gospodarstw zaprasza szczególnie grzybiarzy, inne oferują doskonałe warunki wędkarzom czy miłośnikom koni. W górach nie trudno o znalezienie noclegów w pobliżu terenów narciarskich, zaś w całym regionie działają gospodarstwa, w okolicy których można wybrać się na ciekawe wycieczki rowerowe. Niezwykle popularne są Stolica regionu: Kraków gospodarstwa na Oświęcim Szlaku Małopolskiej Wsi PachnąWiększe miasta:agroturystyczne Tarnów, Nowy Sącz, Powierzchnia: 15 te specjalizujące 190 km2 (ok. 5% powierzchni cej Ziołami oraz się w oferciepolski) dla dzieci. MAŁOPOLSKA Liczba mieszkańców: 3,28 mln osób (ok. 8% ludności Polski) Krajobraz: szczyt Rysy: 2499 m n.p.m. góry Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce najwyższy Gospodarstwa agroturystyczne w Małopolsce: pogórza Pogórze Karpackie wyżyny Wyżyna Krakowsko-Częstochowska szczegółowe na stronie= Dunajec, Poprad, Raba, Skawa, niziny dolina Wisły informacje główne rzeki Biała zbiorniki wodne Czorsztyński, Rożnowski, Czchowski, Dobczycki, ka-ggg.pl, Klimkówka najwyżej położone, najczystsze jeziora Morskie Oko, Czarny pl, Staw, jeziora Doliny Pięciu Stawów Polskich największa i najgłębsza jaskinia Jaskinia Wielka Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, 824 m głębokości 1 Więcej na:

3 Małopolska Wieś Pachnąca Ziołami Orzeźwiający zapach mięty, aromaty tymianku i oregano oraz kojącą woń melisy poczujemy na Szlaku Małopolskiej Wsi Pachnącej Ziołami. Szlak ten objął 19 gospodarstw agroturystycznych, w których uprawia się zioła tradycyjnymi, ekologicznymi metodami. Wszyscy gospodarze posiadają rozległą wiedzę o roślinach, a w ich ogrodach ziołowych rosną m.in. melisa, kolendra, lubczyk, mięta, oregano, rozmaryn, tymianek, szałwia, lawenda, mniszek lekarski (popularny mlecz). Dzięki temu w gospodarstwach agroturystycznych można skosztować potraw przygotowywanych z dodatkiem świeżych ziół oraz wielu innych przysmaków wyrabianych tradycyjnymi metodami, takich jak likiery, herbaty, nalewki, konfitury i miody, a nawet lecznicze syropy przeciwkaszlowe. Każde z gospodarstw ma swój własny specjał kulinarny, np. pstrągi w ziołowej koszulce, ziołowe ciasteczka antydepresyjne czy zupa czarownicy z siedmiu ziół. Chętni skorzystają też z oryginalnych zabiegów Zioła, fot J. Kowalski Na wsi, fot. M. Rauer 2 3 odnowy biologicznej. Lecznicze kąpiele ziołowe czy aromaterapia w gospodarstwach położonych w malowniczych okolicach, blisko lasów czy dzikich terenów górskich, dają wspaniałe efekty. Obiekty na Szlaku Małopolskiej Wsi Pachnącej Ziołami znajdują się w miejscach, do których łatwo trafić i łatwo dojechać samochodem. Mimo to ich usytuowanie na skraju miejscowości, blisko lasów, gwarantuje spokój i ciszę, a także wiele możliwości wypoczynku na łonie przyrody. Gospodarstwa ziołowe znajdziemy przede wszystkim w Pieninach i Beskidach, pozostałe znajdują się w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego. Z pobytu w wonnym zielarskim domu warto zabrać ze sobą tradycyjne przetwory przyprawione ziołami oraz piękne, a zarazem aromatyczne bukiety, układane przez gospodarzy! Małopolska Wieś Pachnąca Ziołami: szczegółowe informacje oraz lista gospodarstw na Szlaku na stronie =

4 W zagrodzie, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Małopolska Wieś dla Dzieci Szlak pod nazwą Małopolska Wieś dla Dzieci tworzy 14 gospodarstw agroturystycznych, dysponujących infrastrukturą, umożliwiającą aktywne, urozmaicone, a przede wszystkim bezpieczne spędzenie czasu dzieciom w różnym wieku, jak również ich rodzicom. Właściciele wszystkich obiektów agroturystycznych, które znalazły się na szlaku Małopolska Wieś dla Dzieci, przygotowali specjalne atrakcje, umożliwiające przyjęcie dzieci w każdym wieku. Każdy obiekt posiada bezpieczny, ogrodzony teren z placem zabaw, a część gospodarstw ma także dodatkowe atrakcje takie, jak park linowy czy basen. Z oferty gospodarstw agroturystycznych mali goście wraz z rodzicami mogą korzystać przez cały rok i spędzać tam zarówno weekendy, jak i całe wakacje. Dzieci poprzez zabawę poznają m.in. tradycje i obyczaje wiejskie, małopolską przyrodę, a także legendy i opowieści związane z regionem. Właściciele gospodarstw proponują różnorodne warsztaty edukacyjno-artystyczne, konkursy oraz wycieczki. Wszystkie zajęcia dla dzieci mają charakter zorganizowany i prowadzone są przez osoby posiadające wykształcenie i doświadczenie pedagogiczne. Gospodarstwa zlokalizowane są: na Podhalu, w okolicach Krakowa, w Beskidzie Wyspowym, w Beskidzie Niskim oraz w Beskidzie Sądeckim. Małopolska dla dzieci: szczegółowe informacje oraz lista gospodarstw na szlaku na stronie = 4 5

