R E C E N Z J A. rozprawy doktorskiej pt.:

Transkrypt

1 Dr hab. inż. Mirosław Łomozik Prof. nadzw. IS Instytut Spawalnictwa Gliwice Gliwice, 08 maja 2018 roku R E C E N Z J A rozprawy doktorskiej pt.: Wybrane aspekty spawalności stali 7CrMoVTiB10-10 stosowanej w energetyce konwencjonalnej Autor: mgr inż. Krzysztof Pańcikiewicz Recenzja została wykonana na zlecenie Wydziału Inżynierii Metali i Informatyki Przemysłowej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie z dnia 28 marca 2018 r. Uwagi wstępne Jednym z materiałów konstrukcyjnych, który miał być odpowiedzią na zapotrzebowanie sektora energetycznego na stale mogące pracować w warunkach nadkrytycznych jest stal 7CrMoVTiB10-10 (T24). W ciągu ostatnich lat stal T24 została zastosowana do wykonania elementów ścian membranowych oraz na wewnętrzne rury wieszakowe w kilkunastu nowych elektrowniach na węgiel kamienny i brunatny, o łącznej mocy zainstalowanej około MW, w Niemczech, Holandii i Republice Czeskiej. Po bardzo krótkim okresie pracy (kilkaset godzin) wystąpiły awarie kotłów parowych. Przyczyną awarii, a w konsekwencji długotrwałych przestojów, opóźnień inwestycyjnych i wielkich strat finansowych było pękanie złączy spawanych w elementach konstrukcyjnych ścian szczelnych wykonanych ze stali T24. Wspomniane problemy, dotyczące pękania złączy spawanych, wynikały przede wszystkim z braku wiedzy o spawalności tej stali oraz o wpływie obróbki cieplnej, jak również odporności złączy na pękanie zarówno w procesie spawania, jak i podczas eksploatacji. Jednym z najważniejszych i powszechnie stosowanych elementów konstrukcyjnych w blokach energetycznych są gazoszczelne ściany rurowe zwane potocznie ścianami szczelnymi. Obecnie najczęściej spotykaną technologią wytwarzania ścian szczelnych jest układ połączeń spawanych pomiędzy rurami i płaskownikami tworzącymi tzw. płetwy. W procesie wytwarzania gazoszczelnych ścian rurowych powszechnie stosowane jest spawanie łukiem krytym (121) ze względu na dużą wydajność spawania. W warunkach produkcyjnych złącza te najczęściej spawa się łukiem krytym jako połączenia kątowe z jednościegową dwustronną spoiną pachwinową. Pojedyncze panele wchodzące w skład konstrukcji ściany szczelnej to elementy wielkogabarytowe o orientacyjnych wymiarach rzędu 3,5 x 17,0 m i dłuższe. W warunkach montażowych na placach budów najczęściej stosowanymi metodami spawania są spawanie ręczne elektrodami otulonymi (111) oraz metoda TIG (141), która jest wykorzystywana jako metoda lokalnego naprawiania wad i niezgodności spawalniczych w złączach spawanych łukiem krytym 1

2 oraz stosowana do wykonywania złączy doczołowych typu: rura + rura, oczka uszczelniające itp. Zagadnienia dotyczące spawania stali T24 różnymi metodami, właściwości mechanicznych złączy spawanych tej stali, a także określenia skłonności do różnego rodzaju pęknięć stały się przedmiotem zainteresowania i badań Autora recenzowanej rozprawy doktorskiej. Problematyka rozprawy doktorskiej jest ważna zarówno z naukowego, poznawczego jak i praktycznego punktu widzenia. Podjęcie przez mgr. inż. Krzysztofa Pańcikiewicza tematu pracy związanego ze spawalnością stali 7CrMoVTiB10-10 zdecydowanie uważam za celowe i uzasadnione. Uwagi ogólne Praca doktorska mgr. inż. Krzysztofa Pańcikiewicza jest pracą o charakterze eksperymentalnym. Układ pracy jest typowy dla prac doktorskich i nie budzi zastrzeżeń. Praca składa się z pięciu części, na które składają się: część I - Wstęp, część II - Przegląd literatury, część III - Badania