Anio owie biznesu w finansowaniu m odych przedsi biorstw

Transkrypt

1 A N N A L E S U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K O D O W S K A LUBLIN POLONIA VOL. XLVI, 1 SECTIO H 2012 Katedra Bankowo ci i Finansów Porównawczych Uniwersytet Szczeci ski PRZEMYS AW PLUSKOTA Anio owie biznesu w finansowaniu m odych przedsi biorstw Business angels in financing young companies Wprowadzenie Wielu przedsi biorców ma pomys, zapa, ch ci, ale brak kapita u powoduje, niestety, konieczno zaniechania realizacji projektów. Oznacza to, e w dalszym ci gu dominuj c form finansowania dzia alno ci w ród najmniejszych przedsi biorstw s rodki w asne. Kredyt bankowy, b d cy dla wielu jedyn drog finansowania dzia alno ci, jest znacznie ograniczony. Jego dost pno w zale no ci od sytuacji na rynkach finansowych oraz cykli koniunkturalnych ulega zmianie, a negatywne zawirowania na rynkach finansowych wywo uj wzrost ceny pieni dza, znacznie redukuj c, a w niektórych przypadkach nawet czasowo likwiduj c, aktywno kredytow banków. Efektem tego jest znaczne ograniczenie, powoduj ce wr cz likwidacj produktów kredytowych. W krajach rozwijaj cych si coraz wi ksz rol zaczyna odgrywa kapita podwy szonego ryzyka private equity/ venture capital, do którego zalicza si równie seed capital oraz start-up capital oraz inwestycje prywatnych inwestorów, okre lanych mianem anio ów biznesu. Celem opracowania jest wskazanie roli i znaczenia prywatnych inwestorów w finansowym i merytorycznym wsparciu przedsi biorców znajduj cych si w pocz tkowych etapach swojej przedsi biorczej drogi.

2 44 PRZEMYS AW PLUSKOTA 1. Etapy finansowania przedsi biorstw cykle ycia przedsi biorstwa Funkcjonowanie i rozwój ka dego przedsi biorstwa odznacza si wyst powaniem charakterystycznych etapów ró ni cych si od siebie, które wiadcz o wyst powaniu w nim okre lonego cyklu rozwojowego, podobnego do cyklu ycia produktu. Poszczególne etapy tworz cykl ycia przedsi biorstwa, obejmuj cy proces od powstawania koncepcji, pomys u na biznes, przez inicjowanie dzia alno ci, a po wycofanie si z rynku. Poszczególne etapy mog ró ni si mi dzy sob wieloma elementami, np. d ugo ci trwania, uwarunkowan specyfik przedsi biorstwa, bran y, strategi rozwoju i sposobem zarz dzania przedsi biorstwem. Ponadto nie ka de przedsi biorstwo musi przechodzi przez wszystkie etapy. Najogólniej fazy rozwoju przedsi biorstwa mo na podzieli na dwie grupy, uto samiane z etapami przeprowadzania inwestycji, mianowicie 1 : Fazy pocz tkowe (early stage) finansowanie zasiewów (seed financing), finansowanie startu (start up financing), finansowanie fazy pierwszej (first stage financing), Fazy ekspansji (expansion stage) finansowanie fazy drugiej (second stage financing), finansowanie fazy trzeciej (third stage financing), finansowanie fazy czwartej ( fourth stage financing). Zdaniem A. Dudliniec, analiza rozwoju przedsi biorstwa obejmuje cztery fazy (faza powstawania i pocz tkowego wzrostu, faza wzrostu, faza dojrza o ci, faza schy ku dojrza o ci), których d ugo ró ni si w poszczególnych podmiotach. Ponadto nie ka de przedsi biorstwo przechodzi przez wszystkie mo liwe etapy. Niektóre ko cz dzia alno zaraz po jej rozpocz ciu, natomiast inne trwaj wiele lat. Niekiedy zdarza si równie, e z fazy schy kowej przedsi biorstwo ponownie wchodzi w okres znacznego wzrostu aktywno ci 2. Zak adanie przedsi biorstwa i jego wczesny rozwój to z pewno ci bardzo trudny okres w cyklu ycia ka dego przedsi biorstwa. W tych fazach dzia alno charakteryzuje si ujemnymi przep ywami finansowymi (rys. 1), a tak e wynikiem finansowym oraz niepewnymi przychodami. Sprawia to, e taki podmiot wymaga permanentnego zasilania w kapita, a maj c na uwadze wielko i etap rozwoju, jego ród a zarówno te zewn trzne, jak i wewn trzne s bardzo mocno ograniczone. Wielokrotnie inwestycje umo liwiaj ce rozpocz cie dzia alno ci s finansowane w wi kszo ci przez indywidualnego przedsi biorc, jego rodzin lub znajomych. W wielu przypadkach pocz tkuj cy przedsi biorca, poza problemami z pozyskaniem niezb dnego kapita u, musi równie zmierzy si z wszelkimi formalno ciami zwi zanymi z za o eniem firmy. Etap startu i wej cia na rynek mo e by finansowany przez specjalnie do tego stworzone fundusze kapita u zal kowego (seed capital), 1 J. W c awski, Venture capital. Nowy instrument finansowania przedsi biorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s A. Dudliniec, Finansowanie przedsi biorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 104.

