MAŁOPOLSKA. Zamki wiecznie żywe

Transkrypt

1 MAŁOPOLSKA Zamki wiecznie żywe

2 Tallin Sztokholm RUS EST Ryga D B Paryż Praga Tekst Iwona Baturo, Krzysztof Bzowski Monako San Marino MC RSM I V Powroźnik SK MD Budapeszt Kiszyniów H RO Bukareszt Belgrad BIH SRB Sarajewo MNE Rzym UA Bratysława Zagrzeb HR Zamki wiecznie żywe Kijów KRAKÓW Wydanie I, 2010 CZ Departament Turystyki, Sportu i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Zespół ds. Regionalnego Systemu Informacji Turystycznej F Wiedeń FL ul. Basztowa 22, Kraków Berno Vaduz msit@malopolska.mw.gov.pl A CH Koncepcja wydawnicza: Anna Niedźwieńska, kierownik projektu MSIT Lublana SLO Koordynacja projektu: Katarzyna Thor Wydanie IV, 2015 wznowione Małopolska Organizacja Turystyczna AND PRynek KleparskiE4/13, Kraków Andora biuro@mot.krakow.pl Lizbona Madryt Koordynacja projektu: Adelina Antoszewska PL M L Luksemburg MAŁOPOLSKA Bukowina Tatrzańska Mińsk Kwiatoń RUS NL Londyn BY Stolica regionu: Kraków Amsterdam Berlin Warszawa Bruksela Większe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim PL D Powierzchnia: km2 (ok. 5% powierzchni Polski) B Kijów Liczba mieszkańców: 3,35 mln osób L Praga KRAKÓW Paryż UA Luksemburg (ok. 8% ludności Polski) CZ Krajobraz: SK najwyższy szczyt Rysy: 2499 m n.p.m. Bratysława F Wiedeń FL MD góry Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce Berno Vaduz Budapeszt A CH pogórza Pogórze Karpackie Kiszyniów FINH Helsinki S SLO Lublana N Oslo wyżyny Wyżyna Krakowsko-Częstochowska RO niziny dolina Wisły Tallin Sztokholm Zagrzeb San Bukareszt HR główne rzeki Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, Marino Monako AND BIH RUS BelgradEST RSM Skawa, Biała P MC E Andora SRB Sarajewo Czorsztyński, Rożnowski, I zbiorniki wodne Lizbona Madryt Ryga Sofia BG MNE Czchowski, Dobczycki, Klimkówka Priština Podgorica RKS Skopje Rzym LV Dublin najczystsze jeziora Morskie Oko, najwyżej położone, DK V MK Tirana Czarny Staw, jeziora IRLDoliny Pięciu Stawów Polskich LT Kopenhaga AL największa i najgłębsza jaskinia Jaskinia Wielka Wilno Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, GB RUS GR TR Mińsk 824 m głębokości NL Londyn BY Ateny Amsterdam Więcej na: Berlin Warszawa Bruksela Owczary GB Wilno Brunary Wyżne LT Kopenhaga Wysowa-Zdrój LV DK IRL Ochotnica Górna Dublin Małopolska MAŁOPOLSKA Rejkiawik IS SZLAK ARCHITEKTURY DREWNIANEJ Podgorica RKS Tirana Sofia BG Priština Skopje Wawel z lotu ptaka, fot.r. Korzeniowski MK AL Zdjęcia K. Bańkowski, A. Brożonowicz, P. Dębski, P. Droździk, P. Fabijański, S. Gacek, J. Gorlach, A. Klimkowski, R. Korzeniowski, GR P. Mierniczak, J. Mysiński, M. Rauer, K. Syga, P. Witosławski, M. Zaręba, D. Zaród, archiwum MOT, J. Gawron archiwum UMWM Realizacja wydawnicza wznowienia: Virtual 3D Realizacja wydawnicza Amistad Sp. z o.o. Program ul. Stolarska 13/7, Kraków tel./faks: M biuro@polskaturystyczna.pl, Kierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina Wolna Redakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa Lachowska Korekta: Agnieszka Szmuc Projekt okładki, koncepcja graficzna: PART SA Wykonanie map: Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Wydanie I, Wydawnictwo 2010 Skład, przygotowanie do druku: Sportu Michał Tincel Departament Turystyki, i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Druk: Alnus, Kraków Ateny Województwa Małopolskiego, Zespół ds. Regionalnego Systemu Informacji Turystycznej ul. Basztowa 22, Kraków Kraków 2015, ISBN Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, msit@malopolska.mw.gov.pl zaistniałe po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień 31 marca 2015 r. Koncepcja wydawnicza: Anna Niedźwieńska, kierownik projektu MSIT Koordynacja projektu: Katarzyna Thor Wydanie IV, 2015, wznowione Małopolska Organizacja Turystyczna Rynek Kleparski 4/13, Kraków biuro@mot.krakow.pl Koordynacja projektu: Adelina Antoszewska Tekst Krzysztof Bzowski Realizacja wydawnicza Amistad Sp. z o.o. Program ul. Stolarska 13/7, Kraków tel./faks: biuro@polskaturystyczna.pl, Kierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina Wolna Redakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa Lachowska Korekta: Agnieszka Szmuc Projekt okładki, koncepcja graficzna: PART SA Wykonanie map: Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Skład, przygotowanie do druku: Michał Tincel Realizacja wydawnicza wznowienia: K. Syga, Virtual 3D Kraków 2015 Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień: 31 lipca TR Z amki i zamczyska, ruiny średniowiecznych fortec i magnackie rezydencje doby renesansu i baroku spotykamy w Małopolsce niemal na każdym kroku. Budowano je najczęściej na wysokich, widocznych z daleka wzgórzach, dzięki czemu stanowią jedne z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu w regionie. Najwspanialszy jest oczywiście Zamek Królewski na Wawelu w Krakowie. Wraz z archikatedrą św. Stanisława BM i św. Wacława tworzy on niepowtarzalny zespół zabytkowy. Powszechnie znane są także zamki jurajskie, zwane z racji położenia na szczytach skalnych turni Orlimi Gniazdami. Większość z nich zbudowano z rozkazu króla Kazimierza Wielkiego wzdłuż historycznej granicy Małopolski ze Śląskiem, tworząc warowny pas chroniący granice królestwa. Znaczna część zamków na Szlaku Orlich Gniazd jest zrujnowana (np. Rabsztyn lub zamek w Ojcowie), lecz są też obiekty zachowane w całości (jak wspaniała renesansowa rezydencja w Pieskowej Skale) lub odbudowane (jak urocza siedziba rycerska w Korzkwi). Nie można też pominąć zamków biskupich (zamek Lipowiec) Stolica regionu: (zamek Kraków Tęczyn). oraz rycerskich Większe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim Wiele zamków znajduje się też w Karpatach, pośród beskidzkich grzbiepowierzchnia: km2 (ok. 5% powierzchni Polski) tów czymieszkańców: na pogórzach.3,35 Najpiękniejsze i najbardziej Liczba mln osób (ok. 8% ludnościznane Polski)są dwa zamki w Pieninach nad Jeziorem Czorsztyńskim: Dunajec w Niedzicy i WroKrajobraz: najwyższy szczyt Na Rysy: 2499 m n.p.m. góry Tatry,można Beskidy, Pieniny nin w Czorsztynie. Pogórzu Karpackim zobaczyć wspaniałe PogórzeinKarpackie wyżyny pogórza przykłady palazzo fortezza (z wł. pałac wwyżyna fortecy)krakowsko zamek w Nowym -Częstochowska niziny dolina Wisły główne rzeki Wisła, Dunajec, Poprad, Wiśniczu, piękny późnogotycki zameczek w Dębnie czy związany ze Raba, Skawa, Biała zbiorniki wodne Czorsztyński, Rożnowski, Czchowski, sławną kopalnią soli zamek w Wieliczce. również odwiedzić re- Oko, Dobczycki, Klimkówka położone,warto najczystsze jeziora Morskie najwyżej nesansowe rezydencje, na miano Małego Wawelu : Czarny Staw, jeziora Dolinyktóre Pięciuzasłużyły Stawów Polskich i najgłębsza największa jaskinia Jaskinia Wielka Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, 824 m głębokości w Niepołomicach i w Suchej Beskidzkiej. MAŁOPOLSKA ZAMKI WIECZNIE ŻYWE 1 Więcej na:

