Ascomycota Workowce. Do workowców naleŝy ponad dotychczas poznanych gatunków grzybów.

Transkrypt

1 Ascomycota Workowce Do workowców naleŝy ponad dotychczas poznanych gatunków grzybów. śyją one głównie na lądzie, prowadzą saprotroficzny, pasoŝytniczy lub symbiotyczny tryb Ŝycia. Mają zróŝnicowaną budowę, od form jednokomórkowych (droŝdŝe) do wielokomórkowych, tworzących kilkucentymetrowe owocniki (smardz). Grzybnia zbudowana jest najczęściej z komórek pączkujących lub septowanych strzępek. RozmnaŜanie: bezpłciowe podział komórki, pączkowanie, róŝne typy konidiów płciowe gametangiogamia (zespolenie gametangium męskiego z gametangium Ŝeńskim). komórki strzępek workotwórczych (dikariofaza) owocnik zarodnik 1n grzybnia 1n (haplofaza) Komórka macierzysta worka 2n (diplofaza) Worek z zarodnikami 1n strzępka workotwórcza K M-I M-II Mi plazmogamia K kariogamia M mejoza Mi - mitoza Cykl Ŝyciowy workowców i powstawanie worka z zarodnikami

2 Cykl Ŝyciowy: Haplofaza faza dominująca; grzybnia rozwijająca się z zarodników, produkująca wielojądrowe gametangia Ŝeńskie (lęgnia, askogon, ascogonium) i męskie (plemnia, antheridium), które zlewają się ze sobą w procesie płciowym (gametangiogamia). Dikariofaza (faza jąder sprzęŝonych) ograniczona do dikariotycznych strzępek workotwórczych, które wyrastają z zapłodnionej lęgni; poniewaŝ w czasie zapłodnienia następuje plazmogamia (zlanie się cytoplazmy bez połączenia jąder), w komórkach strzępek workotwórczych znajdują się po dwa jądra męskie i Ŝeńskie (pary jąder sprzęŝonych). Diplofaza bardzo krótka, ograniczona do komórki macierzystej worka (2n), powstającej na szczycie strzępki workotwórczej po procesie kariogamii (zlania się jąder sprzęŝonych); diploidalne jądro przechodzi podział redukcyjny (mejoza) i po nim podział mitotyczny, w wyniku którego powstaje 8 jader haploidalnych (1n), dających początek zarodnikom (mejosporom). W wyniku procesu płciowego powstają zarodnie w postaci worków (l.p. ascus, l.mn. asci) zawierających endogeniczne zarodniki (mejospory) askospory. WyróŜniamy następujące typy worków: prototunikowe (A) z pojedynczą ścianą, bez mechanizmów otwierających; zarodniki uwalniają się po rozpadzie ściany worka jednotunikowe wieczkowe (B) z pojedynczą ścianą, otwierające się wieczkiem jednotunikowe bezwieczkowe (C) z pojedynczą ścianą, wykształcające pierścień otwierający dwutunikowe (D) ze ścianą zbudowaną z dwóch wyraźnych i funkcjonalnie róznych warstw; zewnętrzna sztywna, otwierająca się na szczycie oraz wewnętrzna elastyczna, wysuwająca się pod wpływem pęcznienia. A B C D

3 Warstwa hymenialna (rodzajna, hymenium) składa się z worków i wstawek płonych (parafiz), najczęściej powstaje w obrębie owocników. worek (ascus) z zarodnikami (askospory) parafiza odstawowe typy owocników u workowców: klejstotecjum owocnik kulisty, zamknięty, uwalniający worki i zarodniki na skutek mechanicznego uszkodzenia lub rozkładu ścian (Eurotiales, Erysiphales, Elaphomycetales), np. Elaphomyces granulatus worki z zarodnikami (gleba) ściana owocnika (perydium) perytecjum otocznia owocnik kulisty lub butelkowaty z otworem na szczycie przez który uwalniane są zarodniki (Sphaeriales, Clavicipitales, Xylariales), np. Xylaria polymorpha ostiolum parafizy worki z zarodnikami ściana owocnika (perydium) podkładka (stroma)

4 apotecjum miseczka owocnik miseczkowaty, pokryty warstwą hymenialną (ezizales), np. eziza vesiculosa hymenium (worki + parafizy) subhymenium (hypotecjum) excipulum askostroma owocnik nie posiadający własnej ściany, powstający w obrębie podkładki (stromy), np. parch jabłoni Venturia inequalis Owocniki typu apotecjum (miseczka) w rozwoju ewolucyjnym ulegały róŝnym przekształceniom. Macroscyphus Hydnotrya Helvella Tuber Morchella zamknięcie owocnika, wciągnięcie pod powierzchnię ziemi, sfałdowanie i sprasowanie hymenium w jego wnętrzu Sphaerosoma Kierunek podziemny (hypogeiczny) wykształcenie nibytrzonu, fałdowanie nibykapelusza Kierunek nadziemny (epigeiczny) eziza

5 przekształcenia epigeiczne doprowadziły do powstania gatunków o duŝych owocnikach zróŝnicowanych na nibytrzon i nibykapelusz o silnie rozwiniętej powierzchni hymenium, np. smardz jadalny Morchella esculenta. przekształcenia hypogeiczne doprowadziły do powstania gatunków grzybów podziemnych o owocnikach z silnie sfałdowanym i sprasowanym hymenium, np. trufli letniej Tuber aestivum Literatura: 1. Gumińska B., Wojewoda W Grzyby i ich oznaczanie. Wyd. II. aństwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa. 2. Łuszczyński J rzewodnik do ćwiczeń z mikologii. Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce. 3. Szweykowska A., Szweykowski J Botanika. T.2. Systematyka. Wydawnictwo Naukowe WN, Warszawa. 4. Turnau K., Stengl A Botanika systematyczna. Bakterie, sinice, glony, grzyby. Skrypt do ćwiczeń. Wyd. II. Uniwersytet Jagielloński, Instytut Botaniki, Kraków.