własne, część IV - Bibliografia oraz część V - Załączniki. Rozprawę rozpoczyna wstęp oraz przegląd literatury związanej z tematem pracy (część II, rozdziały 1-7). Sformułowanie celu i tezy pracy znajduje się w rozdziale 1-szym części III. W kolejnych rozdziałach części III (rozdziały 2-7) Doktorant przedstawia materiał, zakres, metodykę oraz wyniki badań. Końcowe rozdziały pracy to dyskusja wyników (rozdział 8 części III) oraz wnioski (rozdział 9 części III). Praca liczy 196 stron. Wykaz literatury obejmuje 172 pozycje, przy czym dwie spośród nich nie znajdują odzwierciedlenia w treści rozprawy (poz. 158 i 165). Doktorant powołuje się na 4 publikacje współautorskie opublikowane w czasopismach recenzowanych co świadczy o pewnym wkładzie Autora w rozważaną problematykę badawczą. Tekst rozprawy jest poparty licznymi rysunkami, wykresami i tabelami wyjaśniającymi lub ilustrującymi opisywane problemy. Część teoretyczna rozprawy doktorskiej, przedstawiona w siedmiu rozdziałach II-iej części, jest stosunkowo obszerna i stanowi około 30% objętości pracy. Bez uszczerbku dla niniejszej rozprawy można byłoby ograniczyć niektóre rozważania zawarte w rozdziale drugim przeglądu literatury dotyczące ogólnej charakterystyki stali stosowanych na ściany szczelne kotłów, a zwłaszcza stali konwencjonalnych ponieważ mają one charakter podręcznikowy. W rozdziałach od 3-go do 6-go przeglądu literatury Doktorant dokonał zwartej charakterystyki stali T24 począwszy od właściwości materiału rodzimego, poprzez charakterystykę mikrostruktury i właściwości mechanicznych złączy spawanych tej stali, obróbkę cieplną złączy spawanych stali T24, technologię spawania ścian szczelnych różnymi metodami, na przedstawieniu problematyki pękania produkcyjnego złączy spawanych stali T24 skończywszy. W oparciu o dane literaturowe oraz doświadczenia własne Doktorant sformułował następującą tezę rozprawy: Zapewnienie wymaganych właściwości mechanicznych złączy spawanych stali T24 jest możliwe po wysokotemperaturowej obróbce cieplnej, a jej ograniczona spawalność jest konsekwencją występowania kruchości wysokotemperaturowej II rodzaju oraz skłonności do występowania pęknięć gorących i zimnych, 2

3 intensyfikowanej przez wodór dyfundujący, wprowadzany podczas spawania i eksploatacji złączy. Tak sformułowaną tezę uważam za prawidłową. Część badawcza rozprawy doktorskiej znajduje się w części III, która objęła dziewięć rozdziałów. W drugim rozdziale III-ciej części dysertacji został scharakteryzowany materiał użyty do badań, w postaci płaskowników ze stali T24 o grubości 6 i 8 mm, z których zostały wykonane jednoimienne złącza doczołowe spawane następującymi metodami: 121, 111, 141, 521 oraz Gotowe złącza spawane poddano badaniom nieniszczącym, niszczącym na które składały się statyczna próba rozciągania, badania udarności i pomiary twardości, badaniom strukturalnym, które obejmowały badania makroskopowe i mikroskopowe w oparciu o mikroskopię świetlną oraz mikroskopię elektronową skaningową z użyciem techniki EDS i mikroskopię transmisyjną, badaniom fraktograficznym, badaniom kruchości wysokotemperaturowej drugiego rodzaju, pomiarom zawartości wodoru dyfundującego, badaniom skłonności do pęknięć gorących, zimnych oraz badaniom skłonności do kruchości wodorowej spoin. Ponadto zostały przeprowadzone badania wpływu obróbki cieplnej na mikrostrukturę i właściwości mechaniczne spoin w złączach spawanych stali T24 oraz na skłonność do kruchości eksploatacyjnej spoin. Z kolei w rozdziałach od 5 do 7 III-ciej