3 ANIO OWIE BIZNESU W FINANSOWANIU M ODYCH PRZEDSI BIORSTW 45 fundusze po yczkowe i por czeniowe oraz cz ciowo przez nieformalnych inwestorów okre lanych mianem anio ów biznesu. W kolejnych fazach bardziej dost pne s rodki bankowe, venture capital, czy ród a pozabankowe d u ne lub wierzycielskie. Jednak zanim m ode, perspektywiczne i innowacyjne pomys y przedsi biorstwa pojawi si na rynku, rozwin si, a nast pnie dojrzej i przejd w faz wzrostu, istotne wydaje si pozyskanie niezb dnego kapita u. Poszczególnym etapom (fazom) rozwoju K. Brzozowska przypisa a odpowiednie kategorie finansowania (tab. 1). 0 Przep ywy pieni ne Zasiew Seed nancing Start Start-up Wczesna faza rozwoju I faza First stage Faza szybkiego wzrostu II faza Second stage Faza dojrza o ci III faza Third stage Faza dojrza o ci Faza schy ku IV faza Fourth stage Wczesna faza rozwoju Early stage Faza ekspansji Expansion stage Dezinwestycje Divestments Rys. 1. Rozwój i finansowanie innowacyjnego projektu ród o: B. Brzozowska, Business Angels na rynku kapita owym. Motywacje, inwestowanie, efekty. CeDeWu.pl, Warszawa 2008, s. 14. Klasyfikacj róde finansowania poszczególnych faz rozwoju przedsi wzi cia prezentuje tak e Europejska Sie Anio ów Biznesu (rys. 2), wed ug której istotn rol w finansowaniu m odych przedsi biorstw odgrywaj anio owie biznesu (business angels) z uwagi na dostarczanie przez nich kapita u niedost pnego z innych róde. Anio owie biznesu przyczyniaj si do realizowania udanych projektów, wspieraj c przedsi biorców nie tylko kapita owo, ale tak e swoim do wiadczeniem, kontaktami, staj c si niejako wspó twórcami przedsi wzi cia 3. 3 Business Angels Summary Brief on Private Informal Venture Capital Players, Information for Public Decision-makers, Entrepreneurs and Virgin Angels on the Role of Business Angels and their Networks, EBAN European Association of Business Angels Networks, August 2006, s. 4.

