Wykład 7, Migracje wewnętrzne i zewnętrzne. Pomiar, prawidłowości zmian, teorie definicje i klasyfikacje źródła danych, mierniki migracje

Transkrypt

1 Wykład 7, Migracje wewnętrzne i zewnętrzne. Pomiar, prawidłowości zmian, teorie definicje i klasyfikacje źródła danych, mierniki migracje wewnętrzne i zagraniczne w Polsce prawidłowości zmian współczesnych migracji migracja zastępcza (replacement migration) wybrane teorie migracji

2 Migracje ludności to przemieszczenia terytorialne związane ze względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania MIGRACJE WEWNĘTRZNE zmiany miejsca stałego (czasowego) pobytu, które polegają na przekroczeniu granicy administracyjnej danej jednostki (miasta, gminy, województwa, powiatu) w celu osiedlenia się na stałe (lub na pobyt czasowy) w granicach kraju Źródła danych: od 1990r. dane o migracjach wewnętrznych na pobyt stały z ewidencji gmin- zgłoszenia meldunkowe (poprzednie i obecne miejsce zamieszkania, data zameldowania, płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie), informacje przekazywane do min. spraw wewnętrznych i administracji od 2006 r. z rejestru PESEL (bez wykształcenia) dane o migracjach wew. na pobyt czasowy cykliczne badania prowadzone przez GUS ludności zameldowanej na pobyt czasowy ponad 3 miesiące SYSTEM REJESTRÓW PAŃSTWOWYCH ŹRÓDŁO OD 2015 ROKU

3 STRUMIENIE NAPŁYWU (NOWE ZAMELDOWANIA) I ODPŁYWU (WYMELDOWANIA Z POBYTU STAŁEGO) Klasyfikacja migracji wewnętrznych według charakteru administracyjnego miejscowości Obszar napływu Obszar napływu (w tys. osób) (na 1000 osób) Obszar odpływu miasta wieś miasta wieś Miasta m-m m-w m-m m-w Wieś w-m w-w w-m w-w Ruch wewnętrzny dzielimy na wędrówki między jednostkami tego samego stopnia administracji np. ruch międzywojewódzki i ruch wewnątrz (w granicach) danej jednostki np. ruch wewnątrzwojewódzki

4 MIGRACJE ZEWNĘTRZNE (międzynarodowe) - przekroczenie granicy państwa związane ze względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania zmiana kraju pobytu na okres nie krótszy niż ustalony w definicji dla danego państwa; w Polsce 3 miesiące (do 2005r. włącznie 2 miesiące); def. UE z lipca 2007r. uwzględnia zamierzony okres pobytu w danym kraju Zgodnie z definicją ONZ i UE wyróżniamy: migracje krótkookresowe - wyjazdy poza granicę kraju zamieszkania na okres od 3 miesięcy do 1 roku migracje długookresowe - wyjazdy poza granicę kraju zamieszkania na rok i dłużej oraz wyjazdy na pobyt stały Dane o migracjach są słabej jakości, trudności w porównaniach międzynarodowych ze względu na: różnice w stosowanych definicjach, niekompletną rejestrację migrantów legalnych znaczącą migrację nielegalną

5 Urząd ds. Cudzoziemców MSW: Dept. Obywatelstwa i Repatriacji, Dept.Polityki Migracyjnej MPiPS: Dept. Migracji Źródło: GUS

6 W badaniach ruchów wędrówkowych ludności rozpatruje się: Obszar (określony granicami jednostek administracyjnych), na którego terenie przemieszcza się ludność Kierunki migracji, region odpływu region napływu Czas pobytu w nowym lub czas nieobecności w poprzednim miejscu Cel zmiany miejsca zamieszkania Cechy demograficzno-społeczne migrantów

7 Główne podejścia do badań migracji migracje => komponent zmian demograficznych stan ludności w momencie t = stan ludności w momencie t -1 + urodzenia w okresie (t-1, t) - zgony w okresie (t-1, t)+ imigracje w okresie (t-1, t) - emigracje w okresie (t-1, t) migracje => komponent dostosowań na rynkach pracy (migracja zarobkowa) (migracje => forma adaptacji społeczno-ekonomicznej jednostek) migracja => zdarzenia tworzące biografię jednostki (przebieg życia) (migracje => przejaw racjonalnych zachowań, których celem jest maksymalizacja dobrobytu jednostki)