5 Małopolski Festiwal Smaku na Placu Wolnica w Krakowie, fot. P. Droździk Najlepsze miody spadziowe, fot. P. Droździk Na stoisku produktów tradycyjnych, fot. M. Zaręba Krakowskie obwarzanki, fot. M. Zaręba Małopolski Festiwal Smaku Goszcząc w małopolskich gospodarstwach agroturystycznych, nie sposób pominąć smakołyków regionalnej kuchni. Małopolski stół czeka na gości zastawiony wonnymi pysznościami. Tradycyjna gościnność nakazuje, by podać to, co najlepsze. Wiekowe tradycje, sprawdzone receptury oraz przekazywane z pokolenia na pokolenia sposoby uprawy to tajemnica wybornych małopolskich przysmaków. Smakowanie Małopolski najlepiej zacząć na organizowanym rokrocznie Małopolskim Festiwalu Smaku, podczas którego odbywa się plebiscyt i konkurs Małopolski Smak, wyłaniający najlepszych producentów i ich produkty. Warto spróbować serów: oscypka, który zachwycił smakoszy w całej Europie, czy słonych bryndzy lub bundza, powstających tylko w polskich górach. W stolicy Małopolski, Krakowie, na stołach goszczą smakowite zupy. Barszcz czerwony i żurek po krakowsku swój kwaskowy smak zawdzięczają kiszonym składnikom i odpowiednio dobranym przyprawom. Zarumieniona 6 skórka obwarzanków i precli, oprószona solą, sezamem lub makiem, to efekt kilkuset lat tradycji, dzięki której wypieki te stały się symbolem Krakowa. Mniej znany jest chleb prądnicki, choć piecze się go co najmniej od XV w. Prawdziwy bochenek prądnicki ma metr długości i waży nawet ponad 10 kg! Inne krakowskie wyroby piekarskie to ciasteczka wyśmienite i bajgle z Kazimierza. Nikogo nie trzeba przekonywać o tym, że świeży chleb najlepiej smakuje z miodem, gdy skórka i miękkie wnętrze nasiąkną słodyczą, pochodzącą z górskich pasiek. To tam powstają najlepsze miody spadziowe (małopolskie i sądeckie). Do produktów tradycyjnych zalicza się również: sól wielicką, lody z Nowego Targu czy sławny balsam kapucyński. Z Małopolski pochodzi również kiełbasa lisiecka. Wyrabiana w Liszkach i Czernichowie pod Krakowem, przyrządzana jest z najlepszej wieprzowiny i wędzona aromatycznym dymem ze 7

6 Oscypki, fot arch MOT Wielkanocne przysmaki, fot. M. Flis specjalnie dobranego drewna owocowego. Inne przysmaki regionalne to tuszki gęsi zatorskich i jagnięcina z Podhala oraz karp zatorski z okolic Zatora, gdzie już od XII w. hoduje się ryby w licznych stawach Doliny Karpia. Spróbować trzeba też owoców i warzyw, takich jak charsznicka kapusta kwaszona, fasola Piękny Jaś z doliny Dunajca, łukowicka śliwka suszona i suska śliwka sechlońska oraz tradycyjne odmiany jabłek: z Raciechowic oraz Łącka. Każdy smakosz zachwyci się jodłownickim kołaczem z serem, chlebem żarnowym z Łomnej i chlebem jurajskim. Produkty regionalne zgłaszane do plebiscytu i konkursu podczas Małopolskiego Festiwalu Smaku oceniane są w czterech kategoriach: Ekologiczne przysmaki to przetwory i potrawy z produktów wytworzonych w gospodarstwach ekologicznych, Tradycyjne specjały muszą powstać z produktów z listy produktów tradycyjnych Małopolski, Smakołyki z legendą wymagają przedstawienia ciekawej historii z nimi związanej, zaś Jak u mamy to potrawy i przetwory regionalne przygotowywane przez koła gospodyń wiejskich, stowarzyszenia, gospodarstwa agroturystyczne i inne. Warto również zajrzeć na inne imprezy organizowane w ramach Małopolskiego Festiwalu Smaku. Są to przed wszystkim Wielkanocny Małopolski Smak, czyli kiermasz smakołyków wielkanocnych, organizowany wraz z Targami Wielkanocnymi na krakowskim Rynku Głównym. Można wtedy spróbować wybornych wędlin, kiełbasy do koszyka ze święconką czy tradycyjnej kiełbasy lisieckiej, posilić się żurem na serwatce lub zupą chrzanową, wreszcie na deser delektować się świątecznymi babami i mazurkami. W grudniu podczas Wigilijnego Małopolskiego Smaku każdy może skosztować pysznych produktów i potraw bożonarodzeniowych. To wtedy jest okazja do spróbowania wędzonego karpia zatorskiego i wielu innych świątecznych przysmaków. Smacznego! Małopolski Festiwal Smaku: organizatorem imprezy jest Województwo Małopolskie, szczegółowe informacje zamieszczono na stronie = 8 9

