Wczesne wykrywanie raka i badania przesiewowe Informacje dla m czyzn

Transkrypt

1 EarlyDet_Men_Polish_2007.qxd 11/10/08 3:36 PM Page 1 Nasza działalność Dzięki wolontariuszom i personelowi oraz dzięki hojności ofiarodawców, Canadian Cancer Society wytycza drogę w walce przeciwko rakowi. Canadian Cancer Society: finansuje badania w dziedzinie wszystkich rodzajów raka propaguje zasady dobrego zdrowia publicznego promuje zdrowy styl życia w celu zmniejszenia ryzyka zachorowań na raka oferuje informacje na temat raka pomaga osobom cierpiącym na raka Wczesne wykrywanie raka i badania przesiewowe Informacje dla m czyzn Prosimy o skontaktowanie się z nami w celu uzyskania najnowszych informacji o raku i o naszych usługach lub aby uczynić darowiznę. Niech rak stanie się historią www. c a n ce r.ca Niniejsza broszura zawiera ogólne informacje opracowane przez organizację Canadian Cancer Society. Nie mają one na celu zastąpienia porad wykwalifikowanych pracowników służby zdrowia. Materiał zawarty w niniejszej publikacji może być kopiowany lub powielany bez zezwolenia, musi jednak zawierać cytat: Wczesne wykrywanie raka i badania przesiewowe: Informacje dla mężczyzn. Canadian Cancer Society Early Detection and Screening: Facts for men - Polish December 2008 Niech rak stanie się historią www. c a n ce r.ca

2 Wczesne wykrywanie raka i badania przesiewowe Informacje dla m czyzn Trudno powiedzieć dlaczego jedne osoby chorują na raka a inne nie chorują. Mogłoby się wydawać, że raka nie można uniknąć, są jednak pewne rzeczy, które można zrobić aby zmniejszyć szansę zachorowania. Zacznijmy od prowadzenia zdrowego stylu życia i dbania o własne zdrowie. Niniejsza broszura opisuje cztery najczęściej spotykane u mężczyzn formy raka, które można wcześnie wykryć poprzez badania przesiewowe lub przez badanie symptomów przez lekarza: rak prostaty, jądra, jelita grubego i skóry. Wiele objawów może być wywołanych przez problemy znacznie mniej groźne niż rak. Aby upewnić się, należy zwrócić się do lekarza. Nawet jeśli nie można zapobiec rakowi, leczenie go ma znacznie większą szansę powodzenia, jeśli go wcześnie wykryć. Photographs: Getty Images Licensed material is for illustrative purposes only; persons depicted are models.

3 Wczesne wykrywanie i badania przesiewowe Wczesne wykrycie oznacza wykrycie raka we wczesnym stadium. Jeśli rak jest wykryty wcześnie, często jest łatwiejszy do leczenia. Rozpoznanie objawów i przeprowadzanie regularnych badań pomaga we wczesnym wykrywaniu raka. Należy poznać swoje ciało i nie ignorować żadnych jego zmian. Im wcześniej zgłosi się lekarzowi objawy, tym szybciej problem może być rozwiązany. Badanie przesiewowe oznacza wczesne wykrywanie raka poprzez badania lub sprawdzanie pojawienia się choroby zanim wystąpią jakiekolwiek objawy. Na wiele form raka nie ma badań przesiewowych, ale niektóre formy raka mogą być wykryte zanim pacjent zauważy, że coś jest nie w porządku. Badania przesiewowe umożliwiają wykrycie raka w jego najwcześniejszej, najbardziej uleczalnej fazie. Niektóre testy przesiewowe umożliwiają również wykrycie stanów przedrakowych, które mogą być leczone zanim rak się wytworzy. Jeśli badanie przesiewowe stwierdzi coś nienormalnego, wymagane będą dodatkowe testy. Programy badań przesiewowych, oferujące testy przesiewowe na niektóre rodzaje raka, dostępne są w całej Kanadzie. Programy te mogą być różne w różnych prowincjach. Programy przesiewowe oferowane są osobom w określonej grupie wiekowej, które nie mają żadnych objawów raka. Osoby, u których w historii rodziny były przypadki określonego rodzaju raka, mogą mieć większe ryzyko zachorowania na raka i dlatego mogą być badane częściej i we wcześniejszym wieku. Wskazane jest porozmawianie z lekarzem na temat indywidualnego programu badań. 1