8 Klasyfikacje migracji, kryteria 1. rodzaju lub administracyjnego statusu jednostki terytorialnej lub osiedleńczej (miasto-wieś, wewnętrzne zagraniczne, wewnątrzregionalne międzyregionalne) 2. długości okresu przebywania w nowej jednostce terytorialnej (krótko- lub długookresowe) 3. statusu prawnego osoby migrującej (legalne-nieudokumentowane) 4. jednostki terytorialnej obserwacji migracji (odpływ-napływ) 5. stopnia dobrowolności (dobrowolne-przymusowe) 6. podstawowego motywu migracji (osiedleńcze, pracownicze, rodzinne, uchodźcze itd.)

9 (nie-emigranci) Źródło: A. Górny, P. Kaczmarczyk, 2003, Uwarunkowania i mechanizmy migracji zarobkowych w świetle wybranych koncepcji teoretycznych. Seria: PRACE MIGRACYJNE, nr 49, Instytut Studiów Społecznych UW, s.13

10 POMIAR (1/4) strumienie napływu i odpływu w jednostce czasu według celów migracji, czasu migracji, kierunków przepływu migracja netto (saldo migracji, czyli różnica między wielkością napływu i odpływu), ruchliwość ludności (obrót migracyjny, czyli suma napływu i odpływu) zasób (stan) migrantów, czyli liczba osób, które w danym momencie zamieszkiwały w określonej jednostce terytorialnej i nie urodziły się w niej lub napłynęły do niej w określonej jednostce czasu struktura strumieni i zasobów według różnych cech demograficzno-społecznych współczynniki migracji ogólne i cząstkowe (liczba zdarzeń/ liczby ludności; do 1982r. faktycznie zamieszkałej, od 1983r. zameldowanej na pobyt stały)

11 współczynnik napływu brutto: m N POMIAR (2/4) (t) N(t) L(t) N(t) liczba osób, które napłynęły do rozpatrywanego regionu w okresie t c cząstkowy współczynnik napływu: N(x, t) m N (x,t) c L(x, t) N(x, t) liczba osób w wieku x ukończonych lat, które napłynęły do rozpatrywanego regionu w okresie t

12 POMIAR (3/4) współczynnik odpływu brutto: m O (t) O(t) L(t) c O(t) liczba osób, które opuściły rozpatrywany region cząstkowy współczynnik odpływu: m O (x,t) O(x, t) L(x, t) c O(x, t) liczba osób, które w wieku x ukończonych lat opuściły rozpatrywany region

13 POMIAR (4/4) współczynnik migracji netto (saldo migracji) m s (t) N(t) O(t) L(t) c m N m O współczynnik migracji brutto m b (t) N(t) O(t) L(t) c m N m O

14 Prawidłowości migracji Selektywność według wieku i płci Bilans przepływów miasto-wieś Źródło: Rocznik Demograficzny 2014

15 Migracje wewnętrzne na pobyt stały, Strumienie migracyjne* Napływ (w tys.) Odpływ (w tys.) Miasto 1421,6 1176,6 1131,5 1162,2 655,5 1106,7 1130,3 1260,2 1371,0 768,6 Wieś Napływ (w tys.) Odpływ (w tys.) Saldo migracji w miastach 889,3 920,0 927,3 1054,5 587,1 1207,2 966,3 798,6 845,6 474,0 +317,9 +46,3-128,7-209,0-113,1 * bez migracji zagranicznych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Roczników Demograficznych GUS.

16 prawidłowości migracji zagranicznych w Polsce w całym okresie powojennym Polska była krajem odpływu, tzn. saldo migracji zagranicznych było ujemne według danych GUS w latach wyemigrowało z Polski prawie 1086 tys. osób około 69% emigrantów pochodziło z miast emigracja z miast za granicę kraju przewyższała odpływ ze wsi w wyrażeniu absolutnym i względnym

17 liberalna polityka migracyjna, zniesienie w 1989r. kart przekroczenia granicy (GUS tys.): zwiększenie skali wyjazdów krótko-terminowych, uległa osłabieniu migracja osiedleńcza, wyjazdy wahadłowe, osoby o niższym wykształceniu, większe zróżnicowanie kierunków wyjazdów, reemigracja od 2004 po wstąpieniu do UE wzmożony ruch wyjazdowy do krajów Europy Zachodniej (szczególnie Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy, Włochy), migracje poakcesyjne

