OCENA POTENCJAŁU OKSYDOREDUKCYJNEGO U CHORYCH Z NEUROBORELIOZĄ

Transkrypt

1 PRZEGL EPIDEMIOL 2002;56: Słwomir A Pncewicz 1, Elżbiet Skrzydlewsk 2, Teres Hermnowsk-Szpkowicz 1, Ann Stnkiewicz 2, Mciej Kondrusik 1 OCENA POTENCJAŁU OKSYDOREDUKCYJNEGO U CHORYCH Z NEUROBORELIOZĄ 1 Klinik Chorób Zkźnych i Neuroinfekcji AM w Biłymstoku Kierownik: T. Hermnowsk-Szpkowicz 2 Zkłd Chemii Anlitycznej AM w Biłymstoku Kierownik: E. Skrzydlewsk Bdnimi objęto 25 chorych z rozpoznniem neuroboreliozy pod postcią zpleni opon mózgowo-rdzeniowych, wykzując w płynie mózgowo-rdzeniowym zburzeni równowgi oksydoredukcyjnej wyrzjące się wzrostem ktywność dysmutzy ndtlenkowej () orz obniżeniem ktywności peroksydzy gluttionowej (), reduktzy gluttionowej (), wzrostem stężeni grup -SH i ldehydu mlonowego (). W surowicy wykzno wzrost ktywności enzymów, i orz stężeni grup -SH i. Słow kluczowe: neuroborelioz, rektywne formy tlenu, ntyoksydnty Key words: neuroborreliosis, rective oxygen species, ntioxidnts WSTĘP Neuroborelioz - zpln chorob obwodowego i ośrodkowego ukłdu nerwowego - wywołn jest przez krętki Borreli burgdorferi sensu lto. Njwcześniejszą postcią boreliozy ukłdu nerwowego jest zplenie opon mózgowo-rdzeniowych, rozwijjące się często jeszcze przed ustąpieniem rumieni wędrującego. Rzdko, jedynie u ok. 0,1% zkżonych, neuroborelioz przebieg jko ciężkie zplenie mózgu i rdzeni kręgowego objwijące się zburzenimi świdomości, ogniskowym uszkodzeniem ośrodkowego ukłdu nerwowego o różnej loklizcji i niedowłdmi związnymi z zjęciem rdzeni kręgowego (1). Rozpoznnie choroby jest trudne, gdyż większość jej objwów klinicznych nie jest specyficzn i występuje w przebiegu wielu innych chorób. Dignostyk choroby poleg n wykzniu zmin zplnych w płynie mózgowo-rdzeniowym (pmr) i obecności swoistych przeciwcił przeciw B. burgdorferi w pmr. Wyhodownie krętk B. burgdorferi z pmr jest trudne i rzdko wykonywne ze względu n niski A Zieliński, MP Czrkowski. Skuteczność szczepień przeciw krztuścowi w czsie epidemii w Polsce. Przegl Epidemiol 2001;55:

2 426 S A Pncewicz i inni Nr 3 odsetek dodtnich wyników; wg Krlsson i wsp. odsetek ten wynosi poniżej 10% (2). Tkże identyfikownie DNA krętk w pmr metodą PCR nie jest powszechnie wykonywne. Ujemny wynik bdni PCR wg Pchner i Delney nie wyklucz neuroboreliozy, gdyż jego przyczyną może być nieobecność, nisk liczb krętków lub krętkowego DNA w pmr (3). Celem prcy był ocen zchowni się prmetrów ukłdu oksydoredukcyjnego surowicy i płynu mózgowo-rdzeniowego u chorych z neuroboreliozą przebiegjącą pod postcią zpleni opon mózgowo-rdzeniowych. MATERIAŁ I METODY Bdnimi objęto 25 chorych w wieku od 21 do 64 lt (x = 42,3) hospitlizownych w Klinice Chorób Zkźnych i Neuroinfekcji AM w Biłymstoku z rozpoznniem neuroboreliozy pod postcią zpleni opon mózgowo-rdzeniowych. Rozpoznnie choroby ustlono n podstwie wywidu epidemiologicznego, obrzu