7 Miejsca z charakterem w Małopolsce, fot. Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych Wieś tematyczna Gwoździec, fot. Fundacja Biuro Inicjatyw Społecznych Jeśli szukasz pomysłu na: Wycieczkę dla dzieci lub młodzieży? Zapraszamy do Bolęcina - Wioski pod skałą, Dulowej - Zaginionej wioski, Kostrzy-Sadka Krainy Pod Zielonym Wielorybem lub Rudy Kameralnej - Wioski pozytywnie zakręconej Wieczór panieński? eskapadę w kobiecym gronie? Zajrzyj do Gwoźdźca - Wioski pod kobiecą ręką Nietypowy wyjazd dla seniorów? Na spacery i atrakcje dla seniorów szczególnie zaprasza Zagórze czyli Wioska u źródła Ciekawie spędzony wolny czas z rodziną? Polecamy questing w każdej z miejscowości wiosek ma charakter edukacyjny i warsztatowy, a opiera się na walorach przyrodniczych i historycznych. W każdej miejscowości można brać udział w wielu warsztatach, wycieczkach (pieszych, konnych lub rowerowych) i grach terenowych oraz smakować regionalne potrawy. Rodzinnie bo Wioski tematyczne zapraszają wszystkich byle młodych duchem! Aktywnie bo w pięknych okolicznościach przyrody, wśród lasów i wzgórz! Twórczo ucząc się i odkrywając. Niebanalnie i z sensem Szczegółowe informacje o ofercie i kontakt do wiosek znajdują się na stronie By liznąć nieco historii, zasmakować tradycji, poczuć dreszczyk emocji, a przede wszystkim niebanalnie spędzić czas: Najlepiej odwiedzić wioski z charakterem! Bolęcin, Dulowa, Gwoździec, Kostrza-Sadek, Ruda Kameralna i Zagórze to propozycja dla tych, którzy chcą zobaczyć historię i tradycję w nietuzinkowej formie. Oferta Miejsca z charakterem w Małopolsce: więcej informacji na stronie:

8 Konie w zagrodzie edukacyjnej fot. Arch CDR Kraków Zagroda edukacyjna, fot. Arch. CDR Kraków Zgroda Edukacyjna Zgroda Edukacyjna to przedsięwzięcie prowadzone przez mieszkańców wsi na obszarach wiejskich, gdzie realizowane są przynajmniej dwa cele edukacyjne spośród niżej wymienionych: - edukacja w zakresie produkcji roślinnej, - edukacja w zakresie produkcji zwierzęcej, - edukacja w zakresie przetwórstwa płodów rolnych, - edukacja w zakresie świadomości ekologicznej i konsumenckiej, - edukacja w zakresie dziedzictwa kultury materialnej wsi, tradycyjnych zawodów, rękodzieła i twórczości ludowej. Obiekt powinien posiadać zwierzęta gospodarskie albo uprawy rolnicze przeznaczone do prezentacji dla grup dzieci i młodzieży przyjmowanych w ramach programów szkolnych lub udostępniane jako atrakcja turystyczna dla rodzin z dziećmi i dorosłych podróżujących indywidualnie. Zajęcia edukacyjne w gospodarstwach rolnych przynoszą wymierne korzyści dla dwóch sektorów: rolnictwa i szkolnictwa. Szkolnictwo zyskuje urozmaicenie i wzbogacenie procesu kształcenia, programy nauczania zorientowane na praktyczne działanie, ćwiczenia warsztatowe z różnych przedmiotów, alternatywne miejsca edukacji, poznanie wiejskiej kultury. Dla sektora rolnego istotne jest spotkanie z przyszłymi konsumentami i wzrost zrozumienia dla sytuacji i potrzeb gospodarki wiejskiej. Jest to także odmiana i wzbogacenie codziennego życia rolnika, radość pracy z dziećmi i nauczycielami, twórczy rozwój rodzin rolniczych oraz dodatkowy dochód. Ogólnopolska Sieć Zagród Edukacyjnych jest prowadzona przez Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Krakowie. Sieć służy upowszechnieniu idei edukacji w gospodarstwie rolnym oraz promocji działalności gospodarstw edukacyjnych. Do uczestnictwa w sieci może przystąpić każdy obiekt spełniający warunki definicji "Zagrody edukacyjnej". Udział w sieci jest dobrowolny i bezpłatny. Przystąpienie do sieci odbywa się na podstawie kwestionariusza zgłoszenia i rekomendacji uprawnionego doradcy ODR. Uczestnicy sieci otrzymują promocję ofert w ogólnopolskim systemie internetowym oraz wsparcie doradcze i szkoleniowe, a także możliwość wzajemnej wymiany doświadczeń. Zagrody Edukacyjne: szczegółowe informacje na temat projektu Zagrody Edukacyjne na stronie: =