części pracy Autor przedstawił uzyskane wyniki badań. Rozprawę zamyka dyskusja wyników przeprowadzonych badań własnych oraz wnioski końcowe. Suplement do pracy stanowi część V, która zawiera załączniki dotyczące sposobu wyznaczania liczby ostrości cieplnej TSN, protokołów badań nieniszczących i metalograficznych makroskopowych, wpływu technologii spawania i warunków elektrolizy na zawartość wodoru dyfundującego oraz analizy współczynnika i zasięgu dyfuzji wodoru w stali. Uważam, że szczególną wartością recenzowanej pracy doktorskiej i wkładem w rozwój wiedzy jest wykonanie przez Doktoranta kompleksowych badań skłonności złączy spawanych stali T24 do kruchości wysokotemperaturowej II-go rodzaju i wnikliwe przeanalizowanie tego zjawiska. Na szczególne podkreślenie zasługuje bardzo duża dbałość Doktoranta o jakość zdjęć i wykresów. Praca została napisana poprawnym i zrozumiałym językiem polskim. O ile moja ogólna ocena układu i zawartości merytorycznej pracy jest pozytywna, to jej wnikliwa lektura skłania do zadania pytania i sformułowania uwagi o charakterze ogólnym: 1. Dlaczego Autor nie zastosował metodyki planowania eksperymentu, co najprawdopodobniej byłoby bardzo pomocne w ustaleniu ilości próbek do badań oraz ułatwiłoby znalezienie określonych zależności i trendów. 2. W pracy nie podano ani ogólnych wymiarów (poza grubością) ani parametrów technologicznych spawania różnymi metodami złączy stali T24, które stanowiły przedmiot badań. Podanie takich informacji byłoby pomocne z punktu widzenia 3

4 interpretacji uzyskanych wyników badań. Proszę Doktoranta o wyjaśnienie w tej kwestii. Uwagi szczegółowe Podczas lektury tekstu niniejszej rozprawy, oprócz uwag o charakterze ogólnym, nasunęły mi się również uwagi i spostrzeżenia szczegółowe, które przedstawiam. 1. Str. 9, 7 w. od dołu: Jest gwarantującą długotrwałą pracę w podwyższonej lub wysokiej temperaturze przy uwzględnieniu cykliczności obciążeń.. Kiedy mówimy o temperaturze podwyższonej, a kiedy o temperaturze wysokiej? 2. Str. 10, 4-7 w. od dołu: Autor pisze, cytuję: Spotykane są również metody niekonwencjonalne, takie jak np. hybrydowa metoda spawania laserowego (521) połączona ze spawaniem łukowym elektrodą topliwą drutem litym w osłonie gazów aktywnych (135). - koniec cytatu. Zdanie to jest sformułowane niepoprawnie ponieważ sugeruje występowanie osobno hybrydowej metody spawania laserowego oraz innej metody spawania łukowego. Istotą hybrydy jest łączenie dwóch niezależnych procesów i dlatego uważam, że zdanie to powinno brzmieć Spotykane są również metody niekonwencjonalne, takie jak np. hybrydowa metoda łącząca spawanie laserowe (521) ze spawaniem łukowym elektrodą topliwą drutem litym w osłonie gazów aktywnych (135).. 3. Str. 11, 7 w. od dołu: Autor pisze o tym, że niestopowe stale w stanie po normalizowaniu charakteryzują się wystarczającą odpornością korozyjną. O jaki rodzaj korozji chodzi? 4. Str. 14, 16 w. od góry: Jest wymusza stosowania stali - a powinno być wymusza stosowanie stali. 5. Str. 15, Tabela 2: W tabeli 2, w której zostały zamieszczone składy chemiczne stali T22, modyfikowanych stali T23 i T24 oraz martenzytycznej stali T91 brakuje mi podania wartości równoważnika węgla dla tych stali, a zwłaszcza w odniesieniu do spawalności stali T Str. 16, 3-4 w. od dołu: Jest spowolnia ich koagulację - a powinno być spowalnia ich koagulację. 