4 46 PRZEMYS AW PLUSKOTA Tabela 1. Podstawowe ród a finansowania ma ych i innowacyjnych przedsi biorstw Faza rozwoju ród a Opis typowego zastosowania I zasiew Zasoby w a ciciela Rodzina i przyjaciele Na etapie tworzenia i wczesnych etapach rozwoju, a dalej samofinansowania potrzeb inwestycyjnych We wczesnych etapach jako udzia y lub po yczki na zasadach preferencyjnych I start Anio y biznesu Finansowanie wczesnej fazy rozwoju w postaci udzia ów lub po yczek podporz dkowanych Banki komercyjne Kredyty krótko-, rednio- i d ugoterminowe zabezpieczone, ale rzadko we wczesnych fazach rozwoju, w niektórych przypadkach pe ni ce rol finansowania pomostowego II wczesny rozwój Dostawcy i odbiorcy Factoring Finansowanie kapita u obrotowego w trakcie dzia alno ci bie cej (tzw. kredyty dostawców, odbiorców, finansowanie si zobowi zaniami) Wsparcie we wszystkich etapach, dotycz ce finansowania dzia alno ci bie cej, powoduj ce powstawanie dodatkowych kosztów Leasing We wszystkich etapach, pe ni c rol wsparcia technicznego (finansowanie wyposa enia technicznego) pod warunkiem posiadania w asnych zasobów na pokrycie wysokich kosztów obs ugi leasingu III szybki wzrost Fundusze venture capital Powa ne wsparcie kapita owe na etapie szybkiego wzrostu w drodze wykupienia udzia ów po czonego z doradztwem i nadzorem nad zarz dzaniem podmiotem IV dojrza o Rynek kapita owy Wej cie na gie d we wczesnej fazie dojrza o ci, przy dobrych perspektywach rozwoju ród o: B. Brzozowska, Business Angels na rynku kapita owym. Motywacje, inwestowanie, efekty, s. 21. Komisja Europejska za Europejskim Stowarzyszeniem Venture Capital (EVCA) poszczególnym stadiom rozwoju przedsi biorstwa przypisuje odpowiednie ród a finansowania, które ró ni si w zale no ci od stadium rozwoju oraz od kraju. Ponadto KE uwa a, i problem finansowania najmniejszych, pocz tkuj cych firm jest bardzo istotny równie z punktu widzenia wzrostu gospodarczego, a niedoskona o- ci rynku w tym zakresie powinny by ograniczane przez zwi kszanie dost pno ci poszczególnych róde w odpowiednim stadium rozwoju.

5 ANIO OWIE BIZNESU W FINANSOWANIU M ODYCH PRZEDSI BIORSTW 47 Potrzeby kapita owe Wysokie ryzyko Wzrost Publiczna emisja Venture Capital Private Equity Business Angels Rodzina, przyjaciele, za o yciel Niskie ryzyko Seed Start Up Wczesny rozwój Trwa y wzrost Czas Rys. 2. Finansowanie przedsi biorstw w ró nych stadiach rozwoju ród o: Business Angels, Summary Brief on Private Informal Venture Capital Players, European good practices, European Business Angel Network, s Dost pno róde finansowania Na podstawie badania 4 przeprowadzonego w 2009 roku w imieniu Europejskiego Banku Centralnego w ród przedsi biorstw ze strefy euro dotycz cego dost pu do finansowania uwidacznia si ró nica w najwa niejszych czynnikach decyduj cych o rozwoju zarówno sektora MSP, jak i du ych przedsi biorstw (rys. 3). MSP znalezienie klientów konkurencja finansowania wykwalifikowania a kadra, inne Rys. 3. Najwa niejsze problemy przedsi biorstw z sektora MSP oraz du ych firm ze strefy euro (w proc.) ród o: Opracowanie w asne na podstawie: Survey on the Access to finance of small and medium-sized enterprises in the euro area: second half of 2009, European Central Bank, February 2010, s Badanie zosta o przeprowadzone w dniach od 19 listopada do 18 grudnia 2009 roku. Obj to nim 1546 mikroprzedsi biorstw, 1621 ma ych, 1619 rednich oraz 534 du ych firm prowadz cych dzia alno w strefie euro w przemy le, budownictwie, handlu i us ugach.