9 Konie, fot P. Droździk Konno, fot. J. Gawron Małopolska Wieś w Siodle Małopolska Wieś w Siodle to oferty 15 gospodarstw produktowych oferujących zarówno pobyty kilkudniowe, jak i spędzenie weekendów, specjalizujących się w jednolitym określonym profilu usług z wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego wsi, lokalnych tradycji, produktów tradycyjnych. Goście mogą spróbować jazdy konnej w terenie, a ci którzy chcieliby rozpocząć swoją przygodę z jeździectwem, mają możliwość nauki z instruktorem. Właściciele obiektów to miłośnicy koni i przyrody, posiadający niezbędne uprawnienia oraz infrastrukturę do jazdy konnej, co gwarantuje bezpieczną jazdę na zdrowych, zadbanych koniach. Do dyspozycji gości są konie: huculskie, polskie, małopolskie. Na bazie inwentaryzacji zasobów i atrakcji terenu oraz obiektów, przygotowano atrakcyjne oferty od nauki po doskonalenie jazdy konnej, sportowej na lonży, oprowadzanie, hipoterapię, po rajdy jedno i wielodniowe oraz hotele dla koni. Organizowane są również kuligi, przejazdy bryczkami, zawody jeździeckie. Małopolska Wieś w Siodle: szczegółowe informacje oraz lista gospodarstw na Szlaku na stronie =

10 Koronkarstwo na Szlaku Tradycyjnego Rzemisła Małopolski, fot. D. Zaród Święto Zabawki Ludowej w Stryszawie, fot. D. Zaręba Szlak Architektury Drewnianej Pełne gracji kościoły z gontowymi dachami i strzelistymi wieżami, baniaste hełmy cerkwi ukrytych w górskich dolinach, ciche dawne siedziby szlacheckie, małomiasteczkowa zabudowa z malowniczymi podcieniami to sceneria nieodłącznie związana z małopolską agroturystyką. Obiekty te można zobaczyć, podążając Szlakiem Architektury Drewnianej. Wśród nich najsławniejsze są drewniane kościoły w Binarowej, Sękowej, Lipnicy Murowanej, Dębnie, Powroźniku, Brunarach Wyżnych, Kwiatoniu, Owczarach, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Szlak Architektury Drewnianej: szczegółowe informacje o obiektach znajdujących się na szlaku na stronie = Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej, fot. M. Zaręba Dwór Moniaków, fot. K. Syga 16 Szlak Tradycyjnego Rzemiosła Małopolski Dzięki Szlakowi Tradycyjnego Rzemiosła Małopolski można wędrować śladem dawnych rzemiosł, odwiedzając przy okazji liczne ciekawe miejsca, często oddalone od tradycyjnych tras turystycznych. Spotkania z ciekawymi ludźmi, których prawdziwą pasją są przekazywane od pokoleń tajniki dawnych rzemiosł, to jeden z głównych atutów trasy. Wędrować można wzdłuż czterech utworzonych tras: suskiej, limanowskiej, sądeckiej i gorlickiej. Rzemiosła w dawnej Małopolsce Bednarstwo, bibułkarstwo, dziegciarstwo, garncarstwo, hafciarstwo, kołodziejstwo, koronkarstwo, koszykarstwo, kowalstwo, łyżkarstwo, malarstwo na szkle, młynarstwo, pieczywo tradycyjne, plastyka obrzędowa, pszczelarstwo, rzeźba ludowa, stolarstwo, tkactwo, zabawkarstwo. W wielu miejscach na szlaku organizowane są ciekawe wydarzenia. W Stryszawie, tradycyjnym ośrodku zabawkarstwa, w tym samym okresie organizowane jest Święto Zabawki Ludowej. Na Łemkowskim Jeruzalem w Gorlicach prezentują swą twórczość artyści ludowi związani z Łemkowszczyzną. Najbardziej znanym nie tylko w Małopolsce wydarzeniem jest jednak konkurs Malowana Chata, organizowany co roku na początku czerwca w Zalipiu. Popularnością nie ustępuje mu konkurs na najwyższą palmę 17