7. Str. 20, 14 w. od góry: Podpunkt 3.3. pracy został zatytułowany Właściwości mechaniczne. Po lekturze tego podpunktu okazało się, że oprócz informacji o właściwościach mechanicznych stali T24 zawiera on również wiele informacji odnośnie mikrostruktury tej stali i dlatego korzystniej byłoby zatytułować podpunkt 3.3. Właściwości mechaniczne i mikrostruktura. 8. Str. 21, rys. 7: Co na rysunku 7a) oznaczają skróty AC i WQ? 9. Str. 23, 1-2 w. od dołu: Autor pisze, cytuję: Długotrwałe oddziaływanie temperatury o C podczas wyżarzania jak i pełzania powoduje przemiany fazowe i wydzielanie coraz bardziej stabilnych węglików. - koniec cytatu. O jakie przemiany fazowe chodzi? 10. Str. 25, rys. 11: W podpisie rysunku 11 jest stabilności węglików 4 stopach modelowych - a powinno być stabilności węglików w 4 stopach modelowych. 11. Str. 27, 5 w. od dołu: Jest w przeciwieństwie to badań R. Abanga - a powinno być w przeciwieństwie do badań R. Abanga. 4

5 12. Str. 28, rys. 15: Na rysunku 15 został zamieszczony schemat obrazujący główne czynniki wpływające na spawalność stali, który pochodzi z literatury z roku W kolumnie czynników, które dotyczą spawalności technologicznej warto by uzupełnić zestawienie o ilość ciepła wprowadzonego. 13. Str. 30, 2-3 w. od góry: Jest Ciepło łuku elektrycznego wykorzystywanego do stopienia metalu, oddziałuje również - a powinno być Ciepło łuku elektrycznego wykorzystywane do stopienia metalu, oddziałuje również. 14. Str. 34, Tabela 10: W nagłówku tabeli jest Średnia twardość i średnia praca łamania symulowanej SWC stali T24. Korzystniej byłoby Średnie wartości twardości i średnie wartości pracy łamania symulowanej SWC stali. 15. Str. 41, 9 w. od dołu: Jest W 2009 roku J. Brózda i wsp. [71, 83]. Pozycja literaturowa [71] nie dotyczy J. Brózdy i współpracowników lecz K. Ferenca. 16. Str. 41, 7 w. od dołu: Jest Ø38x6,3 mm - a powinno być Ø38x5,4 mm. 17. Str. 43, Tabela 13: Co w tabeli 13 oznaczają symbole b i h? Można się domyślać, że chodzi o szerokość i wysokość spoiny w złączu spawanym. 18. Str. 44, 12 w. od góry: patrz uwaga w pkt Str. 47, 2-3 w. od dołu: patrz uwaga w pkt Str. 49, 6-7 w. od góry: Jest próby Tekken [49, 59], stosowanej do oceny skłonności do pęknięć zimnych i gorących. Próba Tekken nie jest stosowana do oceny skłonności do pęknięć gorących. 21. Str. 55, w. od dołu: Jest jest pękanie złączy obwodowych rur w ścianach szczelnych, które najczęściej ujawniają się podczas próby ciśnieniowej - a powinno być jest pękanie złączy obwodowych rur w ścianach szczelnych, które najczęściej ujawnia się podczas próby ciśnieniowej. 22. Str. 56, 5-8 w. od góry: Autor pisze, cytuję: Analiza literatury {34, 44, 49, 50, 52-54, 59, 67, 86, 88-90, 92, 111, 112, 150] wskazuje również na występowanie karbu mechanicznego w nieobrobionych cieplnie złączach spawanych w wyniku dużej różnicy we właściwościach mechanicznych spoiny i materiału rodzimego. - koniec cytatu. Czy na pewno chodzi tutaj o karb mechaniczny, a nie o karb strukturalny? Wszak właściwości mechaniczne złącza spawanego zależą m.in. od rodzaju mikrostruktury w poszczególnych jego obszarach. 23. Str. 60, 5 w. od góry: Jest Obniżona zawartość węgla do 0,07% zwiększająca spawalność dawała szansę na wytwarzanie - a byłoby poprawniej Obniżona zawartość węgla do 0,07% poprawiająca spawalność dawała szansę na wytwarzanie. 24. Str. 62, 12 w. od góry: Badania mikrostruktury i właściwości mechanicznych wykonano na złączach spawanych metodami 111, 141, 121, 521 oraz Do dalszych badań wybrano złącza spawane łukiem krytym (121). Dlaczego? Czy jedynym powodem takiego wyboru była popularność metody 121 w spawaniu konstrukcji ze stali typu T24? 25. Str. 62, Tabela 16: W tabeli 16 zamieszczono zestawienie badań wykonanych w ocenie mikrostruktury i właściwości mechanicznych złączy spawanych stali T24 wykonanych różnymi metodami spawania. Z zestawienia widać, że miejscem 5

