7. Ochrona przyrody. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Pleśna Rozdział 7 Ochrona przyrody

Transkrypt

1 7. Ochrona przyrody 7. Ochrona przyrody Charakterystyka i ocena aktualnego stanu Zbiorowiska leśne Zbiorowiska nieleśne Obszary leśne Stan lasów Zalesienia i zadrzewienia Zieleń urządzona Formy prawne ochrony przyrody na terenie Gminy Pleśna Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczych Stan docelowy i identyfikacja potrzeb w danej dziedzinie uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej Regulacje prawa wspólnotowego Aktualny stan prawa polskiego Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy w danym zakresie wraz ze stanem docelowym Cele i kierunki działań Główne zadania Działania krótkoterminowe do 2008r Działania długoterminowe do 2012r Mechanizmy prawno-ekonomiczne Matryca logiczna Harmonogram realizacji Programu Wnioski

2 7. Ochrona przyrody 7.1. Charakterystyka i ocena aktualnego stanu Zbiorowiska leśne Zasoby przyrody ożywionej i nieożywionej Gminy Pleśna są w chwili obecnej dobrze rozpoznane. Roślinność jest bardzo zróżnicowana ze względu na różne sposoby użytkowania terenu w poszczególnych fragmentach Gminy. Istotne znaczenie mają tereny leśne (około 29% powierzchni Gminy), zróżnicowane pod względem siedliskowym oraz pod względem walorów przyrodniczych. Zachowały się fragmenty następujących naturalnych zespołów leśnych: 1. Żyzna buczyna karpacka (Dentario glandulosae-fegetum) zbiorowisko dominujące, uwarunkowane siedliskowo na przeważającej części terenów Gminy, zróżnicowane na kilka podzespołów, wykształcających się w specyficznych warunkach rzeźby terenu i wilgotności. Na terenie Gminy liczne fragmenty płatów o charakterze naturalnym. 2. Kwaśna buczyna górska (Luzulo luzuloidis-fagetum) na siedliskach ubogich, na terenie Gminy płaty w rejonie spłaszczeń grzbietowych Lubinki i Lubczy. 3. Grąd subkontynentalny (Tilio-Carpinetum) w chwili obecnej dobrze zachowane płaty grądów spotykane są głównie na skrzydłach dolin Dunajca, Białej i innych mniejszych ciekach, w miejscach stromych, często w postaci ciepłolubnej. Najcenniejsze fragmenty zaproponowano do ochrony rezerwatowej ( Lubinka, Uroczysko Janowice ). 4. Łęg jesionowo-wiązowy, podgórski łęg jesionowy (Fraxino-Ulmetum, Carici remotae- Fraxinetum) doliny małych potoków, siedliska wilgotne w pobliżu koryt cieków. 5. Łęgi wierzbowe (Salicetum albo-fragilis) w kompleksie z ich wczesną fazą sukcesyjną wiklinami nadrzecznymi (Salicetum triandro-viminalis), częściowo antropogenicznego pochodzenia dolina Dunajca, na ogół w formie szczątkowej Zbiorowiska nieleśne Zbiorowiska nieleśne, podobnie jak w przeważającej części terenów kraju, związane są głównie z gospodarką człowieka. Dla prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego gminy istotne znaczenie mają: Ø Tereny upraw rolnych o istotnych walorach krajobrazowych, jednak pozbawione cennych zbiorowisk roślinnych z punktu widzenia występowania rzadkich i zagrożonych gatunków roślin (występują zbiorowiska z klasy Stellarietea mediae). Ważne również ze względu na bytowanie wielu cennych gatunków ornitofauny. Ø Murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea (powierzchnia nieznaczna w skali Gminy, spotykane w rejonie Janowic i Dabrówki Szczepanowickiej) należą do najcenniejszych ekosystemów, również w skali ponadlokalnej, ze względu na występowanie rzadkich gatunków roślin naczyniowych, objętych ochroną ścisłą (goryczka krzyżowa Gentiana cruciata, goździk kosmaty Dianthus armeria, róża francuska Rosa gallica). Ø Cieki i zbiorniki wodne (najcenniejsze fragmenty zaproponowano do ochrony w formie użytków ekologicznych) zróżnicowane pod względem walorów przyrodniczych. Do 109