3 Kraków i okolice Dziedziniec zamku wawelskiego, fot. M. Zaręba Głowy wawelskie, fot. M. Zaręba Kraków Zamek Królewski na Wawelu Jest jednym z najsłynniejszych zabytków Europy Środkowej i jednym z dwóch najważniejszych i największych zamków w Polsce. Imponujący rozmachem, a zarazem lekkością smukłych arkad dziedziniec zamku królewskiego oraz Kaplicę Zygmuntowską przy katedrze wawelskiej wznieśli w XVI w. Włosi, sprowadzeni z Toskanii przez króla Zygmunta Starego. Dzięki architektowi i kamieniarzowi Bartłomiejowi Berrecciemu z Florencji oraz wcześniej pracującym mistrzom: Eberhardowi, Franciszkowi Florentczykowi, Sebastianowi Tauerbachowi i Hansowi Snycerzowi zarówno kaplica, jak i arkadowe krużganki zamku stały się niedościgłym, choć wielokrotnie naśladowanym na ziemiach polskich wzorem budowli renesansowych. Zamek królewski i katedra na Wawelu wznoszą się na wapiennym wzgórzu ponad zakolem Wisły. Obronne z natury 2 miejsce z czasem zabudowano i otoczono potężnymi fortyfikacjami. Świadectwem jego najdawniejszych dziejów jest przedromańska rotunda Najświętszej Marii Panny (św. św. Feliksa i Adaukta). Przez kilka wieków zamek na Wawelu był siedzibą władców z dynastii Piastów i Jagiellonów, a także pierwszych królów elekcyjnych. Choć pod koniec XVI w. Zygmunt III Waza przeniósł się wraz z dworem do Warszawy, ranga Wawelu nie spadła, a tutejsza katedra pozostała miejscem koronacji i pochówków większości kolejnych królów polskich. Na Wawel wchodzi się, mijając otaczające wzgórze potężne fortyfikacje, dobudowane przez Austriaków w XIX w. Zachowały się jednak i starsze mury z basztami: Złodziejską, Sandomierską i Senatorską. Z arkadowego dziedzińca wchodzi się do wspaniałych komnat, gdzie podziwiać można m.in. sławne arrasy flandryjskie oraz strop z głowami wawelskimi. Do zamku przylega gotycka katedra, obwiedziona wieńcem gotyckich, renesansowych i barokowych kaplic. Wśród nich zobaczymy najpiękniejszą, wspomnianą już kaplicę Zygmuntowską. W katedrze i podziemnych kryptach pochowano nie tylko królów polskich, ale też narodowych wieszczów i bohaterów: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Tadeusza Kościuszkę czy Józefa Piłsudskiego. Można wejść na jedną z wież katedry, by z bliska zobaczyć sławny dzwon Zygmunt, którego dźwięk rozbrzmiewa nad Krakowem jedynie w najbardziej doniosłych momentach. 3 Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Wawel 5, \ , / zamek@wawel.org.pl, = Katedra na Wawelu, centrum informacji: \ , = Wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO: Rynek Starego Miasta z Sukiennicami, Wieżą Ratuszową i kościołem Mariackim oraz dzielnicę Kazimierz z licznymi zabytkami pożydowskimi. Nową Hutę, czyli przemysłową dzielnicę Krakowa, z charakterystyczną socrealistyczną architekturą oraz zabytkowym cysterskim klasztorem i uroczym drewnianym kościółkiem św. Bartłomieja w Krakowie-Mogile.

4 Niepołomice zamek królewski Zamek w Niepołomicach, fot. J. Podlecki Polowania były jedną z ulubionych rozrywek wielu polskich monarchów. Kazimierz Wielki, ostatni na polskim tronie władca z dynastii Piastów, rozkazał wznieść obok Puszczy Niepołomickiej swą gotycką rezydencję. Dziś w miejscu gotyckiego Zamku Kazimierzowskiego można podziwiać piękną budowlę renesansową. Gmach na planie kwadratu powstał za czasów Zygmunta Augusta. Wzorem dla niepołomickiej rezydencji stał się oczywiście Wawel. Do zamku prowadzi zachowany do dziś renesansowy portal, zaś dziedziniec otaczają dwie kondygnacje arkadowych krużganków. W zamku obecnie mieści się Muzeum Niepołomickie z ekspozycją trofeów myśliwskich, gabinetem Włodzimierza Puchalskiego i wystawą w kaplicy zamkowej. W pozostałej części gmachu działa elegancki hotel i centrum konferencyjne. W gościnnych murach organizowane są liczne imprezy i wydarzenia kulturalne, m.in. Europejski Festiwal Ballad oraz Dni Niepołomic. Muzeum Niepołomickie, ul. Zamkowa 2, \ , = Zamek w Pieskowej Skale, fot. M. Mikulski Pieskowa Skała zamek obronny Najpiękniejszy widok zamku Pieskowa Skała rozciąga się z Doliny Prądnika. Na pierwszym planie widać ostaniec wapienny zwany Maczugą Herkulesa. Budowlę obronną nakazał postawić tu Kazimierz Wielki już w XIV w., a renesansowy charakter nadali jej ponad 200 lat później jej właściciele Szafrańcowie. Sięgnęli do sprawdzonych wzorów z Wawelu, sprowadzeni z Włoch architekci wznieśli arkadowy dziedziniec, a wieża zegarowa otrzymała hełm podobny do tych z wież zamku królewskiego. Tuż obok mistrzowie z Italii postawili architektoniczne cacko: arkadową loggię. Poniżej zaprojektowali urządzony w stylu włoskim ogród na tarasie nad urwiskiem. Dziś w zamku mieści się muzeum prezentujące przemiany stylowe w sztuce europejskiej, a także największa w Polsce galeria malarstwa angielskiego. Zamek jest też doskonałą scenerią dla organizowanych co roku w czerwcu Dni Renesansowych. Zamek w Pieskowej Skale, \ , = (zamek niedostępny dla zwiedzających do 2016 r.). Niepołomice przy rynku można zwiedzić gotycki kościół Dziesięciu Tysięcy Męczenników, ufundowany przez króla Kazimierza Wielkiego, a także stojące w pobliżu zamku niezwykłe Małopolskie Centrum Dźwięku i Słowa z muzeum fonografii. Puszczę Niepołomicką, ogromny kompleks leśny, przez który poprowadzono liczne szlaki turystyczne. Barokowy kościół Wniebowzięcia NMP i bł. Salomei z 1642 r., powstały na reliktach romańskiej świątyni, położony mniej więcej w połowie drogi z Pieskowej Skały do Ojcowa, na wzgórzu ponad doliną Prądnika, w miejscowości Grodzisko. 4 5