4 Należy wiedzieć, że żaden test przesiewowy nie jest dokładny w stu procentach. Na przykład test przesiewowy może czasami wskazywać na obecność raka, gdy w rzeczywistości go nie ma, lub nie wykryć raka który istnieje. Jednak ogólnie, testy przesiewowe ratują życie. Rak prostaty Rak prostaty rozpoczyna się w komórkach gruczołu krokowego (prostaty). Jest to najczęstsza forma raka występującego u mężczyzn w Kanadzie i przeważnie jest on diagnozowany u mężczyzn w wieku powyżej 65 lat. Mężczyźni u których w historii rodziny występował rak prostaty oraz mężczyźni pochodzenia afrykańskiego mają większe ryzyko zachorowania w młodszym wieku. Co nale y robić Osoby w wieku 50 lat i starsze powinny skonsultować się z lekarzem na temat ryzyka i korzyści wynikających z badań na raka prostaty. Badania PSA i DRE umożliwiają wczesne wykrycie raka prostaty, ale również mogą powodować fałszywy alarm lub nie wykryć istniejącego raka prostaty. W niektórych przypadkach testy te mogą wykryć raka prostaty, który nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia. Należy porozmawiać z lekarzem na temat indywidualnego ryzyka zachorowania na raka prostaty, oraz korzyści i ryzyka związanego z testami. Na co nale y zwracać uwag Niżej wymienione oznaki i objawy mogą być powodowane przez raka prostaty lub przez inne kłopoty zdrowotne. Należy zwrócić się do lekarza po poradę jeżeli pojawią się objawy: częsta potrzeba oddawania moczu, zwłaszcza w nocy gwałtowne parcie na mocz Osoby ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka prostaty, ze względu na historię choroby w rodzinie, lub pochodzenie afrykańskie, powinny przedyskutować możliwość rozpoczęcia badań w młodszym wieku. Poniższe testy mogą być stosowane w celu wcześniejszego wykrywania raka prostaty: Badanie palcowe przez odbyt (Digital Rectal Exam DRE): badanie fizyczne gruczołu krokowego przez odbyt. Lekarz wprowadza palec w rękawiczce do odbytu, aby wymacać stan gruczołu krokowego pod względem guzów i jakichkolwiek innych nieprawidłowości. trudności w rozpoczęciu lub zatrzymaniu oddawania moczu niemożliwość oddawania moczu słaby, zmniejszony lub przerywany strumień moczu odczucie niezupełnego opróżnienia pęcherza pieczenie lub ból podczas oddawania moczu krew w moczu lub spermie bolesna ejakulacja Badanie antygenu gruczołu krokowego (Prostate-Specific Antigen PSA): badanie krwi określające stężenie antygenu gruczołu krokowego, substancji wytwarzanej przez gruczoł krokowy. 2 3

5 EarlyDet_Men_Polish_ /14/08 2:27 PM Page 4 Rak jądra Rak jelita grubego Rak jądra rozpoczyna się w komórkach jądra. Chociaż rak jądra jest dość rzadki, mężczyźni w wieku od 15 do 49 lat mają zwiększoną szansę zachorowania. Leczenie raka jądra jest zwykle skuteczne, zwłaszcza jeśli rak jest wcześnie wykryty. Większość przypadków raka jelita grubego zaczyna się w komórkach tkanki wyściełającej wnętrze okrężnicy i odbytnicy. Jest to forma raka trzecia co do powszechności występowania w Kanadzie, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Często rak jelita grubego rozwija się powoli i w sposób łatwy do przewidzenia. We wczesnej fazie może on nie powodować żadnych objawów, ponieważ dolna część jamy brzusznej (poniżej żołądka) ma wiele miejsca, gdzie nowotwór może się rozrastać i powiększać. Badania przesiewowe ułatwiają wykrycie raka jelita grubego zanim pojawią się symptomy. Jeśli zostanie wcześnie wykryty, zwykle może być uleczalny. Co nale y robić Należy poznać swoje jądra i regularnie je sprawdzać. Najlepszy moment sprawdzania jest po ciepłej kąpieli lub prysznicu, kiedy jądra są obniżone i mięśnie moszny są rozluźnione. W razie zauważenia jakichkolwiek nieregularności, należy niezwłocznie zwrócić się do lekarza. Poddawać się regularnym badaniom medycznym dokonywanym przez lekarza, obejmującym badanie jąder. Na co nale y zwracać uwag Niżej wymienione oznaki i objawy mogą być powodowane przez raka jądra lub przez inne kłopoty zdrowotne. Należy zwrócić się do lekarza po poradę jeżeli pojawią się objawy: Co nale y robić Osoby w wieku lat 50 i powyżej powinny mieć robione testy na krew utajoną w kale (fecal occult blood test FOBT) co najmniej raz na 2 lata. W teście tym sprawdzana jest obecność krwi w kale, która może być obserwowana tylko pod mikroskopem. Obecność krwi w kale nie zawsze oznacza raka. Mogą być inne przyczyny na przykład polipy (narośle tkanki nierakowej), wrzody lub nawet hemoroidy. guz na jądrze ból jądra Jeśli test FOBT wykaże ślady krwi w stolcu, mogą być wykonane następujące badania kontrolne: odczucie ciężaru lub zawadzania w dolnej części brzucha lub w mosznie wziernikowanie okrężnicy (colonoscopy): tępy ból w dolnej części brzucha lub w kroczu badanie umożliwiające lekarzowi obejrzenie powierzchni wewnętrznej okrężnicy, przy pomocy cienkiej, elastycznej rurki, posiadającej źródło światła i kamerę na końcu wziernikowanie esicy (sigmoidoscopy): badanie umożliwiające lekarzowi obejrzenie powierzchni wewnętrznej odbytnicy i dolnej części okrężnicy, przy pomocy cienkiej, elastycznej rurki, posiadającej źródło światła i kamerę na końcu 4 5

6 wlew doodbytniczy cieniujący metodą podwójnego kontrastu: prześwietlenie rentgenowskie okrężnicy i odbytnicy z użyciem specjalnego barwnika kontrastowego (barytu), umożliwiające lekarzowi wyraźniejsze obejrzenie ścianek okrężnicy U niektórych mężczyzn ryzyko zachorowania na raka jelita grubego jest większe niż przeciętna. Należy skonsultować się z lekarzem kiedy i jak często należy przeprowadzać badania kontrolne, posiadając: historię raka jelita grubego u rodziców, brata, siostry lub dziecka (zwłaszcza jeśli ktoś z krewnych był diagnozowany w wieku poniżej 45 lat) historię zachorowań na raka jelita grubego uprzednią diagnozę choroby zapalnej jelita grubego lub polipów dziedziczne uwarunkowanie, takie jak rodzinną polipowatość gruczolakowatą (familial adenomatous polyposis FAP) lub dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (hereditary non-polyposis colon cancer HNCC) Na co nale y zwracać uwag Niżej wymienione oznaki i objawy mogą być powodowane przez raka jelita grubego lub przez inne kłopoty zdrowotne. Należy zwrócić się do lekarza po poradę jeżeli pojawi się: ogólny dyskomfort w jamie brzusznej (wzdęcie, uczucie pełnego żołądka, kurcze) zmiana rytmu wypróżnień, jak na przykład rozwolnienie lub zatwardzenie, bez wyraźnego powodu krew w stolcu (jaskrawo czerwona albo bardzo ciemna) stolec znacznie cieńszy niż normalnie gwałtowna potrzeba wypróżnienia odczucie, że wypróżnienie nie było całkowite nudności lub wymioty wyczerpanie (odczucie bardzo silnego zmęczenia) strata wagi Rak skóry Różne rodzaje raka skóry (podstawnokomórkowy, płaskokomórkowy oraz czerniak) rozpoczynają się w różnych rodzajach komórek skóry. Podstawnokomórkowy i płaskokomórkowy rak skóry są bardzo popularne w Kanadzie, ale oba typy zwykle mogą być łatwo i skutecznie leczone. Co nale y robić Najlepszą metodą zapobiegania rakowi skóry jest chronienie się od słońca. Poniżej znajduje się kilka wskazówek jak zachować bezpieczeństwo na słońcu: Chronić siebie i swoją rodzinę przed słońcem, zwłaszcza pomiędzy 11:00 i 16:00, gdy promieniowanie słoneczne jest najsilniejsze, oraz w ciągu całego dnia, gdy wskaźnik promieniowania UV wynosi 3 lub więcej. Pozostawać w cieniu pod drzewami, pod markizą lub parasolem planować zajęcia na dworze przed 11:00 lub po 16:00. Osłaniać ramiona, nogi i głowę. Wkładać luźne ubranie, lekkie i gęsto tkane. Pamiętać o kapeluszu do ochrony głowy, twarzy, uszu i karku. Używać krem przeciwsłoneczny o współczynniku (SPF) 15 lub wyższym. Pamiętać, aby używać krem przeciwsłoneczny również w dni pochmurne i w zimie. 6 7

7 Nosić okulary przeciwsłoneczne, aby zapobiec uszkodzeniu oczu. Używać okulary o jednolitym zaciemnieniu, ze szkłami od średnich do ciemnych, z ochroną przeciw promieniowaniu UVA i UVB. Unikać stosowania wewnętrznych urządzeń do opalania. Tak jak światło słoneczne, lampy do opalania i lampy soluks emitują promieniowanie ultrafioletowe, które powoduje oparzenie słoneczne, niszczy skórę i zwiększa ryzyko raka skóry. Sprawdzać regularnie swoją skórę. Należy poznać swoją skórę i zgłaszać lekarzowi wszelkie jej zmiany. Na co nale y zwracać uwag Poniższe oznaki i objawy mogą być powodowane przez raka skóry lub przez inne kłopoty zdrowotne. Należy zwrócić się do lekarza po poradę jeżeli zaistnieją: zmiany kształtu, koloru lub wielkości znamion i pieprzyków nie gojące się rany obszary skóry, które krwawią, swędzą lub robią się czerwone i nierówne Zmniejszanie ryzyka zachorowania na raka Istnieje dużo informacji zdrowotnych niektóre są trudne do zrozumienia, a nawet sprzeczne z innymi. Wiemy jednak, że można zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka dokonując codziennie zdrowego wyboru. Co najmniej połowy wszystkich przypadków raka można by uniknąć poprzez prowadzenie zdrowego stylu życia i przepisy prawne chroniące zdrowie Kanadyjczyków. Można: Nie palić i unikać palenia biernego. Jeść 5 do 10 porcji dziennie jarzyn i owoców oraz wybierać pożywienie bogate w błonnik, o niskiej zawartości tłuszczu. Pijąc alkohol, ograniczać się do mniej niż jednej porcji dziennie. Utrzymywać regularnie aktywność fizyczną. Pomoże to również utrzymać zdrową wagę ciała. Chronić siebie i swoją rodzinę przed słońcem, zwłaszcza pomiędzy 11:00 i 16:00, gdy promieniowanie słoneczne jest najsilniejsze, oraz w ciągu całego dnia, gdy wskaźnik promieniowania UV wynosi 3 lub więcej. Sprawdzać regularnie swoją skórę i informować lekarza o jej wszystkich zmianach. Przestrzegać wskazówek badań przesiewowych na raka. Poznanie historii zachorowań na raka w rodzinie pomoże lekarzowi w doborze indywidualnego programu badań kontrolnych. W razie zauważenia zmian w stanie zdrowia, skonsultować się z lekarzem lub innym opiekunem zdrowotnym. Używając, przechowując i wyrzucając materiały niebezpieczne, zarówno w domu jak i w pracy, przestrzegać instrukcji higieny i bezpieczeństwa. 8 9

8 Szukanie dodatkowych informacji Aby dowiedzieć się więcej na temat wczesnego wykrywania raka i badań przesiewowych, prosimy: zadzwonić do specjalistycznej informacji, używając bezpłatne połączenie na numer od poniedziałku do piątku, 9:00 do 18:00. wysłać do nas na adres: info@cis.cancer.ca. odwiedzić naszą witrynę internetową: skontaktować się z lokalnym biurem Canadian Cancer Society. Uwagi 10 11

9 Uwagi 12