3 najcenniejszych fragmentów należą starorzecza i niektóre fragmenty dolin rzecznych. Spośród występujących tu zbiorowisk roślinnych na uwagę zasługują: 1. Zespół grzybienia białego i grążela żółtego (Nupharo-Nymphaetum albae) ze stanowiskiem chronionego grzybienia białego (Nymphaea alba). 2. Zespół wiklin nadrzecznych (Salicetum triandro-viminalis) ze względu na bytowanie i stanowiska lęgowe ornitofauny. 3. Zbiorowiska szuwarów (Phragmitetea australis) walory estetyczne, stanowiska lęgowe ornitofauny Obszary leśne Lasy na terenie Gminy zajmują około 2400 ha (2416 ha według wykazu gruntów dane z 1997r.; 2420,91 ha według planów urządzeniowych). Z ramienia Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe lasami na terenie Gminy administruje Nadleśnictwo Gromnik. Lesistość poszczególnych sołectw przedstawia się następująco. Rychwałd 53,8%, Lubinka 41,5%, Dąbrowa Szczepanowicka 39,9%, Woźniczna 37,9%, Lichwin 27,2%, Szczepanowice 27,0%, Łowczówek 25,9%, Pleśna 25,3%, Świebodzin 21,5%, Janowice 16,5% Rzuchowa 7,3%. Lasy prywatne stanowią istotną część ogólnej powierzchni leśnej na terenie Gminy. Ich udział w poszczególnych sołectwach przedstawia się następująco: 1. Lichwin 301,89 ha, 2. Rychwałd 169,26 ha, 3. Janowice 118,42 ha, 4. Świebodzin 105,97 ha, 5. Woźniczna 101,32 ha, 6. Pleśna 88,35 ha, 7. Dąbrowa Szczepanowicka 70,91 ha, 8. Lubinka 46,63 ha, 9. Szczepanowice 43,60 ha, 10. Łowczówek 19,02 ha, 11.Rzuchowa 4,53 ha. Lasy komunalne i innej własności zajmują nieznaczną powierzchnię ok. 24 ha Stan lasów Na terenie lasów kumulują się różne negatywne zjawiska pochodzenia biotycznego i antropogenicznego, wpływające na ogólne osłabienie istniejących drzewostanów i całych ekosystemów leśnych. Spośród typowych form degeneracyjnych lasu, definiowanych w typologii leśnej, można mówić o: 110

4 Þ Þ neofityzacji, czyli wprowadzeniu do drzewostanów gatunków obcych, introdukowanych; monotypizacji, czyli uproszczeniu struktury warstwowej drzewostanów i ich ujednoliceniu gatunkowym i wiekowym. Spośród czynników biotycznych wpływających degradująco na stan lasów, szczególną rolę odgrywają szkody wyrządzane przez zwierzynę. Formą przeciwdziałania tej tendencji jest zalecanie zwiększenia naturalnej bazy żerowej dla zwierzyny poprzez zagospodarowanie łąk śródleśnych i zakładanie poletek zgryzowych, a także tradycyjne metody palikowania i osłaniania pojedynczych sadzonek oraz grodzenia upraw Zalesienia i zadrzewienia Według Studium uwarunkowań... do zalesień przewiduje się około 200 ha gruntów na terenie Gminy, najwięcej na terenie Janowic, Łowczówka i Rychwałdu, biorąc jednak pod uwagę dużą w skali powiatu lesistość Gminy, jak i aktualne tempo zalesień należy przyjąć, że do roku 2012 powstanie na terenie Gminy około 20 ha nowych zalesień Zieleń urządzona Zieleń urządzona, w tym parki, zieleńce oraz zieleń towarzysząca zabudowie mieszkaniowej, usługowej oraz głównym ciągom komunikacyjnym, stanowią ważny składnik Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCh) Gminy, a dodatkowo, w trybie art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 r. konieczne jest zachowanie przed zabudową terenów zadrzewionych, łąk, ogrodów, cennych dla prawidłowej gospodarki zasobami przyrody w skali lokalnej. Szczególną rolę w strukturze zieleni urządzonej Gminy spełniają niektóre obiekty zabytkowe, objęte strefami ochrony konserwatorskiej Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz proponowane przez autorów Studium uwarunkowań... do objęcia wpisem do rejestru zabytków (tabela 7-1). 111

5 Tabela 7-1. Obiekty wpisane i proponowane do wpisu do rejestru zabytków, mające istotne znaczenie w strukturze zieleni na terenia Gminy Pleśna Wytyczne w stosunku do L.p. Obiekt Miejscowość Status Ranga zieleni Odtworzenie drzewostanu, Dąbrówka Propozycja wpisu do Regional 1 (Nr 193) w Dąbrówce utrzymanie ekspozycji widokowej Szczepanowska rejestru zabytków na Szczepanowskiej (Nr 194) w Szczepanowicach (Nr 195) w Szczepanowicach Cmentarz parafialny w Szczepanowicach Zespół dworsko parkowy w Janowicach (Nr 173) w Pleśnej Cmentarz parafialny w Pleśnej (Nr 188) w Rychwałdzie (Nr 159) w Lichwinie (Nr 187) w Lichwinie Cmentarz parafialny w Lichwinie Park podworski w Lichwinie (Nr 171) w Łowczówku (Nr 172) w Łowczówku (Nr 189) w Lubince (Nr 191) w Lubince (Nr 192) w Lubince (Nr 177) w Woźnicznej (Nr 179) w Woźnicznej Zespół dworsko parkowy w Rzuchowej Szczepanowice Szczepanowice Szczepanowice Janowice Pleśna Pleśna Rychwałd Lichwin Lichwin Lichwin Lichwin Łowczówek Łowczówek Lubinka Lubinka Lubinka Woźniczna Woźniczna Rzuchowa Propozycja wpisu do Regional rejestru zabytków na Propozycja wpisu do Regional rejestru zabytków na Propozycja wpisu do rejestru zabytków Obiekt wpisany do rejestru zabytków Propozycja wpisu do rejestru zabytków Lokalna Regional na Regional na parkowego, zachowanie kompozycji krajobrazowej i zieleni niskiej Propozycja wpisu do rejestru zabytków Lokalna i zieleni niskiej Propozycja wpisu do rejestru zabytków Propozycja wpisu do rejestru zabytków Propozycja wpisu do rejestru zabytków Regional na Regional na Regional na i zieleni niskiej Konserwacja oraz uzupełnienie drzewostanu i zieleni niskiej Konserwacja zieleni niskiej Propozycja wpisu do rejestru zabytków Lokalna oraz kształtowanie zieleni niskiej Propozycja wpisu do rejestru zabytków Lokalna Odtworzenie kompozycji parku Propozycja wpisu do Regional rejestru zabytków na Konserwacja zieleni niskiej Propozycja wpisu do Regional rejestru zabytków na i zieleni niskiej Propozycja wpisu do Regional rejestru zabytków na Propozycja wpisu do Regional rejestru zabytków na Propozycja wpisu do Regional rejestru zabytków na Propozycja wpisu do Regional rejestru zabytków na Odtworzenie drzewostanu Propozycja wpisu do Regional rejestru zabytków na i zieleni niskiej Obiekt wpisany do Regional parkowego, zachowanie rejestru zabytków na kompozycji krajobrazowej Uzupełnieniem istniejących form zieleni urządzonej są enklawy ogrodów i sadów w skupionym lub rozproszonym zespole zabudowy mieszkalnej oraz zieleń izolacyjno-osłonowa o funkcjach estetycznych w terenach usług i handlu. 112