klinicznego, wyników bdń lbortoryjnych - zwłszcz pmr - i wyników bdń serologicznych: wykryci w pmr i w surowicy przeciwcił przeciwko B. burgdorferi w klsie IgM i/lub dynmiki min przeciwcił w klsie IgG testem immunoenzymtycznym ELISA przy użyciu zestwu firmy Biomedic IgM i IgG (Austri). W pmr i surowicy tych smych chorych oznczno ktywności: dysmutzy ndtlenkowej (Cu,Zn- EC ) wg Sykes (4,5), reduktzy gluttionowej ( EC ) wg Mitze i Lngdon (6), peroksydzy gluttionowej ( EC ) wg Pgli i Vlentine (7) orz stężenie grup sulhydrylowych (~SH) wg Ellmn (8) i ldehydu mlonowego () przy użyciu zestwu Bioxytech LPO-586 kit. Grupę kontrolną stnowiło 10 pcjentów z rozpoznniem dyskoptii, u których pmr nie wykzywł odchyleń od normy. Bdni przeprowdzono dwukrotnie: przed leczeniem (bdnie 1) i średnio po 4 tygodnich ntybiotykoterpii (bdnie 2). Wyniki bdń poddno nlizie sttystycznej przy pomocy progrmu Sttistic 5,0 PL. WYNIKI W pmr w grupie kontrolnej średnie wrtości bdnych prmetrów ukłdu oksydoredukcyjnego wynosiły: x = 15,951 j/mg biłk, x = 688,189 mj/mg biłk, x = 19,547 mj/mg biłk, -SH x = 0,961 μmol/g i x= 0,177 nmol/mg biłk. Ntomist w surowicy wynosiły one: x= 3,021 j/mg biłk, x= 141,707 mj/mg biłk, x = 24,87 mj/mg biłk, -SH x= 198,832 μmol/g i x= 4,757 nmol/mg biłk. Bdnie pmr wykonne przed leczeniem wykzło zminy o chrkterze zplnym: pleocytoz whł się od 38 do 80 komórek w 1 mm 3 (x = 56,33), stężenie biłk od 32,0 do 91,00 mg/dl (x = 62,67 mg/dl). W bdniu 2 w pmr stwierdzono: cytozę średnio x = 12,0 komórek w 1 mm 3 (od 8 do 17 komórek w 1 mm 3 ), stężenie biłk x = 24,33 mg/dl (od 15,0 do 37,0 mg/dl). W surowicy chorych ktywność w bdniu 1 był 16-krotnie wyższ porównniu do grupy kontrolnej. Po ntybiotykoterpii, mimo prwie 2-krotnego obniżeni, ndl był 9-krotnie wyższ w porównniu z grupą kontrolną. Aktywność w surowicy 25-krotnie wyższ przed leczeniem, uległ 3,7-krotnemu obniżeniu po leczeniu, jednk ndl prwie 7-krotnie przewyższł ktywność w grupie kontrolnej. W suro-

3 Nr 3 Borelioz i potencjł oksydored. 427 wicy w bdniu 1 stwierdzono 7,6-krotny wzrost ktywności. Po leczeniu jej ktywność obniżył się le był ndl 2,7-krotnie wyższ niż w grupie kontrolnej. Stężenie wolnych grup -SH w surowicy w bdniu 1 było 1,6-krotnie wyższe w porównniu z grupą kontrolną. Po zkończeniu leczeni spdło ono 2-krotnie; uzyskując wrtości niższe niż w grupie kontrolnej. Ntomist stężenie MD A przed leczeniem było ż 8,5-krotnie wyższe niż w grupie kontrolnej i mimo, iż po leczeniu uległo 3-krotnemu obniżeniu to ndl było 2,7-krotnie wyższe niż u osób zdrowych. Wszystkie wymienione różnice były sttystycznie istotne (tb. I). Aktywność w pmr przed leczeniem chorych wynosił 44,42 j/ml i był prwie 3-krotnie wyższ niż w grupie kontrolnej. Po leczeniu obniżył się znmiennie, le ndl był zncząco 1,2-krotnie wyższ. Aktywność w pmr był przed leczeniem niższ niż w grupie