5 Zamek w Ojcowie, fot. A. Brożonowicz Ojców ruiny gotyckiej warowni Legenda mówi, że nazwa Ojców powstała dzięki królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Miał on budowany z jego rozkazu zamek nazwać Ociec u skały, nawiązując do wydarzeń z życia swego ojca, Władysława Łokietka, który w dolinie Prądnika ponoć ukrywał się podczas walk z królem czeskim o Kraków. W legendzie tej tkwi ziarno prawdy: kamienny zamek w miejscu wcześniejszego grodu faktycznie kazał zbudować Kazimierz Wielki. Była to jedna z ważniejszych twierdz na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Tu rezydował starosta ojcowski, a zamek zamieszkany był do końca XVIII w. (jeszcze w 1787 r. podejmowano tu ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego). Po rozbiorach Rzeczypospolitej budowla popadła w ruinę. Do dziś przetrwały fragmenty murów oraz jednej baszty, a także wieża bramna, w której mieści się niewielkie muzeum. Zamek w Ojcowie, \ , = parknarodowy.pl Grotę Łokietka, gdzie według legendy przyszły władca Polski Władysław Łokietek ukrywał się przed wojskami króla czeskiego Wacława II; udostępniona do zwiedzania od kwietnia do listopada; grota_lokietka.html Ojcowski Park Narodowy Warownia w Korzkwi, fot. M. Poręba Korzkiew warownia rycerska Do niedawna na wzgórzu ponad malowniczą doliną Korzkiewki wznosiły się tylko ruiny murów, bramy i domu mieszkalnego dawnego średniowiecznego zamku rycerskiego. Dziś stoi tu prawdziwa kamienna forteca, z pietyzmem odbudowana na podstawie dawnych rycin i widoków. Rycerska warownia została wzniesiona w XIV w. przez Jana z Syrokomli. Gotycki zameczek rozbudowano w XVI w., nadając mu renesansowy charakter. W kolejnych stuleciach należał m.in. do rodziny Jordanów, którzy traktowali go jako swą rezydencję myśliwską. Opuszczony pod koniec XVIII w. zaczął popadać w ruinę. Obecnie w zrekonstruowanym zamku mieści się stylowy hotel. Na dziedzińcu regularnie organizowane są turnieje rycerskie oraz pokazy tańców dworskich, a na łące pod zamkiem spektakle teatralne i koncerty plenerowe. Hotel Zamek Korzkiew, \ , = Wczesnobarokowy kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela z 1623 r. o charakterze obronnym, wznoszący się na przeciwległym zboczu doliny. Ojcowski Park Narodowy, najmniejszy z polskich parków narodowych, słynący z niepowtarzalnych skałek wapiennych, określany jako polski Jurassic Park. Kaplicę Na Wodzie, znajdującą się na Szlaku Architektury Drewnianej, zbudowaną na palach nad nurtem Prądnika. 6 7

6 Zamek w Rabsztynie, fot. arch MOK Olkusz Rezerwat Pazurek, fot. J. Sypień Rabsztyn ruiny gotyckiego zamku Białe turnie wapiennych skał na wzgórzu pośród pól i lasów koło Olkusza upodobały sobie kruki na to przynajmniej wskazuje nazwa wznoszących się tu ruin zamku Rabsztyn (z niemieckiego znaczy ona Krucza Skała ). Dzieje zamku giną w mrokach historii. Być może już w 1. poł. XIII w. istniały tu drewniane zabudowania obronne rodu Toporczyków. Sławę Rabsztynowi przyniósł dowódca jego obrony w 1587 r., rotmistrz kozacki Gabriel Hołubek. Jego żołnierze wraz z górnikami z Olkusza pobili pod zamkiem oddziały idące pod Kraków jako posiłki dla arcyksięcia Maksymiliana Habsburga oblegającego stolicę królestwa. Wielką rozbudowę w stylu renesansowym przeprowadzono na początku XVII w. Niestety, najazd szwedzki w 1657 r. przyniósł zniszczenie warowni. W ostatnich latach podjęto prace nad zabezpieczeniem ruin. Zbudowano drewniany most nad fosą oraz odbudowano wieżę bramną, mieszczącą obecnie niewielką ekspozycję muzealną, a także fragmenty murów zamku górnego i wieży. Każdego roku na początku lipca pod murami zamku organizowany jest turniej rycerski. Zamek Rabsztyn, = Olkusz, dawny ośrodek górnictwa srebra oraz ołowiu, z rynkiem starego miasta i stojącą obok okazałą gotycką bazyliką św. Andrzeja. W świątyni znajdują się m.in. organy z początku XVII w., uważane za jedne z najstarszych w Europie zachowanych w stanie oryginalnym. Rezerwat Pazurek z ukrytymi wśród lasów bukowych pięknymi ostańcami wapiennymi. Pustynię Błędowską, jedyny tego typu obszar w Polsce, atrakcyjny teren pieszych wędrówek. U podnóża zamku Rabsztyn można zwiedzać Chatę Kocjana, czyli zrekonstruowany drewniany dom z połowy XIX wieku. Zamek Tęczyn, fot. arch UMWM Rudno zamek Tęczyn Ogromne ruiny zamku Tęczyn w Rudnie wznoszą się na wulkanie. Nie ma się jednak czego obawiać, jest to wulkan nieczynny. Warownię zaczęto budować w połowie XIV w. Mury obwodowe z basztami tworzyły owalny plan, a wejście wiodło przez potężną, kwadratową wieżę bramną. Wieża ta, przykryta czterospadowym dachem, jest najlepiej zachowaną częścią zamku. Około 1570 r. średniowieczna warownia przekształcona została w renesansową rezydencję z arkadowymi krużgankami na dziedzińcu i murami zwieńczonymi ozdobnymi attykami. Na początku XVII w. rozbudowano fortyfikacje zamku, tworząc potężną twierdzę bastejową z okazałym barbakanem, zachowanym do dziś. W ten sposób powstał jeden z największych zamków w Małopolsce, największy na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Po rodzinie Tęczyńskich zamkiem władali Opalińscy, a następnie Lubomirscy, którzy odbudowali Tęczyn po zniszczeniach z czasów potopu szwedzkiego. Po pożarze z 1768 r. opuszczony zamek popadł w ruinę. Obecnie od kilku lat na zamku trwają prace zabezpieczające ruinę, dlatego nie jest on udostępniany dla zwiedzających, można go oglądać jedynie z zewnątrz. Ruiny zamku Tęczyn,= Lasy Krzeszowickie rozciągające się u stóp wzgórza z ruinami zamku Tęczyn, będące doskonałym terenem do spacerów, wycieczek pieszych i rowerowych. Puszcza Dulowska porastająca całą zachodnią część Rowu Krzeszowickiego noszącego tutaj nazwę Niecki Dulowskiej. 8 9

7 Zamek rycerski w Bydlinie Zamek Bydlin, fot. J. Sypień Zamek rycerski w Bydlinie powstał w XIV w. i był częścią systemu obronnego na pograniczu Małopolski i Śląska. Pierwsze wzmianki o zamku w Bydlinie pochodzą z 1398 r. Zamek był niewielki, składał się z budynku mieszkalnego o trzech kondygnacjach, muru obronnego i wieży bramnej w północno-wschodniej części zamku. Właścicielami zamku byli rycerze Pełka i Niemierza. Potem, według legendy zamek należał do nieślubnego syna Kazimierza Wielkiego. Pod koniec XV w. warownia stała się własnością Brzezickich, a następnie Szczepanowskich i Bonerów. Na początku XVI w. Bonerowie przebudowali zamek na kościół. W dobie reformacji ówczesny właściciel Jan Firlej zamienił kościół na zbór ariański. Jego syn, Mikołaj, oddał obiekt kościołowi katolickiemu i nadał świątyni nazwę Świętego Krzyża. Kościół spalony podczas Potopu został opuszczony pod koniec XVIII w. i popadł w ruinę. Na zamkowym wzgórzu zachowały się okopy pamiątka po bitwie, jaką stoczyły tu w 1914 roku legiony Piłsudskiego. Zamek można zwiedzać bez ograniczeń. Krzywopłoty, miejsce bitwy legionów polskich walczących w ramach armii CK monarchii z oddziałami rosyjskimi w dniach listopada 1918 roku. Ruiny zamku w Lanckoronie, fot. R. Korzeniowski Detal w ruinach lanckorońskiego zamku, fot. R. Korzeniowski Lanckorona ruiny zamku królewskiego Wysoko ponad Lanckoroną, na szczycie Góry Lanckorońskiej (545 m n.p.m.), stoją ruiny potężnego niegdyś zamku królewskiego. Wzniósł go w XIV w. król Kazimierz Wielki, zapewne na miejscu drewnianego gródka z XIII w. Zamek był w kolejnych wiekach rozbudowywany, stając się silną warownią. Starostwo lanckorońskie wraz z zamkiem przez stulecia znajdowało się w rękach potężnych rodów magnackich. Rozbudowany po potopie szwedzkim i umocniony przez inżynierów francuskich w 1770 r. był najważniejszą fortecą konfederatów barskich. Po długim oblężeniu zdobyły go jednak dwa lata później wojska austriackie. Budowla, zniszczona działaniami wojennymi, popadła w całkowitą ruinę w XIX w. W 1999 r. ruiny Zamku lanckorońskiego zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNE- SCO w ramach manierystycznego parku krajobrazowego w Kalwarii Zebrzydowskiej. Uroczy, pochyły rynek w Lanckoronie z podcieniową zabudową drewnianą. Manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy z parkiem pielgrzymkowym w Kalwarii Zebrzydowskiej wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO

8 Oświęcim zamek nad Sołą Zamek w Oświęcimiu, fot. A. Brożonowicz Tuż obok starego miasta w Oświęcimiu, ponad nurtami Soły, na stromej skarpie wznosi się okazała wieża, pozostała ze średniowiecznej warownej siedziby książąt oświęcimskich. Jest ona symbolem długiej historii miasta. Z pierwotnego książęcego zamku nie pozostało nic prócz masywnej, kwadratowej ceglanej wieży z XIII w., resztę budynków strawił pożar w 1503 r. Wieża jest najwyższym zachowanym murem gotyckim w Polsce południowej (40 m). Wielokrotnie przebudowywane gmachy zamkowe gościły liczne znakomite osobistości: Elżbietę Rakuszankę (przyszłą żonę króla Kazimierza Jagiellończyka), króla czeskiego Władysława Jagiellończyka czy Bonę Sforzę d Aragonę (przyszłą żonę króla Zygmunta Starego). Obecnie w głównym gmachu zamkowym znajduje się Muzeum Zamek w Oświęcimiu, a z wieży zwiedzający mogą podziwiać piękną panoramę miasta i okolic. Muzeum Zamek w Oświęcimiu, ul. Zamkowa 1, \ , = Oświęcim można tu zwiedzić zabytki starego miasta (jedyną zachowaną synagogę, gotycki kościół parafialny, rynek z XIX-wiecznymi kamieniczkami, kościół i klasztor Salezjanów) oraz wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau. Zamek Lipowiec, fot. A. Brożonowicz Wygiełzów zamek Lipowiec Na zachód od Krakowa, ponad szosą do Libiąża, już z daleka widać wyniosłe, zalesione wzgórze. Na jego szczycie niczym wapienna turnia wyrasta potężna baszta z białego kamienia. Choć z daleka widać tylko wieżę, pośród drzew skrywają się tu mury okazałego zamku biskupiego z XIII w. Wówczas to biskupi krakowscy wznieśli twierdzę, pozostającą w ich rękach aż do rozbiorów Polski. Choć od początku XIX stulecia budowla jest w ruinie, mury zabezpieczono i przystosowano do zwiedzania. Nowe schody wiodą aż na wieżę. Można też obejść puste, częściowo zawalone wnętrza, a także obejrzeć niewielką ekspozycję w zrekonstruowanych pomieszczeniach pierwszego piętra zamku. Zgromadzono tu stare zdjęcia i grafiki zamku oraz niewielką kolekcję różnych przedmiotów znalezionych pośród ruin. Zamek Lipowiec, ul. Podzamcze 1, Wygiełzów, \ , , = Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie, zajmujący ponad 5 ha terenu, na którym zgromadzono 25 zabytków budownictwa drewnianego, reprezentujących głównie styl architektury Krakowiaków zachodnich. Pałac Starzeńskich w Płazie wzniesiony przed 1882 r. Dzisiejszy charakter nadała mu gruntowna przebudowa, dokonana w latach dla hrabiego A. Starzeńskiego według projektu Z. Hendla. Pałac otacza park. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Płazie stanowi dobrze zachowany przykład zabytkowego wiejskiego kościoła murowanego z XVI w. W kościele znajdują się trzy zabytkowe ołtarze

9 Wieliczka Zamek Żupny Zamek Żupny, fot. R. Korzeniowski Nigdzie indziej na świecie nie zobaczy się tylu solniczek co w zamku wielickim! Zebrano tu ich około 400: szklanych, drewnianych, ze srebra i przede wszystkim z porcelany. Zamek królewski, zwany żupą lub zamkiem żupnym, wznosi się w samym centrum Wieliczki. W warownych gmachach już od XIII w. miał siedzibę zarząd wielickiej kopalni soli, którą zwano żupą, a jej zarządcę żupnikiem. Z tego okresu pochodzi Dom pośród Żupy, w którym obecnie mieszczą się ekspozycje muzealne: archeologiczna (w piwnicach zamkowych), historyczna oraz wspomniana już wystawa solniczek. Można tu także zwiedzić reprezentacyjną gotycką salę, zwaną Izbą Grodzką, ze sklepieniem wspartym na jednym filarze. Rozbudowa zamku oraz włączenie go w system fortyfikacji miejskich Wieliczki nastąpiły w połowie XIV w. Z tego okresu pochodzi też tzw. Zamek Północny, nieudostępniany turystom. Z kolei Zamek Środkowy wzniesiony został dopiero w XIX w. i dziś mieści restaurację Królewską. W 2013 r. zamek został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce Zamek Żupny, ul. Zamkowa 8, \ , = Ruiny zamku w Dobczycach, fot. J. Gorlach Dobczyce ruiny zamku królewskiego Wyniosłe wzgórze nad Jeziorem Dobczyckim zajmują ruiny zamku królewskiego. W przeciwieństwie do wielu innych twierdz, nie padł on ofiarą pożaru czy też wojny, lecz został rozebrany przez poszukiwaczy skarbów! W połowie XVIII w. przypadkowo znaleziono w nim garniec pełen monet. Piastunka, aby zabawić dziecko starosty, uderzyła kluczem w ścianę. Od uderzenia odpadł tynk, odsłaniając skrytkę. Wiadomość o znalezisku poruszyła mieszkańców zamku i miasta, a na efekty odkrycia nie trzeba było długo czekać, z budynków pozostały tylko fundamenty. Legenda wiąże początki zamku z wojem księcia Mieszka I, Dobkiem miał on nad Rabą zbudować zamek, pod którym z czasem powstały Dobczyce. Zapewne jednak twierdza powstała dopiero w 1. poł. XIII w., a w XVI w. przekształcono ją w stylu renesansowym. Dziś zamek jest częściowo odbudowany, a w jego wnętrzach urządzono niewielkie muzeum, którym opiekuje się miejscowy oddział PTTK. Muzeum na zamku w Dobczycach, biuro PTTK: \ lub , muzeum w zamku \ , = Kopalnię Soli w Wieliczce, wpisaną na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO kilometry niesamowitych podziemnych korytarzy, komór i przepięknych kaplic wraz z ekspozycją muzealną. Kościół św. Sebastiana w Wieliczce znajdujący się na Szlaku Architektury Drewnianej. Skansen w Dobczycach znajdujący się tuż przed zamkiem, na stoku wzgórza, obejmujący kilka urokliwych starych drewnianych budynków, w tym m.in. okazałą karczmę