6 Formy prawne ochrony przyrody na terenie Gminy Pleśna Ustawa o ochronie przyrody w aktualnej wersji wymienia kilka form indywidualnej ochrony przyrody. Do chwili obecnej na terenie Gminy utworzono: a) pomniki przyrody (5), b) obszar chronionego krajobrazu, c) zespół przyrodniczo-krajobrazowy. Istniejące formy ochrony przyrody wymieniono w tabelach 7-2 i 7-3. Tabela 7-2. Pomniki przyrody na terenie gminy Pleśna Gatunek drzewa/ L.p. nazwa obiektu Typ obiektu Lokalizacja Zarządca Uwagi 1 Lipa drobnolistna Grupa drzew Pleśna, obok dworca kolejowego nych w Tarnowie Rejon Dróg Publicz- (Tilia cordata) (2 egz.) Stan dobry 2 Lipa drobnolistna Pojedyncze Obok dawnego Parafia Rzymsko- (Tilia cordata) drzewo kościoła w Pleśnej Katolicka w Pleśnej 3 Lipa drobnolistna Teren ogrodu podworskiego w GS SCh w Pleśnej drzew nie jest za- Stan zdrowotny (Tilia cordata) (2), Grupa drzew dąb szypułkowy (3 egz.) Pleśnej dowalający (Quercus robur) (1) 4 Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Grupa drzew (2 egz.) Droga Tarnów- Gromnik, przy Krzyżu UG w Pleśnej Stan dobry 113

7 Tabela 7-3. Istniejące obszarowe formy ochrony przyrody na terenie Gminy Pleśna Nazwa Forma Podstawa L.p. Lokalizacja obiektu ochrony prawna 1 2 O. Ch. K. Pogórza Ciężkowickiego Z. P.-K. Lubinka Obszar chronionego krajobrazu Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Rozp. Woj. Tarn. 98,8% obszaru 23/96 z dnia Gminy Rozp. Woj. Tarn. Z dnia Leśn. Pleśna, oddz. 59,60,65,66,69,70 Obiekt ochrony Obszar zróżnicowany krajobrazowo (doliny, wzniesienia z mozaiką ekosystemów leśnych (buczyna karpacka, grąd subkontynentalny w tym odmiany ciepłolubne), podgórski łęg jesionowy) i nieleśnych (w tym cenne płaty muraw kserotermicznych). Ochrona wartości estetycznych fragmentów naturalnego krajobrazu pasma Lubinki. Stanowiska kilku chronionych gatunków roślin w płatach żyznej buczyny karpackiej W chwili obecnej brak na terenie Gminy form ochrony, których obiektem ochrony są konkretne typy ekosystemów (dla których powołuje się rezerwaty przyrody i użytki ekologiczne), natomiast istnieje szereg propozycji takich form. Brak również wytypowanych obszarów do sieci NATURA Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Poza ochroną cennych przyrodniczo obiektów i obszarów ustawa o ochronie przyrody przewiduje również ochronę gatunkową dla elementów flory i fauny, których listę zawierają odpowiednie rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Celem tej ochrony jest zabezpieczenie dziko występujących roślin lub zwierząt oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, jak też zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej (ustawa o ochronie przyrody). Obszar Gminy jest dosyć szczegółowo przebadany pod względem walorów przyrodniczych, zwłaszcza przyrody ożywionej. Gatunki roślin naczyniowych objętych ochroną gatunkową wymieniono w tabeli