11 Konkurs na najwyższą palmę wielkanocną w Lipnicy Murowanej, fot. D. Zaród Malowana buda dla psa w Zalipiu, fot. arch. UMWM wielkanocną, odbywający się w Niedzielę Palmową w Lipnicy Murowanej. W wielu miejscach organizowane są też letnie warsztaty tradycyjnych rzemiosł. W lipcu, sierpniu i wrześniu można zamówić przejazdy szlakiem maziarskim z Łosi do Szymbarku oraz do okolicznych miejscowości maziarstwo i dziegciastwo były niegdyś jednym z głównych źródeł dochodu dla łemkowskich mieszkańców Łosi. Trudnili się oni nie tylko wyrobem dziegciu i mazi, ale także ich sprzedażą, jeżdżąc po całej Europie Środkowej na wozach maziarskich. Szlak Rzemiosła Tradycyjnego: szczegółowe informacje o szlaku, twórcach, rzemiosłach i miejscowościach oraz wydarzeniach na stronie = www. szlakrzemiosla.pl 18 Wędkowanie w Jeziorze Rożnowskim, fot. P. Dębski Pstrąg, fot. istockphoto.com Wędkarstwo w Małopolsce W Małopolsce wędkarze odnajdą wiele miejsc, do których z pewnością będą chcieli powrócić. Górskie rzeki, potoki o bystrym nurcie czy spokojne wody jezior to nie tylko wspaniałe łowiska, ale też miejsca, gdzie podziwiać można zapierające dech w piersiach widoki i obcować z dziką przyrodą Małopolski. Najbardziej znane łowiska na wodach górskich znajdują się na rzekach Dunajec, Poprad i Raba. Są to królestwa wędkarstwa muchowego. Łowi się tu pstrągi potokowe i lipienie (także metodą spinningową). Podobny charakter mają łowiska na Popradzie. Dopuszczalne są tu przynęty sztuczne i roślinne, a prócz gatunków górskich występują miętusy i węgorze. W Rabie, która do mostu w Gdowie jest rzeką górską, a niżej nizinną, żyją prócz pstrągów lipienie, klenie, jelce, brzany, bolenie, okonie i trocie. 19

12 Jezioro Czorsztyńskie, fot. M. Grychowski Jezioro Rożnowskie, fot. S. Gacek Popularne wody nizinne to przede wszystkim duże jeziora zaporowe, np. Jezioro Czorsztyńskie. Żyją w nim szczupaki, sandacze, okonie, leszcze, płocie, klenie, ukleje, czasem liny i miętusy. Na najpopularniejszym łowisku, koło mostu Pod Hubą, występuje ponadto świnka, brzana, pstrągi potokowy i tęczowy, troć jeziorowa oraz głowacica. W Jeziorze Rożnowskim żyją przede wszystkim leszcze, są też płocie i okonie, a także wspaniałe sandacze oraz m.in. szczupaki, sumy, karpie, węgorze i liny. Mniejsze jest zaporowe jezioro Klimkówka w Beskidzie Niskim, gdzie prócz sandacza występują także szczupaki, okonie, klenie, karasie i trocie. Do ciekawszych łowisk należą stawy rybne w okolicach Zatoru. To przede wszystkim prawdziwe zagłębie karpia, choć są tu też amury, sumy, szczupaki i karasie srebrzyste. Ważne informacje: należy pamiętać o okresach ochronnych, z zakazem łowienia poszczególnych gatunków ryb; wybierając się na połów, należy najpierw wyrobić kartę wędkarską, wydawaną przez starostwo powiatowe w miejscu zamieszkania. Potem konieczne jest zapłacenie odpowiednich składek u właściciela lub zarządcy łowiska, na które chcemy się wybrać. W strefie ochronnej Pienińskiego Parku Narodowego wędkowanie z brzegu jest zabronione; na Jeziorze Czorsztyńskim nie wolno łowić w strefie ochronnej Pienińskiego Parku Narodowego oraz nocą i z zanętą o wadze powyżej 2 kg; na Jeziorze Rożnowskim nie wolno łowić spinningowo oraz na żywą i martwą rybę w okresie I IV; na Jeziorze Klimkówka można stosować każdą przynętę, ale na sandacze obowiązuje okres ochronny: I V; w okresie I IV nie wolno stosować spinningu, a także łowić na żywą i martwą rybę, natomiast w maju zakazany jest połów nocny. Wędkarstwo w Małopolsce: szczegółowe informacje o łowiskach w okolicach Nowego Sącza (Dunajec, Poprad, Jezioro Czorsztyńskie, Jezioro Rożnowskie): Polski Związek Wędkarski, okręg Nowy Sącz, = łowiska pstrągowe na Rabie koło Myślenic: = łowisko komercyjne Podlipki Rybackiego Zakładu Doświadczalnego w Zatorze: = łowiska w okolicach Krakowa i Tarnowa: Polski Związek Wędkarski, okręg Kraków i okręg Tarnów, =