18 Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach , GUS 2015 Szacuje się, że w końcu 2014 roku poza granicami Polski przebywało czasowo około 2320 tys. mieszkańców naszego kraju, tj. o 124 tys. (5,6%) więcej niż w 2013 roku. W Europie w 2014 r. przebywało około 2013 tys. osób, przy czym zdecydowana większość około 1901 tys. przebywała w krajach członkowskich UE. Liczba ta zwiększyła się o 112 tys. w stosunku do 2013 roku. Spośród krajów UE, nadal najwięcej osób przebywało w Wielkiej Brytanii (685 tys.), Niemczech (614 tys.), Irlandii (113 tys.) oraz w Holandii (109 tys.) i we Włoszech (96 tys.). Jednocześnie nastąpił dalszy wzrost liczby osób przebywających w krajach europejskich nienależących do UE, w tym do Norwegii w 2014 r. przebywało w tym kraju 79 tys. osób.

19 Źródło: Źródło: Rocznik Demograficzny 2014 Szacuje się, że około 80% czasowych emigrantów z Polski w 2014 roku przebywa za granicą co najmniej 12 miesięcy. Osoby te zaliczane są do emigrantów długookresowych i razem z osobami, które wyemigrowały na stałe powinny być uwzględnione w stanach ludności poszczególnych krajów (są rezydentami krajów przyjmujących). 51,1% stanowiły kobiety; 2/3 pochodziło z miasta; 83% w wieku produkcyjnym, a 65% w wieku produkcyjnym mobilnym (Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, GUS).

20 Źródło: Migracje zagraniczne ludności. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, GUS, Warszawa 2013, s. 56

21 ustalenia stanu cywilnego w momencie NSP 2011 wśród osób w wieku 15 i więcej lat prawie 45% to osoby pozostające w związku małżeńskim; udział panien i kawalerów był wyższy niż w całej populacji Polski (34%) podobnie jak udział osób rozwiedzionych (7%). emigranci mieli wyższy poziom wykształcenia niż ogół ludności Polski Źródło: Migracje zagraniczne ludności. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, GUS, Warszawa 2013, s. 64

22 Źródło: A.Fihel, P.Kaczmarczyk, 2013, Migracja a polski rynek pracy, w: M.Kiełkowska (red.), Rynek pracy wobec zmian demograficznych, Zeszyty Demograficzne, Instytut Obywatelski; s.124. Struktura wieku migrantów czasowych z Polski (w %), NSP 2002 vs. NSP2011 NSP 2002 NSP 2011

23 Źródło: Migracje zagraniczne ludności. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, GUS, Warszawa, s. 60 i 70.

24 Kategoria ludności rezydującej obejmuje: a) stałych mieszkańców, z wyjątkiem osób przebywających poza miejscem zamieszkania przez okres co najmniej 12 miesięcy bez względu na ich miejsce przebywania w kraju czy za granicą b) osoby przebywające czasowo przez okres co najmniej 12 miesięcy, przybyłe z innego miejsca w kraju lub z zagranicy. W odniesieniu do ludności w ujęciu regionalnym lub lokalnym kategoria ludności rezydującej uwzględnia odpowiednio migracje wewnętrzne osób z zachowaniem identycznego kryterium 12 miesięcy czasowej nieobecności lub przebywania. Ludność faktycznie zamieszkała - ogół osób zameldowanych na pobyt stały w danej jednostce administracyjnej i faktycznie tam zamieszkałych oraz osób przebywających czasowo i zameldowanych w tej jednostce administracyjnej na pobyt czasowy ponad 3 miesiące (do 2005 r. ponad 2 miesiące). Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej nie uwzględnia osób przybyłych z zagranicy na pobyt czasowy, tj. tych, które nie posiadają stałego pobytu w Polsce (pozwolenia na osiedlenie się). Źródło: Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011, GUS 2012

25 NSP 2011 Stan na r.: w Polsce mieszkało lub przebywało prawie 37,2 mln osób zaliczanych do ludności rezydującej. zgodnie z Rozporządzeniem PE i Rady Nr 763/2008 ludność rezydująca jest obowiązującą kategorią w porównaniach międzynarodowych ludność faktyczna 38,5 mln Liczba ludności rezydującej jest mniejsza od liczby ludności faktycznie zamieszkałej w Polsce o około 1,3 mln osób, czyli o różnicę między liczbą Polaków przebywających za granicą a liczbą imigrantów przebywających w Polsce z uwzględnieniem 12-miesięcznego kryterium przebywania/nieobecności