6 48 PRZEMYS AW PLUSKOTA Rys. 3 ukazuje ró nice w najwa niejszych problemach, z jakimi stykaj si przedsi biorstwa mikro, ma e i rednie w porównaniu z problemami du ych firm. Dla firm z sektora MSP najwa niejsze jest znalezienie klientów, dost p do finansowania, natomiast dla du ych równie znalezienie klientów oraz konkurencja. Dost p do finansowania nie jest tak istotnym problemem jak w przypadku mniejszych przedsi biorstw. Przeprowadzaj c analiz struktury finansowania sektora MSP w strefie euro, zauwa amy, i znaczna cz finansuje dzia alno rodkami w asnymi (rys. 4). W drugiej kolejno ci jest to finansowanie bie cych potrzeb kredytami obrotowymi oraz kredytami bankowymi. Ukazuje to problem najmniejszych przedsi biorstw w dost pno ci do zewn trznych róde finansowania dzia alno ci, co wynika z ograniczenia dost pu do kredytów bankowych w ród tej grupy i konieczno poszukiwania alternatywnych róde finansowania w celu wej cia na rynek i sprostania wyzwaniom. środki własne kredyt w rachunku bieżącym kredyt bankowy kredyt kupiecki leasing, faktoring, kupono na raty Rys. 4. Struktura finansowania sektora MSP w strefie euro (w proc.). ród o: Survey on the Access to finance of small and medium-sized enterprises in the euro area: second half of 2009, European Central Bank, February 2010, s Dzia alno sieci anio ów biznesu w Europie W 2009 roku European Business Angels Network (EBAN) zidentyfikowa 396 grup (sieci) anio ów biznesu w Europie 5, w których zrzeszonych by o inwestorów, w tym aktywnych. Przeprowadzili oni inwestycji, dzi ki którym powsta y 863 nowe przedsi biorstwa. czna warto zainwestowanych rodków to ponad 275 mln euro, natomiast rednia warto jednostkowej inwestycji wynios a niespe na 200 tys. euro 6. Zgodnie z wcze niejszymi informacjami 5 W zestawieniu uj to równie informacje z Rosji i Turcji. 6 Statistics Compendium 2010, The European Trade Association for Business Angels, Seed Funds and other Early Stage Market Players, EBAN, Bruksela 2010, s. 5.

7 ANIO OWIE BIZNESU W FINANSOWANIU M ODYCH PRZEDSI BIORSTW 49 dotycz cymi finansowania poszczególnych faz rozwoju przedsi biorstwa zauwa a si wzmo on aktywno anio ów biznesu w inwestowaniu w pocz tkowe etapy. Wi kszo inwestycji zosta a przeprowadzona w pocz tkowej fazie rozwoju (start up, pocz tkowy rozwój) oraz w fazie zal kowej (rys. 5). Pó niejsze fazy, polegaj ce na finansowaniu ekspansji firmy, cznie z wykupami mened erskimi i ofert publiczn, nie cieszy y si popularno ci w ród europejskich anio ów biznesu. Fazy te pozostaj domen funduszy private equity/venture capital, które w g ównej mierze anga uj kapita w przedsi biorstwa o ugruntowanej pozycji na rynku. Rys. 5. Inwestycje anio ów biznesu w poszczególne fazy rozwoju przedsi biorstwa ród o: Statistics Compendium 2010, The European Trade Association for Business Angels, Seed Funds and other Early Stage Market Players, EBAN, Bruksela 2010, s. 8. Bardzo interesuj ce jest ród o pochodzenia kapita u wykorzystywanego przez anio ów w inwestycjach. Zauwa a si w tym przypadku jego regionalne pochodzenie. W przewa aj cej cz ci anio owie biznesu inwestuj w przedsi biorstwa, które maj powsta lub ju funkcjonuj w regionie, w którym mieszkaj (rys. 6). Wida równie, e prawie w ogóle nie jest wykorzystywany kapita z zagranicy. Ankietowani przez EBAN anio owie wskazywali, e proces inwestycyjny cz sto odbywa si we wspó pracy z regionalnymi, lokalnymi organizacjami przedsi biorców, takimi jak izby handlowe, parki naukowe, technologiczne, regionalne agencje rozwoju czy uczelnie wy sze. 4. Inwestycje w m ode firmy w Wielkiej Brytanii Podobnie jak w innych krajach europejskich równie w Wielkiej Brytanii przedsi biorcy do wiadczaj problemu luki kapita owej. Problem ten dotyczy w szczególno ci przedsi biorstw znajduj cych si na pocz tku przedsi biorczej drogi. Poza szerokim wsparciem rz dowym (pomoc przy zak adaniu firmy, jej rejestracji, szkolenia, do-