10 Zamek w Nowym Wiśniczu, fot. M. Zaręba Sucha Beskidzka zamek Zamek w Suchej Beskidzkiej, fot. arch. UMWM Magnacka rezydencja w Suchej Beskidzkiej jak mało który z zamków w Polsce zasłużyła na miano Małego Wawelu. Arkadowe krużganki dwóch z trzech skrzydeł zamkowego dziedzińca wyróżniają lekkość i elegancja, jakich nie powstydziłaby się siedziba królewska. Zamek w Suchej zbudował Kasper Castiglione, który od swej siedziby przyjął polskie nazwisko Suski. Ten pochodzący z Florencji złotnik wybudował w latach renesansowy dwór, dziś stanowiący fragment skrzydła południowego. Dzięki kolejnym właścicielom Komorowskim, na początku XVII w. dwór został przekształcony w okazałą rezydencję z arkadowym dziedzińcem. Mimo licznych późniejszych przebudów zamek suski zachował piękny, renesansowy wygląd. Część sal można zwiedzać, gdyż mieści się w nich Muzeum Miejskie. Poza tym w zamku ma siedzibę dom kultury, a także hotel z restauracją. Okolice Tarnowa Nowy Wiśnicz zamek magnacki Mury potężnej rezydencji Kmitów i Lubomirskich w Nowym Wiśniczu widać już z daleka. Kiedy podczas potopu w 1655 r. Szwedzi zajęli zamek, wywieźli stamtąd aż 150 wozów zdobyczy! I pomyśleć, że w trosce o zamek załoga poddała go bez walki, mimo że liczyła 600 doskonale uzbrojonych żołnierzy i dysponowała 80 armatami oraz zapasami amunicji i żywności na trzy lata! Początki zamku sięgają XIV w., a wielka renesansowa rozbudowa w połowie XVI w. to inicjatywa Piotra Kmity, stronnika królowej Bony; powstał wtedy na baszcie Bony charakterystyczny szeroki daszek, po którym królowa rzekomo miała jeździć na osiołku! W połowie XVII w. Stanisław Lubomirski otoczył budowlę bastionowymi fortyfikacjami, tworząc typ rezydencji zwany palazzo in fortezza. Odrestaurowany zamek można zwiedzać mieści się w nim oddział Muzeum Ziemi Wiśnickiej. Wystawiono tu m.in. ciekawe makiety najbardziej znanych małopolskich zamków. Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej, ul. Zamkowa 1, \ , = Zamek w Nowym Wiśniczu, ul. Zamkowa 13, \ , = Karczmę Rzym w Suchej Beskidzkiej, wzniesiony w 2. poł. XVIII w. drewniany budynek na suskim rynku; choć jest unikatowym zabytkiem, wciąż przyjmuje gości, obecnie jako tradycyjna restauracja Karczma Rzym. Nowy Wiśnicz, gdzie na wzgórzu w pobliżu zamku wznosi się forteca bastionowa z XVII w. dawny klasztor Karmelitów, a obecnie więzienie. Drewniany dwór Koryznówka z muzeum pamiątek po Janie Matejce. Obiekt znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej

11 Dębno rezydencja obronna Pod uroczym zamkiem rycerskim w Dębnie rok w rok we wrześniu w szranki stają setki rycerzy w lśniących zbrojach, walcząc o Złoty warkocz Tarłówny. Turniej uświetniają pokazy kaskaderskie, salwy ze starodawnych armat, występy kuglarzy i pokazy tańców dworskich. Międzynarodowy Turniej Rycerski w Dębnie ma już Zamek w Dębnie, fot. A. Brożonowicz kilkunastoletnią tradycję i stał się jedną z największych tego typu imprez w Polsce, choć oczywiście do zamku w Dębnie warto zawitać nie tylko podczas turnieju. Ta późnogotycka rezydencja rycerska powstała w latach z fundacji kasztelana krakowskiego Jakuba Dębińskiego. Ceglane gmachy z bogato zdobionymi detalami kamiennymi (obramowaniami okien, wspornikami malowniczych wykuszów czy okazałymi portalami) tworzą cztery skrzydła otaczające niewielki wewnętrzny dziedziniec. Wnętrza mieszczą interesującą ekspozycję muzealną z licznymi zabytkowymi meblami, obrazami, bronią itp. Muzeum Zamek w Dębnie, oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Dębno 189, \ , = tarnow.pl Kościół św. Małgorzaty w Dębnie, wzniesiony w latach , również ufundowany przez Jakuba Dębińskiego, będący cennym zabytkiem późnego gotyku. Tarnów ruiny zamku Tarnowskich na Górze św. Marcina Na południe od miasta, na zboczu panującego nad okolicą wzgórza, znajdują się pozostałości potężnego niegdyś zamku. Pierwsza budowla obronna powstała tu w latach z fundacji kasztelana krakowskiego Spycimira Leliwity. Rozbudowywany stopniowo przez jego potomków z rodu Tarnowskich zamek stał się w 1. poł. XVI w. wspaniałą, renesansową rezydencją sławnego hetmana Jana Tarnowskiego. Składał się z zamku wysokiego oraz niskiego, a całość otoczyły fortyfikacje bastejowe. Jeszcze w tym samym stuleciu rezydencję przejęli Ostrogscy, ale już w XVII w. zamek był w kiepskim stanie i na początku kolejnego wieku został opuszczony, a wkrótce, częściowo rozebrany, popadł w ruinę. Z potężnego zamczyska do dziś dotrwały tylko zarysy murów zamku górnego i ceglana budowla obronna, nazywana arsenałem. Z ruin roztacza się rozległa panorama Tarnowa i okolic. Ruiny zamku Tarnowskich znajdują się na południowych obrzeżach Tarnowa, w pobliżu wsi Tarnowiec; są dostępne przez całą dobę, wstęp bezpł. Drewniany kościół św. Marcina w Zawadzie, wzniesiony w XV w., znajdujący się na Szlaku Architektury Drewnianej. Czchów ruiny zamku i wieża obronna Ponad uroczym miasteczkiem i malowniczą doliną Dunajca, na szczycie wzgórza Baszta, wyrasta potężna, owalna wieża. Z niej rozciąga się rozległy widok na dolinę ze wstęgą rzeki, zaporą i Jeziorem Czchowskim. Cylindryczną basztę o imponujących murach kilkumetrowej grubości zbudowano już pod koniec XIII w., aby kontrolować ważny trakt handlowy wzdłuż Dunajca. W kolejnym stuleciu wokół wieży powstał niewielki zamek siedziba starostwa czchowskiego. Ruiny zamku w Czchowie, fot. S. Gacek Budowla została jednak opuszczona już w XVII w. i szybko popadła w ruinę. Do dziś dotrwała tylko najstarsza jej część, czyli wspomniana baszta. W ostatnich latach odbudowano fragment murów i niewielki domek strażnika, w którym znajduje się mała wystawa archeologiczna wraz z makietą rekonstrukcji zamku. Baszta w Czchowie, Czchów, gdzie przy rynku i pobliskich uliczkach stoi sporo XVIII-wiecznych domów z malowniczymi podcieniami, wspartymi na drewnianych filarach, a w gotyckim kościele parafialnym zachowały się fragmenty romańskiej świątyni z XIII w. i resztki polichromii z XIV/XV w

