Analiza porównawcza doboru koloru zębów ocenianego metodą wizualną i instrumentalną

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2008, 45, 2, ISSN X Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław and Polish Stomatological Association PIOTR NAPADŁEK, HALINA PANEK Analiza porównawcza doboru koloru zębów ocenianego metodą wizualną i instrumentalną The Comparison Analysis of Tooth Shade Selection Carried out by Means of Visual and Instrumental Methods Katedra Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu Streszczenie Wprowadzenie. Percepcja koloru jest wynikiem fizjologicznej reakcji na bodziec fizyczny, a jego interpretacja za wiera elementy fizyczne, fizjologiczne i psychologiczne. Dobór koloru odtwarzanych zębów jest złożonym zaga dnieniem nowoczesnej stomatologii estetycznej. Można go ustalić za pomocą metod wizualnych i instrumental nych. Metody wizualne są subiektywne i zależne od badającego oraz warunków otoczenia, w jakim przeprowadza się badanie, a metody instrumentalne, choć uznane za obiektywne, są narażone na błędy wynikające z ich niewłaś ciwego zastosowania lub niedoskonałości wykorzystywanych urządzeń. Cel pracy. Porównanie oceny koloru zębów naturalnych przeprowadzonej przez jednego badającego z wykorzys taniem metody wizualnej i instrumentalnej. Materiał i metody. Zbadano 30 pacjentów zgłaszających się do Katedry i Zakładu Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu, dokonując oceny barwy uzębienia naturalnego w czterech grupach zębowych górnego i dolnego łuku zę bowego. Określenie barwy zębów dokonano metodą wizualną z wykorzystaniem kolornika 3 D Master w świetle na turalnym, a następnie za pomocą spektrofotometru Easyshade (Vita). Badanie przeprowadzono w przedziale czasowym między godz. 10 a 14, oceniając kolor powierzchni licowych zębów z udziałem tej samej osoby badającej. Wyniki. Stwierdzono występowanie różnic w ocenie koloru zębów przeprowadzonej dwoma różnymi metodami w obrębie wszystkich trzech ocenianych składowych koloru. Wnioski. Zastosowanie metody instrumentalnej w doborze koloru zębów jest obiektywną i skuteczną alternatywą dla klasycznej metody wizualnej wykorzystującej wykonany fabrycznie kolornik w subiektywnych warunkach oto czenia (Dent. Med. Probl. 2008, 45, 2, ). Słowa kluczowe: dobór koloru zębów, kolorniki, spektrofotometry. Abstract Background. Perception of a colour is a result of physiological response to a physical stimulus and its perception consists of three elements: physical, physiological and psychical. The selection of the tooth shade is a complex pro blem of the modern aesthetic dentistry and can be solved with use of visual and instrumental method. The visual methods are subjective and dependent on examiner and background conditions, whereas the instrumental ones are objective but may fail, when misused or imperfect. Objectives. Comparison of natural tooth shade selection carried out by one examiner by means of visual and in strumental method. Material and Methods. Thirty patients coming to The Department of Prosthodontics, Silesian Piasts University of Medicine, were examined and had their teeth shades selected in four groups of teeth in the upper and lower jaw. Tooth shade selection was carried out by means of visual method, 3D Master shade guide, in natural light betwe en 10 and 2 p.m., and, afterwards, with use of spectrophotometer Easyshade (Vita). The measurements were con ducted by one examiner on the facial surfaces of the teeth. Results. There were differences in all three estimated elements of tooth colour between visual and instrumental method. Conclusions. The instrumental method of tooth shade selection is an objective, efficient and alternative technique, that can be used instead of classical, shade guide using visual method with its misleading background influence (Dent. Med. Probl. 2008, 45, 2, ). Key words: tooth colour selection, shade guides, spectrophotometers.