8 50 PRZEMYS AW PLUSKOTA radztwo, dost p do finansowania itp.) przedsi biorcy mog pozyska równie kapita na rozwój z do dobrze rozwini tych na tym rynku sieci anio ów biznesu lub funduszy venture capital specjalizuj cych si w ryzykownych inwestycjach. Anio owie biznesu w Wielkiej Brytanii uznawani s za bardzo istotne ród o finansowania funkcjonuj ce od prawie 20 lat 7. Z regionu, w którym działa grupa Z kraju, w którym działa grupa Spoza kraju, ale z Europy Spoza Europy Rys. 6. ród o pochodzenia kapita u wykorzystywanego do inwestycji ród o: Statistics Compendium , s. 10. W szczególno ci wsparcie to przybiera posta pomocy przedsi biorcom w znalezieniu ch tnego inwestora, budowy systemów wspólnego inwestowania. Anio owie biznesu mog równie liczy na zach ty podatkowe w sytuacji, gdy zainwestuj w asne rodki w m ode przedsi biorstwa potrzebuj ce kapita u. Wi kszo spo ród aktywnych business angels pozostaje niewidoczna, trudna do zidentyfikowania. Bardzo cz st praktyk jest tak e czenie si pojedynczych anio ów w sieci w celu zwi kszenia efektywno ci wsparcia 8. W latach inwestorzy zarejestrowani w Brytyjskim Stowarzyszeniu Anio ów Biznesu (British Business Angels Association BBAA) zainwestowali 44,9 mln funtów w 233 przedsi biorstwa, natomiast ci zwi zani z LINC 17,9 mln funtów w 74 biznesy. Anio owie biznesu (zarówno ci z BBAA, jak i LINC) w g ównej mierze koncentruj si na inwestycjach w przedsi biorstwa znajduj ce si we wczesnych fazach rozwoju, w szczególno ci skupiaj si na fazie startu i wczesnego rozwoju (tab. 2). Godny uwagi jest fakt stosunkowo niewielkiego zainteresowania anio ów faz zasiewów, inkubacji oraz pó niejszymi. O ile fazy pó niejsze s domen funduszy venture capital, to ma e zainteresowanie faz seed niepokoi, zw aszcza z punktu widzenia przedsi biorców znajduj cych na tym etapie. Przedsi biorstwa, w które 7 C. M. Mason, R. T. Harrison, Annual Report on The Business Angel Market in The United Kingdom: 2008/09, June 2010, s. vii. 8 W opracowaniu zostanie przeanalizowana aktywno 20 z 24 sieci zrzeszonych w Brytyjskim Stowarzyszeniu Anio ów Biznesu (British Business Angels Association BBAA) oraz inwestorów zwi zanych z LINC Scotland.

9 ANIO OWIE BIZNESU W FINANSOWANIU M ODYCH PRZEDSI BIORSTW 51 inwestuj BBAA zatrudniaj w przewa aj cej cz ci do 3 pracowników, podobnie jak w przypadku szkockich anio ów biznesu. Tabela 2. Inwestycje kapita owe w Wielkiej Brytanii na przyk adzie BBAA Networks i LINC Scotland Fazy rozwoju BBAA LINC liczba w proc. liczba w proc. Seed 6 2,7 3 4,0 Start-up 58 26, ,3 Wczesny rozwój 96 43, ,9 Rozwój 30 13,4 4 5,4 Pó niejszy wzrost 9 4,0 0 0 Ustabilizowana pozycja 7 3,1 0 0 Uzdrowienie spó ki 11 4,9 0 0 Wykup mened erski 2 0,9 1 1,3 Inne 4 1,8 o 0 Suma ród o: C.M. Mason, R.T. Harrison, Annual Report on The Business Angel Market in The United Kingdom: 2008/09, June 2010, s Inwestycje kapita owe w Europie i w Stanach Zjednoczonych analiza porównawcza Indywidualni inwestorzy w Stanach Zjednoczonych, którzy dysponuj kapita em i s gotowi zainwestowa go w m ode, innowacyjne i charakteryzuj ce si znacznym potencja em wzrostu pomys y czy przedsi biorstwa, podobnie jak w Europie zrzeszeni s w grupach u atwiaj cych proces inwestycyjny. Organizacj zrzeszaj c jest Angel Capital Association (ASA) 9. Porównuj c ameryka ski rynek anio ów biznesu z inwestorami z Europy, wida wi ksz warto pojedynczej inwestycji przy podobnej liczbie istniej cych grup zrzeszaj cych, ale przy jednoczesnej znacznie mniejszej liczbie pojedynczych inwestorów (tab. 3). 9 ( ).