13 Obserwacje ptaków Bocian, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Baczny obserwator, fot. arch. istockphoto.com Różnorodność przyrodnicza i krajobrazowa Małopolski sprawia, że region jest domem dla wielu gatunków ptaków. Wybierając się nawet na zwykłą wycieczkę, warto zaopatrzyć się choć w lornetkę, bo ciekawe i rzadkie gatunki można zobaczyć zupełnie niespodziewanie. Najlepszymi ostojami dla skrzydlatych stworzeń są tereny chronione. W Ojcowskim Parku Narodowym gnieździ się m.in. piękny niebieski zimorodek, ciekawe gatunki dzięciołów białogrzbiety i zielonosiwy, a nad wartkimi potokami pluszcz. W Babiogórskim Parku Narodowym żyją na skałach niezwykle rzadkie pomurniki, poza tym nocą można usłyszeć największą polską sowę: puchacza. Gorczański Park Narodowy jest domem m.in. dla stroniących od ludzi bocianów czarnych oraz głuszców. W Pienińskim Parku Narodowym na skałach gnieździ się pomurnik, niekiedy widywany jest także drapieżny orlik krzykliwy. W polskich Tatrach żyje bardzo rzadki, wspaniały drapieżnik: orzeł przedni, a co jakiś czas przylatuje tu najszybszy ptak na świecie, tj. sokół wędrowny. Magurski Park Narodowy w Beskidzie Niskim to dom m.in. dla orła przedniego i orlika krzykliwego, a także dla najmniejszej polskiej sowy: sóweczki. 22 Sokół, fot. arch. istockphoto Ptaki obserwować można również w dużych kompleksach leśnych, najciekawsza jest Puszcza Niepołomicka. Spotyka się tu m.in. bociany czarne oraz muchołówki białoszyje. Ostojami ptaków są też okolice stawów rybnych, m.in. w dolinie Skawy i Wisły koło Spytkowic. Tu obserwowano liczne gatunki wodne, np. perkozy rdzawoszyje, bąki i bączki, gęś gęgawę, kilka gatunków rybitw i bardzo rzadkiego ślepowrona. Warte uwagi są również duże zaporowe zbiorniki wodne w Dobczycach, Rożnowie, Czorsztynie czy Klimkówce. Najlepiej udać się nad nie w okresie przelotów ptaków (III V i VIII X). Najlepsza pora na obserwację ptaków to wczesna wiosna. Wówczas podglądania nie utrudniają liście na drzewach i krzewach, można również liczyć na zobaczenie ciekawych i rzadkich gatunków wędrownych, niegniazdujących w Małopolsce. 23 Wycieczki ornitologiczne w okresie wiosenno-letnim: Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne (= www. mto-kr.pl); wycieczki przyrodnicze z obserwacjami ptaków: Biuro Turystyki Przyrodniczej i Aktywnej Bird Service (= Informacje dot. obserwacji ptaków: = (informacje o ptakach Jeziora Dobczyckiego), = (informacje o czaplach, i innych gatunkach wodno-błotnych Doliny Górnej Wisły), = (informacje o wędrówkach ptaków w Karpatach).

14 Fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Na grzybach, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Prawdziwki, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Małopolskie grzybobranie Pachnące żywicą drzewa, modrzewiowe zagajniki czy złocone jesienią brązowo-czerwone buczyny to idealne miejsca na spacery. Wędrówka po lesie to odpoczynek od miejskiego zgiełku i szansa na regenerację sił na łonie przyrody. Często tym wycieczkom towarzyszy chęć nazbierania grzybów. Takie wyprawy nazywamy grzybobraniem, choć czasem się zdarza, że wracamy z pustym koszykiem. Grzybobranie najlepiej rozpocząć bladym świtem, co zwiększa szansę na udane zbiory. Najlepiej jest zabrać ze sobą wiklinowy koszyk, by zebrane grzyby pozostały w takim stanie, w jakim je zebraliśmy, oraz niewielki nożyk, by odciąć rosnący grzyb tuż przy spodzie, tak by w ściółce pozostała grzybnia, dzięki której na tym miejscu wyrosną nowe leśne skarby. Zebrane grzyby możemy suszyć, by następnie przygotować aromatyczną zupę grzybową. Często też przygotowywany jest z nich farsz, np. do uszek (np. do świątecznego barszczu czerwonego z uszkami), krokietów czy pierogów. Wszystkim będzie też smakował sos grzybowy, np. borowikowy do mięs, lub grzyby marynowane. Jednak najlepsze są grzyby prosto z patelni, choćby jajecznica z pysznymi kurkami. Najbardziej cenione i popularne grzyby jadalne to: borowiki, podgrzybki, koźlarze, maślaki, rydze, pieprzniki, czubajki, gąski, opieńki oraz kurki. Podczas leśnej wędrówki można też znaleźć wspaniałe w smaku i bardzo aromatyczne owoce malin. Na skraju polanek często rosną całe skupiska jeżyn. Patrząc uważnie pod nogi, możemy znaleźć kilka pachnących poziomek oraz całe skupiska niewielkich krzaczków czarnej jagody, często nazywanej borówką. Wszystkie te leśne skarby najlepiej smakują zrywane prosto z krzaczka