2 180 P. NAPADŁEK, H. PANEK Dynamiczny rozwój nowych materiałów stomatologicznych i technik ich wykorzystania umożliwia obecnie uzyskanie estetycznych i saty sfakcjonujących zarówno dla lekarza, jak i pacjen ta efektów rehabilitacji zachowawczej i protetycz nej [1, 2]. Zastosowanie szerokiej gamy materia łów złożonych do wykonywania wypełnień oraz odbudowy zębów, a także różnych rodzajów cera miki klasycznej i tlenkowej z wykorzystaniem naj nowszych technik wykonywania bezmetalowych prac protetycznych wymaga jednak perfekcyjnego doboru barwy zębów. Coraz większe wymagania pacjentów oraz dążenie do perfekcyjnego naślado wania natury doprowadziły do powstania nowych metod oceny koloru zębów z wykorzystaniem wielu nowoczesnych urządzeń. Metody te można podzielić na wizualne i instrumentalne [3, 4]. Metody wizualne polegają na ocenie koloru zęba, porównując ją z dostępnymi próbkami kolo rów z fabrycznie wykonanego kolornika. Technika ta opiera się na doświadczeniu badającego i zależy od wielu czynników zewnętrznych, a więc jest w pełni subiektywna. Na dobór koloru zębów ma ją wpływ takie czynniki, jak: intensywność, tem peratura i kąt padania promieni świetlnych oraz odległość i kąt, pod jakim obserwujemy ząb. Bar wa ścian gabinetu, unitu stomatologicznego, ubra nia pacjenta, makijaż twarzy, a także odcień tła, ja ki stanowią dziąsła, również nie pozostają bez wpływu na percepcję barwy przez ludzkie oko [5, 6]. Doświadczenie badającego, jego wiek, płeć, genetyczny typ widzenia kolorów, zmęczenie oczu oraz stan emocjonalny mogą też wpływać na po strzeganie kolorów. Może ono być zaburzone z po wodu niektórych chorób przewlekłych, stosowa nia pewnych leków, a także w wyniku ekspozycji wzroku na dym papierosowy, światło i promienio wanie laserowe [7 9]. Kolorniki, które mają syste matyzować odcienie barw zębów i być podsta wowym sposób komunikacji między gabinetem stomatologicznym a laboratorium technicznym, również nie rozwiązują w pełni problemu, a nie jednokrotnie komplikują procedurę doboru koloru. Kolorniki te, wykonane często z odmiennego ma teriału niż ostateczna praca lub różniące się gru bością oraz odcieniem tej samej barwy próbki róż nych producentów mogą raczej komplikować niż ułatwiać ocenę barwy zębów [10]. Metody instrumentalne umożliwiają wykorzy stanie wielu zaawansowanych technicznie urzą dzeń, które można podzielić na następujące grupy: kolorymetry, spektrofotometry oraz zewnątrz i wewnątrzustne kamery i aparaty cyfrowe. Kolo rymetry i spektrofotometry (zwykle wspomagane komputerowo) to urządzenia elektroniczne wyko rzystujące własne źródło promieniowania świetl nego o parametrach zbliżonych do światła natural nego. Są one również wyposażone w mikrosenso ry badające barwę promieniowania odbitego od obiektu badanego, którym jest ząb. W ten sposób umożliwiają obiektywną, szybką i dokładną ocenę barwy zęba, często z podziałem na obszary lub mapowaniem całej jego powierzchni [11 13]. Większość tych urządzeń została zaprojektowana do badania płaskich, większych powierzchni, w związku z tym pomiar małych, nieregularnych i semitranslucentnych powierzchni zębów niesie ryzyko błędu, wynikające z tzw. efektu utraty brzegu [8]. Do stosowanych w stomatologii tego typu urządzeń należą m.in.: Shade Eye Ex, Easy shade, Colotron II, MHT SpectroShade, Lambda 6 UV/VIS Spectrophotometer. Kamery wewnątrzu stne umożliwiają uzyskanie bardzo precyzyjnych informacji dotyczących barwy zęba, przezierności i