kontrolnej, le po leczeniu uległ dlszemu 2,6-krotnemu obniżeniu. Tkże ktywność w pmr w bdniu 1 prwie 10-krotnie niższ w porównniu z grupą kontrolną, po ntybiotykoterpii, podobnie jk ktywność, któr mimo prwidłowego już obrzu pmr, uległ zncznemu, dlszemu obniżeniu, uzyskując wrtość 35,8 j/ml, tj. 19-krotnie niższą niż w grupie kontrolnej. Stężenie wolnych grup -SH w pmr przed ntybiotykoterpią było pond 100-krotnie wyższe niż w pmr osób z grupy kontrolnej. Po leczeniu, mimo normlizcji prmetrów pmr, uległo obniżeniu, jednk ndl przewyższło prwie 35-krotnie ich stężenie w prwidłowym pmr. Również stężenie w pmr przed leczeniem 3-krotnie wyższe, w bdniu 2 uległo obniżeniu do wrtości uzysknych w grupie kontrolnej. Wszystkie wyżej wymienione różnice były sttystycznie istotne (tb. I). Nie wykzno korelcji pomiędzy bdnymi prmetrmi ntyoksydcyjnymi i stężenimi produktów peroksydcji zwrtymi w pmr i w surowicy poz istotną zleżnością ktywności w bdniu 2 (tb. II). DYSKUSJA Spośród komórek ukłdu odpornościowego uczestniczących w odpowiedzi zplnej njwżniejszą rolę odgrywją grnulocyty obojętnochłonne. Fgocytujący grnulocyt obojętnochłonny zwiększ konsumpcję tlenu i uwlni do przestrzeni pozkomórkowej rektywne formy tlenu (RFT). Zjwisko to - nzwne wybuchem tlenowym - jest istotne dl zbijni wielu gtunków bkterii (9). Georgilis i wsp. i Suhonen i wsp. wykzli, że wszystkie szczepy B. burgdorferi chociż miły różną zdolność poddwni się elimincji przez fgocytozę powodowły indukcję wybuchu tlenowego (10, 11). M i wsp. wykzli, iż lipoproteiny OspA i OspB B. burgdorferi stymulują produkcję tlenku zotu (NO) przez mkrofgi szpiku kostnego, Modolel i wsp. stwierdzili, iż interkcj B. burgdorferi z mysimi mkrofgmi szpiku kostnego prowdzi do fgocytozy krętków, genercji NO i nionorodnik pondtlenkowego (12, 13). Cinco i wsp. wykzli, że fgocytoz i ktywność metboliczn komórek fgocytujących B. burgdorferi wzrstł jko funkcj stężeni krętków, wzmgł ją opsonizcj krętków, jednk ich intensywność był mniejsz niż dl S. ureus (14). Zwrc się uwgę n udził w ktywności bkteriobójczej fgocytów. Jonhston i wsp. wykzli, że zbijnie S. ureus było hmowne gdy opłszczon lteksem był fgocytown rzem z bkterimi, Hmpton i wsp. stwierdzili, że przymocownie do powierzchni S. ureus zmniejszło wskźnik zbijni o 30% (15, 16). Rol

4 Tbe 1 I. T b 1 e I. Bdne prmetry j/mg biłk j/mg biłk mj/mg biłk nmol/mg biłk -SH μmol/g tknki j/mg biłk j/mg biłk mj/mg biłk nmol/mg biłk -SH μmol/g tknki Porównnie ktywności prmetrów ntyoksydcyjnych i produktów peroksydcji () u pcjentów z neuroboreliozą w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym przed i po leczeniu orz z grupą kontrolną Comprison of cerebrospinl fluid nd serum ntioxidtion prmeters nd peroxidtion products () of ptients before nd fter tretment with prmeters of in helthy controls Wrtość od - do 27,35-81,77 438, ,0 244, ,14 13,0-89,5 