15 Punkty Informacji Turystycznej Notatki Kraków Centrum Obsługi Ruchu Turystycznego, ul. Powiśle 11, Kraków \ it.krakow@msit.malopolska.pl, InfoKraków, ul. św. Jana 2, Kraków \ , jana@infokrakow.pl InfoKraków, ul. Józefa 7, Kraków \ , jozefa@infokrakow.pl InfoKraków Sukiennice, Rynek Główny 1/3, Kraków \ , sukiennice@infokrakow.pl InfoKraków, ul. Szpitalna 25, Kraków \ , szpitalna@infokrakow.pl InfoKraków Pawilon Wyspiańskiego pl. Wszystkich Świętych 2, Kraków \ , wyspianski@infokrakow.pl InfoKraków Międzynarodowy Port Lotniczy w Balicach, Balice \ , balice@infokrakow.pl Myślenice Rynek 27, Myślenice \ it.myslenice@msit.malopolska.pl Dobczyce ul. Podgórska 1, Dobczyce \ it.dobczyce@msit.malopolska.pl Wiśniowa Wiśniowa 301, Wiśniowa \ it.wisniowa@msit.malopolska.pl, Olkusz ul. Floriańska 8, Olkusz \ it.olkusz@msit.malopolska.pl, Miechów Plac Kościuszki 1A, Miechów \ it.miechow@msit.malopolska.pl Wieliczka ul. Dembowskiego 2A, Wieliczka \ it.wieliczka@msit.malopolska.pl, Zakopane ul. Kościeliska 7, Zakopane \ it.zakopane@msit.malopolska.pl, Nowy Targ Rynek 1, Nowy Targ \ it.nowy-targ@msit.malopolska.pl, Poronin ul. Józefa Piłsudskiego 2, Poronin \ it.poronin@msit.malopolska.p, Rabka-Zdrój ul. Parkowa 2, Rabka-Zdrój \ it.rabka-zdroj@msit.malopolska.pl Białka Tatrzańska ul. Środkowa 179A, Białka Tatrzańska \ it.bialka-tatrzanska@msit.malopolska.pl ugbukowinatatrzanska.pl Biały Dunajec ul. Jana Pawła II 363, Biały Dunajec \ it.bialy-dunajec@msit.malopolska.pl, Witów Witów 239A, Witów \ it.witow@msit.malopolska.pl, Bukowina Tatrzańska ul. Sportowa 22, Bukowina Tatrzańska \ it.bukowina-tatrzanska@msit.malopolska.pl Niedzica ul. Widokowa 3, Niedzica \ Tarnów Rynek 7, Tarnów \ it.tarnow@msit.malopolska.pl, Dąbrowa Tarnowska ul. Polna 13, Dąbrowa Tarnowska \ it.dabrowatarnowska@msit.malopolska.pl Tuchów ul. Chopina 10, Tuchów \ it.tuchow@msit.malopolska.pl, Bochnia ul. Solna 2, Bochnia \ it.bochnia@msit.malopolska.pl, Oświęcim ul. St. Leszczyńskiej 12, Oświęcim \ it.oswiecim@msit.malopolska.pl Chrzanów Aleja Henryka 40, Chrzanów \ it.chrzanow@msit.malopolska.pl Trzebinia ul. Kościuszki 74, Trzebinia \ it.trzebinia@msit.malopolska.pl Wygiełzów ul. Podzamcze 1, Babice \ (czynny tylko w sezonie) info@powiat-chrzanowski.pl Nowy Sącz ul. Szwedzka 2, Nowy Sącz \ cit@nowysacz.pl, Krynica-Zdrój ul. Zdrojowa 4/2, Krynica-Zdrój \ it.krynica-zdroj@msit.malopolska.pl Limanowa Rynek 25, Limanowa \ it.limanowa@msit.malopolska.pl, Biecz Rynek 1, Biecz \ it.biecz@msit.malopolska.pl, Sękowa Siary 19, Sękowa \ it.sekowa@msit.malopolska.pl, Wadowice ul. Kościelna 4, Wadowice \ it.wadowice@msit.malopolska.pl, Andrychów Rynek 27, Andrychów \ it.andrychow@msit.malopolska.pl, Sucha Beskidzka ul. Zamkowa 1, Sucha Beskidzka \ it.sucha-beskidzka@msit.malopolska.pl it@sucha-beskidzka.pl Kalwaria Zebrzydowska ul. Mickiewicza Kalwaria Zebrzydowska \ it.kalwaria-zebrzydowska@msit.malopolska.pl Ochotnica Górna Osiedle Ustrzyk 388, Ochotnica Górna \ it.ochotnica-dolna@msit.malopolska.pl 27