6 badania było ogólnie złącze spawane oraz spoina. Dlaczego nie prowadzono badań obszaru SWC? 26. Str. 64, 6 w. od dołu: Dlaczego w badaniach metalograficznych makrostrukturę złączy spawanych ujawniano za pomocą odczynnika Nital, który jest typowym odczynnikiem mikroskopowym, a nie, np. przy użyciu odczynnika Adler? 27. Str. 67, w. od dołu: Jest Temperaturę mierzono za pomocą termopary NiCr-Ni przypawanej do próbki. Korzystniej byłoby Temperaturę mierzono za pomocą termopary NiCr-Ni przygrzanej do próbki Str. 67, 2 w. od dołu: Jest na próbce o wcześniej zmierzonej masie, - poprawnie byłoby na próbce o wcześniej zważonej masie,. 29. Str. 68, 1 w. od dołu: Jest zamieszczono w Załącznik D. - a powinno być zamieszczono w załączniku D Str. 70, 10 w. od góry: Jest na rysunku a powinno być na rysunku Str. 70, 3 w. od dołu: Jest (rys. 45),... - a powinno być (rys. 44), Str. 71, 9 w. od góry: Jest (rys. 45). - a powinno być (rys. 44) Str. 72, 4 w. od góry: Jest (rys. 46). - a powinno być (rys. 45) Str. 74, 3-5 w. od góry: Odnośnie szerokości SWC w złączach spawanych Autor pisze, cytuję: Uzyskane szerokości poszczególnych stref w zależności od metody spawania są wartościami spodziewanymi, charakterystycznymi dla zastosowanych spawalniczych źródeł ciepła. - koniec cytatu. Z tym stwierdzeniem zgadzam się tylko częściowo ponieważ szerokość SWC w złączu spawanym zależy nie tylko od rodzaju spawalniczego źródła ciepła, ale przede wszystkim zależy od ilości wprowadzonego ciepła Q w danej metodzie spawania. Ilość wprowadzonego ciepła w danej metodzie spawania zależy z kolei od sprawności nagrzewania, parametrów technologicznych spawania (napięcie łuku spawalniczego, natężenie prądu spawania) oraz prędkości spawania. Ponadto ilość wprowadzonego ciepła podczas spawania tej samej stali przy zastosowaniu tej samej metody spawania będzie się zmieniała w zależności od rodzaju spawanego złącza, pozycji spawania, techniki spawania itp. W związku z powyższym cytowane stwierdzenie należałoby uzupełnić i podać warunki technologiczne spawania. 35. Str. 81, rys. 53: Na rysunku 53e), który obrazuje mikrostrukturę spoiny w złączu spawanym stali T24 po trawieniu w mieszaninie Nitalu i 10% roztworu Na 2 S 2 O 5 przez czas 50 sekund, uważam, że czas trawienia był zbyt długi ponieważ prawdopodobnie na obrazie widoczne są jamki trawienne. 36. Str. 86, 1 w. od dołu: Jest z wyspami martenzytyczno-austenityczne... - a powinno być z wyspami martenzytyczno-austenitycznymi Str. 87, rys. 60: Jest (b, d, f). - a powinno być (b, d, f) Str. 90, 5 w. od góry: Jest obszary o wysokiej twardość - a powinno być obszary o wysokiej twardości. 39. Str. 90, 1-3 w. od dołu: Odnośnie różnic w twardościach spoin w złączach spawanych metodą 121 oraz 111 w porównaniu do złączy spawanych metodami 141, 521 oraz Autor pisze, cytuję: Spowodowane może być to wprowadzeniem większej ilości ciepła podczas spawania, co wpływa na wolniejsze stygnięcie spoiny, a więc większy udział bainitu i mniejszy martenzytu 6