12 Zamek Tropsztyn, fot. S. Gacek Wytrzyszczka zamek Tropsztyn Surowa kamienna baszta i mury zamku Tropsztyn w Wytrzyszczce wznoszą się tuż ponad szosą i lustrem wody Jeziora Czchowskiego. Dopiero z bliska widać, że to niemal zupełnie nowa budowla, postawiona w ostatnich latach na ruinach oryginalnego zamku. Pierwsza warownia powstała tu już na przełomie XIII- -XIV w., ufundowana przez rycerza Zbrosława lub jego syna Gniewomira dziedziców wsi Tropie. Potem zamek kilka razy przekształcano, ale już na początku XVII stulecia był opuszczony, w wyniku czego popadł w ruinę. Według legendy to właśnie tu, w tunelach i lochach pod Tropsztynem, ukryto w XVIII w. skarb Inków, przywieziony najpierw do zamku w Niedzicy. Zamek otwarty jest dla turystów jedynie w okresie wakacyjnym. Udostępniane są: wieża, lochy i komnaty, a uzupełnienie zwiedzania stanowi projekcja filmu dokumentalnego o poszukiwaczach legendarnego skarbu Inków. Zamek Tropsztyn, Wytrzyszczka, Romański kościół w Tropiu z XI-XII w., m.in. z romańskimi malowidłami we wnętrzu. Świątynia stoi na wzgórzu po drugiej stronie jeziora (można skorzystać z promu), w miejscu, gdzie na początku XI w. w grocie skalnej mieszkali święci pustelnicy Świerad i Benedykt. Ruiny zamku w Melsztynie, fot. S. Gacek Melsztyn ruiny rycerskiego zamku Potężna kwadratowa baszta wyrastająca ponad korony drzew wysoko nad doliną Dunajca to najlepiej zachowana pozostałość zamku w Melsztynie koło Zakliczyna. Do ruin można wspiąć się stromą ścieżką lub podjechać (od drugiej strony) samochodem. Na wzgórzu nad Dunajcem po 1347 r. kasztelan krakowski Spycimir Leliwita rozpoczął budowę warowni. Jego potomkowie od jej nazwy przyjęli nazwisko Melsztyńscy. Warownia zajmowała wydłużony i wąski szczyt wzgórza, w całości otoczony murem obronnym. Najważniejszym elementem założenia była potężna kwadratowa wieża, czyli donżon. Stanowiła ostatni, a zarazem najmocniejszy punkt oporu twierdzy. W 1771 r., podczas walk konfederacji barskiej, zamek został zniszczony przez wojska rosyjskie jako twierdza konfederacka. Obecnie obiekt jest zabezpieczoną ruiną. Ruiny zamku można zwiedzać bezpłatnie o każdej porze, nawet nocą, gdy wieża jest oświetlona. Zakliczyn z kameralnym rynkiem, przy którym można podziwiać dawną małomiasteczkową zabudowę, klasycystyczny ratusz z XIX w. oraz barokowy kościół z XVIII w.; na skraju miasteczka wznosi się XVII-wieczny klasztor i kościół Franciszkanów

13 Kasztel w Szymbarku, fot. A. Brożonowicz Okolice Nowego Sącza Szymbark kasztel W dolinie Ropy, u stóp Beskidu Niskiego, stoi niezwykły zabytek, jakiego próżno szukać w innych częściach naszego kraju. Obronny kasztel w Szymbarku bardziej przypomina bowiem budowle z terenów Słowacji czy Czech niż typowe dla ziem polskich siedziby szlacheckie. Renesansowy obronny dwór z czterema przypominającymi baszty narożnymi alkierzami zwieńczony jest wysoką attyką. Na ścianach zachowały się tu i ówdzie pozostałości dekoracji sgraffitowej. Kasztel ten powstał jako siedziba Gładyszów herbu Gryf w 1. poł. XVI w. Obecny wygląd dworu to efekt przebudowy z około 1590 r., choć budowla była później kilkakrotnie niszczona, m.in. przez wojska księcia siedmiogrodzkiego Rakoczego podczas potopu szwedzkiego w 1657 r. oraz w czasie II wojny światowej. Po kilku latach prac w 2013 r. w wyremontowanym kasztelu otwarto nowoczesny ośrodek konferencyjno-wystawienniczy Kasztel. W zabytkowych wnętrzach organizuje się wystawy czasowe. Ośrodek Konferencyjno-Wystawienniczy Kasztel w Szymbarku, Szymbark, \ , = Skansen Wsi Pogórzańskiej, gdzie na niewielkim terenie zebrano 17 różnych obiektów budownictwa drewnianego z okolic; tuż obok zwiedzić można niewielką ekspozycję poświęconą dawnym szlacheckim siedzibom, utworzoną w dworku mieszczańskim z 1919 r. przeniesionym do Szymbarku z Gorlic. Dwór Karwacjanów, fot. J. Mysiński Gorlice dwór Karwacjanów Cerkiew w Owczarach, fot. arch UMWM W Gorlicach można zwiedzić, przypominający nieco kasztel z Szymbarku, dwór Karwacjanów. Ta mieszczańska rodzina z Krakowa wywodziła się z Francji lub Włoch. Pierwsza budowla (rodzaj obronnej wieży mieszkalnej) powstała tu zapewne na początku XV w., a obecna zachowała w swych murach jej relikty. Przebudowywana wielokrotnie wieża została spalona w czasie I wojny światowej (podczas bitwy gorlickiej w 1915 r.), a po zakończeniu działań wojennych prawie zupełnie rozebrana. Odbudowa została ukończona w 1992 r. i dziś dwór mieści jeden z oddziałów muzeum w Gorlicach, galerię sztuki ze stałą wystawą oraz organizowanymi cyklicznie wystawami czasowymi, a także ekspozycję historyczną związaną z dziejami miasta i regionu. Galeria Sztuki Dwór Karwacjanów Oddział Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach, Wróblewskiego 10a, \ , = Drewniany kościół św.św. Filipa i Jakuba w Sękowej, wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, położony zaledwie 4 km od centrum Gorlic, nad rzeką Sękówką. Cerkiew Opieki Bogarodzicy w Owczarach z połowy XVII w., wpisaną na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, będącą jedną z najpiękniejszych i najstarszych drewnianych cerkwi łemkowskich na ziemiach polskich

14 Ruiny zamku w Nowym Sączu, fot. M. Zaręba Niedzica zamek Dunajec Zamek Dunajec, fot. arch. UMWM Zamek Dunajec w Niedzicy, jedna z najpiękniejszych średniowiecznych warowni w Polsce, znany jest dzięki odnalezieniu tu w 1946 r. tajnego schowka z dokumentem zapisanym pismem węzełkowym kipu, jakiego używano w indiańskim imperium Inków w Peru! Podobno była to informacja, gdzie ukryty jest tajemniczy złoty skarb Inków Kipu przywiózł do Niedzicy zapewne jeden z właścicieli zamku z rodu Berzeviczych, Sebastian, który pod koniec XVIII w. podróżował po Peru. W części komnat mieści się niewielkie muzeum, a dla zwiedzających udostępniono także tarasy widokowe na zamku średnim i górnym. Widać z nich niemal całe Jezioro Czorsztyńskie, z malowniczymi ruinami zamku w Czorsztynie na przeciwległym brzegu, oraz strome i skaliste zbocza Pienin. Muzeum Zespołu Zamkowego w Niedzicy, \ , = Nowy Sącz ruiny zamku królewskiego Na skraju starego miasta w Nowym Sączu, w widłach Dunajca i Kamienicy, rozciąga się park, a między drzewami widać fragment muru, basztę i pozostałości innych budowli. To ruiny dawnego zamku sądeckiego. Zamek w Nowym Sączu wzniesiony został przez Kazimierza Wielkiego w latach , w miejscu dworzyszcza z czasów lokacji miasta. W 1385 r. w zamku odbył się zjazd z udziałem królowej Jadwigi, króla Władysława Jagiełły i księcia Witolda oraz Zygmunta Luksemburczyka i jego żony Marii. Gotycka twierdza została na początku XVII w. przebudowana przez starostów sądeckich w stylu renesansowym. W zwieńczonych attykami gmachach mieściło się 40 komnat. Niestety, pożary w XVIII w., a potem powódź w 1813 r. doprowadziły zamek do ruiny. W dwudziestoleciu międzywojennym w odbudowanym gmachu urządzono muzeum. W czasie II wojny światowej niemieccy okupanci przechowywali tu amunicję i wraz z nią zamek został wysadzony w 1945 r. Po wojnie odbudowano fragment muru i basztę Kowalską, zwieńczoną renesansową attyką. W pobliżu widać fundamenty zburzonego zamku. Ruiny zamku można oglądać z zewnątrz bez ograniczeń. Pieniński przełom Dunajca najlepiej podziwiać podczas spływu z doświadczonymi, góralskimi flisakami, którzy na drewnianych tratwach zgrabnie przemykają pośród głazów i skalnych urwisk Trzech Koron czy Sokolicy. Spływ zaczyna się w Sromowcach Wyżnych-Kątach i kończy w Szczawnicy-Zdroju lub Krościenku. Nowy Sącz, gdzie warto przespacerować się po starym mieście, rozciągającym się obok terenu dawnego zamku. Są tu liczne zabytkowe kamieniczki, kościoły oraz interesujące Muzeum Okręgowe. Na skraju miasta znajduje się Sądecki Park Etnograficzny największy skansen w Małopolsce, obok którego wzniesiono w skali 1:1 Miasteczko Galicyjskie