16 Tallin Sztokholm RUS EST Ryga LV DK D B Paryż Praga Monako San Marino MC Tekst Iwona Baturo, Krzysztof Bzowski RSM Powroźnik SK MD Budapeszt Kiszyniów H RO Bukareszt Belgrad BIH SRB Sarajewo MNE Rzym UA Bratysława Zagrzeb HR I V Kijów KRAKÓW Wydanie I, 2010 CZ Departament Turystyki, Sportu i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Zespół ds. Regionalnego Systemu Informacji Turystycznej F Wiedeń FL ul. Basztowa 22, Kraków Berno Vaduz msit@malopolska.mw.gov.pl A CH Koncepcja wydawnicza: Anna Niedźwieńska, kierownik projektu MSIT Lublana SLO Koordynacja projektu: Katarzyna Thor Wydanie IV, 2015 wznowione Małopolska Organizacja Turystyczna AND PRynek KleparskiE4/13, Kraków Andora biuro@mot.krakow.pl Lizbona Madryt Koordynacja projektu: Adelina Antoszewska PL M L Luksemburg Bukowina Tatrzańska Mińsk Kwiatoń RUS NL Londyn BY Stolica regionu: Kraków Amsterdam Berlin Warszawa Bruksela Większe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim PL D Powierzchnia: km2 (ok. 5% powierzchni Polski) B Kijów Liczba mieszkańców: 3,35 mln osób L Praga KRAKÓW Paryż UA Luksemburg (ok. 8% ludności Polski) CZ Krajobraz: SK najwyższy szczyt Rysy: 2499 m n.p.m. Bratysława F Wiedeń FL MD góry Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce Berno Vaduz Budapeszt A CH pogórza Pogórze Karpackie Kiszyniów FINH Helsinki S SLO Lublana N Oslo wyżyny Wyżyna Krakowsko-Częstochowska RO niziny dolina Wisły Tallin Sztokholm Zagrzeb San Bukareszt HR główne rzeki Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, Marino Monako AND BIH RUS BelgradEST RSM Skawa, Biała P MC E Andora SRB Sarajewo Czorsztyński, Rożnowski, I zbiorniki wodne Lizbona Madryt Ryga Sofia BG MNE Czchowski, Dobczycki, Klimkówka Priština Podgorica RKS Skopje Rzym LV Dublin najczystsze jeziora Morskie Oko, najwyżej położone, DK V MK Tirana Czarny Staw, jeziora IRLDoliny Pięciu Stawów Polskich LT Kopenhaga AL największa i najgłębsza jaskinia Jaskinia Wielka Wilno Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, GB RUS GR TR Mińsk 824 m głębokości NL Londyn BY Ateny Amsterdam Więcej na: Berlin Warszawa Bruksela Owczary GB Wilno Wysowa-Zdrój LT Kopenhaga Brunary Wyżne IRL Ochotnica Górna Dublin Małopolska MAŁOPOLSKA Rejkiawik IS SZLAK ARCHITEKTURY Notatki DREWNIANEJ Podgorica RKS Tirana Sofia BG Priština Skopje MK AL Zdjęcia K. Bańkowski, A. Brożonowicz, P. Dębski, P. Droździk, P. Fabijański, S. Gacek, J. Gorlach, A. Klimkowski, R. Korzeniowski, GR P. Mierniczak, J. Mysiński, M. Rauer, K. Syga, P. Witosławski, M. Zaręba, D. Zaród, archiwum MOT, J. Gawron archiwum UMWM Realizacja wydawnicza wznowienia: Virtual 3D Realizacja wydawnicza Amistad Sp. z o.o. Program ul. Stolarska 13/7, Kraków tel./faks: M biuro@polskaturystyczna.pl, Wydawca Kierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina Wolna Departament Turystyki, Sportu i Promocji Redakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa Lachowska Korekta: Agnieszka Szmuc Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Projekt okładki, koncepcja graficzna: PART SA Zespół ds. Systemu Informacji Wykonanie map:regionalnego Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Turystycznej Skład, przygotowanie druku: Michał Tincel ul. Basztowa 22,do Kraków Druk: Alnus, Kraków TR Ateny msit@malopolska.mw.gov.pl, Kraków 2015, ISBN Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, Tekst po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień 31 marca 2015 r. zaistniałe Krzysztof Bzowski Wydanie II, 2015, wznowione Małopolska Organizacja Turystyczna Rynek Kleparski 4/13, Kraków biuro@mot.krakow.pl, Koordynacja projektu: Adelina Antoszewska Realizacja wydawnicza Amistad Sp. z o.o. Program ul. Stolarska 13/7, Kraków tel./faks: biuro@polskaturystyczna.pl, Kierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik Koordynacja projektu: Katarzyna Thor Koncepcja wydawnicza: Anna Niedźwieńska, kierownik projektu MSIT Redakcja: Aurelia Hołubowska Korekta: Agnieszka Szmuc Projekt okładki, koncepcja graficzna: PART SA Wykonanie map: Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Skład, przygotowanie do druku: Michał Tincel Realizacja wydawnicza wznowienia: K. Syga, Virtual 3D Kraków 2015 Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności 28 za ewentualne zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów do wydawnictwa. Materiały przygotowywane na dzień: 31 lipca MAŁOPOLSKA Stolica regionu: Kraków Większe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim Powierzchnia: km2 (ok. 5% powierzchni Polski) Liczba mieszkańców: 3,28 mln osób (ok. 8% ludności Polski) Krajobraz: najwyższy szczyt Rysy: 2499 m n.p.m. góry Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce pogórza Pogórze Karpackie wyżyny Wyżyna Krakowsko-Częstochowska niziny dolina Wisły główne rzeki Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, Skawa, Biała zbiorniki wodne Czorsztyński, Rożnowski, Czchowski, Dobczycki, Klimkówka najwyżej położone, najczystsze jeziora Morskie Oko, Czarny Staw, jeziora Doliny Pięciu Stawów Polskich największa i najgłębsza jaskinia Jaskinia Wielka Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, 824 m głębokości Więcej na:

17 ŚWIATOWE DNI MŁODZIEŻY Kraków Projekt sfinansowany z budżetu Województwa Małopolskiego