7 w mikrostrukturze spoiny. - koniec cytatu. Uważam, że takie stwierdzenie jest niewystarczające ponieważ należałoby podać parametry prądowe spawania dla poszczególnych metod, wyliczyć ilość ciepła wprowadzonego Q i wówczas dopiero przeprowadzić analizę wyników. 40. Str. 92, 1-2 w. od dołu: Odnośnie udarności Autor pisze, cytuję: Wyniki uzyskane dla spoin wykonanych metodą 121 zasadniczo spełniają kryterium 33,75 J/cm 2 (KV = 27 J). - koniec cytatu. Kryterium pracy łamania 27 J dotyczy próbek udarnościowych o wymiarach standardowych, tj. 10x10x55 mm z karbem typu Charpy V o głębokości 2 mm. W przypadku badania udarności na próbkach o zmniejszonej grubości, tj. 7,5 mm lub 5 mm należy stosować wymagania odpowiednio 5/6 lub 2/3 nominalnej KV, gdzie KV nominalne = 27 J. Takie zalecenie podają wytyczne Polskiego Rejestru Statków pt. Przepisy klasyfikacji i budowy statków morskich. Część IX: Materiały i spawanie. Str. 23, tabela , lipiec, 2017 r. Jak wynika z informacji zamieszczonych na stronie 61 i 66 niniejszej pracy doktorskiej badania udarności przeprowadzono na próbkach z karbem Charpy V o grubości 5 mm. Dlatego w tym przypadku kryterium pracy łamania powinno wynosić 2/3 z 27 J, czyli 18 J, co odpowiada udarności 22,5 J/cm Str. 96, 6 w. od dołu: Jest a) skaningowa mikroskopia elektronowa - a powinno być b) skaningowa mikroskopia elektronowa. 42. Str. 98, 1 w. od góry: Jest b) transmisyjna mikroskopia elektronowa - a powinno być c) transmisyjna mikroskopia elektronowa. 43. Str. 106, 1-2 w. od dołu: Autor pisze, cytuję: Zwiększenie szybkości, zastosowane celem zbliżenia się do warunków spawalniczego cyklu cieplnego - koniec cytatu. Należy wspomnieć, że w recenzowanej pracy szybkości nagrzewania wynosiły 1 o C/s, 10 o C/s oraz 50 o C/s. Natomiast w rzeczywistych procesach spawania metodami łukowymi szybkość nagrzewania w przyspoinowych obszarach SWC dochodzi do około 400 o C/s. 44. Str. 108, 5-6 w. od góry: Autor pisze, cytuję: można powiązać z pęknięciami przebiegającymi po granicach kryształów kolumnowych w spoinie - koniec cytatu. Mam pewne wątpliwości odnośnie tego zapisu ponieważ z kryształami kolumnowymi mamy do czynienia w mikrostrukturze zakrzepniętych czystych metali. W tym przypadku mamy do czynienia ze spoiną, która jest stopem metalu i dlatego uważam, że powyższy zapis powinien mieć brzmienie można powiązać z pęknięciami przebiegającymi po granicach kryształów kolumnowo - dendrytycznych w spoinie. 45. Str. 109, 3 w. od dołu: patrz uwaga w pkt Str. 113, rys. 88: Na rysunkach 88c) i 88d) widoczne są wydzielenia węglikoazotka tytanu i ta informacja powinna się znaleźć w opisie tego rysunku. 47. Str. 117, rys. 94 i 95: Na rysunkach 94 i 95 są zbędne odnośniki odpowiednio c) i d). 48. Str. 125, 9 w. od dołu: Jest Za każdym razem pęknięcia inicjowało - a powinno być Za każdym razem pęknięcie inicjowało. 49. Str. 126, rys. 106: W podpisie pod rysunkiem 106 podano informację o pęknięciach zimnych o długości podkrytycznej. Co to jest długość podkrytyczna pęknięcia? 7

8 50. Str. 130, rys. 113: O jaki czas chodzi w opisie na rysunku 113 i dlaczego dla tej samej wartości czasu t = 15 minut i tej samej ilości wprowadzonego wodoru H D = 22,53 ml/100g występują różne wartości naprężenia krytycznego σ kr = 126 MPa (rys. 113c)) i σ kr = 105 MPa (rys. 113d))? 51. Str. 134, rys. 119: W podpisie rysunku 119 jest Próbka 2 i 3 wodorowana elektrolitycznie - a prawdopodobnie powinno być Próbka 2 wodorowana elektrolitycznie. 52. Str. 137, 4-5 w. od dołu: Jest nie wykazały występowania żądnych mikropęknięć - a powinno być nie wykazały występowania żadnych mikropęknięć. 53. Str. 143, 1 w. od góry: Jest Obserwacje za pomocą SEM poszerzone o analizę EDS pozwoliła ustalić - a powinno być Obserwacje za pomocą SEM poszerzone o analizę EDS pozwoliły ustalić. 