172,04-469,56 8,7-85,18 10,3-426,42 1,36-27,33 0,03-1,49 1,02-293,26 Bdnie 1 X = SD 47, ,05 620,27 40,26 315,57 44,42 70,77 7,97 0,54 100,02 14,77 269,42 283,73 22,43 57,38 18,80 88,60 6,88 0,47 74,75 Płyn Bdnie 2 Wrtość od - do Surowic 13,0-50,8 26,99 115,15-876,53 103,45-508,59 4,0-20,2 27,35-372,84 X = SD 391,00 168,40 13,02 169,55 13,0 152,04 87,14 3,96 80,76 mózgowo-rdzeniowy 6,25-46,22 20,56 11,97 4,15-143,1 1,0-16,39 0,03-0,962 0,98-89,70 35,8 7,57 0,18 33,29 47,01 4,6 0,23 14,96 Bdnie 1 2 p = 0,7570 Gr. kontroln bdnie 1 p = 0,0001* 0,0001* 0,0017 Gr. kontroln bdnie 2 p = 0,1405 0,6533 0,000001* 0,2865 t - istotność sttystyczn (p<0,05) - wzrost - obniżenie

5 Tbel II. T b 1 e II. S u r 0 w i c Porównnie zleżności bdnych prmetrów ntyoksydcyjnych i produktów peroksydcji () w płynie mózgowordzeniowym i surowicy u chorych z neuroboreliozą Comprison of ntioxidtion prmeters nd peroxidtion products () in cerebrospinl fluid nd serum in ptients with neuroborreliosis B d n i e 1 B d n i e -SH -SH p=0,682 p=0,348 Bdnie 1 p=0,545 p=0,235 Płyn mózgowo-rdzeniowy -SH p=0,359 p=0,008* p=0,208 Bdnie 2 p=0,833 p=0,296 -SH p=0, istotność sttystyczn (p<0,05)

6 430 S A Pncewicz i inni Nr 3 w hmowniu zbijni sfgocytownych bkterii może być wyjśnion poprzez hmownie produkcji rodników wodorotlenowych. Wykzno, że Mycobcterium tuberculosis, Nocrdi steroides orz Helicobcter pylori wydzielją, co być może jest przyczyną zmniejszeni ich zbijni (17,18,19). Nichols i wsp. zidentyfikowli pojedynczy gen w krętkch B. burgdorferi sensu stricto, B. grinii i B. fzelii (20). W neuroboreliozie ukłdu nerwowego wykzno zplenie nerwów ze zminą struktury ksonu i demielinizcją, obecnością okołonczyniowych ncieków zplnych skłdjących się z mkrofgów i limfocytów B, uszkodzenie komórek Schwnn i obecność B. burgdorferi lub jej ntygenów wewnątrz mkrofgów (21). Grci-Monco i wsp. wykzli, że podnie żywych B. burgdorferi powodowło wzrost przepuszczlności briery krew - mózg zleżny od dwki podnych krętków, ntomist neurologiczne uszkodzeni były spowodowne bezpośrednim dziłniem krętków i ich produktów n komórki neuronlne, komórki Schwnn i glejowe i genercją tlenku zotu (NO) (21). Mechnizmy odpowiedzilne z neurotoksyczne dziłnie NO nie są do końc wyjśnione. Przypuszcz się, że NO może wywierć swoje dziłnie przez genercję nionów pondtlenkowych (9). Bkteryjne zplenie opon mózgowo-rdzeniowych chrkteryzuje się intensywną rekcją zplną w przestrzeni podpjęczynówkowej i w oponch mózgowych, uszkodzeniem briery krew-mózg, obrzękiem mózgu orz zpleniem nczyń. Produkcji RTF w komórkch śródbłonk nczyń i odpowiedzi zplnej okołonczyniowego mikrogleju towrzyszy stres oksydcyjny prowdzący do wzrostu przepuszczlności briery krewmózg, oksydcyjnego uszkodzeni neuronów i peroksydcji lipidów w neuronch (22). Leib i wsp. w pciorkowcowym zpleniu opon mózgowo-rdzeniowych wykzli genercję RTF w