struktury jego powierzchni, które mogą być prze słane do laboratorium technicznego w postaci da nych cyfrowych lub dobrej jakości drukowanych zdjęć [14, 15]. Celem pracy było porównanie oceny koloru zębów naturalnych przeprowadzonej przez jedne go badającego z wykorzystaniem metody wizual nej i instrumentalnej. Materiał i metody Badaniami objęto 30 pacjentów zgłaszających się do Katedry i Zakładu Protetyki Stomatologicz nej AM we Wrocławiu, u których dokonano po miaru barwy powierzchni licowej następujących zębów: ząb sieczny przyśrodkowy, ząb kieł, ząb przedtrzonowy drugi i ząb trzonowy pierwszy. Po miary zębów z poszczególnych grup zębowych dokonywano zarówno po prawej, jak i po lewej stronie łuku zębowego, zarówno w szczęce, jak i w żuchwie. Badania podzielono na dwa etapy na stępujące po sobie i wykonywane przez tego sa mego lekarza. W pierwszym etapie została przeprowadzona ocena barwy zębów z wykorzystaniem kolornika 3D Master (Vita) z zachowaniem względnie jed nolitych warunków badania, tj. dobór koloru do konywano w jednym pomieszczeniu przy oknie po stronie północnej, między godz. 10 a 14 w bezch murny dzień, u pacjentów z osłoniętą górną czę ścią ubrania szarym śliniakiem dentystycznym. Dobór koloru zębów za pomocą kolornika 3D Ma ster składa się z 3 elementów: doboru jasności bar wy w obrębie pięciu grup jasności, doboru nasyce nia koloru w trzech grupach saturacyjnych i dobo ru barwy (w skali między odcieniem żółtym a czerwonym). Badający był poinformowany o możliwości wybrania wartości pośrednich (po łówkowych) podczas określania jasności i inten

3 Analiza porównawcza doboru koloru zębów 181 sywności barwy, które uwzględnia urządzenie Easyshade. W drugim etapie badania wykorzystano spek trofotometr Easyshade (Vita), którym zbadano barwę środkowej części powierzchni licowej ana logicznych zębów. Urządzenie to składa się z do tykowego ekranu LCD i mikrokomputera oraz końcówki badającej, która zawiera 19 włókien optycznych oraz własne, niezależne źródło świa tła. Umożliwia ono przeprowadzenie precyzyjne go, szybkiego i obiektywnego pomiaru barwy zę ba. Końcówkę urządzenia pokrytą jednorazową, foliową osłonką dostarczoną przez producenta, sy tuowano równolegle i w pełnym kontakcie ze zwilżoną śliną powierzchnią licową badanych zę bów. Uwzględniono odległość 1 mm końcówki od brzegu siecznego i szyjki zęba. Wyniki badania koloru zębów odnotowywano w tabeli zawartej w karcie badania pacjenta. Podczas pomiarów uwzględniano 3 parametry koloru, tj. jasność, bar wę i intensywność. Parametry analizowano suma rycznie i oddzielnie we wszystkich ocenianych grupach zębowych. Wyniki U trzydziestu pacjentów przeprowadzono ba danie koloru powierzchni licowej 53 zębów siecz nych przyśrodkowych górnych i 58 dolnych, 58 zębów kłów górnych i 60 dolnych, 52 zębów przedtrzonowych drugich górnych i 55 dolnych, 51 zębów trzonowych pierwszych górnych i 49 analogicznych zębów dolnych. W sumie zba dano 436 zębów. Wyniki badań koloru tych zębów z zastosowaniem metody wizualnej i instrumental nej przedstawiono w tabeli 1 i na ryc. 1. Przepro wadzone badania wykazały, że dobór koloru zę bów metodą wizualną tylko w części pokrywał się z kolorem ustalonym metodą instrumentalną. Dla pięćdziesięciu trzech zębów siecznych przyśrodkowych górnych pomiar metodą wizual ną był zgodny z urządzeniem Easyshade w ocenie jasności dla 20 zębów (37,7%), barwy 41 zębów (77,3%), a intensywności koloru 16 zębów (30,2%). Dla siekaczy