15 Zamek w Czorsztynie, fot. arch. UMWM Czorsztyn ruiny zamku królewskiego Kiedy w 1651 r. na dalekiej Ukrainie polskie oddziały wojowały z zastępami kozaków Bohdana Chmielnickiego, graniczną twierdzę w Czorsztynie napadł i zajął niejaki Kostka Napierski. Ten awanturnik, opłacony przez kozackiego hetmana, miał siać zamęt i skupiać na sobie uwagę części sił polskich. Ostatecznie Czorsztyn zdobyły oddziały wysłane przez biskupa krakowskiego, a schwytany Napierski został skazany na straszną śmierć poprzez wbicie na pal. Historia buntu Kostki Napierskiego jest najbardziej znanym wydarzeniem w długiej historii fortalicji Wronin, a później zamku w Czorsztynie. Murowaną twierdzę zbudowano tu, w miejscu wcześniejszych, w XIV w. Strzegła ona granicy z Węgrami i działającej tu komory celnej. Dziś zamek ma formę trwałej ruiny, a w kilku odbudowanych pomieszczeniach mieści się nieduża ekspozycja historyczno-archeologiczna. Ruiny zamku w Czorsztynie, = Widok na ruiny zamku w Rytrze, fot. A. Brożonowicz Rytro ruiny zamku królewskiego Wędrując doliną Popradu, którą od wieków prowadził tradycyjny transkarpacki szlak handlowy, można zatrzymać się w Rytrze pod charakterystycznym, bardzo stromym wzgórzem. Wznosi się ono tuż ponad nurtem rzeki, a jego wierzchołek ozdabiają ruiny zamku. Drewniany gródek strażnicę przy komorze celnej nad Popradem wzniesiono tu już w XIII w. Pod koniec tego stulecia powstała pierwsza murowana część zamku, czyli masywna, cylindryczna baszta. Jest ona do dziś najlepiej zachowaną częścią zamku, rozbudowanego w XIV w. Obronną budowlę w Rytrze zniszczyły w 1657 r. wojska siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego, sojusznika Szwedów i od tej pory zamek popadał w ruinę. Prócz wieży zachowały się resztki murów budynku mieszkalnego. Ruiny zamku są dostępne bez żadnych ograniczeń, ale trzeba od drogi w dolinie wspiąć się na strome zbocze wzgórza (około min). Osadę Turystyczną Czorsztyn położoną na odkrytym półwyspie Stylchyn wrzynającym się w wody Jeziora Czorsztyńskiego; można w niej zobaczyć liczne drewniane wille i chaty przeniesione z zalanych wsi. W zabytkowych obiektach mieszczą się pensjonaty i restauracje oraz mała ekspozycja etnograficzna. Stary Sącz z malowniczym rynkiem otoczonym starymi domami i kamieniczkami oraz cenny klasztor Klarysek, ufundowany w XIII w. przez św. Kingę. Porośnięte bukowymi lasami piękne grzbiety górskie Beskidu Sądeckiego, objętego ochroną w Popradzkim Parku Krajobrazowym