komórkch w zpleniu komór i podpjęczynówki orz nczyń mózgowych; stwierdzili, że stosownie ntyoksydntów w sposób istotny zmniejsz uszkodzenie tknki mózgowej (22,23). Jin i wsp. wykzli wzrost stężeni nionorodnik pondtlenkowego (od 0,67 do 8,8 μmol/min/dl), ndtlenku wodoru (od 342,1 do 2067 μg/h/dl) i ktywności (od 11,3 do 42,8 j/ml) w pmr u chorych z bkteryjnym zpleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Wskźniki genercji nionu pondtlenkowego, stężeni i ktywności były zdecydownie wyższe u dzieci wyleczonych lub zmrłych z powodu bkteryjnego zpleni opon niż u dzieci wyleczonych lub zmrłych z powodu zpleni gruźliczego. Wg utorów wzrost stężeni odzwierciedl stopień uszkodzeni tknki mózgowej w przebiegu zpleni opon (24, 25). Yoshid i wsp. obserwowli wzrost ktywności Cu/Zn i Mn pmr w bkteryjnych zplenich opon mózgowo-rdzeniowych i chorobch nczyniowych mózgu nstępujący nie tylko w wyniku przechodzeni enzymu z uszkodzonej tknki nerwowej, le tkże n skutek indukowni jego produkcji w miejscu uszkodzeni (26). We włsnych bdnich pmr w początkowej fzie neuroboreliozy zobserwowno - podobnie jk w bkteryjnym zpleniu opon mózgowo-rdzeniowych - istotny, wielo rotny wzrost ktywności i stężeni. Po ntybiotykoterpii mimo cofnięci się zmin zplnych w pmr ktywność obniżł się, jednk ndl był 1,2-krotnie wyższ w porównniu z grupą kontrolną. Tkże stężenie trzykrotnie wyższe przed leczeniem, uległo znmiennemu obniżeniu do wrtości uzysknych w grupie kontrolnej.

7 Nr 3 Borelioz i potencjł oksydored. 431 W poprzednich włsnych bdnich chorych z erythem migrns - wczesnej postci boreliozy z Lyme - w bdniu wstępnym stwierdzono obniżenie ktywności i w surowicy i jej dlsze obniżnie się, mimo cłkowitego cofnięci się zmin skórnych. Ntomist ktywność przed leczeniem był wyższ niż w grupie kontrolnej i po ntybiotykoterpii uległ dlszemu podwyższeniu. Ntomist przed leczeniem stężenie było znmiennie wyższe, po leczeniu - mimo obniżeni się-ndl było 3-krotnie wyższe w porównniu do osób zdrowych. Stężenie grup -SH przed leczeniem wynosiło 76,7% wrtości uzysknych w grupie kontrolnej, po ntybiotykoterpii uległo podwyższeniu, nie osiągjąc jednk stężeni w grupie kontrolnej (27). W obecnych bdnich u chorych z neuroboreliozą, w przeciwieństwie do chorych z rumieniem wędrującym, zwrc uwgę wielokrotny wzrost ktywności wszystkich enzymów ntyoksydcyjnych w surowicy, obniżjący się po ntybiotykoterpii. Jednk mimo ustąpieni zmin chorobowych ktywność tych enzymów ndl zncznie, istotnie przewyższł wrtości uzyskne w grupie kontrolnej. Również stężenie i grup -SH, mimo obniżeni po leczeniu, ndl było istotnie wyższe niż w grupie kontrolnej. Uzyskne wyniki wskzują, że w neuroboreliozie pod postcią zpleni opon mózgowo-rdzeniowych dochodzi do zburzeń równowgi oksydoredukcyjnej zrówno w pmr jk i w surowicy. Bdni wykzły, że w pmr wzrst ktywność i obniż ktywność,. Konsekwencją tych