przyśrodkowych dolnych analogiczne wyniki badań obiema metodami uzy skano dla 15 zębów (25,8%) z zakresu jasności, dla 28 zębów (48,3%) z zakresu barwy, a dla 14 zębów (24,1%) z zakresu intensywności barwy. Dla zębów kłów górnych identyczne wyniki pomiarów obiema metodami uzyskano z zakresu jasności dla 21 zębów (36,2%), barwy dla 30 zę bów (51,7%), a intensywności dla 22 zębów (37,9%). Dla zębów kłów dolnych ocena wizualna barwy pokrywała się z pomiarem spektrofotome trem z zakresu jasności dla 17 zębów (28,3%), barwy dla 34 zębów (56,6%), intensywności dla 15 zębów (25%). Dla zębów przedtrzonowych górnych drugich uzyskano analogiczne wyniki za pomocą obu me tod dla 15 zębów (28,8%) odnośnie do jasności, Tabela 1. Częstość jednakowych doborów koloru poszczególnych zębów z wykorzystaniem obu metod badawczych Table 1. Frequency of the same color selection in all teeth using both research methods Ząb Liczba zębów Jasność Barwa Intensywność (Tooth) (Number of teeth) (Value) (Hue) (Chroma) I II I II % I II % I II % Siekacz przyśrodkowy górny , , ,2 (Upper central incisor) Siekacz przyśrodkowy dolny , , ,1 (Lower central incisor) Kieł górny , , ,9 (Upper canine) Kieł dolny , , ,0 (Lower canine) Przedtrzonowiec drugi górny , , ,7 (Upper second premolar) Przedtrzonowiec drugi dolny , , ,3 (Lower second premolar) Trzonowiec pierwszy górny , , ,1 (Upper first molar) Trzonowiec pierwszy dolny , , ,4 (Lower first molar) Suma (Total) ,7 61,9 31,4

4 182 P. NAPADŁEK, H. PANEK % Ryc. 1. Częstość jednakowych doborów koloru poszczególnych zębów z wykorzys taniem obu metod badawczych. 90 Fig. 1. Frequency of the same color selection in all teeth using both research methods siekacz przyœrodkowy górny upper central incisor siekacz przyœrodkowy dolny lower central incisor kie³ górny lower canine kie³ dolny upper canine przedtrzonowiec drugi górny upper second premolar przedtrzonowiec drugi dolny lower second premolar trzonowiec pierwszy górny upper first molar trzonowiec pierwszy dolny lower first molar barwa hue jasnoœæ value intensywnoœæ chroma dla 35 zębów (67,3%) barwy oraz dla 17 zębów (32,7%) intensywności. Dla zębów przedtrzono wych dolnych drugich dla 19 zębów (34,5%) oce na jasności wykonana obiema metodami pokryła się, barwy dla 32 zębów (58,2%), a intensywności dla 20 badanych zębów (36,3%). Dla zębów trzonowych pierwszych górnych w 10 przypadkach (19,6%) dobór jasności metoda wizualną pokrywał się z wynikiem badania instru mentalnego, dobór barwy dla 33 zębów (64,7%), a intensywności barwy dla 23 zębów (45,1%). Dla zębów trzonowych pierwszych dolnych w 17 przypadkach (34,7%) dobór jasności za pomocą kolornika pokrywał się z wynikami uzyskanymi metodą badań instrumentalnych, dobór barwy dla 35 zębów (71,4%), intensywności barwy dla 10 badanych zębów (20,4%). Uzyskane wyniki badań poddano analizie sta tystycznej z wykorzystaniem testu χ 2 przy pozio mie istotności α = 0,05. Wartość empiryczna wy niosła 43,48 przy wartości teoretycznej 5,99, co pozwala wyciągnąć wniosek, że istnieją istotne statystycznie różnice między obiema zastosowa nymi metodami badawczymi. Omówienie Dobór barwy rekonstruowanego uzębienia ze względów estetycznych jest dużym wyzwaniem dla lekarza stomatologa i może mieć wpływ na po zytywną ocenę oraz akceptację przez pacjenta no wego wypełnienia lub uzupełnienia protetycznego. Nowe standardy estetyki stawiają duże wymagania względem prac zachowawczych, a także rekon strukcji