10 52 PRZEMYS AW PLUSKOTA Tabela 3. Anio owie biznesu w Europie i w Stanach Zjednoczonych 2009 rok Europa EBAN Stany Zjednoczone ACA Istniej ce grupy/sieci Indywidualni inwestorzy operuj cy w grupach Szacowana liczba anio ów biznesu rednia warto inwestycji euro USD Szacowana ogólna warto inwestycji 3 5 mln euro 17,7 mln euro Ca kowita warto inwestycji VC w pocz tkowe fazy 4 mld euro (615 firm) 1,7 mln euro (312 firm) ród o: Statistics Compendium , s. 22. Ameryka ski rynek business angels jest bardziej rozwini ty od europejskiego, o czym wiadczy liczba inwestuj cych w perspektywiczne pomys y. Równie ogólna warto inwestycji, ponad trzykrotnie przekraczaj ca t w Europie, jest tego potwierdzeniem. Analizuj c inwestycje kapita owe na rynku europejskim, zauwa alna jest wi ksza aktywno sieci anio ów biznesu ni kapita u venture capital w pocz tkowe fazy rozwoju przedsi biorstwa (tab. 4). Europejskie sieci anio ów biznesu przeprowadzi y wi ksz liczb inwestycji pomimo mniejszej jej jednostkowej warto ci. Charakterystyczne jest równie zmniejszenie warto ci kapita u przeznaczanego na inwestycje w m ode, obiecuj ce przedsi biorstwa w 2009 roku przez fundusze VC. Natomiast czna warto inwestycji anio ów biznesu charakteryzuje si w ci gu analizowanych lat systematycznym wzrostem (rys. 4). Wydaje si to potwierdzeniem tego, e przedsi biorstwa znajduj ce si w pocz tkowych stadiach rozwoju w najwi kszym stopniu mog liczy na indywidualnych inwestorów gotowych zainwestowa swój kapita oraz podzieli si swoim do wiadczeniem. Tabela 4. Porównanie inwestycji anio ów biznesu i funduszy venture capital w Europie Liczba inwestycji czna zainwestowana kwota (w mln euro) rednia warto inwestycji (w euro) EBAN ,2 218,7 275, EVCA ,7 310,13 150, ród o: Statistics Compendium , s. 23.

11 ANIO OWIE BIZNESU W FINANSOWANIU M ODYCH PRZEDSI BIORSTW 53 Zako czenie Analizuj c sposoby i formy finansowania m odych firm w Europie i w Stanach Zjednoczonych, wida pewne zró nicowanie zarówno pod wzgl dem warto ciowym, jak i ilo ciowym. Przedsi biorcy znajduj cy si na pocz tkowym etapie dzia alno ci gospodarczej mog pozyska kapita z kilku róde. Najbardziej popularnym ród em s anio owie biznesu, którzy anga uj c swój kapita, specjalizuj si w kapita owym i merytorycznym wsparciu. W krajach rozwini tych anio owie biznesu stanowi bardzo istotne ród o kapita u, natomiast w krajach Europy rodkowej i Wschodniej ich dzia alno dopiero si rozwija. Wydaje si, e w celu zwi kszenia poda y róde finansowania pocz tkowych etapów powinny zosta podj te kroki w zakresie wielow tkowego wsparcia. Pomoc powinni oczywi cie otrzyma przedsi biorcy, ale równie podmioty oferuj ce wsparcie. Zarówno anio owie biznesu, jak i instytucje inwestuj ce w pocz tkowe fazy rozwoju firmy, staj c si integralnym elementem tego rynku, powinny otrzyma wielopoziomowe wsparcie. Jednym z etapów mo e by kapita owe wzmocnienie funduszy wysokiego ryzyka, w szczególno ci zainteresowanych najmniejszymi firmami, co w znacznym stopniu zwi kszy finansowe zaanga owanie tych instytucji oraz wzmocni kapita owo wiele przedsi biorstw, powoduj c wzrost ich warto ci rynkowej oraz dynamizuj c ich rozwój. Konsekwencj tego wsparcia b dzie pozyskanie kolejnych rodków na rozwój dzi ki publicznej emisji. Business angels in financing young companies In this paper the author describes the young companies financial support system. In order to enhance their competitiveness entrepreneurs have to expand and yet they cannot do it without access to appropriate financial resources. Financing of enterprises by business angels is one of the available options for companies in early stages. Capital from BA is very important in early stages, especially in financing financial gap. However numerous analyses indicate that later enterprise development phases and mature companies are most interesting for potential donors (private equity/venture capital).