54. Str. 144, 9-12 w. od góry: Autor pisze, cytuję: Obróbkę wykonano zgodnie z normami ASTM A387 [161] oraz PN-EN :2017 [22] i polegała ona na długotrwałym wyżarzaniu próbek ze skokową zmianą temperatury wytrzymywania, mieszczącą się w zakresie o C - koniec cytatu. W jaki sposób dobrano tak dokładny zakres temperatur? 55. Str. 145, 5 w. od dołu: Jest wykonano jedynie wyżarzaniu 740 o C/2 h - a powinno być wykonano jedynie wyżarzanie 740 o C/2 h. 56. Str. 148, rys. 134: Do czego odnoszą się w podpisie pod rysunkiem 134 oznaczenia (1) i (2)? 57. Str. 153, w. od góry: Jest zastosowanie obróbki cieplnej po spawaniu celu - a powinno być zastosowanie obróbki cieplnej po spawaniu w celu. 58. Str. 157, 1 w. od dołu: Jest mikropęknięć w spoinie graniowej - a poprawnie byłoby mikropęknięć w grani spoiny. 59. Str. 158, rys. 145: Do czego na rysunku 145 odnosi się znacznik d)? Na rysunku 145c) pęknięcie, które zostało oznaczone symbolem A jest praktycznie niewidoczne. 60. Str. 159, 1 w. od góry: patrz uwaga w pkt Str. 162, 13 w. od góry: Jest możliwe było już po 0,5 h wyżarzaniu - a powinno być możliwe było już po 0,5 h wyżarzania. 62. Str. 163, 12 w. od góry: Jest Przeprowadzone badanie plastometryczne pozwoliły wykazać - a powinno być Przeprowadzone badania plastometryczne pozwoliły wykazać. 63. Str. 164, 8-9 w. od dołu: Jest są to najprawdopodobniej pęknięcie gorące - a powinno być są to najprawdopodobniej pęknięcia gorące. 64. Str. 167, 4 w. od góry: Jest z wynikami wyniki próby Tekken - a powinno być z wynikami próby Tekken. 65. Str. 168, w. od góry: Autor pisze, cytuję: wykazywała stal T22 (która zrywała się przy większym największym odkształceniu). O co chodzi w tym stwierdzeniu? 66. Str. 171, 2 w. od dołu: Jest Przegląd spawalnictwa - a powinno być Przegląd Spawalnictwa. 8

9 67. Str. 186, 14 w. od góry: Jest wytrzymałości na rozciąganie - a powinno być wytrzymałości na rozciąganie Str. 188, Załącznik B: W protokołach, dotyczących badań NDT, nie ma identyfikacji laboratorium badawczego i podpisu kierownika badań w związku z czym takie protokoły można uznać za nieformalne. 69. Str. 190, Załącznik C: W protokole, dotyczącym badań makroskopowych, nie ma identyfikacji laboratorium badawczego i podpisu kierownika badań w związku z czym taki protokół można uznać za nieformalny. 70. Str. 194, 6 w. od góry: Jest rysunku Z.D.5. - a powinno być rysunku Z.D Str. 194, rys. Z.D.5.: Jest Rys. Z.D.5. - a powinno być Rys. Z.D Str. 196, rys. Z.E.1.: W opisie osi rzędnych na rysunkach Z.E.1a) i Z.E.1b) jest Zasięg dyfuji, mm - a powinno być Zasięg dyfuzji, mm. W zdecydowanej większości powyższe uwagi dotyczą niezręczności redakcyjnych oraz usterek językowych, tzw. literówek. Uwagi te mogą być pomocne Autorowi przy upowszechnianiu wyników swej pracy doktorskiej. Spośród szeregu uwag szczegółowych, które są nieuniknione przy tego typu badaniach, uważam, że wymagają wyjaśnienia następujące kwestie: 1. Str. 11, 7 w. od dołu: Autor pisze o tym, że niestopowe stale w stanie po normalizowaniu charakteryzują się wystarczającą odpornością korozyjną. O jaki rodzaj korozji chodzi? 2. Str. 23, 1-2 w. od dołu: Autor pisze, cytuję: Długotrwałe oddziaływanie temperatury o C podczas wyżarzania jak i pełzania powoduje przemiany fazowe i wydzielanie coraz bardziej stabilnych węglików. - koniec cytatu. O jakie przemiany fazowe chodzi? 