8 Tabela 7-4. Wykaz flory roślin naczyniowych chronionych z terenu Gminy Pleśna L.P. Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Status ochrony Lokalizacja stanowisk 1 Barwinek pospolity Vinca minor S ZPK Lubinka 2 Bluszcz pospolity Hedera helix S Na terenie całej gminy, licznie w Uroczysku Janowice 3 Buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia S Brak szczegółowych danych 4 Gnieźnik leśny Neottia nidus-avis S ZPK Lubinka 5 Goryczka krzyżowa Gentiana cruciata S Okolice Janowic i Dąbrówki Szczepanowskiej 6 Goździk kosmaty Dianthus armeria S Okolice Janowic i Dąbrówki Szczepanowskiej 7 Kalina koralowa Viburnum opulus L. CZ Wilgotne lasy na terenie całej gminy 8 Kopytnik pospolity Asarum europaeum L. CZ Pospolicie w lasach i zaroślach 9 Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine S Pospolicie w lasach i zaroślach 10 Kruszyna pospolita Frangula alnus Mill. CZ Lasy i zarośla na terenie całej gminy 11 Kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis S Wilgotne łąki, brak szczegółowych danych 12 Lilia złotogłów Lilium martagon S Lasy grądowe, brak szczegółowych danych 13 Parzydło leśne Aruncus sylvestris S ZPK Lubinka 14 Pióropusznik strusi Mattheucia struthiopteris S Uroczysko Pleśnianki (stanowisko antropogeniczne) 15 Podkolan biały Platanthera bifolia S Brak szczegółowych danych 16 Przytulia wonna Galium odoratum CZ Uroczysko Pleśnianki 17 Róża francuska Rosa gallica S Okolice Janowic i Dąbrówki Szczepanowskiej 18 Skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia S Brak szczegółowych danych 19 Storczyk męski Orchis mascula S Obrzeża lasów, brak szczegółowych danych 20 Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis S Uroczysko Janowice 21 Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum L. S Lasy grądowe na terenie całej gminy S ścisła ochrona gatunkowa; CZ częściowa ochrona gatunkowa. Istniejącą listę uzupełnia jeszcze kilka gatunków grzybów i porostów. Spośród chronionych elementów fauny na terenie Gminy Pleśna występują następujące gatunki chronionych zwierząt: Płazy i gady: Salamandra plamista Salamandra salamandra; Kumak górski - Bombina variegata; Ropucha szara- Bufo bufo; Rzekotka drzewna Hyla arborea; Jaszczurka zwinka Lacerta agilis, Jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara, padalec Anguis fragilis (L.) Ptaki: około 55 gatunków lęgowych oraz 40 gatunków nielęgowych Ssaki: Wiewiórka pospolita - Sciurus vulgaris (L.) Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczych W "Studium uwarunkowań " wymieniono szereg obiektów i terenów o wysokich walorach przyrodniczych. Zwraca się tam szczególnie uwagę na ochronę dolin cieków wodnych wraz z kompleksami drobnych ekosystemów tworzących mozaikę. Są one rozmiesz- 115

9 czone w różnych częściach Gminy. Tereny te kwalifikują się do objęcia odpowiednimi formami ochrony. W zakresie utrzymania wysokich walorów biotycznych środowiska Gminy postuluje się utworzyć obszary ochrony prawnej w randze: rezerwatów przyrody użytków ekologicznych, pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej. Istniejące pomniki przyrody nie wyczerpują listy tego typu obiektów na terenie Gminy. W Programie Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego wymienia się 4 projektowane pomniki pojedyncze drzewa, natomiast ze Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Pleśna wynika, że na terenie Gminy znajduje się 36 zinwentaryzowanych obiektów predestynowanych do objęcia ich ochroną w formie pomnika przyrody, w tym 23 pojedyncze drzewa i 13 grup drzew. Ponadto proponuje się objęcie ochroną obszarową najcenniejszych przyrodniczo fragmentów Gminy Pleśna. Ich zestawienie przedstawiono w tabeli 7-5. Tabela 7-5. Proponowane obszarowe formy ochrony przyrody na terenie Gminy Pleśna L.p. Nazwa obiektu 1 2 Lubinka (pow. 56 ha) Uroczysko Janowice (pow. 17,93 ha) Forma ochrony Rezerwat przyrody Rezerwat przyrody 3 Jadłówka Stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej Stanowisko dokumentacyjne 4 Odkrywka Lichwin przyrody nieożywionej Starorzecze Dunajca Zagórze (pow. ok. 38 ha) Starorzecze Dunajca Ostręgowa (pow. ok. 8 ha) Starorzecze Dunajca Gierowa (pow. ok. 1,5 ha) Starorzecze Białej Kanada (pow. ok. 1,5 ha) Użytek ekologiczny Użytek ekologiczny Użytek ekologiczny Użytek ekologiczny Lokalizacja Dąbrówka Szczepanowska, północne zbocza wzgórza w zachodniej części Pasma Lubinki, Pododdz. 78k, 79a, c, d, f, g, 80a, b, c. Janowice, zbocze nad Dunajcem, tereny LP Szczepanowice Południowo-wschodnie zbocza Wału Dolina Dunajca oraz starorzecze w miejscowości Janowice Dolina Dunajca w miejscowości Janowice, na terenie dawnych wyrobisk żwiru Starorzecze w miejscowości Janowice Starorzecze Białej w miejscowości Rzuchowa Cel ochrony, uwagi Fragmenty płatów zbiorowisk leśnych o charakterze naturalnym (żyzna buczyna karpacka, grąd subkontynentalny, podgórski łęg jesionowy), ze stanowiskami chronionych gatunków flory Zbiorowisko leśne typowo wykształcony płat grądu subkontynentalnego, z liczną populacją bluszczu pospolitego, w tym okazów kwitnących Podcięte przez potok zbocze z odsłonięciem skał jednostki skolskiej o długości ok. 500m Odsłonięcie łupka mioceńskiego ze skamieniałymi pniami drzew Mozaika zbiorowisk roślinnych typowych dla dolin rzecznych w piętrze pogórza krąg dynamiczny łęgu wierzbowego (żwirowiska, wikliny nadrzeczne, fragmenty łęgu wierzbowego) z liczną ornitofauną Mozaika zbiorowisk roślinnych typowych dla dolin rzecznych w piętrze pogórza krąg dynamiczny łęgu wierzbowego (żwirowiska, wikliny nadrzeczne, szuwary), z licznymi oczkami wodnymi Starorzecze z dominacją zbiorowisk szuwarowych, wraz z bogatą ornitofauną Starorzecze ze zbiorowiskami roślin wodnych, w tym chronionego grzybienia białego 116

10 7.2. Stan docelowy i identyfikacja potrzeb w danej dziedzinie uwzględniające dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej Regulacje prawa wspólnotowego Zgodnie z "Narodowym Programem Przygotowania do Członkostwa w UE" (1998r.) oraz "Polityką Ekologiczną Państwa na lata , z uwzględnieniem perspektywy na lata " przyjętą przez Radę Ministrów w grudniu 2002r., ustalono listę priorytetów działań na rzecz dostosowania do wymogów UE w zakresie ochrony przyrody, w tym jej dyrektyw i rozporządzeń, tj.: - Dyrektywy Nr 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (zmienionej dyrektywą 97/62/WE); - Dyrektywy Nr 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979r. w sprawie ochrony dzikich ptaków (zmienionej dyrektywą 81/854/EWG, 91/244/EWG i in.). W/w dyrektywy wiążą się z koniecznością opracowania propozycji europejskiej Sieci Ekologicznej "NATURA 2000" także w oparciu o istniejący krajowy system obszarów chronionych oraz inne istniejące projekty i opracowania: - Rozporządzenia WE/338/97 dot. uregulowania obrotu gatunkami dzikiej fauny i flory (zobowiązania wynikające z "Konwencji Waszyngtońskiej" o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem), zmienionego rozporządzeniami Rady: WE/2307/97; WE/2214/98. Wspólnie z "Polityką Ekologiczną Państwa" funkcjonują komplementarne dokumenty programowe, m. in.: - Polityka leśna państwa (w tym: Krajowy program zwiększania lesistości, Strategia ochrony leśnej różnorodności biologicznej); - Narodowa strategia edukacji ekologicznej; - Strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich; - Strategia rozwoju turystyki w latach , opracowane przez poszczególne Ministerstwa. W ramach "Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich dla Polski: " opracowano założenia "Programu rolnośrodowiskowego" i "Zalesiania gruntów rolnych". Nawiązują one m. in. do Rozporządzenia WE/2080/92 z dnia 30 czerwca 1992r., ustanawiającego wspólnotowy program pomocy w związku z akcją przeznaczenia gruntów rolnych do zalesienia oraz innych regulacji prawnych, wiążących system dopłat bezpośrednich dla rolników, realizujących proekologiczny model produkcji rolniczej, sprzyjający wzrostowi różnorodności biologicznej. Dyrektywy i rozporządzenia UE mają na celu zagwarantowanie korzystnego stanu ochrony dla wybranych rodzajów siedlisk i gatunków, stanowiących przedmiot zainteresowania UE. 117

11 Aktualny stan prawa polskiego Kompetencje organów samorządowych (Wójt, Rada Gminy): 1. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880). a) Art. 3 realizacja celów ochrony przyrody, tzn.: utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów; zachowanie różnorodności biologicznej; zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego; zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony; ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień; utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody; uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w strategiach rozwoju gmin, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego b) Art. 16, ust. 3, 4 uzgadnianie przez wojewodę projektu rozporządzenia dotyczącego utworzenia, likwidacji lub zmniejszenia obszaru parku krajobrazowego z radą gminy, c) Art. 19, ust. 2 opiniowanie przez radę gminy projektów planów ochrony rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych, d) Art. 23, ust. 2 uzgadnianie przez wojewodę projektu rozporządzenia dotyczącego utworzenia, likwidacji lub zmniejszenia obszaru chronionego krajobrazu z radą gminy, e) Art. 23 wyznaczenie w drodze uchwały rady gminy obszaru chronionego krajobrazu (jeżeli nie zrobił tego wojewoda), zniesienie w drodze uchwały rady gminy obszaru chronionego krajobrazu powołanego uchwałą rady gminy f) Art. 27, ust. 2 opiniowanie projektu obszarów Natura 2000, ogłaszanych i przekazanych przez ministra środowiska g) Art. 29, ust. 2 uzgadnianie z radą gminy projektu planu ochrony obszaru Natura 2000, sporządzanego przez sprawującego nadzór nad obszarem h) Art. 44 ustanowienie lub zniesienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego w drodze uchwały rady gminy, jeżeli wojewoda nie ustanowił tych form ochrony przyrody w drodze rozporządzenia, i) Art. 78 nałożenie na radę gminy obowiązku zakładania i utrzymywania w należytym stanie terenów zieleni i zadrzewień, j) Art. 81 Możliwość uznania przez radę gminy terenów położonych poza obrębem miast i wsi o zwartej zabudowie, pokrytych drzewostanem i nieobjętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568), za park gminny, jeżeli stanowi własność gminy, a jeżeli stanowi własność innego podmiotu - za zgodą właściciela, k) Art. 83 wydawanie zezwoleń na usunięcie drzew lub krzewów nie rosnących na terenie nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków. l) Art. 88 wymierzanie przez wójta, burmistrza administracyjnych kar pieniężnych za zniszczenie terenów zieleni albo drzew lub krzewów spowodowane niewłaściwym wykonywaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprzętu mechanicznego albo urządzeń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla roślinności, usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia, zniszczenie spowodowane niewłaściwą pielęgnacją terenów zieleni, zadrzewień, drzew lub krzewów 2. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jednolity Dz. U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679, zmiany: Dz. U. z 2000 r. Nr 86, poz. 958, Dz. U. z 2000 r. Nr 120, poz. 1268, Dz. U. z 2001 r. Nr 145, poz. 1623): Art. 14, ust. 3 określenie gruntów przeznaczonych do zalesienia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. 118

12 3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami): a) Art. 3 uwzględnianie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu ograniczeń wynikających z ustanowienia w trybie przepisów ustawy o ochronie przyrody form ochrony przyrody b) Art. 127 ogólne zapisy dotyczące ochrony zwierząt i roślin oraz form jej realizacji Tematyka ochrony przyrody, leśnictwa i edukacji ekologicznej została ujęta w celach Polityki Ekologicznej Państwa na lata Polityka Ekologiczna Państwa postuluje umocnienie samorządu terytorialnego jako ogniwa władzy ekologicznej m.in. poprzez wprowadzenie procedur umożliwiających gminie występowanie w charakterze inicjatora lub strony w sprawach pozostających w kompetencji władz wojewódzkich i centralnych Identyfikacja potrzeb związanych z ochroną środowiska Gminy w danym zakresie wraz ze stanem docelowym Stan docelowy w zakresie ochrony przyrody, będący efektem działań wymienionych w programie, można przedstawić w następujących punktach: Nowe obiekty i obszary chronione w formach przewidzianych w ustawie o ochronie przyrody i innych aktach prawnych; Ochrona czynna zbiorowisk nieleśnych, konieczna dla zachowania cennych fragmentów roślinności, których trwanie uzależnione jest od odpowiednich zabiegów gospodarczych; Ciągłość lokalnych i ponadlokalnych korytarzy i węzłów ekologicznych; Zachowanie w zadowalającym stanie zabytkowych założeń zieleni parkowej i cmentarnej; Wyznaczenie obszarów dla rozwoju funkcji rekreacyjno-wypoczynkowych; Wzrost powierzchni terenów leśnych z drzewostanem właściwym ze względu na charakter siedliska (renaturalizacja); Upowszechnienie wśród społeczności lokalnej wiedzy na temat najcenniejszych walorów przyrody na terenie Gminy. Podstawowe działania, niezbędne dla osiągnięcia w/w stanu, to: - rozwój funkcji rekreacyjno-wypoczynkowych terenów leśnych oraz zlokalizowanych w sąsiedztwie wód, pod warunkiem braku kolizji z nadrzędnym celem zachowania we właściwym stanie najcenniejszych przyrodniczo fragmentów Gminy; - utworzenie sugerowanych obszarów chronionych i ich popularyzacja; - wspieranie proekologicznych działań Nadleśnictwa Gromnik w realizacji działań na rzecz ochrony przyrody w lasach nadleśnictwa; - rewitalizacja cennych zespołów i założeń zabytkowej zieleni (Janowice, Lichwin, Rzuchowa) Dla osiągnięcia stanu docelowego w zakresie ochrony przyrody niezbędne staje się również stałe podnoszenie świadomości ekologicznej społeczności lokalnej: dzieci, młodzieży i dorosłych poprzez programy zintegrowanej edukacji ekologicznej, koordynowanej przez lokalne organizacje i stowarzyszenia lub własną aktywność Gminy w tym zakresie. 119

13 Zabezpieczenie realizacji wszystkich w/w potrzeb umożliwi pozyskanie środków z zewnętrznych pomocowych funduszy ekologicznych: WFOŚiGW, NFOŚiGW, EkoFundusz oraz środków UE Cele i kierunki działań Tabela 7-6. Cele i kierunki działań wg Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego, Programu Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata NASZA ZIELONA MAŁOPOLSKA oraz Programu Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego Rodzaj opracowania Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Cele strategiczne (długoterminowe) B2 Racjonalne gospodarowanie środowiskiem B3 Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej B4 Kształtowanie krajobrazu kulturowego Program Zrównoważonego Rozwoju Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i Ochrony Środowiska Województwa oraz doskonalenie systemu obszarów lata Małopolskiego na chronionych NASZA ZIELONA MAŁOPOLSKA Kierunki, działania B2.6 Zalesianie nieużytków i słabych użytków rolnych B3.1 Zwiększenie obszaru objętego różnorodnymi formami ochrony B3.2 Rozwój zagospodarowania turystycznego w harmonii z ochroną przyrody, B4.1 Stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego B4.4 Ochrona tradycyjnych form gospodarowania, szczególnie w obszarach górskich Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Kształtowanie generalnej struktury ekologicznej regionu i stabilizacja procesów ekologicznych w skali krajobrazu Tworzenie nowych obszarów chronionych Ograniczona dostępność do obszarów cennych przyrodniczo Ochrona dzikich zwierząt Gospodarka leśna 120