16 Tallin Sztokholm LV DK Wydanie I, 2010 CZ \ Departament Turystyki, Sportu i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Dobczyce SK it.oswiecim@msit.malopolska.pl Województwa Małopolskiego, ds. Regionalnego Systemu Informacji Turystycznej ul. Podgórska 1, Zespół Dobczyce Bratysława F Wiedeń FL ul. Basztowa 22, \ Kraków 53 Berno Vaduz msit@malopolska.mw.gov.pl it.dobczyce@msit.malopolska.pl Budapeszt A chrzanów CH H Aleja Henryka 40, Chrzanów Koncepcja wydawnicza: Anna Niedźwieńska, kierownik projektu MSIT SLO Lublana \ wiśniowa Koordynacja projektu: Katarzyna Thor Wiśniowa 301, Wiśniowa Wydanie IV, 2015 wznowione \ Małopolska Organizacja Turystyczna Monako AND it.wisniowa@msit.malopolska.pl, PRynek KleparskiE4/13, Kraków Andora MC biuro@mot.krakow.pl olkusz Madryt Lizbona ul. Floriańska 8, Olkusz Koordynacja projektu: Adelina Antoszewska \ Tekstit.olkusz@msit.malopolska.pl, Iwona Baturo, Krzysztof Bzowski Miechów Powroźnik MD Kiszyniów RO it.chrzanow@msit.malopolska.pl Zagrzeb San Bukareszt HR Marino BIH Belgrad Trzebinia RSM SRB Sarajewo ul. Kościuszki 74, Trzebinia I Sofia \ MNE BG Priština it.trzebinia@msit.malopolska.pl Podgorica RKS Skopje Rzym V MK Tirana wygiełzów ul. Podzamcze 1, Babice AL Plac Kościuszki 1A, Miechów Zdjęcia \ \ K. Bańkowski, A.383 Brożonowicz, P. Dębski, P. Droździk, P. Fabijański, S. Gacek, J. Gorlach, A. Klimkowski, R. Korzeniowski, GR it.wygielzow@msit.malopolska.pl it.miechow@msit.malopolska.pl P. Mierniczak, J. Mysiński, M. Rauer, K. Syga, P. Witosławski, M. Zaręba, D. Zaród, archiwum MOT, J. Gawron archiwum UMWM Bukowina Tatrzańska Mińsk Kwiatoń RUS NL Londyn BY Stolica regionu: Kraków Amsterdam Berlin Warszawa Bruksela Większe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim PL D Powierzchnia: km2 (ok. 5% powierzchni Polski) B Kijów KraKów ochotnica Liczba mieszkańców: 3,35 mln osób L górna Praga KRAKÓW Paryż InfoKraków, Powiśle 11, Kraków Osiedle Ustrzyk 388, Ochotnica Górna UA Luksemburg (ok. 8% ludnościul. Polski) CZ \ \ Krajobraz: SK it.krakow@msit.malopolska.pl, schronisko@ochotnica.pl, szczyt Rysy: 2499 m n.p.m. najwyższy Bratysława F Wiedeń FL InfoKraków, ul. św. Jana 2, Kraków MD Tatry, Beskidy, Pieniny, Gorce TarnówBerno Vaduz góry Budapeszt \ , jana@infokrakow.pl A Rynek 7, Tarnów CH pogórza Pogórze Karpackie Kiszyniów FINH Helsinki S InfoKraków, ul. Józefa 7, Kraków \ Lublana SLO Oslo N 14 Wyżyna Krakowsko-Częstochowska wyżyny RO \ , jozefa@infokrakow.pl it.tarnow@msit.malopolska.pl, niziny dolina Wisły Tallin Sztokholm Zagrzeb InfoKraków San Bukareszt rzeki Sukiennice, Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, HR główne D ąbrowa TarnowsKa Marino Monako AND BIH RUS BelgradEST RynekBiała Główny 1/3, Kraków RSM Skawa, P ul. Polna 13, Dąbrowa Tarnowska MC E SRB \ , sukiennice@infokrakow.pl Andora Sarajewo \ Czorsztyński, Rożnowski, I zbiorniki wodne Lizbona Madryt Sofia Ryga MNE InfoKraków, ul. Szpitalna 25, Kraków it.dabrowatarnowska@msit.malopolska.pl BG Czchowski, Dobczycki, Klimkówka Priština \ Dublin 10, szpitalna@infokrakow.pl Podgorica RKS Skopje Rzym LV najczystsze jeziora Morskie Oko, najwyżej położone, DK V MK InfoKraków PawilonDoliny Wyspiańskiego Tirana Czarny Staw, jeziora Pięciu Stawów Polskich IRL Tuchów LT Kopenhaga pl. Wszystkich Świętych 2, Kraków AL i najgłębsza jaskinia Jaskinia Wielka największa ul. Chopina 10, Tuchów \ , wyspianski@infokrakow.pl Wilno Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, GB \ RUS GR TR InfoKraków Międzynarodowy Port Mińsk it.tuchow@msit.malopolska.pl, 824Lotniczy m głębokości NL w Balicach, Balice Londyn BY \ , balice@infokrakow.pl bochnia Ateny Amsterdam Więcej na: ul. Solna Berlin 2, Bochnia Warszawa Bruksela Myślenice \ Rynek 27, Myślenice PL D it.bochnia@msit.malopolska.pl, B M \ Kijów L it.myslenice@msit.malopolska.pl Praga KRAKÓW o święcim UA Paryż Luksemburg ul. St. Leszczyńskiej 12, Oświęcim Wysowa-Zdrój GB Wilno Owczary LT Kopenhaga Brunary Wyżne IRL Ochotnica Górna Dublin RUS EST Ryga Małopolska MAŁOPOLSKA Rejkiawik IS SZLAK ARCHITEKTURY Punkty Informacji Turystycznej DREWNIANEJ TR (czynny tylko w sezonie) Realizacja wydawnicza wznowienia: Virtual 3D Ateny wieliczka Realizacja wydawnicza 2A, Wieliczka ul. Dembowskiego nowy sącz Amistad Sp. z o.o. Program \ ul. Szwedzka 2, Nowy Sącz ul. Stolarska 13/7, Kraków it.wieliczka@msit.malopolska.pl, \ tel./faks: M it.nowy-sacz@msit.malopolska.pl biuro@polskaturystyczna.pl, zakopane Kierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina Wolna ul. Kościeliska 7, Zakopane Redakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa Lachowska \ K rynica-zdrój Korekta: Agnieszka Szmuc it.zakopane@msit.malopolska.pl, ul. Zdrojowa 4/2, Krynica-Zdrój Projekt okładki, koncepcja graficzna: PART SA \ Wykonanie Kartograficzne Daunpol sp. z o.o. Wydanie I, Wydawnictwo 2010 nowymap: T arg it.krynica-zdroj@msit.malopolska.pl Skład, przygotowanie do druku: Michał Tincel Rynek 1, Nowy TargSportu Departament Turystyki, i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Druk:\+48 Alnus, 18 Kraków Województwa Małopolskiego, Zespół ds. Regionalnego Systemu Informacji Turystycznej it.nowy-targ@msit.malopolska.pl limanowa ul. Basztowa 22, Kraków Kraków 2015, ISBN Rynek 25, Limanowa Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, msit@malopolska.mw.gov.pl \ zaistniałe po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień 31 marca 2015 r. poronin it.limanowa@msit.malopolska.pl, ul. Józefa Piłsudskiego 2, Koncepcja wydawnicza: AnnaPoronin Niedźwieńska, kierownik projektu MSIT \ biecz Koordynacja projektu: Katarzyna Thor it.poronin@msit.malopolska.p, rabka-zdrój Wydanie IV, 2015, wznowione ul. Parkowa 2, Rabka-Zdrój Małopolska Organizacja Turystyczna \ Rynek Kleparski 4/13, Kraków it.rabka-zdroj@msit.malopolska.pl biuro@mot.krakow.pl białka T atrzańska Koordynacja projektu: Adelina Antoszewska ul. Środkowa 179A, Białka Tatrzańska \ Tekst tatrzanska@msit.malopolska.pl Krzysztof Bzowski ugbukowinatatrzanska.pl Rynek 1, Biecz \ it.biecz@msit.malopolska.pl, s ękowa Siary 19, Sękowa \ it.sekowa@msit.malopolska.pl, wadowice ul. Kościelna 4, Wadowice \ it.wadowice@msit.malopolska.pl, MAŁOPOLSKA ZAMKI WIECZNIE ŻYWE \ \ Realizacja wydawnicza it.bialy-dunajec@msit.malopolska.pl it.andrychow@msit.malopolska.pl, Amistad Sp. z o.o. Program ul. Stolarska 13/7, Kraków s ucha b eskidzka witów tel./faks: ul. Zamkowa 1, Sucha Beskidzka Witów 239A, Witów biuro@polskaturystyczna.pl, \ \ it.sucha-beskidzka@msit.malopolska.pl Kierownictwo produkcji: Agnieszka Błaszczak, Małgorzata Czopik, Ewelina Wolna it.witow@msit.malopolska.pl it@sucha-beskidzka.pl Redakcja: Aurelia Hołubowska, Teresa Lachowska Korekta: Agnieszka Szmuc bukowina TaTrzańsKa Kalwaria zebrzydowska Projekt okładki, koncepcja graficzna: PART SA ul. Sportowa 22, Bukowina Tatrzańska ul. 4 Wykonanie map: sp.mickiewicza z o.o. \ Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol Kalwaria Zebrzydowska Skład, przygotowanie do druku: Michał Tincel \ it.bukowina-tatrzanska@msit.malopolska.pl Realizacja wydawnicza wznowienia: K. Syga, Virtual 3D it.kalwaria-zebrzydowska@msit.malopolska.pl Stolica regionu: Kraków Większe miasta: Tarnów, Nowy Sącz, Oświęcim Powierzchnia: km2 (ok. 5% powierzchni Polski) Liczba mieszkańców: 3,35 mln osób (ok. 8% ludności Polski) Krajobraz: najwyższy szczyt Rysy: 2499 m n.p.m. góry Tatry, Beskidy, Pieniny pogórza Pogórze Karpackie wyżyny Wyżyna Krakowsko-Częstochowska niziny dolina Wisły główne rzeki Wisła, Dunajec, Poprad, Raba, Skawa, Biała zbiorniki wodne Czorsztyński, Rożnowski, Czchowski, Dobczycki, Klimkówka najwyżej położone, najczystsze jeziora Morskie Oko, Czarny Staw, jeziora Doliny Pięciu Stawów Polskich największa i najgłębsza jaskinia Jaskinia Wielka Śnieżna: ponad 22 km korytarzy, 824 m głębokości Kraków 2015 Autorzy i wydawcy publikacji starali się, aby jej tekst był rzetelny, nie mogą jednak wziąć odpowiedzialności za ewentualne zmiany, zaistniałe po terminie opracowywania materiałów przez wydawnictwo. Materiały przygotowane na dzień: 31 lipca Więcej na: biały Dunajec ul. Jana Pawła II 363, Biały Dunajec andrychów Rynek 27, Andrychów