zmin jest wzrost stężeni wolnych grup -SH i produktów peroksydcji lipidów mierzonych jko. Również w surowicy zobserwowno zrówno zburzeni enzymtycznych jk i nieenzymtycznych prmetrów obrony ntyoksydcyjnej, chrkteryzujące się wzrostem ktywności enzymów, i orz stężeni grup - SH i. S A Pncewicz, E Skrzydlewsk, T Hermn owsk-szpkowicz, A Stnkiewicz, M Kondrusik EVALUATION OF OXIDOREDUCTIVE POTENTIAL OF PATIENTS WITH NEUROBORRELIOSIS SUMMARY Aim: The purpose of the study ws to evlute prmeters of oxidoreductive system in serum nd cerebrospinl fluid (CSF) of ptients with neuroborreliosis. Mteril nd methods: The cses were 25 ptients ged 21 to 64 (x=42,3) hospitlized with dignosis of neuroborreliosis. Activity of superoxide dismutse (Cu, Zn-), glutthione reductse (), glutthione peroxidse () nd concentrtion of sulphydryl groups ( -SH) nd mlondildehyde ( ) in serum nd CSF were tested. The control group consisted of 10 ptients with dignosis of discopthy. An exmintion ws performed twice: before nd fter tretment. Results: Results of the study showed lck of stbility in n oxidoreductive system during neuroborreliosis both in serum nd in CSF. In CSF ctivity of ws incresed while ctivity of nd were decresed. Also concentrtion of -SH nd lipid peroxidtion products mesured s were incresed. The increse of,, ctivity nd concentrtion of -SH nd in serum were detected. Conclusions: Disorders of n oxidoreductive system in CSF nd serum during neuroborreliosis were observed. These chnges persisted despite tretment nd normliztion of inflmmtory CSF mrkers.

8 432 S A Pncewicz i inni Nr 3 PIŚMIENNICTWO 1. Zjkowsk JM, Hermnowsk-Szpkowicz T, Pncewicz SA, i in. Neurologiczne postcie choroby z Lyme. Pol Merk Lek 2000;9: Krlsson M, Hovind-Hougen K, Svenungsson B, i in. Cultivtion nd chrcteriztion of spirochetes from cerebrospinl fluid of ptients with Lyme borreliosis. J Clin Microbiol 1990;28: Pchner AR, Delney E. The polymerse chin rection in the dignosis of Lyme neuroborreliosis. Ann Neurol 1993;34(4): Blum J, Fridovich I. Inctivtion of glutthione peroxidse by superoxide rdicl. Arch Biochem Biophys 1985;240: Sykes JA, McCormc FX, 0'Brien TJ. Preliminry study of the superoxide dismutse content of some tumors. Cncer Res 1978;38: Mitze CE, Lngdon RG. Heptic glutthione reductse. Purifiction nd generl kinetic properties. J Biol Chem 1962;237: Pgli DE, Vlentine WN. Glutthione peroxidse selenoprotein ctivity in vrious tissue. Biol Chem 1967;145: Ellmn GL. SHgroups determintion in biologicl fluids. Anl Biochem 1970;46: Hmpton MB, Kettle AJ, Winterbourn ChC. Inside the neutrophil phgosome: oxidnts, myeloperoxidse nd bcteril killing. Blood 1998;92: Georgilis K, Steere AC, Klempner MS. Infectivity of Borreli burgdorferi correltes with resistnce to elimintion by phgocytic cells. J Infect Dis 1991;163: Suhonen J, Hrtil K, Tuominen-Gustfsson H, i in. Borreli