3. Str. 62, 12 w. od góry: Badania mikrostruktury i właściwości mechanicznych wykonano na złączach spawanych metodami 111, 141, 121, 521 oraz Do dalszych badań wybrano złącza spawane łukiem krytym (121). Dlaczego? Czy jedynym powodem takiego wyboru była popularność metody 121 w spawaniu konstrukcji ze stali typu T24? 4. Str. 62, Tabela 16: W tabeli zamieszczono zestawienie badań wykonanych w ocenie mikrostruktury i właściwości mechanicznych złączy spawanych stali T24 wykonanych różnymi metodami spawania. Z zestawienia widać, że miejscem badania było ogólnie złącze spawane oraz spoina. Dlaczego nie prowadzono badań obszaru SWC? 5. Str. 92, 1-2 w. od dołu: Odnośnie udarności Autor pisze, cytuję: Wyniki uzyskane dla spoin wykonanych metodą 121 zasadniczo spełniają kryterium 33,75 J/cm 2 (KV = 27 J). - koniec cytatu. Kryterium pracy łamania 27 J dotyczy próbek udarnościowych o wymiarach standardowych, tj. 10x10x55 mm z karbem typu Charpy V o głębokości 2 mm. W przypadku badania udarności na próbkach o zmniejszonej grubości, tj. 7,5 mm lub 5 mm należy stosować wymagania odpowiednio 5/6 lub 2/3 nominalnej KV, gdzie KV nominalne = 27 J. Takie zalecenie podają wytyczne Polskiego Rejestru Statków pt. Przepisy klasyfikacji i budowy statków morskich. Część IX: Materiały i spawanie. Str. 23, tabela , lipiec, 2017 r. Jak wynika z informacji zamieszczonych na stronie 61 i 66 niniejszej pracy 9

10 doktorskiej badania udarności przeprowadzono na próbkach z karbem Charpy V o grubości 5 mm. Dlatego w tym przypadku kryterium pracy łamania powinno wynosić 2/3 z 27 J, czyli 18 J, co odpowiada udarności 22,5 J/cm 2. Obniżenie wartości kryterium udarności z 33,75 J/cm 2 na 22,5 J/cm 2 nie zmienia faktu, że korzystną dla złączy spawanych stali T24 jest obróbka cieplna po spawaniu w temperaturze powyżej 700 o C przez 2 godziny. 6. Str. 126, rys. 106: W podpisie pod rysunkiem podano informację o pęknięciach zimnych o długości podkrytycznej. Co to jest długość podkrytyczna pęknięcia? 7. Str. 130, rys. 113: O jaki czas chodzi w opisie na rysunku 113 i dlaczego dla tej samej wartości czasu t = 15 minut i tej samej ilości wprowadzonego wodoru H D = 22,53 ml/100g występują różne wartości naprężenia krytycznego σ kr = 126 MPa (rys. 113c)) i σ kr = 105 MPa (rys. 113d))? 8. Str. 144, 9-12 w. od góry: Autor pisze, cytuję: Obróbkę wykonano zgodnie z normami ASTM A387 [161] oraz PN-EN :2017 [22] i polegała ona na długotrwałym wyżarzaniu próbek ze skokową zmianą temperatury wytrzymywania, mieszczącą się w zakresie o C - koniec cytatu. W jaki sposób dobrano tak dokładny zakres temperatur? Wnioski końcowe Wnikliwa lektura pracy przyniosła dużą liczbę uwag szczegółowych, które nie wpływają na moją wysoką ocenę ogólną rozprawy. Uważam, że niniejsza rozprawa doktorska stanowi wkład naukowy w rozwój inżynierii spajania i mieści się w zakresie dyscypliny - inżynieria materiałowa. Autor rozprawy wykazał się umiejętnością korzystania z różnorodnych metod badawczych i z nowoczesnej aparatury badawczej oraz umiejętnością samodzielnego prowadzenia badań naukowych. Reasumując stwierdzam, że rozprawa mgr. inż. Krzysztofa Pańcikiewicza pt. Wybrane aspekty spawalności stali 7CrMoVTiB10-10 stosowanej w energetyce konwencjonalnej spełnia wymagania stawiane rozprawom doktorskim w ustawie o stopniach naukowych i tytule naukowym z dnia 14 marca 2003 r. (Dz. U. z dn poz. 882) i wnioskuję o dopuszczenie jej do publicznej obrony. Ponadto mając na uwadze wysokie walory merytoryczne, dydaktyczne i edytorskie oraz przydatność recenzowanej pracy dla praktyki spawalniczej wnioskuję o wyróżnienie rozprawy doktorskiej autorstwa pana mgr. inż. Krzysztofa Pańcikiewicza. 10