14 Program Ochrony Środowiska Powiatu Tarnowskiego 6. Ochrona walorów przyrodniczych oraz prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej (cel krótkoterminowy) F1 Bieżąca weryfikacja danych dotyczących najwyższych wartości przyrodniczych województwa (obiektów obszarowych, jak i występowania chronionych gatunków roślin i zwierząt) F2 Opracowanie rejestru obiektów i obszarów cennych przyrodniczo i ich waloryzacja w celu ewentualnej ochrony prawnej F6 Przygotowanie i wdrażanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych pomników przyrody F12 Zabezpieczenie lub odtworzenie przyrodniczego otoczenia zbiorników małej retencji F13 Renaturalizacja wybranych odcinków rzek i cieków wodnych F14 Objęcie ochroną prawną najbardziej cennych przyrodniczo fragmentów dolin rzecznych F16 Intensyfikacja nadzoru nad lasami prywatnymi F17 Szkolenia właścicieli lasów nt. prawidłowych zasad gospodarki leśnej F19 Stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków będących ich własnością F20 Sporządzenie ewidencji obszarów, które mogą być przeznaczone do zalesień i wprowadzenie ich do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego F21 Sporządzenie programu zalesiania i systematyczne wdrażanie planu Priorytet I: Optymalne gospodarowanie i wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego, które nie ograniczy realizacji potrzeb przyszłych pokoleń. Priorytet II: Poprawa stanu środowiska przyrodniczo kulturowego Gminy 7.4. Główne zadania Działania krótkoterminowe do 2008r. Powiększenie liczby obszarów objętych ochroną prawną w Gminie (ESOCH); Kształtowanie systemu zieleni urządzonej Działania długoterminowe do 2012r. Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczności lokalnej; Spopularyzowanie i uatrakcyjnienie przyrodniczo i rekreacyjnie atrakcyjnych obszarów Gminy; Zwiększanie lesistości - w oparciu o grunty nieprzydatne rolniczo Mechanizmy prawno-ekonomiczne A. Zasięg ponadlokalny Subsydiowanie ze środków publicznych przedsięwzięć w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu (rekompensaty z tytułu ograniczeń w użytkowaniu gruntów spowodowa- 121

15 nych wprowadzeniem ochrony prawnej, wykup terenów przyrodniczo-cennych, przedsięwzięcia proekologiczne związane z rozwojem różnych form rekreacji i wypoczynku); Uzyskanie "konsensusu" pomiędzy realizacją celów ochronnych, a nadrzędnością ochrony prywatnej formy własności w polskim prawodawstwie. B. Zasięg lokalny; Dostosowanie struktury organizacyjnej i zakresu kompetencji w Urzędzie Gminy i jednostkach podległych do obowiązujących w Polsce uregulowań prawnych (ustawy, rozporządzenia) w zakresie ochrony przyrody oraz dyrektyw i rozporządzeń UE; Włączenie organizacji i stowarzyszeń ekologicznych "non profit" do współpracy w ochronie czynnej obiektów i obszarów przyrodniczych w ramach ESOCH Gminy oraz w edukacji ekologicznej; Stymulowanie zmian w systemie planowania przestrzennego pod kątem dostosowania obszarów działalności inwestycyjno-gospodarczej do lokalnych warunków przyrodniczych; Stworzenie "modelu" bezpośredniego przełożenia celów strategicznych regionu na cele i zamierzenia rozwojowe Gminy. 122

16 7.6. Matryca logiczna Cele Rezultaty Cele nadrzędne Główne zadania Oczekiwane rezultaty Logika interwencji Ochrona różnorodności biologicznej środowiska przyrodniczego gliny, jako element zwiększenia jej atrakcyjności Realizacja ochrony czynnej w obszarach przyrodniczo cennych Utworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych Gminy określenie i prawne zabezpieczeniestruktur o charakterze węzłów (skupiska bioróżnorodności) i korytarzy ekologicznych (szlaki migracji gatunków) Poprawa kondycji zdrowotno-sanitarnej lasów Promocja proekologicznych form aktywizacji gminy Wzrost atrakcyjności rekreacyjno-wypoczynkowej Gminy z zachowaniem równowagi ekologicznej w obszarach przyrodniczo cennych Obiektywnie sprawdzalne wyznaczniki osiągnięć Założenia i cele Krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej ; Polityki Ekologicznej Państwa na lata Wzrost powierzchni obszarów chronionych, w formach zapewniających zachowanie walorów przyrodniczych konkretnych typów ekosystemów (rezerwaty przyrody wraz z planami ochrony, użytki ekologiczne), w stosunku do najcenniejszych przyrodniczo fragmentów Gminy Realizowanie nowych zalesień zgodnie z granicą rolno-leśną Wzrost ilości gatunków flory i fauny oraz zbiorowisk roślinnych związanych z renaturalizacją środowiska Przebudowa drzewostanów (naturalizacja) Rekultywacja biologiczna Uzyskanie rekompensat finansowych dla rolników użytkujących grunty w sposób zapewniający zachowanie bioróżnorodności Gminy - Programy rolnośrodowiskowe. Zieleń urządzona towarzysząca obiektom i urządzeniom infrastruktury rekreacyjno wypoczynkowej, ciągom komunikacyjnym i rekultywowanym terenom poeksploatacyjnym. Wzrost ilości obiektów bazy agroturystycznej Źródła i sposoby weryfikacji Waloryzacja przyrodnicza gminy. Opracowania planistyczne i dokumentacje projektowe Plan urządzenia lasu Nadleśnictwa Gromnik Waloryzacja przyrodnicza Uchwały Rady Gminy Monitoring przyrodniczy Plany zalesień Plan urządzenia lasów nadleśnictwa jw. Wewnętrzne instrukcje Lasów Państwowych, dotyczące proekologicznych zasad gospodarki leśnej Plany realizacyjne; Koncepcje zagospodarowania; System szkoleń dla rolników, osób prawnych (Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Urząd Marszałkowski, itp.); Wydawnictwa ekologiczne, prezentacje na targach itp. Określenie "pojemności turystycznej" gminy, Szczegółowe plany miejscowe zagospodarowania przestrzennego, Plany realizacyjne i projekty techniczne terenów zieleni urządzonej. Założenia Pozyskanie odpowiednich środków finansowych: WFOŚiGW NFOŚiGW Ekofundusz GFOŚiGW PFOŚiGW Budżet Wojewody i Starosty Pozyskanie inwestorów (sponsorów) Środki finansowe dla organizacji pozarządowych; Fundusze pomocowe i środki UE; 123

17 7.7. Harmonogram realizacji Programu I ZADANIA WŁASNE GMINY (1) L.p Nazwa zadania Planowany okres realizacji Utworzenie proponowanych użytków ekologicznych, chroniących ekosystemy związane z dolinami rzecznymi (4 obiekty) Objęcie ochroną prawną sędziwych drzew - propozycji pomników przyrody (około 40 obiektów) Utworzenie proponowanych stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieożywionej ( obiekty) Ochrona zabytkowych założeń zieleni parkowej i cmentarnej (prace pielęgnacyjno-konserwacyjne w stosunku do drzewostanów i zieleni niskiej Promocja działań proekologicznych, wydawnictwa ekologiczne z przeznaczeniem dla dorosłej części społecz ności lokalnej Rozwój sieci ścieżek przyrodniczodydaktycznych (2-3 obiekty, np. Dolina Dunajca, Park w Janowicach, Park w Rzuchowej ) Urząd Gminy Pleśna Urząd Gminy Pleśna Urząd Gminy Pleśna Urząd Gminy Pleśna Urząd Gminy Pleśna Urząd Gminy Pleśna Planowane efekty ekologiczne Tworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCh) Gminy Objęcie ochroną indywidualną najcenniejszych przyrodniczo obiektów na terenie Gminy Objęcie ochroną indywidualną najcenniejszych przyrodniczo obiektów na terenie Gminy Tworzenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCh) Gminy Rozszerzenie oferty rekreacyjno-turystycznej Gminy Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie Wzrost świadomości ekologicznej w społeczeństwie Rozszerzenie oferty rekreacyjno-turystycznej Gminy Jednostka odpowiedzialna Planowane koszty ogółem (3) [tys. zł] UE NFOS WFOS Środki własne 40 X X 20 X X 10 X X 100 X X X 45 X X 30 X X Partnerzy Starosta Tarnowski Wojewoda Małopolski Nadleśnictwo Gromnik Stowarzyszenie, organizacje ekologiczne Starosta Tarnowski Wojewoda Małopolski Nadleśnictwo Gromnik Stowarzyszenie, organizacje ekologiczne Starosta Tarnowski Wojewoda Małopolski Nadleśnictwo Gromnik Stowarzyszenie, organizacje ekologiczne Fundusze pomocowe Nadleśnictwo Gromnik, Państwowa Służba Ochrony Zabytków Inwestorzy sektora publicznego i prywatnego Fundusze pomocowe organizacje ekologiczne Regionalny Zarząd Gospodarki wodnej w Krakowie Organizacje i stowarzyszenia ekologiczne Akademia Pedagogiczna w Tarnowie 124

18 SUMA: 245 (1) Przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji Gminy (2) Przedsięwzięcia finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji wyższego szczebla: wojewódzkiego i centralnego (3) Rzeczywiste koszty realizacji przedsięwzięć znane będą po przeprowadzeniu przetargów Łączna wartość przewidywanych nakładów inwestycyjnych do wydatkowania na realizację zadań w latach szacowana jest na kwotę tys. zł, w tym: - zadania własne 245 tys. zł - zadania koordynowane tys. zł 125

19 7.8. Wnioski W Gminie Pleśna występuje wiele korzystnych uwarunkowań, które pozwalają wspomagać realizację programu ochrony przyrody, leśnictwa i edukacji ekologicznej Gminy: 1. Występowanie obszarów i obiektów cennych pod względem przyrodniczo - krajobrazowym (w tym Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego Lubinka ) 2. Upowszechnianie walorów przyrodniczych i krajobrazowych przez Gminę (np. Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna Uroczysko Pleśnianka, trasy rowerowe) 3. Lokalizacja w pobliżu Tarnowa jako szansa do zagospodarowania rekreacyjno turystycznego, w tym turystyki weekendowej. 4. Proekologiczny model gospodarki leśnej Nadleśnictwa Gromnik. Ograniczenia w realizacji w/w programu ("elementy ryzyka"): 1. Brak lokalnych partnerów w ochronie przyrody - organizacji i stowarzyszeń ekologicznych (istniejąca współpraca ma charakter incydentalny). 2. Niewielkie doświadczenie w pozyskiwaniu środków finansowych na zadania pozainwestycyjne z zakresu ochrony przyrody i edukacji ekologicznej w ramach funduszy pomocowych. 3. Niski poziom świadomości ekologicznej społeczności lokalnej, w tym znajomości proekologicznych programów rolno środowiskowych i innych, łączących zasady ekonomii z działaniami "przyjaznymi" dla środowiska, stanowiących jeden z wyznaczników polityki ekologicznej UE. 126