26 Prawidłowości drugiej połowy XX wieku Globalizacja migracji coraz więcej krajów objętych tym procesem Akceleracja migracji nasilenie ruchów i wzrost liczby osób migrujących Zróżnicowanie migracji typ migracji (zarobkowa, osiedleńcza, uchodźcza) Feminizacja migracji kobiety odgrywają kluczową rolę, zwłaszcza w migracjach zarobkowych

27 Zmiany roli migracji jako składowej reprodukcji ludności Źródło: van de Kaa, 1999 Population change by component (annual crude rates), EU-27, (per inhabitants)

28 Age structure of the national and non-national population, EU-27, 1 January 2012 (in %) Źródło: ant_population_statistics

29 Alarmujące dane ONZ: 1,4 mln uchodźców napłynie do Europy w latach

30

31 Źródło: International Migration Outlook 2015 OECD

32 Migracja zastępcza (replacement migration) Replacement Migration. Is it a Solution to Declining and Ageing Populations? United Nations, New York Symulacje ukazujące możliwy wpływ migracji ma zmiany wielkości populacji oraz struktury wieku - Metoda składnikowa projekcji ludności - Stała płodność i umieralność - Ustalone wskaźniki populacyjne - Obliczenie napływów migracyjnych niezbędnych do zachowania poziomu wybranych wskaźników populacyjnych

33 Migracje do Europy oraz UE według wybranych scenariuszy migracji zastępczej, Alarmujące dane ONZ: 1,4 mln uchodźców napłynie do Europy w latach Źródło: REPLACEMENT MIGRATION : IS IT A SOLUTION TO DECLINING AND AGEING POPULATION? United Nations Population Division

34 Table 3. Population projections until 2052 according to projection scenarios for 27 European countries Projection scenario Population (million) Immigrants (million) ODR (persons aged 65+ per 100 of persons aged 15-64) Labour force (million) Base migration scenario High migration scenario Low migration scenario Source: Bijak, Kupiszewska, Kupiszewski, Saczuk (2005) Bijak J., Kupiszewska D., Kupiszewski M., Saczuk K., Kicinger A., Population and labour force projections for 27 European countries, : impact of international migration on population ageing, European Journal of Population, 2007, 23:1 31. Bijak J., Kupiszewska D., Kupiszewski M., Replacement migration revisited: Simulations of the Effects of Selected Population and Labour Market Strategies for the Aging Europe, , Population Research Policy Review, 2008, 27:

35 Figure 4. Post-2002 immigrants and their descendants in 27 countries, 2052 Low scenario, % Base scenario, % 26% High scenario, % 84% 74% Original 2002 population Post-2002 new comers Original 2002 population Post-2002 new comers Source: Bijak, Kupiszewska, Kupiszewski, Saczuk (2005), p. 30. Original 2002 population Post-2002 new comers Figure 5. Post-2002 immigrants and their descendants in the labour force of 27 countries, 2052 (%) Low scenario, % Base scenario, % 32% High scenario, % 91% 80% Original 2002 population Post-2002 new comers Original 2002 population Post-2002 new comers Source: Bijak, Kupiszewska, Kupiszewski, Saczuk (2005), p. 30. Original 2002 population Post-2002 new comers

36 Figure 6. Changes in the age structure in 27 countries, : base, high and low migration scenarios Initial population, 2002 Base scenario, _84 75_79 70_74 65_69 60_64 55_59 50_54 45_49 40_44 35_39 30_34 25_29 20_24 15_19 10_14 05_09 00_ _84 75_79 70_74 65_69 60_64 55_59 50_54 45_49 40_44 35_39 30_34 25_29 20_24 15_19 10_14 05_09 00_ Males Females Males, new comers Females, new comers Males, original Females, original High scenario, 2052 Low scenario, _84 75_79 70_74 65_69 60_64 55_59 50_54 45_49 40_44 35_39 30_34 25_29 20_24 15_19 10_14 05_09 00_ _84 75_79 70_74 65_69 60_64 55_59 50_54 45_49 40_44 35_39 30_34 25_29 20_24 15_19 10_14 05_09 00_ Males, new comers Females, new comers Males, original Females, original Males, new comers Females, new comers Males, original Females, original Source: Bijak, Kupiszewska, Kupiszewski, Saczuk (2005), p. 17, 23, 27.

37 Wybrane teorie migracji Klasyfikacja teorii oparta na: rodzaju ruchów wędrówkowych (międzynarodowe/wewnętrzne, migracje zarobkowe), rodzaj czynników uznanych za główne poziom analiz (macro vs. micro) H.Zlotnik, Theories of International Migration, in: Caselli, G., J. Vallin, G. Wunsch, 2006, Demography. Analysis and Synthesis. Elsevier, vol.2, chapter 59, J.Bijak, Forecasting international migration: selected theories, models and methods, CEFMR Working Paper 4/2006;

38 Klasyfikacje teorii migracji, H.Zlotnik, 2006 Teorie ekonomiczne Neoklasyczne (podejście makro & mikro) new economics of migration economics of family migration segmented labour market world systems Socjologiczne teorie : model push-pull models, mikro Teorie nawiązujące do nauk politycznych: podejście makro & mikro Teoria systemów: podejście makro & mikro Mikro Makro

39 Source: J.Bijak, 2006, Forecasting international migration: selected theories, models, and methods, CEFMR Working Paper 4/2006

40 Teorie ekonomiczne (1) Ekonomia klasyczna Smith 1776, Lewis 1940, Migracja jako mechanizm redystrybucji zasobów pracy Adam Smith, The Wealth of Nations (1776) - migracje zarobkowe generowane przez różnice między podażą i popytem na pracę w różnych regionach - pracownicy przemieszczają się z regionów o niskich płacach do regionów, gdzie płace są wyższe - swobodny przepływ zasobów pracy czynnikiem rozwoju zarówno w regionie odpływu jak i w regionie napływu oraz poprawia ekonomiczną sytuacje samych migrantów free movement of labour should be promoted

41 Teorie ekonomiczne (2) Neoklasyczna teoria: Harris, Todaro 1970, Todaro 1976, Sjaastad 1962, podejście mikro i makro Kraje (regiony) z nadmiarem zasobów pracy w stosunku do kapitału mają niskie płace w porównaniu do krajów (regionów), gdzie relacja pracy i kapitału jest odwrotna: różnice wynagrodzeń są bodźcem do przepływu pracowników z krajów o niskich płacach do krajów, gdzie są one wyższe; migracje zmniejszają różnice wynagrodzeń, przepływy ulegają zahamowaniu, gdy poziom płac się ujednolici. Perspektywa mikro: jednostki zachowują się racjonalnie, podejmując decyzje o migracji na podstawie własnego rachunku kosztów i korzyści. Sjaastad (1962): migranci oceniają swe przyszłe zarobki, uwzględniając różnice płac skorygowane o ich ocenę szansy znalezienia pracy; biorą także pod uwagę swe inwestycje w wyjazd (koszty pozyskania informacji, transportu, utrzymania poza własnym gosp. domowym, etc.) Oczekiwana korzyść z migracji zależy od różnic płac i bezrobocia; oczekiwane płace zależą od indywidualnych charakterystyk (selektywność migracji)

42 Teorie ekonomiczne (3) Ograniczenia teorii neoklasycznej Jednorodność zasobów pracy pod względem kwalifikacji w kraju napływu i odpływu Pomijanie czynników politycznych i innych czynników ekonomicznych Pomijanie wpływu określonej polityki rozwoju (regionalnego) Pozamaterialne koszty migracji nie ujęte Dlaczego ludzie migrują mimo braku różnic płac? Dlaczego inni ludzie nie migrują?

43 Teorie ekonomiczne (4) Teoria keynesowska, Hart 1975 (makro), - czynnikiem decydującym o migracjach jest możliwość zatrudnienia, zatem to różnice bezrobocia mają znaczenie - przepływy z regionów o wysokim bezrobociu do regionów o niskim bezrobociu do czasu ujednolicenia się stóp bezrobocia Nowa ekonomia migracji, Stark and Taylor, 1989, Stark 1991, 2003 Konieczne jest rozpatrywanie decyzji migracyjnych w rodzinie zamiast ujęcia tylko pojedynczych osób; nie tylko dochód ma znaczenie jako bodziec migracji, poczucie relatywnej deprywacji też jest ważne Rodzina dąży do maksymalizacji dochodu i minimalizacji ryzyka, migracja może być postrzegana jako sposób realizacji tego celu (poprzez dywersyfikację alokacji zasobów pracy w rodzinie) migracja może mieć miejsce mimo braku różnic wynagrodzeń przekazy pieniężne podnoszą możliwości inwestowania w krajach (regionach) odpływu i stymulują wzrost dochodów indywidualnych (korzyści większe niż wartość przekazów)

44 Teorie ekonomiczne (5) Economics of family migration, Mincer 1978, Borjas 1987, Borjas&Bronars 1989 Rozszerzenie modelu neoklasycznego przez rozpatrywanie nie jednostek ale rodzin (definiowanych jako małżeństwo z dziećmi lub bez) Różne strategie migracyjne jednostek i rodzin Selektywność migracji ze względu na rozkłady dochodów w krajach napływu i odpływu Jednostki: jeżeli nierówności dochodowe są większe w kraju napływu, osoby o kwalifikacjach wyższych od przeciętnych migrują, bowiem mogą uzyskać relatywnie wyższą płacę; jeżeli nierówności dochodowe są większe w kraju odpływu, osoby o kwalifikacjach wyższych od przeciętnych mają mniejszą skłonność do migracji od osób o niskich kwalifikacjach Rodziny: efekt selektywności słabszy, nisko kwalifikowane osoby mogą migrować nawet wówczas, gdy nierówności w kraju przeznaczenia są większe, jeśli ich partner ma wysokie kwalifikacje

45 Teorie ekonomiczne (6) Teoria dualnego rynku pracy Piore 1979, (makro) W krajach rozwiniętych stały popyt na migracje zarobkowe: 1 - relacje między płacami a podażą pracy są zakłócane Płace nie reagują swobodnie na podaż pracy, bowiem odzwierciedlają także status i prestiż w istniejącej hierarchii zawodowej; nawet w przypadku niedoboru pracowników na dole hierarchii zawodowej płace nie rosną bowiem ich zwyżka wywołałaby presję na podniesienie płac na innych szczeblach tej hierarchii; by uniknąć podnoszenia płac pracodawcy wolą zatrudniać imigrantów chętnych do podjęcia pracy przy niższym wynagrodzeniu; 2 - migranci podejmują pracę, którą ludność rodzima odrzuca Ze względu na ograniczone możliwości awansu zawodowego lub ich brak w ogóle; pracodawcy potrzebują pracowników, którzy uznają podjęcie nisko płatnej pracy jako sposób na pozyskanie środków utrzymania bez zastanawiania się nad możliwościami awansu

46 - dualny charakter gospodarki Teorie ekonomiczne (7) Kapitałochłonny sektor (primary sector) współistnieje z sektorem pracochłonnym (secondary sector), ta segmentacja rynku pracy się utrzymuje Pracownicy sektora kapitałochłonnego mają stosunkowo stałą pracę, wymagającą wysokich kwalifikacji, akumulują doświadczenie zawodowe (firm-specific capital) Pracownicy sektora drugiego wykonują niskoproduktywne i niskokwalifikowane prace, które łatwo mogą utracić; ich zwolnienie nie pociąga za sobą wysokich kosztów ponoszonych przez pracodawcę; ci pracownicy stają się narzędziem dostosowywania zatrudnienia do wahań popytu Niechęć do podejmowania tych prac przez rodzimych pracowników, niedobory podaży pracy w sektorze drugim są regulowane przez migracje zarobkowe

47 Literatura J.Bijak, 2006, Forecasting international migration: selected theories, models, and methods, CEFMR Working Paper 4/2006 J.Z.Holzer, 2003, Demografia, PWE. rozdz. 9 J. Kurkiewicz (red.), 2010, Procesy demograficzne i metody ich analizy. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków. rozdz. 7 M.Okólski, A.Fihel, 2012, Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa; rozdz. 3.13; 3.14; 4.2; 5.8; 6.10 A.Fihel, P.Kaczmarczyk, 2013, Migracja a polski rynek pracy, w: M.Kiełkowska (red.), Rynek pracy wobec zmian demograficznych, Zeszyty Demograficzne, Instytut Obywatelski; Społeczne skutki poakcesyjnych migracji ludności Polski, Raport Komitetu Badań nad Migracjami PAN, 2014