burgdorferi induced oxidtive burts, clcium mobiliztion nd phgocytosis of humn neutrophils re complement dependent. J Infect Dis 2000;181: M Y, Seiler KP, Ti KF, i in. Outer surfce lipoproteins of Borreli burgdorferi stimulte nitric oxide production by the cytokine-inducible pthwy. Infect Immun 1994;62: Modolell M, Schible UE, Ritting MI, i in. Killing of Borreli burgdorfeir by mcrophges in dependent on oxygen rdicls nd nitric oxide nd cn be enhnced by ntibodies to outer surfce proteins of the spirochete. Immunol Lett 1994;40: Cinco M, Murgi R, Perticri S, i in. Simultneus mesurement by flow cytometry of phgocytosis nd metbolitic burst induced in phgocytic cells in whole blood by Borreli burgdorferi. FEMS Microbiol Lett 1994;15: Johnston RB, Keele BB Jr, Misr HP, i in. The role of superoxide nion genertion in phgocytic bctericidl ctivity. Studies with norml nd chronic grnulomtous disese leukocytes. J Clin Invest 1975;55: Hmpton MB, Kettle AJ, Winterbourn CC. The involment of superoxide nd myeloperoxidse in oxygen-dependent bcteril killing. Infect Immunl996;64: Kusumose E, Ichihr K, Nod Y, i in. Superoxide dismutse from Mycobcterium tuberculosis. J Biochem 1994;80: Bemn BL, Sctes SM, Moring SE, i in. Purifiction nd properties of unique superoxide from Nocrdi steroides. J Biol Chem 1994;258: Spiegelhlder C, Gerstenecker B, Kersten A, i in. Purifiction of Helicobcter pylori superoxide dismutse nd cloning nd sequencing of the gene. Infect Immun 1993;61: Nichols TF, Whitehoused CA, Austin FE. Trnscriptionl nlysis of superoxide dismutse gene of Borreli burgdorferi. FEMS Microbiol Lett.2000;183(l): Grci-Monco JC, Bench JL. Mechnisms of injury in Lyme neuroborreliosis. Semin Neurol 1997;17:57-62.

9 Nr 3 Borelioz i potencjł oksydored Leib SL, Kim YS, Chow LL, i in. Rective oxygen intermedites contribute to necrotic nd poptotic neuronl injury in n infnt rt model of bcteril meningitis due to group B streptococci. J Clin Invest 1996;98: Auer M, Pfister LA, Leppert D, i in. Effects of clinicl used ntioxidnts in experimentl pneumococcl meningitis. J Infect Dis 2000;182: Jin M, Anej S, Meht G, i in. CSF interleukin-1 bet, tumor necrosis fctor-lf nd free rdicls production in reltion to clinicl outcome in cute bcteril meningitis. Indin Peditr 2000;37: Ry G, Anej S, Jin M, i in. Evlution of free rdicl sttus in CSF in childhood meningitis. Ann Trop Peditr 2000;20: Yoshid E, Kokuno K, Auoki S, i in. Cerebrospinl fluid levels of superoxide dismutses in neurologic disese detected by sensitive enzyme immunossys. J Neurol Sci 1994;124: Pncewicz SA, Skrzydlewsk E, Hermnowsk-Szpkowicz T, i in. Role of rective oxygen species (ROS) in ptients with erythem migrns, n erly mnifesttion of Lyme borrelisois. Med Sci Monit 2001;7: Adres utorów: Słwomir A. Pncewicz Klinik Chorób Zkźnych i Neuroinfekcji AM ul. Żurwi 14 blok E, Biłystok tel. (0-prefix-85)