protetycznych (licówki, wkłady koronowe, koronowo korzeniowe, mosty), wykonywanych zarówno w przednim, jak i bocznym odcinku łuku zębowego [2, 6]. Większość autorów uważa, że do bór barwy zębów za pomocą kolorników jest meto dą mało wiarygodną i w pełni zależną od badające go oraz warunków, w jakich przeprowadza się ba danie [7, 9, 16]. Porównanie wyników doboru koloru zębów lub oceny koloru wybranych próbek przez wielu badających wskazuje na duże rozbież ności wyników, a więc na dużą subiektywność i niedoskonałość metody wizualnej [17, 18]. W ba daniach własnych autorów porównano dobór kolo ru w 436 zębach ocenianych metodą wizualną i in strumentalną i uzyskano taki sam pomiar koloru dla obu metod z zakresu jasności dla 134 zębów (30,7%), z zakresu barwy dla 268 zębów (64,4%), a z zakresu intensywności dla 137 zębów (31,4%). Wyniki badań własnych są zbieżne z pomiarami wykonanymi przez innych autorów porównują cych ocenę barwy uzębienia przeprowadzoną me todą wizualną i z wykorzystaniem różnych spek trofotometrów [3, 12, 13, 19, 20]. W badaniach własnych wykorzystano kolor nik 3D Master oraz spektrofotometr Easyshade z uwagi na jednakowe pochodzenie (jeden produ

5 Analiza porównawcza doboru koloru zębów 183 cent) oraz dużą gamę kolorów. Kolornik 3D Ma ster udostępnia 26 próbek odcieni wzbogaconych dodatkowo 3 odcieniami zębów wybielanych oraz unikatową, 3 stopniową technikę oceny barwy zę bów [21, 22]. Większość istniejących na rynku ko lorników oferuje mniejszą liczbę odcieni i uboż szą, 2 stopniową technikę opartą na doborze od cienia barwy (A, B, C, D) i jej intensywności [1 4]. Badanie metodą wizualną zostało przepro wadzone w warunkach maksymalnie zobiektywi zowanych, na podstawie wytycznych podawanych przez wielu autorów [21]. Zrezygnowano z oceny w sztucznym świetle lampy stomatologicznej, które ma światło o zbyt niskiej temperaturze (4000 K) i niewłaściwej intensywności (wskazane ponad 5000 luksów). Oceniane zęby były zwilżo ne śliną, aby uniknąć ich rozjaśnienia będącego skutkiem dehydratacji powierzchownej warstwy szkliwa zębowego, a lekarz stosował przerwy pod czas obserwacji koloru zęba, koncentrując wzrok na barwie niebieskiej w celu relaksacji pręcików siatkówki oka, wrażliwych na barwę żółtą i czer woną. Badanie instrumentalne było przeprowa dzone zgodnie z wytycznymi dostarczonymi przez producenta i zawartymi w instrukcji obsługi. Po zwoliło to uniknąć opisywanych w literaturze błę dów wynikających z niewłaściwego obsługiwania urządzenia. Zastosowanie urządzenia o typowo stomatologicznym przeznaczeniu, z mikrosenso rem umieszczonym w małej końcówce badającej pozwoliło zdaniem autorów zmniejszyć prawdo podobieństwo uzyskania błędnych wyników na skutek opisywanego w wielu publikacjach świato wych tzw. edge loss effects. Uzyskane wyniki ba dań świadczą o niedoskonałości klasycznej meto dy wizualnej doboru koloru zębów i przewadze bardziej obiektywnych, szybkich i precyzyjnych metod instrumentalnych z wykorzystaniem spek trofotometrów. Podsumowując wyniki własnych badań można stwierdzić, że metoda wizualna tylko w 2/3 przy padków pozwala na właściwy dobór barwy, dobór zaś koloru pod względem jasności i intensywności barwy jest właściwy tylko dla 1/3 przypadków w porównaniu z wynikami uzyskanymi metodą in strumentalną. Zastosowanie metody instrumental nej do doboru koloru zębów jest obiektywną i sku teczną alternatywą dla klasycznej metody wizualnej wykorzystującej fabrycznie wykonany kolornik w subiektywnych warunkach otoczenia. Piśmiennictwo [1] WEE A.G., WEI YI C., JOHNSTON W.M.: Color formulation and reproduction of opaque dental ceramic. Dent. Ma ter. 2005, 21, [2] DOUGLAS R., STEINHAUER T., WEE A.: Intaoral determination of tolerance of dentists for perceptibility and accep tability of shade mismatch. J. Prosthet. Dent. 2007, 97, [3] JENDRESEN M., MALONE W., TAYLOR T.: Evaluation of visual and instrument shade matching. J. Prosthet. Dent. 1998, 80, [4] CAL E., SONUGELEN M., GUNERI P., KESERCIOGLU A., KOSE T.: Application of a digital technique in evaluating the reliability of shade guides. J. Oral. Rehabil. 2004, 31, [5] LOUKLINSKI R., ALUCHNA M., JODKOWSKA E.: Analiza porównawcza urządzeń pomocnych przy ocenie barwy zę bów w stomatologii estetycznej. As Stomat. 2007, 5, 20, [6] LI Q., WANG Y.N.: Comparison of shade matching by visual observation and an intraoral dental colorimeter. J. Oral. Rehab. 2007, on line early articles. [7] CURD F., JASINEVICIUS T., GRAVES A., COX V., SADAN A.: Comparison of the shade matching ability of dental stu dents using two light sources. J. Prosthet. Dent. 2006, 96, [8] CAL E., GÜNERI P., KOSE T.: Comparison of digital and spectrophotometric measurements of colour shade guides. J. Oral Rehabil. 2006, 33, [9] ISHIKAWA NAGAI S., ISHIBASHI K., TSURUTA O., WEBER H. P.: Reproducibility of tooth color gradation using a com puter color matching technique applied to ceramic restorations. J. Prosthet. Dent. 2005, 93, [10] ANALOUI M., PAPKOSTA E., COCHRAN M., MATIS B.: Designing visually optimal shade guides. J. Prosthet. Dent. 2004, 92, [11] PRIEST G., LINDKE L.: Tooth color selection and characterization accomplished with optical mapping. Pract. Perio dontics Aesthet. Dent. 2000, 12, [12] HUGO B., WITZEL T., KLABER B.: Comparison of in vivo visual and computer aided tooth shade determination. Clin. Oral. Invest. 2005, 9, [13] PAUL S., PETER A., PIETROBON N., HÄMMERLE C.H.F.: Visual and spectrophotometric shade analysis of human te eth. J. Dent. Res. 2002, 81, [14] GUAN Y.H., LATH D.L., LILLEY T.H., WILLMOT D.R., MARLOW I., BROOK A.H.: The measurement of tooth white ness by image analysis and spectrophotometry: a comparison. J. Oral Rehabil. 2005, 32, [15] EHRLICH R.: Using intraoral cameras to improve shade communication with laboratories. Oral Health 2000, 90, 67. [16] JOINER A.: Tooth colour: a review of the literature. J. Prosthet. Dent. 2004, 32, 3 12 [17] DOUGLAS R., BREWER J.: Variability of porcelain color reproduction by commercial laboratories. J. Prosthet. Dent. 2003, 90,

6 184 P. NAPADŁEK, H. PANEK [18] JARAD F., RUSSELL M., MOSS B.: The use of digital imaging for colour matching and communication in restorati ve dentistry. Br. Dent. J. 2005, 199, [19] PARAVINA R., MAJKIC G., IMAI F., POWERS J.: Optimization of tooth color and shade guide design. J. Prosthodont. 2007, 16, [20] KLEMETTI E., MATELA A., HAAG P., KONONEN M.: Shade selection performed by novice dental professionals and colorimeter. J. Oral Rehabil. 2006, 33, [21] GLICK K.: Shade selection and the introduction of an advanced shade guide. Oral Health 1998, 88, [22] GEARY J.L., KINIRONS M.J.: Colour perception of laboratory fired samples of body coloured ceramic. J. Dent. 1999, 27, Adres do korespondencji: Piotr Napadłek Katedra i Zakład Protetyki Stomatologicznej AM ul. Krakowska Wrocław tel.: e mail: pnapal@poczta.onet.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: